1-3. (a) Le Solomone wālombwele tunangu twa kutendelwa namani pa kupwija mwanda wa bantu bafwila mwana? (b) Le Yehova i mulaye kwitupa bika, ne i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

 UNO wādi mwanda mukomo—bana-bakaji babidi balwila mwana. Bano bana-bakaji bādi bashikata mu njibo imo, bābutwile bana, kinondanonda’tu. Mwana umo wāfwile, abo bonso kebafwila mwana wāshele mūmi’wa. a Kekwādipo kamoni watenwe pālongekele uno mwanda. Uno mwanda umweka bu wāendele ku tubidye tutyetutye ino twākomenwa kupwa’o. Mfulo mfulō, bāleta mwanda’wa kwa Solomone mulopwe wa Isalela. Le wādi wa kubwanya kusokola bubinebine bwa mwanda?

² Solomone pa kupwa kuteja bano bana-bakaji bādi bepatanya, wālomba kipete. Na kininga kyonso, wāsoñanya balale mwana’wa pabidi, bebape yeu kipindi mukwabo nandi kipindi. Ponka’po, mwinē mwana wazenza mulopwe bape mwana-mukaji ungi’wa mwana. Ino mwana-mukaji ungi’wa aye amba ponso’nka alalwe pabidi. Pano Solomone wayuka bubinebine. Wādi uyukile inabana mwasanshilwanga mwana wa munda mwandi, penepa wāingidija buyuki’bwa pa kupwa lupata’lwa. Fwatakanya’po mwēimvwanine inabana pa kumona Solomone wamujokejeja mwana, kanena amba: “Aye ye inandi.”—1 Balopwe 3:16-27.

³ Mwene tuno i tunangu twa kutendelwa? Bantu pa kwivwana mwāpwijije Solomone uno mwanda bātendela,  “mwanda bamwene amba tunangu twa Leza twadi nandi.” Bine, tunangu twa Solomone i kyabuntu kya Leza. Yehova wāmupele “mutyima wa tunangu ne wa ñeni.” (1 Balopwe 3:12, 28) Le batwe netu? Le tubwanya kutambula tunangu twa Leza? En-en, mwanda Solomone wālembele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Yehova mwine upānanga tunangu.” (Nkindi 2:6) Yehova i mulaye kupāna tunangu—bwino bwa kwingidija buyuki, kwivwanija ne kusansanya—ku boba bikimba’to bya binebine. Le i muswelo’ka otubwanya kutambula tunangu tutūka mūlu? Ne i muswelo’ka otubwanya kwitwingidija mu būmi bwetu?

4-7. Le i bintu’ka biná bisakibwa pa kutambula tunangu?

⁴ Le tufwaninwe kwikala na lūku nansha kufunda bininge pa kusaka kutambula tunangu twa Leza? Aa. Yehova usakanga kwitupa tunangu pa kubulwa kubanga ntanda nansha masomo etu. (1 Bene Kodinda 1:26-29) Ino tufwaninwe kutabula ditabula dibajinji, mwanda Bible witusoñanya amba “ikala na ñeni.” (Nkindi 4:7) Muswelo’ka?

⁵ Umbajinji, tufwaninwe kwakamwa Leza. Nkindi 9:10 inena amba: “Kutyina Yehova yo ngalwilo ya tunangu [“ditabula dibajinji ditwala ku tunangu,” The New English Bible].” Kwakamwa Leza kyo kyalwilo kya tunangu twa bine. Mwanda waka? Vuluka amba tunangu i bwino bwa kwingidija buyuki senene. Kwakamwa Leza ke kumukwatwapo moyo mubimubi, ino i kumutyina na bulēme ne kumukulupila. Kuno kwakamwa i kwendele’mo kadi ko kulengeja tumulēmeke. Kwitutononanga twiendeje mungya buyuki botuyukile kiswa-mutyima kya Leza ne mashinda andi. Kekudipo mwiendelejo mukwabo wa tunangu kutabuka uno, mwanda misoñanya ya Yehova ilupulanga nyeke bipa biyampe ku boba beilonda.

⁶ Wa bubidi, tufwaninwe kwikala betyepeje ne batūkanye. Ketubwanyapo kwikala na tunangu twa Leza shi ketudipo na kwityepeja ne butūkanye. (Nkindi 11:2) Mwanda waka?  Mwanda shi twi betyepeje kadi batūkanye tuketabija amba ketuyukilepo myanda yonso, amba milangwe yetu ke myolokepo nyeke ne amba tufwaninwe kuyuka ñeni ya Yehova pa myanda kampanda. Yehova “ulwanga na boba bezunzula,” ino upānanga tunangu ku boba betyepeje mu mutyima.—Yakoba 4:6.

⁷ Muswelo wa busatu, i kwifunda Kinenwa kya Leza kilembwe. Tunangu twa Yehova i tusokolwe mu Kinenwa kyandi. Shi tusaka kumona tunangu, tufwaninwe kulonga bukomo bwa kukola’to. (Nkindi 2:1-5) Kisakibwa kya buná i milombelo. Shi tulombe Leza tunangu na mutyima umo, uketupa’to na mutyima tō. (Yakoba 1:5) Shi tulombe mushipiditu witukwashe, milombelo yetu ikalondololwa. Kadi mushipiditu wandi ubwanya kwitukwasha tusokole bya bulēme mu Kinenwa kyandi bibwanya kwitukwasha tupwije myanda, twepuke byaka ne kukwata butyibi bwa tunangu.—Luka 11:13.

8. Shi tudi bine na tunangu twa Leza, le tukamweka namani?

⁸ Monka motwekimwenine mu Shapita 17, tunangu twa Yehova i tufike’po. Ne kadi, shi tubaikala bine na tunangu twa Leza, tukamwekela mu muswelo otwiendeja. Mwanā bwanga Yakoba wātelele bipa bya tunangu twa Leza paāsonekele amba: “Tunangu tutūka mūlu ato dibajinji i tutōka tō, kupwa i twa ndoe, twa mutyima unekena, tukōkela bukidi bonka, tuyule lusa ne bipa biyampe, twampikwa mboloji, ne buzazangi bwine mpika.” (Yakoba 3:17) Po tubandaula ngikadilo ne ngikadilo ya tunangu twa Leza, tufwaninwe kwiipangula amba, ‘Le tunangu tutūka mūlu twingilanga mu būmi bwami?’

9. Le kwikala utōka kushintulula bika, ne mwanda waka i kyendele’mo butōki butelwe bu ngikadila imbajinji ya tunangu?

⁹ “Dibajinji i tutōka tō.” Kwikala utōka kushintulula kwikala wampikwa disubi, ke enkapo panja ino i ne munda. Bible utyanga tunangu na mutyima, ino tunangu tutūka mūlu ketubwanyapo kwikala mu mutyima musubijibwe na milangwe, bya kusakasaka ne kukanina kubi kwa mutyima.  (Nkindi 2:10; Mateo 15:19, 20) Ino shi mutyima wetu utōka—mungya kubulwa kubwaninina kwetu—nabya “Vundamina bibi ino longa biyampe.” (Ñimbo ya Mitōto 37:27; Nkindi 3:7) Le kekyendele’mopo butōki butelwe bu ngikadila imbajinji ya tunangu? Ne kadi, shi ketudipo batōka mu mwikadilo ne ku mushipiditu, le tukamwekeja namani ngikadila mikwabo ya tunangu tutūka mūlu?

10, 11. (a) Mwanda waka i biyampe twikale bantu ba ndoe? (b) Shi ubayuka amba ubasanshija mutōtyi nobe, ukelombola namani amba wi muntu uleta ndoe? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹⁰ “Kupwa i twa ndoe.” Tunangu twa mūlu twitutononanga tulondelonde ndoe, kipa kya mushipiditu. (Bene Ngalatea 5:22) Tufwaninwe kulonga bukomo bwa kwepuka kukutulula “kijimba kya ndoe” kilunga bantu ba Yehova. (Bene Efisesa 4:3) Kadi tuloñanga bukomo bwa kujokeja ndoe shi ibavutakanibwa. Mwanda waka kidi na mvubu? Bible unena mba: “Ikalai nyeke bantu . . . bekele mu ndoe; kadi Leza wa buswe ne wa ndoe ukekala nenu.” (2 Bene Kodinda 13:11) Shi twikale nyeke bantu bekele mu ndoe, Leza wa ndoe ukekala netu. Muswelo otwikele na batōtyi netu, udi na lupusa pa kipwano kyetu na Yehova. Le tukelombola namani amba twi bantu ba kuleta ndoe? Tala kino kimfwa.

¹¹ Le ukalonga namani shi ubayuka amba ubasanshija mutōtyi nobe? Yesu wānene amba: “Ebiya, shi uleta kyabuntu kyobe ku kisōkelo ino kwine’kwa ubavuluka’mba mwanenu udi nobe mwanda, shiya kyabuntu kyobe’nka kwine’kwa ku meso a kisōkelo, taluka wende. Dibajinji kapwane bidi na mwanenu, kupwa joka ulambule kyabuntu kyobe.” (Mateo 5:23, 24) Ubwanya kwingidija ano madingi na kukwata mulangwe wa kwenda kwa mwanenu. Na kitungo’ka? Mwanda wa ‘kukapwana’ nandi. b Pa kusaka kupwana  nandi padi bikulomba kwitabija amba wi mumusanshije pa kyaba kya kutuna. Shi umufwena na kitungo kya kujokeja ndoe ne kulama ino milangwe, padi mubwanya kwiimvwanika, kwisāsa ne kwifwila lusa. Poenda kukapwana na mwanenu, ulombolanga amba uludikwanga na tunangu twa Leza.

12, 13. (a) Le kishima kyalamwinwe bu “mutyima unekena” mu Yakoba 3:17 kishintulula bika? (b) Le i muswelo’ka otubwanya kulombola amba tudi na mutyima unekena?

¹² “Mutyima unekena.” Le kwikala na mutyima unekena kushintulula bika? Kukwatañana na befundi, kishima kibajinjibajinji kya mu Kingidiki kyalamwinwe bu “mutyima unekena” mu Yakoba 3:17 i kikomo kushintulula. Kino kishima kidi na mulangwe wa kwitabija milangwe ya bakwetu.  Bashintuludi i bengidije bishima pamo bwa “buyampe,” “utūkijija ba mutyima,” ne “uta bakwabo mutyima.” Nshintulwilo ya pa bute pa bute ya kishima kya Kingidiki i “wa kubulwa kaninga-mpo.” Le tukalombola namani amba ino ngikadila ya tunangu tutūka mūlu ingilanga motudi?

¹³ Bene Fidipai shapita 4, vese 5 unena amba: “Mutyima wenu unekena uyukane ku bantu bonso.” Tutanga mu bushintuludi bukwabo amba: “Butuukanye bwenu buyukwe ku bantu bonso.” (Myanda Miyampe ku Bonso) Yuka amba ketunenenangapo pano muswelo owimona abe mwine, aa ino i muswelo witumona bakwetu ne obetuyukile. Muntu wa mutyima unekena kaningilangapo’nka kulonda kijila kete ku kete, nansha kulonga bintu mu muswelo wasaka. Ino, witabijanga kuteja bakwabo ne kwitabija milangwe yabo shi i byendele’mo. Wikalanga biyampe, ke kilobopo nansha muntu wa kansontomokela mu muswelo waikele na bakwabo. Ino ngikadila i ya mvubu mpata ku bene Kidishitu bonso, ino nakampata ku boba bengila bu bakulumpe. Buyampe i ngikadila ikoka, ilengeja bakulumpe bekale balumbwa. (1 Bene Tesalonika 2:7, 8) I biyampe twiipangule amba, ‘Le ngyukene bu muntu ulangila bakwabo, witabija bya bakwabo ne muyampe?’

14. Le tukalombola namani amba ‘tukōkelanga bukidi bonka?’

¹⁴ “Tukōkela bukidi bonka.” Kishima kya Kingidiki kishintulwilwe bu “tukōkela bukidi bonka” kekitanwangapo pakwabo mu Bisonekwa bya Kingidiki. Mungya mwifundi umo, kino kishima “kingidijibwanga divule mu basola.” Kiletanga mulangwe wa “upēla kunekenibwa” ne “kukōkelelela.” Muntu uludikwa na tunangu tutūka mūlu ukōkelelelanga lubilo lonka byobya binena Bisonekwa. Kayukenepo bu muntu wimanina’nka pa butyibi bwa aye mwine ne kupela mulangwe onso mwishile na byandi. Ino, shi abamulombola patōkelela mulangwe wa mu Bisonekwa, aye kejangapo kwitabija amba wetupanga ne amba wadi mulube. Le ye mukuyukile bakwenu?

15. Le lusa i bika, ne mwanda waka i kyendele’mo “lusa” ne “bipa biyampe” bitelelwe pamo mu Yakoba 3:17?

¹⁵ “Tuyule lusa ne bipa biyampe.” c Lusa i ngikadila ya mvubu ya tunangu tutūka mūlu, mwanda tuno tunangu tutelwanga bu “tuyule lusa.” Yuka amba “lusa” ne “bipa biyampe” i bitelelwe byonso pamo. I kyendele’mo, mwanda mu Bible, lusa lufunkilanga divule pa ngikadila ya kulangila bakwabo, lusa lulengeja bilongwa bivule bya kanye. Dibuku dimo dishintulula lusa bu “kwivwanina muntu ususuka bulanda ne kulonga’po kintu.” Ino, tunangu twa Leza ketulālepo mashi, twa mutyima mūmu, nansha twa ku kanwa bitupu. Inoko, tudi na kyanga, twa mutyima unekena, ne tulangila bakwabo. Le i muswelo’ka otubwanya kulombola bu twi bayule lusa?

16, 17. (a) Kutentekela pa buswe botuswele Leza, le i bika biketutonona tusapule, ne mwanda waka? (b) Le i mu miswelo’ka motubwanya kulombola amba twi bayule lusa?

¹⁶ Na bubine muswelo muyampe wa kulombola lusa, i kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza ku bakwetu. Le i kika kitutonona twingile uno mwingilo? Kibajinji, i buswe botuswele Leza. Ino kadi tutononwanga na lusa nansha buswe botuswele bakwetu. (Mateo 22:37-39) Bantu bavule dyalelo “basusulwa kadi basūlwe pamo bwa mikōko yampikwa mukumbi.” (Mateo 9:36) I basūlwe ne kusabibwa meso a ku mushipiditu na bafundiji ba bubela ba bipwilo. O mwanda kebayukilepo buludiki bwa tunangu budi mu Kinenwa kya Leza nansha madyese akaleta Bulopwe bwa Leza pano pa ntanda. Shi tulangulukile pa mutyima wa kusaka kuyuka Leza wa boba betujokolokele, mutyima wetu utononwa na buswe uketutonona tulonge byonso byotubwanya twibasapwile mpango ya Yehova ya buswe.

 ¹⁷ I muswelo’ka mukwabo otubwanya kulombola amba twi bayule lusa? Vuluka kyelekejo kya Yesu kya mwine Samadia wātene mupityeshinda umo ulēle kufula kwa dishinda, mukupilwe ne kuyatwa bintu byonso. Mwine Samadia pa kumwivwanina lusa “wamulongēle bya lusa,” wamukuta bilonda ne kumutala. (Luka 10:29-37) Mwene kino kyelekejo kilombola amba lusa i kukwasha boba bafudilwe? Bible witusapwila amba: “Tulongelei bantu bonso biyampe, ino kutabukidila boba botubutulwa nabo mu lwitabijo.” (Bene Ngalatea 6:10) Tala miswelo imoimo motubwanya kulonga biyampe. Mwanetu mununu ubwanya kusakilwa lupeto lwa kufuta pa kwenda ku kipwilo ne pa kujoka. Mukaji wa kishala mu kipwilo, ubwanya padi kusakilwa bukwashi bwa kulongolwelwa njibo. (Yakoba 1:27) Muntu mutyumukwe mutyima ubwanya padi nandi kusakilwa “mwanda mulumbuluke” wa kumukomeja. (Nkindi 12:25) Shi tulombole lusa mu ino miswelo, nabya tulombolanga amba tunangu tutūka mūlu twingilanga motudi.

18. Shi tuludikwanga na tunangu tutūka mūlu, i bika byotufwaninwe kutalula mu mityima yetu, ne mwanda waka?

¹⁸ “Twampikwa mboloji.” Tunangu twa Leza ketudipo na mboloji ne kwitatwila muzo. Shi tuludikwanga na tuno tunangu tukalonga bukomo bwa kufundula motudi mutyima o-onso wa ntondo. (Yakoba 2:9) Ketulēmekangapo bakwabo pa mwanda wa masomo obafundile, bupeta, nansha biselwa byobadi nabyo mu kipwilo; nansha kuleka kulēmeka banabetu betabije mwanda bamweka bu balanda. Shi Yehova usenswe bano bantu, netu tufwaninwe kwibaswa.

19, 20. (a) Le kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “buzazangi” i kitambe kwepi? (b) Le tulombolanga namani “kisanso kya bu bana na bana kyampikwa buzazangi,” ne mwanda waka kidi na mvubu?

¹⁹ “Ne buzazangi bwine mpika.” Kishima kya Kingidiki kitelwa bu “buzazangi” kibwanya kufunkila pa “muntu ukaya.”  Pa kala, bakayi Bangidiki ne bene Loma bādi bavwalanga bifwebe bikatampe shi ke bakaye. O mwanda kishima kya Kingidiki kitelwa bu “buzazangi” kingidijibwanga ku muntu wiinanya. Ino ngikadila ya tunangu twa Leza ifwaninwe kwituludika mu muswelo otwikele na batōtyi netu ne motwibamwena.

²⁰ Mutumibwa Petelo wānene amba “kikōkeji kyomukōkele bubine” kifwaninwe kwikala kya “kisanso kya bu bana na bana kyampikwa buzazangi.” (1 Petelo 1:22) Bine, buswe botuswele banabetu kebufwaninwepo kwikala bwa kūlukūlu. Ketufwaninwepo kuvwala kifwebe nansha kwiinanya mwanda wa kongola bakwetu. Buswe bwetu bufwaninwe kwikala bwa bine, bwa kyanga. Shi budi nabya, tukakulupilwa na banabetu betabije, mwanda bakayuka amba tudi’nka mobetumwena. Kuno kubulwa buzazangi kushitulanga dishinda dya kupwana na banabetu bene Kidishitu kipwano kya bine kadi kukabijanga kipwilo.

21, 22. (a) Le Solomone wākomenwe namani kulama tunangu? (b) I muswelo’ka otubwanya kulama tunangu, ne i muswelo’ka otukamwena’mo shi tulonge namino?

²¹ Tunangu twa Leza i kyabuntu kya Yehova, kyotufwaninwe kulama. Solomone wānene amba: “Wami mwana, . . . Lama tunangu twa kamweno ne bukomo bwa kulanga.” (Nkindi 3:21) I kya bulanda, mwanda Solomone mwine wākomenwe kulama’yo. Wāikele wa tunangu kitatyi kyaādi na mutyima wa kikōkeji. Inoko ku mfulo, bandi bakaji beni bavule basāsukija mutyima wandi ku mutōtelo utōka wa Yehova. (1 Balopwe 11:1-8) Bintu byātene Solomone bilombola amba buyuki kebudipo na mvubu shi ketwibwingidijepo biyampe.

²² Le i muswelo’ka otubwanya kulama tunangu twa bine? Ketufwaninwepo’nka kutanga Bible ne mabuku esambila pa Bible alupwilwe na “umpika mukōkele ne mudyumuke,” ino tufwaninwe ne kulonga bukomo bwa kwingidija byotwifunda. (Mateo 24:45) Tudi na bubinga bwendele’mo bwa kwingidija tunangu twa Leza. Ko kwikala na būmi bulumbuluke dyalelo. Kwitukwashanga tukwatyije “pototo būmi bwinebwine”—būmi mu ntanda mipya ya Leza. (1 Temote 6:19) Kutabukidila, kutamija tunangu tutūka mūlu, kwitufwenyanga kudi Nsulo ya tunangu tonso, ke Yehova Leza kadi.