1-3. Lelo Yesu watanwa na kyaka’ka, ne walonga’po namani?

KIBUMBO kibaiya kukwata Yesu. Kiselele bipete ne mikombo ne bashidika umbukata mwakyo, penepa ke kyenda kibaila’ko. Abo bonso kyobafwila i kulonga muntu kibi, abatyibulula mu bipito bya Yelusalema mu mfindi ne kwabuka Munonga wa Kidelone benda ku Lūlu lwa Impafu. Nansha bikela kweji lubenji, abo abasela bimuni ne byenge. Le i mwanda wa kumunika mwishinda pangala pa makumbi apūta kweji? Nansha i mwanda balanga amba obakakwata wakafyama pafīta? Inoko bubine i buno: Shi muntu ulanga amba Yesu usa kupandikila, nankyo kamuyukilepo senene.

² Yesu uyukile kyaka kyamufwena. Inoko, kanyemenepo, waimana. Kibumbo kyendejibwa na Yudasa, mulunda nandi mukulupilwe, kibafwena. Yudasa waaba Yesu pampikwa bumvu, na kusokola wadi mfumwandi na lwimu lwa kumufifya bya buzazangi. Ne pano napo Yesu waimana’tu, mutyima mutūke. Ebiya wafwena ku kibumbo. Webepangula’mba: “Le o musaka i ani?” Abo amba: “Tusaka Yesu mwine Nazala.”

³ Bantu bavule badi bakokeja kuzakala kumeso a kino kibumbo kiselele byabulwi. Padi ye mwadi mumwenine kino kibumbo uno muntu wimene ku meso akyo. Inoko Yesu katuyukilepo, kanyemenepo, nansha kubepa. Ino aye wanena’tu amba: “Ami uno.” Udi na mutyima mutūke ne bukankamane, bintu byatulumuja ne bano bantu. Abetole kivundanyuma ne kupona panshi!—Yoano 18:1-6; Mateo 26:45-50; Mako 14:41-46.

4-6. (a) Mwanā Leza i mwelekejibwe na bika ne mwanda waka? (b) Yesu wālombwele bukankamane mu miswelo’ka isatu?

⁴ Lelo Yesu wālwile namani na kino kyaka kikatampe na  mutyima mutūke ne kwīfula ponka? I mwanda’tu wādi mukankamane. Mu ngikadilo ibala-inga yabilwa ne isakilwa mwendeji mubadilwa ne bukankamane, ino i kutupu muntu udingakene, nansha usenselela padi Yesu mu ino ngikadilo. Mu shapita ushele kunyuma, twefundile kwityepeja ne butūkanye bwa Yesu. O mwanda utelwa bu “Mwana-mukōko.” (Yoano 1:29) Inoko bukankamane bwa Yesu bwelekejibwe na nyema mukwabo. Bible wisambila padi Mwanā Leza’mba: “Talapo, Ntambo wa ku kisaka kya Yuda.”—Kusokwelwa 5:5.

⁵ Divule ntambo ufunkilanga pa bukankamane. Lelo kodi mwidye mankuma na ntambo mulume, kibwende ufita ku kanwa? Shi kodi mwitane nandi, padi i ku zoo kobamubikile mu lupango, umutadila mu nsambo. Nansha namino, kwimona nandi kuletanga moyo. Powamwene mpala ya uno nyema mukatampe kadi mukomo, kadi nandi paakukupwidile meso, wamwene amba ntambo kabwanyapo kutyina moyo kintu kyo-kyonso. Bible unena amba “ntambo utabukile bukomo umbukata mwa banyema, ino nanshi kalamukapo, shi kadi ani shi kadi ani.” (Nkindi 30:30) Buno bo bukankamane bwa Kidishitu.

⁶ Pano twisambilei bidi pa miswelo isatu yālombwele Yesu bukankamane na bwa ntambo: mu kubingija bubinebine, mu kukwatakanya boloke, ne mu kulwa na lwana. Kadi tusa kumona amba batwe bonso—twikale bankanka ba kibutwila nansha mhm—tubwanya kwiula bukankamane bwa Yesu.

7-9. (a) Le i bika byālongekele padi Yesu na myaka 12, ne i bintu’ka bizakaja byowamona mu uno mwanda? (b) I muswelo’ka wālombwele Yesu bukankamane paādi ushikete na bafundiji mu tempelo?

⁷ Pavule pene, mu ino ntanda yendejibwa na Satana, “shandya ne bubela bwine,” kubingija bubinebine kulomba bukankamane. (Yoano 8:44; 14:30) Yesu kāilaijepo atame ebiya kabingija bubinebine. Paādi na myaka 12, Yesu wāshile bambutwile bandi pa kupwa kwa masobo a Pashika mu Yelusalema.  Mafuku asatu matuntulu, ba Madia ne Yosefa bākimbile wabo mwana koku ne koku. Ku mfulo bāmutana mu tempelo. Le wādi ulonga’mo bika? Wādi “ushikete mubukata mwa bafundiji kwibomvwana, ne kwibēpangula byakwipangula.” (Luka 2:41-50) Tulanguluke bidi pa mwāpityile mīsambo’ya.

⁸ Balembi ba mānga banena amba bendeji ba bipwilo pa kala bādi na kibidiji kya kushikata mu tempelo kupwa kwa masobo, bāfundija mu tundimbwa tukatampe twa tempelo. Bantu bādi bashikata, bateja, ne kwipangula bipangujo. Bano bafundiji bādi bantu bafunde. Bādi beelele mu Bijila bya Mosesa kadi ne mu bijila ne bibidiji bya bantu bivulevule ne bikutakane byādi byenda bivudila’ko mwaka ne mwaka. Le wādi wa kulonga namani shi wādi mu bukata mwabo? Lelo wādi wa kuzakala? I amo, ye mobikadilanga. Le penepa shi wādi na myaka 12 ke pepi? Bankasampe bavule bekalanga na moyomoyo. (Yelemia 1:6) Bankasampe bamo batyinanga kutalwa na badimu babo ku masomo; mwanda badi na moyo wa kwipangulwa, badi na moyo wa kutelwa, ne moyo padi wa kufwijibwa bumvu ne kupunikwa.

⁹ Ino Yesu aye au keye, ushikete umbukata mwa bano bantu bafunde, wipangula kwampikwa moyo bipangujo bya bukulu. Kadi kemaninepo’nka papo. Nsekununi itulombola amba: “Kadi abo bonso bakumūmvwana batendela pa ñeni yandi ne mwēbalondolwedīle.” (Luka 2:47) Bible ketulombwelepo byaānene pa kine kyaba’kya, ino tukulupile amba kādipo upituluka pamo bwa nkusuku mu bubela bwādi butumbile mu bafundiji ba bipwilo. (1 Petelo 2:22) Mhm, wābingije bubinebine bwa Kinenwa kya Leza, ne bemvwaniki bandi bātendele pa kumona uno nkasampe wa myaka 12 wisamba na bujinguludi ne bukankamane.

10. Bankasampe Bene Kidishitu beulanga namani bukankamane bwa Yesu dyalelo?

¹⁰ Dyalelo, bankasampe Bene Kidishitu bavule balondanga mu mayo a Yesu. Shako, i beshile na Yesu mwanda i  bakubulwa kubwaninina. Ino pamo bwa aye, kebelaijangapo batame kumeso kwa kubingija bubinebine. Ku masomo ne mu bibundi mobekele, bepangulanga bantu bipangujo na bwino, bateja, ne kusapula bubinebine na bulēme. (1 Petelo 3:15) Bano bankasampe, mu kikonge, bakwashanga bakwabo ba ku masomo, badimu, ne balondakani nabo bekale balondi ba Kidishitu. Bine, bukankamane bwabo busangajanga Yehova! Kinenwa kyandi kibadingakenye na lumé—lutalala nyā, lusangaja, ne luvule lwine.—Mitōto 110:3.

11, 12. Le Yesu pa kutama, wālombwele namani bukankamane mu kulwila bubinebine?

¹¹ Yesu pa kutama, wālombwele bukankamane misunsa mivule mwanda wa kulwila bubinebine. Eyo, wāshilwile mwingilo wandi na kwikokanya kukokeja kutuyula bavule. Papo aye bu muntu wa mashi ne mema, ke bu mwikeulupo mukatampe wa bukomo, wālwile na Satana, walwana mukatampe na Yehova kadi umbi wa nshikani. Yesu wāpelele mwingidijo mubi wāingidije Satana binenwa bya bupolofeto bya ku bukomo bwa mushipiditu. Yesu wāfudija lupata’lwa na kunena pakubulwa moyo amba: “Funduka papo abe Satana.”—Mateo 4:2-11.

¹² Mu uno muswelo Yesu wāshile kimfwa mu mwingilo, pa kulwila na bukankamane Kinenwa kya Shandi ku boba badi balonga bukomo bwa kunyengakanya’kyo ne kwingidija’kyo bibi. Budimbidimbi bwa bipwilo budi’ko dyalelo’nka na mobwādi bwikadile mu myaka’ya. Yesu wānene bendeji ba bipwilo ba mu myaka yabo amba: “E ponka po mwālamuna mwanda wa Leza ke wa bitupubitupu, ponka pa kisela kyenu kyo mwatumbija.” (Mako 7:13) Bano bantu bādi balēmekibwe bikatampe na bantu bonso, ino Yesu aye wēbatelele pampikwa moyo amba i batulombwe bampofu ne banzazangi. * (Mateo 23:13, 16) Lelo tukokeja kwiula kimfwa kya  bukankamane bwa Yesu namani?

13. Le tufwaninwe kuyuka bika potwiula Yesu, ino i dyese’ka dyotudi nadyo?

¹³ Eyo, tuyukile amba ketudipo na bwino na bwa Yesu bwa kuyuka bidi mu mityima nansha kwikala na lupusa na lwandi lwa kutyiba mambo. Inoko, tukokeja kwiula bukankamane bwandi bwa kulwila bubinebine. Kimfwa, potusokwela patōka bubela bwa bipwilo—bubela bobafundija padi Leza, pa mpango yandi, ne pa Kinenwa kyandi—tweñenyanga mwinya mu ino ntanda yelelwe mu fukutu na lunsamfwakanwa lwa Satana. (Mateo 5:14; Kusokwelwa 12:9, 10) Tukwashanga bantu benyongolole mu bupika bwa bufundiji bwa bubela buyujije moyo mu mityima yabo ne kona kipwano kyabo na Leza. Bine tudi na dyese dya kumona kufikidila kwa mulao wa Yesu wa amba: “Bya bu-binebine, nabyo bikemukūlanga ke mudi bāna-pabo.”—Yoano 8:32.

14, 15. (a) Lelo i muswelo’ka umo wālaije Yesu “molokele mambo”? (b) Lelo Yesu kātelepo mutyima ku mfwatakani’ka imo yampikwa kwendela’mo?

¹⁴ Bupolofeto bwa Bible bwālaile amba Meshiasa ukalaija mizo “molokele mambo.” (Mateo 12:18; Isaya 42:1) Ye monka mwālongele Yesu paādi pano pa ntanda. Na  bukankamane bukatampe, wālombwele boloke ne kubulwa mboloji na bantu. Kimfwa wāpelele myanda ya kwisañuna ne kwiketaketa bipelelwe mu Bisonekwa, byādi byenda muongo pa ntanda mu yabo myaka’ya.

¹⁵ Bana ba bwanga bātulumukile pa kumona Yesu wisamba na mwana-mukaji Mwine Samadia ku mushimwa wa Saika. Mwanda waka? Mu oa mafuku, Bayuda bavule bādi bashikilwe Bene Samadia; mfika ya tamba kala. (Ezela 4:4) Kadi Balabi bamo bādi bafutulula bana-bakaji. Bijila bya Balabi byobāsonekele mwenda mafuku kebyādipo bikankamika mwana-mulume kwisamba na mwana-mukaji; kadi byādi binena’mba bana-bakaji kebafwaninwepo kufundijibwa Bijila bya Leza. Nakampata bana-bakaji Bene Samadia bādi bamonwa bu badisubi. Yesu kātelepo mutyima ku mfwatakani yampikwa kwendela’mo, o mwanda wāfundije patōkelela mwana-mukaji Mwine Samadia (kadi ndumba), wāmulombola ne kumulombola amba ne Meshiasa.—Yoano 4:5-27.

16. Mwanda waka Bene Kidishitu basakilwa kwikala na bukankamane pa kwishila na bakwabo mu bya kwisañuna?

¹⁶ Lelo kodi mushikate na bantu basañuna bakwabo? Padi bazawilanga bantu ba lukoba nansha ba muzo mukwabo, bafutulula bantu ba ngitu ingi, nansha kutyepeka bakwabo ba kamweno katyetye ne bitenta bya munshi. Balondi ba Kidishitu kebekujangapo mu ino mimweno ya nshikani, kadi bekankilanga’ko kujula miji ya kwisañuna mu mityima yabo. (Bilongwa 10:34) Batwe bonso tusakilwa kwikala na bukankamane pa kulonga namino.

17. I bika byālongele Yesu mu tempelo, ne mwanda waka?

¹⁷ Bukankamane bwātonwene Yesu alwile butōki bwa bantu ba Leza ne bwa mpangiko ya mutōtelo utōka. Ku ngalwilo ya mwingilo wandi, Yesu wātwelele mu tempelo ya mu Yelusalema, wātengwa ku mutyima pa kumona bansunga ne beshinta’mo ndalama bashikete monka. Yesu pa kukwatwa na nsungu myendele’mo, wāpanga’mo bantu ba lwiso ne bya busunga byabo. (Yoano 2:13-17) Mo monka mwaālongele  ne ku mfulo kwa mwingilo wandi. (Mako 11:15-18) Bine bino bilongwa byālengeje ekale na balwana bakomo, inoko aye kātyininepo. Mwanda waka? Tamba ku bwanuke, wādi utela tempelo bu njibo ya Shandi—bine byāmwekele ne mu bilongwa byandi. (Luka 2:49) Koneka kwa butōtyi butōka bwa mu tempelo, i kubulwa boloke kwa kādipo ukokeja kutala kilomonyeka. Bupyasakane bwandi bwāmupele bukankamane bwa kulonga bisakibwa.

18. I muswelo’ka ukokeja kulombola Bene Kidishitu bukankamane bwabo dyalelo mu mwanda utala butōki bwa kipwilo?

¹⁸ Ne balondi ba Kidishitu dyalelo nabo batele mutyima bininge ku butōki bwa bantu ba Leza ne ku mpangiko ya mutōtelo utōka. Shi abamone mwanabo Mwine Kidishitu ulonga bubi bukatampe, kebapūtangapo meso. Banenanga na bukankamane. (1 Kodinda 1:11) Bayukijanga’mo bakulumpe ba kipwilo. Bakulumpe bakokeja kukwasha yewa ubela ku mushipiditu ne kulonga’po kintu mwa kulamina butōki bwa mikōko ku meso a Yehova.—Yakoba 5:14, 15.

19, 20. (a) Mwanda waka kubulwa boloke kwādi kuvudile mu mafuku a Yesu, ne bantu bāsakile Yesu alonge bika? (b) Mwanda waka balondi ba Kidishitu bapelanga kwikuja mu politike ne mu bupolapola, ne i bika byobamwenine’mo?

¹⁹ Penepa le tukanena’mba Yesu kābangilepo kubulwa boloke kwa bantu kwādi mu ino ntanda? Na bubine, bukondame bwādi konso konso. Ntanda yabo yādi imuninwe na beni. Bene Loma bādi basusula Bayuda na basola, na musonko mukomokomo, ne na kwikuja mu bibidiji byabo bya bipwilo. Ke kya kutulumukapo shi bantu bavule bāsakile Yesu ekuje mu politike ya mu mafuku’a. (Yoano 6:14, 15) Pano napo byāmulombele bukankamane.

²⁰ Yesu wāshintulwile amba Bulopwe bwandi ke bwa ino ntandapo. Kupityila ku kimfwa kyandi, wāfundije balondi bandi baleke kwikuja mu malwi a kipolitike a mu mafuku’a, ino bate mutyima ku kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. (Yoano 17:16; 18:36) Wāfundije bufundiji bukatampe butala pa kubulwa kwikuja mu bulwi pāile  kibumbo kumukwata. Petelo ne kwija mpika walonga’po kintu, wasomona kala kipete ne kusanshija muntu. Bipēla kwimvwana kyālongele Petelo nabya. Shi bukalabale bwandi bukokeja kubingijibwa, poso i bonka bufuku’bwa, mwanda bo bwātambilwe Mwanā Leza wampikwa mambo. Ponka’po Yesu wāleta musoñanya ulondwa na balondi pano panshi kufika ne dyalelo amba: “Someka kipete kyobe mu kikwa kyakyo, mwanda bonso bakusomona kipete bakafwila konka ku kipete.” (Mateo 26:51-54) Byādi bilomba balondi ba Kidishitu bekale na bukankamane pa kulama ndoe mu mene mafuku’a ne dyalelo. Bantu ba Leza dyalelo banenenwanga maya pa mwanda wa kubulwa kwikuja mu mavita, mikubo, bitulu, ne bilongwa bikwabo bya bupolapola kebibadika bilongwa dyalelo. I pa bukankamane bobadi nabo pobanenenwa maya.

21, 22. (a) Lelo i bukwashi’ka bwākwashibwe Yesu kumeso kwa kutanwa na makambakano makomo? (b) I muswelo’ka wālombwele Yesu bukankamane kufika ne ku mfulo?

²¹ Mwanā Yehova wādi uyukile kala lwana lukatampe lwaādi wa kutanwa nalo pano panshi. (Isaya 50:4-7) Wātenwe na byaka bivule bya lufu, byānanine na kino kilombwelwe ku ntwelelo ya uno shapita. Lelo Yesu wālamine namani bukankamane bwandi pa kutanwa na bino byaka? Eyo, le wādi ulonga bika kumeso kwa kibumbo kwiya kumukwata? Wādi ulomba Yehova na kininga. Yehova nandi wālongele’po namani? Bible witulombola’mba Yesu wāikele “kwivwanibwa.” (Bahebelu 5:7) Yehova wātumine mwikeulu āye kukankamika wandi Mwana nkanka.—Luka 22:42, 43.

²² Kupwa’tu kwa kukankamikibwa, Yesu wānene batumibwa bandi amba: “Langukai, twende!” (Mateo 26:46) Langulukila pa bino binenwa bya bukankamane. Wānene amba, “twende,” koku uyukile amba usa kunena kibumbo  kileke balunda nandi bende, ne amba bano bapwani nandi basa kumushiya ne kumunyema, kadi amba usa kwikonda kasuku na makambakano makomo bininge a mu būmi bwandi. Bunka bwandi, wātyibilwe mambo na mankufi ne na bukondame, wābengwa, wāmweshibwa malwa, ne kufikijibwa ku lufu lusansa. Mu bino byonso, bukankamane bwandi kebwātalelepo.

23. Shintulula mwanda waka Yesu kādipo witūla mu kyaka pāmutene kyaka kya lufu.

²³ Lelo Yesu wādi witūla mu kyaka? Mhm, kwitūla mu kyaka ke abopo bukankamane. Bine, Yesu wāfundije balondi bandi bekale badyumuke, bepuke kyaka na bwino mwanda wa  kwendelela kulonga kiswa-mutyima kya Leza. (Mateo 4:12; 10:16) Inoko, pano, Yesu wāyukile amba kekudipo muswelo mukwabo wa kwepukila’mo. Wāyukile amba kiswa-mutyima kya Leza kitalwa na uno mwanda. O mwanda Yesu wāsumininwe kulama bululame, kekwādipo kintu kikwabo kya kulonga, poso’nka kwitūla.

24. Mwanda waka tukulupile amba tukokeja kukankamana ponso petutana matompo?

²⁴ Bine balondi ba Yesu balondanga mu mayo a Mfumwabo na bukankamane! Bavule i bemanije enka ne mu kubengwa, kupangwapangwa, kukwatwa, kukutwa, kususulwa, ne kwipaibwa. Lelo bantu bakubulwa kubwaninina badi bamona buno bukankamane kwepi? Ke kobadi abo benepo, mhm. Bukwashi bwa Yesu bwātambile mūlu, ne bwa balondi bandi bene. (Fidipai 4:13) Shi ke pano, kokatyina bikakutana kumeso. Sumininwa kulama bululame bobe, Yehova ukakupa bukankamane bukusakilwa. Mwena bukankamane ku kimfwa kya Yesu Mwendeji wetu wānene amba: “Kankamanai! Ami nanekenya panopantanda!”—Yoano 16:33, MB.