1-3. (a) I muswelo’ka wāimvwene Yesu njia mu budimi bwa Ngesemani, ne i bika bine byādi bimusansa? (b) Le tukokeja kunena namani pa kimfwa kya Yesu kya kūminina, ne i bipangujo’ka byotubwanya kwiipangula?

KUTYINIBWA ko kwine’ku. Yesu wādi katenwe kashā na njia ya mu ñeni ne mu malango na ino. Kino kyo kitatyi kya mfulo kya būmi bwandi pano panshi. Waiya pamo ne bandi bana ba bwanga ku budimi bwa Ngesemani, kifuko kyobebidile kala. Divule bādi bāya’ko nyeke. Inoko mu buno bufuku, usakilwa kwikala kasuku. Pa kushiya batumibwa bandi, wekokela dya pafula mu budimi, wafukata, kalombela. Walombela na kininga ne kwikala na misongo mine mikata enka ne byanga byandi byaalamuka “pamo bwa mano makatampe a mashi ke anokela panshi.”—Luka 22:39-44.

² Le i kika kyavutakanya mutyima wa Yesu namino? Bine uyukile amba panopano ponka usa kususulwa ku ngitu, ino ke akyopo kino kimusansa. Kudi myanda mikatampe imulēmenene. Utele mpata mutyima pa dijina dya Shandi ne ujingulwile amba būmi bwa kumeso bwa bantu bwimanine pa kikōkeji kyandi. Yesu uyukile mvubu ya kūminina kwandi. Shi atunye, nabya usa kufutulwija dijina dya Yehova. Ino Yesu kasapo kutunya. Mu dine dyuba’di, kumeso kwa kutūla umpuya wandi wa mfulo, uno mwana-mulume wāshile kimfwa kiyampe kya kūminina, wāela lubila lwa bushindañani amba: “Kubapu”!—Yoano 19:30.

³ Bible witusoñanya amba: “Mulangei bidi biyampe uno [Yesu] wakankamene namino.” (Bahebelu 12:3) Shi ke pano, bipangujo bimobimo bya mvubu i bino: I matompo’ka amoamo āūminine Yesu? I bika byāmukweshe  ōminine? I muswelo’ka otukokeja kulonda kimfwa kyandi? Ino kumeso kwa kulondolola bino bipangujo, tubandaule bidi kūminina kwine i bika.

4, 5. (a) Lelo “kūminina” kushintulula bika? (b) Leta kimfwa kilombola amba kūminina ke enkapo kutanwa na makambakano makomo kunyema.

⁴ Dimo dimo, tutanwanga batwe bonso na “byakutompibwa bya miswelo ne miswelo.” (1 Petelo 1:6) Lelo kutanwa na matompo ko kulombola amba tūmininanga? Mhm. Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kūminina” kishintulula “bukomo bwa kukankamana ne kutūkija mutyima mu bikoleja.” Mufundi umo pa kwisambila pa kūminina kutelelwe na balembi ba Bible, ushintulula amba: “I mutyima wa kuyuka kutyumwina bintu mu manwi, ke na kusula’byopo bitupu, mhm, ino i na kikulupiji kikabe . . . I ngikadilo imanijanga muntu nshinkidingi, utadidile mwiya luvula. I bulumbuluke bwalamunanga matompo makomokomo ke ntumbo, mwanda bumonanga kitungo kine kisusukilwa.”

⁵ Nanshi kūminina ke enkapo kutanwa na makambakano makomo kunyema. Mungya buluji bwa Bible, kūminina kulomba bukankamane, kulama ñeni miluji ne kukulupila bisa kulupuka ku matompo. Tubandaulei kimfwa kimo: Bantu babidi i bakutwe mu ngikadilo imo, inoko pa bubinga bwishileshile. Umo i kipolapola wa poso, ufuta kibawe kya pa bilongwa byandi na mitompwe. Mukwabo, i Mwine Kidishitu ukutyilwe pangala pa mwiendelejo wandi wa kikōkeji, ukankamene ne kulama ñeni miluji mwanda umwene ngikadilo yadi’mo bu mukenga wa kulombola’mo lwitabijo lwandi. Na bubine, uno kipolapola ke kimfwapo kya kūminina, ino uno Mwine Kidishitu wa kikōkeji aye i kimfwa kya kūminina kulumbuluke.—Yakoba 1:2-4.

6. Lelo tukatamija kūminina namani?

 ⁶ Kūminina i kwa kamweno shi tusaka kupanda. (Mateo 24:13) Inoko ketubutulwangapo na ino ngikadila ya mvubu. Tufwaninwe kutamija kūminina. Namani? Loma 5:3 (MB) unena’mba “byamalwa bileta bukankamane.” Eyo, shi tusaka bine kutamija bukankamane, ketukanyemapo na moyo matompo a lwitabijo. Ino tufwaninwe kutanwa nao. Kūminina kutambanga ku kulwa na matompo etutana bukile-bukya ne potunekenya’o, ekale makatampe nansha matyetye. Ditompo ne ditompo dyotutanwa nadyo ditukomejanga mwa kunekenenya dilonda’ko. Na bubine, ketukatamijapo kūminina na bukomo bwetu. I pa “bukomo bwa kupebwa na Leza.” (1 Petelo 4:11) Pa kusaka twimanije, Yehova i mwitupe bukwashi botusakilwa—kimfwa kya wandi Mwana. Shi ke pano, tubandaulei na katentekeji mānga ya kūminina kwa Yesu kwampikwa kakoba.

7, 8. Lelo i bika byāūminine Yesu ku mfulo kwa būmi bwandi pano pa ntanda?

⁷ Būmi bwa Yesu pobwālumbile ku mfulo, Yesu wāūminine byamalwa ne byamalwa. Kutentekela pa njia ya mu ñeni mu bufuku bwandi bwa mfulo, tala kadi ne kutyumukwa mutyima ne kufwijibwa bumvu byāmutene. Waābilwe na mupwani nandi ne kunyemwa na balunda nandi ba pa mutyima, kadi bamusambija bya bubela na kidye kya bendeji ba bipwilo bya mu ntanda’ya, bāmupunika, bamupelela mata, ne kumukupila mapi. Bine wāūminine talala nyā bino byonso na bulēmantu ne bukomo.—Mateo 26:46-49, 56, 59-68.

⁸ Mu kitatyi kyandi kya mfulo, Yesu wāūminine masusu makatampe a ku ngitu. Wākoswelwe nsonde, ne kukupilwa bya malwa mu muswelo unenwa amba “bikupilo pa kutonda, byādi bishamuna ngitu ne kwiisumija mashi mavule.” Wāyeyekelwe ku mutyi ne kwipaibwa mu muswelo unenwa amba “wādi wenda ufwa bityebitye ne misanshi mikatampe.”  Langa’po bidi kyaso kyaāimvwene pādi pamutwela misumadi mikatampe mu makasa ne maulu andi, imulamakenya ku mutyi. (Yoano 19:1, 16-18) Fwatakanya mobyādi byenda bisanshila pa kwimikwa kwa mutyi, bulēmi bwa umbidi wandi pa kuyela ku misumadi ne muongo mutapwe bilonda pa kwikunya’o ku mutyi. Kadi wāūminine ano masusu makatampe a ku ngitu, koku kadi ulēmenenwe na kiselwa kyotwatelanga ku ñanjilo kwa uno shapita.

9. I bika bisakibwa pa kusela ‘mutyi wetu wa masusu’ ne kulonda Yesu?

⁹ Le i bika byotukokeja kūminina batwe balondi ba Kidishitu? Yesu wānene amba: “Shi muntu usaka kunonda, nankyo ēpele aye mwine, atekune [mutyi wa masusu] wandi anonde.” (Mateo 16:24) Bishima “mutyi wa masusu” i bingidijibwe pano mwanda wa kulombola masusu, bumvu, ne lufu. Kulonda Kidishitu ke mwandapo upēla. Misoñanya yetu ya Bwine Kidishitu itushiyañanyanga na bantu. Ino ntanda itushikilwe mwanda ketudipo ku mutamba wayo. (Yoano 15:18-20; 1 Petelo 4:4) Inoko, tusakanga kusela mutyi wetu wa masusu na mutyima tō—bine, twi belongolole kususuka, enka ne kufwa, pa kyaba kya kuleka kulonda Kitompekejo kyetu.—2 Temote 3:12.

10-12. (a) Le kubulwa kubwaninina kwa boba bādi bajokolokele Yesu kwātūdile namani kūminina kwandi pa ditompo? (b) Le Yesu wāuminine ngikadilo’ka imoimo ya matompo?

¹⁰ Yesu, umbula bwa mwingilo wandi, wātenwe na matompo makwabo āmutompele bantu bakubulwa kubwaninina bādi bamujokolokele. Vuluka’mba wādi “sendwe mwine mukaka” wāingidijibwe na Yehova pa kupanga ntanda ne byumi byonso bidi’po. (Nkindi 8:22-31) Yesu aye wādi uyukile mpango ya Yehova itala pa bantu; badi bafwaninwe kumwekeja ngikadilo ya Yehova ne kwikala na būmi bwampikwa misongo. (Ngalwilo 1:26-28) Yesu, paādi pano pa ntanda, wēmwenine myanda ya bulanda yālupukile ku bubi mu miswelo palapala—aye mwine wādi muntu, ubwanya kwikala na malango ne mīdimuko. Langa’po bidi mobyāmusanshile pa kwimwena mwapalukila bantu kulampe  na būmi bubwaninine bwādi na ba Adama ne Eva! Kūminina kwa Yesu kwātūdilwe pa ditompo. Lelo byāmutyumwine mutyima ne kuzoza, na kulanga amba kubapu, kekukidipo muswelo ku bantu ba bubi? Tutalei.

¹¹ Bujundu bwa Bayuda bwāletēle Yesu njia wāfika’nka ne ku kudila patōkelela. Le wālekele buñumauma bwabo buzozeje bupyasakane bwandi ne kwimika mwingilo wandi wa busapudi? Mhm, ke amopo, aye’ko “wadi ufundija mu njibo ya Leza mafuku onso, mo bukila, mo bukila.” (Luka 19:41-44, 47) Kadi wāfityilwe “mutyima fututu” mwanda wa kūmwa mityima kwa Bafadiseo bādi bamutala sō, bamone amba shi usa kundapa muntu ubela mu Dya Sabado. Lelo wātyinine bano balwana bemona bu boloke? Mhm, ke nabyapo! Wāimanije ne kundapa muntu—enka mu bukata mwa shinakoka’ya!—Mako 3:1-5.

¹² Kudi kintu kikwabo kyātūdile Yesu pa ditompo—ke bukōkekōke bwa bana bandi ba bwanga kadi. Enka na motwefundile’kyo  mu Shapita 3, byāmwekele amba badi na mutyima wa kufwila bukatampe. (Mateo 20:20-24; Luka 9:46) Yesu wēbadingile divule dine amba bafwaninwe kwityepeja. (Mateo 18:1-6; 20:25-28) Ino abo kwivwana mpika. Ke-pantu enka ne mu bufuku bwa mfulo bwaādi nabo, “mwatalukile lupata” lwa kuyuka mukatampe mu bukata mwabo i ani! (Luka 22:24) Lelo Yesu wēbalekele, ne kulanga amba kubapu, kekukidipo muswelo kobadi? Mhm. Wēbatūkijije mutyima, wāikala nabo biyampe, wākulupila, ne kumona biyampe mobadi. Wāyukile amba baswele Yehova mu mityima yabo, kadi bakimba binebine kulonga kiswa-mutyima kya Leza.—Luka 22:25-27.

13. Le tukokeja kutanwa namani na matompo na oa āūminine Yesu?

¹³ Netu tukokeja kutanwa na matompo na oa āūminine Yesu. Kimfwa tukokeja kutana bantu bapela musapu wa Bulopwe ne balwa nao. Lelo tukaleka kino kitutyumune mutyima’ni, nansha tukendelela kusapula na bupyasakane? (Tetusa 2:14) Tukokeja kutompwa pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwa banabetu Bene Kidishitu. Kinenwa kisansa ne kilongwa kibi kibwanya kwitutapa ku mutyima. (Nkindi 12:18) Lelo kutupatupa kwa banabetu betabije kukalengeja twi bepuke’ni, nansha tukendelela kulekela bilubo byabo ne kumona biyampe mobadi?—Kolose 3:13.

14. Le i bintu’ka bibidi byākweshe Yesu emanije?

¹⁴ Lelo i bika byākweshe Yesu emanije ne kulama bululame bwandi nansha byobāmubengele, kumutyumuna mutyima, ne kumususula? Kudi bintu bibidi bikatampe byākweshe Yesu. Kibajinji, wādi utala mūlu, wabija “Leza mutūkije mutyima.” (Loma 15:5) Kya bubidi, Yesu wādi utala kumeso, ubambile meso pa bipa bikalupuka ku kūminina kwandi. Tubandaulei pano bino bintu, kimo ne kimo.

15, 16. (a) Le i bika bilombola amba Yesu kekulupilepo pa kūminina? (b) I kikulupiji’ka kyādi na Yesu mudi Shandi, ne mwanda waka?

¹⁵ Nansha Yesu byaādi Mwana mubwaninine wa Leza,  kēkulupilepo pa kūminina. Ino wāvundamukile kudi Shandi wa mūlu ne kulomba bukwashi bwa mūlu. Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Aye [Kidishitu] mu mafuku a ngitu yandi, pa kupana milombelo, ne kwisasa ponka ne kuyoyokota miyoa, ne impolo ponka, kudi yewa uyūkile kumupandija monka mu lufu, ne kwivwanibwa pa kwakamwa kwandi kwa bu-Leza.” (Bahebelu 5:7) Vuluka amba Yesu ‘wāpēne’ ke enkapo milombelo ya kwisāsa, ino i ne kuyoyokota miyoa. Kishima “kuyoyokota miyoa” kufunkila pa kulomba na mutyima umo ne na kininga—eyo, kwabija bukwashi. Kutela kwatelwa “miyoa” mivule kulombola amba Yesu wādi ulomba Yehova misunsa mivule. Na bubine, Yesu wālombele misunsa mivule ne na kininga mu budimi bwa Ngesemani.—Mateo 26:36-44.

¹⁶ Yesu wādi ukulupile bine amba Yehova ukalondolola kuyoyokota kwandi, mwanda wādi uyukile amba Shandi, “wivwananga kulombela.” (Mitōto 65:2) Kumeso kwa kwiya’ye bu muntu, uno Mwana umbedi wāmwene Shandi ulondolola milombelo ya batōtyi ba kikōkeji. Kimfwa, Mwana wēmwenine momwa mūlu Yehova utuma lubilo mwikeulu ende alondolole milombelo ya na mutyima umo ya mupolofeto Danyele—papo Danyele kapwile ne kulombela. (Danyele 9:20, 21) Penepo, Tata ukokeja kukankalwa namani kulondolola milombelo ya wandi Mwana wa bunka yamulombela na mutyima umo, “ne kuyoyokota miyoa, ne impolo ponka”? Yehova wālondolwele milombelo ya wandi Mwana ne kutuma mwikeulu kumukankamika mwa kutyumwinina bikoleja umanwi.—Luka 22:43.

17. Pa kūminina, mwanda waka tusakilwa kutala mūlu, ne tukatala’mo namani?

¹⁷ Pa kūminina, netu tufwaninwe kutala mūlu—ke kudi Leza kadi ‘wa kwitukomeja.’ (Fidipai 4:13) Shi Mwana mubwaninine wa Leza wālombele Shandi amukwashe, le batwe papo ke pepi! Tusakilwa kulomba Yehova misunsa mivule mine, pamo bwa Yesu. (Mateo 7:7) Shako, ketutengelepo  kumona mwikeulu wiya kwitupempula, ino tukulupile enka kino, amba: Leza wetu wa buswe ukalondolola kuzenza kumuzenza Bene Kidishitu ba kikōkeji bendelela “kūminina mu kwisasa ne mu milombelo bufuku ne dyuba.” (1 Temote 5:5) Nansha tutanwe na matompo’ka—ikale misongo, lufu lwa muntu otusenswe, nansha kupangwapangwa na balwana—Yehova ukalondolola milombelo yotumulomba na mutyima umo tunangu, kininga, ne bukomo bwa kūminina.—2 Kodinda 4:7-11; Yakoba 1:5.

18. Lelo Yesu pa kyaba kya kwimanina enka pa masusu amutengele, wātadile kumeso namani?

¹⁸ Kintu kya bubidi kyākweshe Yesu ōminine i kutala kumeso, pa kyaba kya kwimanina enka pa masusu amutengele. Bible unena padi Yesu amba: “Aye wakankamene ne [ku mutyi wa masusu] . . . pa mwanda wa tusepo twadi tumutūdilwe kumeso.” (Bahebelu 12:2) Kimfwa kya Yesu kilombola muswelo wendelanga pamo lukulupilo, nsangaji, ne kūminina. Tukokeja kunena mu kīpi amba: Lukulupilo lutwalanga ku nsangaji, nsangaji nayo yatwala ku kūminina. (Loma 15:13; Kolose 1:11) Yesu wādi na kyepelo kya kutendelwa. Wāyukile amba kikōkeji kyandi kisa kukabingija bubikadi bwa Shandi, ne kumukwasha akūle kisaka kya bantu ku bubi ne ku lufu. Kadi Yesu wādi ukulupile kwikala  Mulopwe ne Mupidishitu Mukatampe wa kuleta madyese makwabo ku bantu ba kikōkeji. (Mateo 20:28; Bahebelu 7:23-26) Pa kubambila meso pa bino byepelo ne lukulupilo lwādi lumutūdilwe kumeso, Yesu wāsangala pakatampe pene, nsangaji nayo yamukwasha ōminine.

19. Potutanwa na matompo a mu lwitabijo, le lukulupilo, nsangaji, ne kūminina, byendelanga pamo namani?

¹⁹ Netu, pamo bwa Yesu, tulekei lukulupilo lwetu, nsangaji yetu, ne kūminina kwetu byendele pamo. Mutumibwa Polo wānene amba: “Sepelelai monka mu kukulupila.” Kupwa wābweja’ko amba: “Mutūkije ne mityima mu byamalwa.” (Loma 12:12) Le pano ulwanga na matompo a mu lwitabijo lobe? Nankyo tala kumeso. Kokelwa kumona kūminina kobe mokukaletela dijina dya Yehova mitendelo. Lama mu ñeni lukulupilo lobe lulēme lwa Bulopwe. Wimone kala mu ntanda impya ya Leza iya’i, ne kufwatakanya mokatambwila madyese mu Paladisa. Mona kala kufikidila kwa bintu bya kutendelwa bilaile Yehova—kubadila’mo ne kubingijibwa kwa bubikadi bwandi, kutalulwa kwa babi pano pa ntanda, ne kufundulwa’ko kwa misongo ne lufu—mokusa kuyujija mutyima obe nsangaji, ne nsangaji’ya isa kukukwasha ūminine matompo o-onso akokeja kukutana. Shi tudingakanye masusu onso a mu ino ngikadilo ya bintu na kufikidila kwa Bulopwe, na bubine, “i a kakitatyi katyutyutyutyu.”—2 Kodinda 4:17.

20, 21. Pa mwanda utala kūminina, i bika bitusakila Yehova, ne tufwaninwe kusumininwa kulonga bika?

²⁰ Yesu wādi uyukile amba kwikala mulondi wandi ke mwandapo munekene, mwanda bilomba kūminina. (Yoano 15:20) Wādi mwiteakanye kwitutangidila, na kuyuka amba kimfwa kyandi kikakomeja bakwabo. (Yoano 16:33) Eyo, Yesu wāshile kimfwa kibwaninine kya kūminina, ino batwe ketubwanininepo. Penepo i bika bitusakila Yehova?  Petelo ushintulula amba: “Kidishitu nandi wemususukile, wemushia bu-kitompekejo kya kumulonda bānwe mu māyo andi.” (1 Petelo 2:21) Yesu, pa kulwa na matompo, wētushidile “kitompekejo,” kimfwa kya batwe kwiula. * Mānga ya kūminina kwandi idingakene pamo bwa “māyo” mefwatule panshi. Ketukokejapo kunyanta mu muswelo mubwaninine mu ano mayo, inoko tukokeja ‘kumulonda’mo.’

²¹ Shi ke pano, tusumininwei kulonda kimfwa kya Yesu ponka pafudile bukomo bwetu. Ketwakilwai amba ponso potwenda tulonda mu mayo a Yesu, mo mu kwenda tukumbanya senene mwa kūminina “ne pamfulo pene”—mfulo ya ino ngikadilo ya bintu minunu nansha mfulo ya būmi botudi nabo dyalelo. Ketuyukilepo i mfulo’ka iketufikila dibajinji, ino kyotuyukile i kino: Nyeke ne nyeke, Yehova uketupala pa kūminina kwetu.—Mateo 24:13.