1, 2. Lelo Yesu walonga bika mu kyolwa kya mfulo kyaashikata na batumibwa bandi, ne mwanda waka kino kitatyi kya mfulo pamo nabo i kya kamweno kwadi?

YESU wayuka amba kino i kyolwa kyami kya mfulo na batumibwa padi nabo mu kyumba kya peulu kya njibo mu Yelusalema. Kitatyi kyandi kya kujokela kudi Shandi kibafwena. Mu nsaa mityetye’tu, Yesu usa kukwatwa ne kutompwa mu lwitabijo mu muswelo wa katompelwe nansha dimo. Ino, i kutupu kintu kya kumulabika aleke kubanga bisakibwa bya batumibwa bandi, nansha ke lufu lumutengele lwine.

² Yesu ke mupwe kusapwila batumibwa bandi amba usa kwibashiya, ino ukidi na bivule bya kwisamba nabo mwanda wa kwibakomeja pa bibatengele kumeso. O mwanda washikata nabo mu kino kitatyi kya mfulo mwanda wa kwibafundija bintu bisa kwibakwasha bashale bakōkele. Binenwa byandi i bya kyanga ne bya bulunda byakaesambile nabo kashā. Ino mwanda waka Yesu wate batumibwa mutyima pa kyaba kya kwita’o aye mwine? Mwanda waka kino kitatyi kya mfulo pamo nabo i kya kamweno kwadi? I mwanda’tu wa buswe. Wibasenswe bininge.

3. Lelo tuyukile namani amba Yesu kāilaije’po buno bufuku bwiye ebiya kasanswa balondi bandi?

³ Myaka makumi pa kupita’po, mutumibwa Yoano washilula nsekununi ya byalongekele kyolwa’kya na kulemba’mba: “Masobo a Pashika byo adi ke afikile Yesu wayūkile’mba, mwaka wami ubafika wa kusonsoloka panopantanda ñende kudi Tata, aye ne lonka lusa lwakusanswa bandi bādi nabo panopantanda, mwibasanswe’tu ne kumfulo kwine.” (Yoano 13:1) Yesu kāilaije’po buno bufuku bwiye  ebiya kasanswa “bandi.” Mu bula bwa mwingilo wandi onso, wālombwele mu miswelo yonso amba uswele bana bandi ba bwanga. I biyampe tubandaule miswelo imo yaālombwele’mo buswe bwandi, ke-pantu kumwiula mu uno mwanda ko kulombola amba twi bana bandi ba bwanga ba binebine.

4, 5. (a) Mwanda waka Yesu wādi usakilwa kutūkijija bana bandi ba bwanga mutyima? (b) Lelo Yesu wālongele bika pa kutana batumibwa bandi basatu balēle mu budimi bwa Ngesemani?

⁴ Buswe ne kutūkija mutyima byendelanga pamo. 1 Kodinda 13:4 unena amba: ‘Buswe butūkije mutyima kulampe kwine.’ Lelo Yesu wādi usakilwa kutūkijija bana bandi ba bwanga mutyima? Eyo, wādi usakilwa’ko! Monka motwamwenine mu Shapita 3, batumibwa kebādipo batamija lubilo mutyima wa kwityepeja. Divule dine, bādi bepatanya mwanda wa kuyuka mukatampe mobadi. Le Yesu wālongele’po namani? Lelo wālobele ne kulondolola na nsungu nansha kwibakwatyilwa kiji? Mhm, wālangulukile nabo na kitūkijetyima, ne “[po]mwatalukile lupata monka mu bukata bwabo” enka ne mu bufuku bwa mfulo bwaādi nabo!—Luka 22:24-30; Mateo 20:20-28; Mako 9:33-37.

⁵ Mu bufuku bwa mfulo’bwa, Yesu pāendele mu budimi bwa Ngesemani pamo ne batumibwa bandi ba kikōkeji 11, kitūkijetyima kyandi kyātompelwe ponka. Pa kushiya batumibwa mwanda, Yesu wāselele ba Petelo, Yakoba, ne Yoano wāenda nabo palampe enka mu budimi’mwa. Yesu wēbanena’mba: “Mutyima wami ubamfīta ne kumfīta pakatampe pene, i lufu lonka. Ikalai bidi pano muntengele nāmi.” Penepa wāsonsolokela patyutyu, wāshilula kulombela na kininga. Aye pa kulombela kyaba kilampe, wājokele kudi batumibwa basatu. Le wēbatana namani? Wēbatana balēle tulo bukū mu kino kitatyi kya matompo makatampe! Le wāshilula kwibatopekatopeka pa kubulwa kukesha nandi? Mhm, wēbakankamika na kitūkijetyima. Binenwa byandi  bilombola amba wivwanije njia yabo ne bukōkekōke bwabo. * Yesu wānene amba “Mutyimako, uteleko ino mubidi i wa buzoze.” Bufuku’bwa, Yesu wātūkije mutyima, nansha byaāile ne kwibatana balēle, kadi ke dimopo, misunsa isatu mituntulu!—Mateo 26:36-46.

6. Lelo tukeula Yesu namani mu mushikatyilo wetu na bakwetu?

⁶ I kikankamika kuyuka amba Yesu kājimijepo lukulupilo mu batumibwa bandi. Bine, kitūkijetyima kyandi kyāpele bipa, mwanda bano bana-balume ba kikōkeji bēfundile mvubu ya kwikala betyepeje ne kwendelela na kukesha. (1 Petelo 3:8; 4:7) Le tukeula Yesu namani mu muswelo otwikele na bakwetu? Kupityididila, bakulumpe basakilwa kitūkijetyima. Banabetu betabije babwanya kulumba mukulumpe na makambakano abo, aye papo mukulumpe i mukōke nansha kutyibidilwa na yandi mingilo. Kyaba kimo, boba basakilwa bukwashi kebalondangapo bukidi madingi. Inoko, bakulumpe badi na kitūkijetyima bakebakwasha “ne kukōkelela” ne ‘kufukula luombe.’ (2 Temote 2:24, 25; Bilongwa 20:28, 29, BB) Bambutwile nabo bakeula Yesu mu kwikala na kitūkijetyima, mwanda bitatyi bimo, bana kebalondangapo bukidi madingi ne bulemununi. Buswe ne kutūkija mutyima kukwasha bambutwile bendelele nyeke kulonga bukomo bwa kufundija babo bana. Mpalo ya kuno kutūkija mutyima i mikatampe bya bine!—Mitōto 127:3.

7. Le i kika kinenenwa amba Yesu wābangile ku bisakibwa bya ku ngitu bya bandi bana ba bwanga?

⁷ Buswe bumwekanga ne mu kubulwa mwino. (1 Yoano 3:17, 18) ‘Buswe kebusakengapo byonka bya abo bwine, mhm.’ (1 Kodinda 13:5) Buswe bwātonwene Yesu abange ku bisakibwa bya ku ngitu bya bandi bana  ba bwanga. Divule wēbalongele bintu kumeso kwa abo kumulomba’byo. Paāmwene amba abakōka, wēbanene amba “iyai bunka bwenu kuno kufula muntanda mutuputupu, mutūkije bidi kakyaba katyetye.” (Mako 6:31) Pa kujingulula amba abaivwana nzala, wākwete’po mulangwe wa kwibadisha—pamo ne tununu ne tununu twa bantu bakwabo bāile kwivwana bufundiji bwandi.—Mateo 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Le i bika bilombola amba Yesu wāyukile bisakibwa bya ku mushipiditu bya bandi bana ba bwanga ne kwibivuija? (b) Lelo i muswelo’ka wālombwele Yesu paādi mupopwe pa mutyi amba utele mutyima ku bisakibwa bya inandi?

⁸ Yesu wāyukile bisakibwa bya ku mushipiditu bya bandi bana ba bwanga ne kwibivuija. (Mateo 4:4; 5:3) Wādi wibata bininge mutyima mu bufundiji bwandi. Wāsapwile Busapudi bwa ku Lūlu mwanda’tu wa kamweno ka bandi bana ba bwanga. (Mateo 5:1, 2, 13-16) Pa kupwa kufundija na byelekejo, wādi “ufika ke kwa bunka washintulwila byonso ku bāna-bandi-babwanga.” (Mako 4:34) Yesu wātongele “umpika wa binebine, udi na manwa” mwanda wa balondi  Bandi bendelele kudishibwa biyampe ku mushipiditu kupwa kwa aye kujokela mūlu. Kano kabumbo, kabundilwe na banababo na Kidishitu bashingwe māni badi pano panshi, kapānanga na kikōkeji bidibwa bya ku mushipiditu “pa kitungo kya mwaka po kitungilwe” tamba mu myaka katwa kabajinji K.K.—Mateo 24:45.

⁹ Mu difuku dyaāfwile, Yesu wātele baswe bandi mutyima ku mushipiditu mu muswelo ukunka. Tala mobyāpityile. Yesu wādi mupopwe pa mutyi, ulwa na misanshi mikatampe. Mobimwekela, pa kufoma’tu bidi, wādi unenwe kwitonona na maulu. Na bubine kino kyādi kibweja’ko misanshi iletwa na bulēmi bwa ngitu ipopelwe na misumadi ku maulu ne bilonda bimutapilwe mu muongo pa kwikunya ku mutyi. Kunena kulomba kutyinta umpuya, o mwanda kino kyādi kikomo kadi kisansa. Inoko, kumeso kwa kufwa, Yesu wānene binenwa bilombola amba uswele Madia, inandi. Pa kumona Madia wimene kubwipi na mutumibwa Yoano, Yesu wānena inandi na diwi ditunduke dimvwanwa na boba bādi bamutala, amba: “Abe mwana-mukaji pano tala mwanobe yao.” Ebiya wanena Yoano nandi  amba: “Nobe, tala inobe yao.” (Yoano 19:26, 27) Yesu wāyukile amba mutumibwa uno wa kikōkeji kakatepo mutyima enka ku bisakibwa bya ku ngitu bya Madia, ino kadi i ne bya ku mushipiditu. *

10. Bambutwile bakokeja kwiula Yesu namani pobata mutyima ku bisakibwa bya babo bana?

¹⁰ I biyampe bambutwile ba kilelo balangulukile pa kimfwa kya Yesu. Shabana usenswe kisaka kyandi bya binebine upānga bandi bisakibwa bya ku ngitu. (1 Temote 5:8) Mitwe ya bisaka idi na bujalale, itūlanga’ko kitatyi kya kukōkolokwa ne kwipwija mukose. Kya mvubu kutabuka, bambutwile Bene Kidishitu bavuijanga bisakibwa bya ku mushipiditu bya bano bana. Namani? Bano bambutwile batūlanga’ko nyeke mpangiko ya kifundwa kya Bible kya kisaka, ne kulonga bukomo bwa kwikikadija kyūbaka ne kisangaja babo bana. (Kupituluka 6:6, 7) Bambutwile bafundijanga babo bana mu binenwa ne mu bilongwa amba busapudi i mwingilo wa mvubu ne amba kuteakanya kupwila ne kutanwa’ko i kibidiji kya kamweno ku mushipiditu.—Bahebelu 10:24, 25.

11. Lelo Yesu wāfundije balondi bandi bika pa mwanda utala lulekelo?

¹¹ Lulekelo i kilomboji kya buswe. (Kolose 3:13, 14) 1 Kodinda 13:5 unena amba buswe ‘kebufwatakanyangapo bibi.’ Misunsa mivule mine, Yesu wāfundije balondi bandi mvubu ya lulekelo. Wēbasoñenye balekele bakwabo “i pasamba-pabidi, ehe, poso ponka pasamba-pabidi pa makumi asamba-abidi.” (Mateo 18:21, 22) Wēbafundije amba kipya-mambo ukalekelwa shi aye pa kudingilwa, wesāsa. (Luka 17:3, 4) Inoko, Yesu kādipo pamo bwa Bafadiseo banzanzangi, badi bafundija ku milomo bitupu; ino aye wādi ufundija na kuleta kimfwa. (Mateo 23:2-4) Tubandaulei  muswelo wālombwele Yesu mutyima wa kulekela nansha pāmufityije mulunda nandi mutyima.

12, 13. (a) Lelo Petelo wāfityije Yesu mutyima namani mu bufuku bobāmukwete? (b) Byālongele Yesu pa kupwa kwa kusangulwa kwandi bilombola namani amba wālongele bivule kutabuka’tu kufundija lulekelo?

¹² Yesu wādi upwene bininge na mutumibwa Petelo, mwana-mulume wa kyanga, wādi kyaba kimo na kansontomokela. Yesu wāyukile amba Petelo udi na ngikadilo milumbuluke, o mwanda wāmubwejeje’ko madyese. Petelo, pamo bwa ba Yakoba ne Yoano, wēmwenine bingelengele bimobimo kebyāmwenepo batumibwa bakwabo. (Mateo 17:1, 2; Luka 8:49-55) Enka na motwekimwenanga, Petelo i umo wa mu batumibwa bāendele na Yesu dya kulampe mu budimi bwa Ngesemani bufuku bobāmukwete. Ino, bufuku bumo bonka’bwa, Yesu pa kwabwa ne kukutwa, Petelo ne batumibwa bakwabo bāmufundukile ne kumunyema. Kupwa, Petelo wēelela’ko, wāenda kobādi basambija Yesu wampikwa mambo. Ponka’po Petelo pa kwivwana moyo, wālonga kilubo kikatampe—wātuna bya bubela misunsa isatu amba kayukilepo Yesu nansha dimo! (Mateo 26:69-75) Lelo Yesu wālongele’po namani? Le abe wādi wa kulonga’po namani shi mulunda nobe wa pa mutyima wa kulonga bidi namino?

¹³ Yesu kāijijepo kulekela Petelo. Wāyukile amba Petelo wālemenenwa na bubi bwandi. Ke-pantu uno mutumibwa wa mutyima wa kwisāsa, “pa kufwatakanya nabya kadila.” (Mako 14:72) Mu difuku dyaāsangukile, Yesu wākamwekela Petelo, padi mwanda wa kumukankamika ne kumupa kikulupiji. (Luka 24:34; 1 Kodinda 15:5) Myeji ibidi pa kupita’po, Yesu wāmupa mwingilo wa bulēme wa kutangidila mu kupāna bukamoni ku meso a kibumbo kyāile mu Yelusalema mu difuku dya Pentekosa. (Bilongwa 2:14-40) Kadi tuvulukei amba Yesu kālaminepo batumibwa bandi kiji pa kunyema kobāmunyemene. Ne kadi pa kupwa kusanguka, wēbetyile abo bonso bu “bāna betu.” (Mateo 28:10) Mwene  ubamone amba Yesu wālongele bivule kutabuka pa kufundija lulekelo?

14. Mwanda waka tufwaninwe kwifunda kulekela bakwetu, ne tukalombola namani amba tudi na mutyima wa kulekela?

¹⁴ Batwe bana ba bwanga ba Kidishitu tufwaninwe kwifunda kulekela bakwetu. Mwanda waka? Mwanda ketudipo pamo bwa Yesu—twi bakubulwa kubwaninina, monka mwikadile ne bakwetu betulubila. Kyaba kyonso tukukalanga mu binenwa ne mu bilongwa. (Loma 3:23; Yakoba 3:2) Ekale tulekela bakwetu ponso pokifwaninwe kufwila lusa, nabya twibikilanga dyese dya kulekelwa netu bubi bwetu na Leza. (Mako 11:25) Penepa i muswelo’ka otukalombola mutyima wa kulekela boba betulubila? Mu myanda mivule, buswe buketukwasha tuleke kubambila meso pa bubi ne kutupatupa kwa bakwetu. (1 Petelo 4:8) Shi boba betulubile abesāsa binebine, pamo bwa Petelo, tunenwe netu kwiula mutyima wa kulekela wādi na Yesu. Pa kyaba kya kulama manimani, i bipite buya tulekele. (Efisesa 4:32) Namino tukatuntwila ku ndoe ya kipwilo pamo ne ndoe ya mu ñeni ne mu mutyima.—1 Petelo 3:11.

15. Mwanda waka Yesu wādi ukulupile bandi bana ba bwanga nansha pobādi batupatupa?

¹⁵ Buswe ne kikulupiji bīobanga. Buswe ‘bwitabijanga byonso.’ * (1 Kodinda 13:7) Yesu pa kutononwa na buswe, wākulupile bandi bana ba bwanga na mutyima tō, nansha byobādi bakubulwa kubwaninina. wādi ukulupile ne kwitabija amba baswele Yehova ne mutyima onso ne bakimba kulonga kiswa-mutyima Kyandi. Nansha pobādi batupatupa, Yesu kātatenepo kukanina kwabo kwa mutyima. Kimfwa, ba mutumibwa Yakoba ne Yoano bāendele  kukanena inabo ebalombele kushikata pabwipi na Yesu mu Bulopwe bwandi, Yesu kātatenepo kikōkeji kyabo nansha kwibapanga mu batumibwa bandi.—Mateo 20:20-28.

16, 17. Lelo Yesu wāpele bana ba bwanga bandi mingilo’ka?

¹⁶ Pa kulombola kikulupiji kyandi, Yesu wāpele bana ba bwanga bandi mingilo palapala. Misungu yonso ibidi yaāvudije bidibwa mu kingelengele, wāpele bana bandi ba bwanga mwingilo wa kwabanya’byo ku bibumbo. (Mateo 14:19; 15:36) Pa kuteakanya Pashika yandi ya mfulo, wānenene ba Petelo ne Yoano bende ku Yelusalema ne kulongolola bintu. Bālonga bukomo bwa kusokola kana ka mukōko, vinyu, mukate wampikwa kiyujo, minyoni ilula, ne bintu bikwabo bisakilwa. Ino keyādipo mingilo mityetye, mwanda kuvuluka Pashika senene kyādi kisakibwa kya mu Mukanda wa Bijila, kadi Yesu wādi unenwe kulonda’kyo. Ino kupwa enka mu kyolwa’kya, Yesu wāingidije vinyu ne mukate wampikwa kiyujo bu byelekejo pa kushimika Kivulukilo kya lufu lwandi.—Mateo 26:17-19; Luka 22:8, 13.

¹⁷ Yesu wāmwene amba i biyampe ape bana bandi ba bwanga mwingilo mukwabo mukatampe. Monka motwekimwenanga, wāpele balondi bandi bashingwe māni badi pano panshi mwingilo mukatampe wa kupāna bidibwa bya ku mushipiditu. (Luka 12:42-44) Kadi vuluka amba wāpele bana bandi ba bwanga mwingilo wa bulēme wa kusapula ne kulonga bana bwanga. (Mateo 28:18-20) Kufika ne pano, nansha Yesu byaludika mūlu kumweka mpika, i mupe kipwilo kyandi kya pano panshi mu buledi bwa “byabuntu ku bantu” bibwenye bisakibwa bya ku mushipiditu.—Efisesa 4:8, 11, 12.

18-20. (a) I muswelo’ka otukokeja kukulupila banabetu betabije ne kwibetabija? (b) Le tukeula namani mutyima wa Yesu wa kupāna mingilo? (c) Lelo i bika byotusa kwisambila’po mu shapita ulonda’ko?

¹⁸ Le i muswelo’ka otukokeja kulonda kimfwa kya Yesu mu byotulongela bakwetu? Kukulupila banabetu betabije ne kwibetabija i kilomboji kya buswe. Tuvulukei amba buswe  i ngikadilo milumbuluke, ke mibipo. Shi bakwetu abetufityija mutyima, monka mobimwekelanga kyaba ne kyaba, buswe buketukwasha tuleke kwibafwatakenya bibi bukidibukidi. (Mateo 7:1, 2) Wivwane twikale na mumweno muyampe pa banabetu betabije, nabya tukebalongela bintu mu muswelo wibōbaka, ke wibatūtapo.—1 Tesalonika 5:11.

¹⁹ Le tubulwe’po kwiula mutyima wa Yesu wa kupāna mingilo? I kipite buya boba badi na biselwa mu kipwilo bape bakwabo mingilo ibafwaninwe ne ya mvubu, na kukulupila amba bakalonga bukomo bwa kuvuija’yo. Bakulumpe ba bwino bafundijanga ne kwibidija senene bansongwalume babwanye bisakibwa bya ‘kusaka’ kukwasha kipwilo. (1 Temote 3:1; 2 Temote 2:2) Buno bufundiji i bwa kamweno. Penda palundila’ko Yehova kutanta kwa Bulopwe, ne kufundija bana-balume babwanye bisakibwa kwenda kuvula.—Isaya 60:22.

²⁰ Yesu wētupele kimfwa kilumbuluke kya kuswa bakwetu. Kwiula buswe bwa Yesu, o muswelo wa kumulonda upityile yonso. Mu shapita ulonda’ko, tusa kwisambila pa kilomboji kikatampe kya buswe bwaetuswele—mutyima wa kupāna būmi bwandi.