Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

SHAPITA 10

“Mukekala Monka Bōmi”

“Mukekala Monka Bōmi”

EZEKYELE 37:5

PEMANINE SHAPITA: Kimonwa kya “mikupa myūmu” ke myūmi monka ne kufikidila kwakyo mu muswelo mukatampe

1-3. Lelo i bika byalengeja Bayuda badi mu Babiloni batyumukwe mutyima? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

BINE, Bayuda badi mu Babiloni abatyumukwa mutyima bininge! Mu kintu kya myaka itano, Ezekyele wēsambīle bininge pa nkulupilo yabo ya bubela, inoko bantu kushinta mpika. Nansha byawāengelekeje biyukeno, wāleta byelekejo, ne kusapula misapu, misungi yāpelele amba Yehova kakalekapo Yelusalema onakanibwe. Nansha kepobāivwene amba kibundi kibatēkelwa kasāla na kibumbo kya bene Babiloni, abo bādi’nka bakulupile amba bekadi bakyo bakakingwa.

2 Inoko pano, myaka ibidi pa kupita’po na pāshilwile kasāla, muntu umo unyemene mu Yelusalema, aye’tu ufika ku Babiloni, waleta musapu wa amba: “Kibundi kibapone!” Uno musapu ubatyobola misungi. Abakomenwa kwivwanija: kibundi kiswedibwe, tempelo ijila, ne ntanda milumbuluke​—byonso bibaonakanibwa! Abajimija lukulupilo lwabo lwa tamba kala.​—Ezk. 21:7; 33:21.

3 Inoko, mu kino kitatyi kyobatyumukilwe mutyima, Ezekyele watambula kimonwa kikomo kileta lukulupilo. Lelo kino kimonwa kidi na musapu’ka ku ino misungi mityumukwe mutyima? Le kino kimonwa kitala namani bantu ba Leza dyalelo, ne i muswelo’ka otubwanya kumwena’mo? Pa kuyuka kino, tubandaulei byobya byasokola Yehova kudi Ezekyele.

“Nena Bupolofeto pa Ino Mikupa” Kadi “Nena Bupolofeto ku Kivula”

4. Lelo i bika byātengele bininge Ezekyele mu kimonwa kyaāmwene?

4 Tanga Ezekyele 37:1-10. Ezekyele wātūkijibwe mu kimonwa mu dilungu dya musanza diyule mikupa. Yehova pa kusaka kuyuka shi Ezekyele wivwanije kino kimonwa, wāsoñenye mupolofeto ‘apite kufulafula konso’ kwa ino mikupa mivule mikusankane. Ezekyele paādi wenda mu dilungu dya musanza, wātengelwe bininge na bintu bibidi pa ino mikupa: buvule bwayo ne muswelo oyādi. Wānenene amba, “kwadi mikupa mingi” kadi “yadi myūmu tē.”

5. Le Yehova wāpele Ezekyele misoñanya’ka ibidi, ne i bika byālongekele pa kupwa kwa Ezekyele kulonda’yo?

5 Kupwa, Yehova wāpa Ezekyele misoñanya ibidi yādi ya kushilula kujokejibwa kwa bityebitye. Musoñanya mubajinji i wa amba: “Nena bupolofeto pa ino mikupa,” na kwiinena’mba ‘ikalai monka bōmi.’ (Ezk. 37:4-6) Kepāijijepo na pānenene Ezekyele buno bupolofeto, “kwaikala lunwa, lunwa lwa lupumo, kadi mikupa yaanza kwibunga,” kupwa “mijilo ne mwita” byāiya ku mikupa, “kadi kikoba kyebipūta.” (Ezk. 37:7, 8) Musoñanya wa bubidi i wa amba: “Nena bupolofeto ku kivula,” kwikisapwila ‘kipukumine pa’ imbidi. Ezekyele pa kunena bupolofeto, “umpuya watwela’mo, baikala bōmi kebemene na maulu abo, kyadi kibumbo kikatampe bininge.”​—Ezk. 37:9, 10.

“Mikupa Yetu I Myūmu, Kadi Lukulupilo Lwetu Lubaoneka”

6. Le i binenwa’ka bya Yehova byākweshe Ezekyele evwanije kimonwa?

6 Kupwa Yehova wāsokwela Ezekyele nshintulwilo ya kimonwa, na kunena’mba: “Ino mikupa i njibo yonso ya Isalela.” Na bubine, misungi poyāyukile myanda ya konakanibwa kwa Yelusalema, yēivwene’nka bwa mifwe. O mwanda, yādidile amba: “Mikupa yetu i myūmu, kadi lukulupilo lwetu lubaoneka. Tubatyibwe’ko lonso.” (Ezk. 37:11; Yel. 34:20) Ebiya Yehova pa kulondolola ku kudila kwabo, wāsokola’mba kino kimonwa kibi kya mikupa kyādi bine na musapu muyampe wa lukulupilo kudi Isalela.

7. Le Yehova wāsokwedile Ezekyele bika, mungya bilembelwe mu Ezekyele 37:12-14, ne kino kyāpele bantu Bandi bādi mu bumisungi kikulupiji’ka?

7 Tanga Ezekyele 37:12-14. Kupityila ku kino kimonwa, Yehova wākulupije misungi amba ukeikadija ke myūmi monka, ukeijokejeja ku yabo ntanda, ne kwiileka ikale’mo. Kadi, Yehova wēisapwidile na kwiitela monka bu “bantu bami.” Bine, bino binenwa byākankamikile bininge ino misungi yādi mityumukwe mutyima! Mwanda waka bādi babwanya kukulupila’mba uno mulao wa kujokejibwa ukafikidila? Mwanda i Yehova mwine wālaile’o. Wānenene amba: “Ami mwine, Yehova, nesambe’kyo kadi nalonga’kyo.”

8. (a) Le “njibo yonso ya Isalela” yādi mu ngikadilo idi pamo bwa kufwa muswelo’ka? (b) Lelo Ezekyele 37:9 ulombola namani kine kyālengeje lufu lwa kyelekejo lwa Isalela? (Tala kunshi kwa dyani.)

8 Lelo muzo wa kala wa Isalela wēmwenine namani kufikidila kwa kipindi kya kino kimonwa kibi kya bupolofeto? Isalela wājimije kala kipwano kyandi na Yehova mu mwaka wa 740 Y.K. pa kupona ne kuselwa bu musungi kwa bulopwe bwa bisaka dikumi. Kintu kya myaka 130 pa kupita’po, kitatyi kyāselelwe bantu ba Yuda, “njibo yonso ya Isalela” yāikala mu bumisungi. (Ezk. 37:11) Mu muneneno wa kyelekejo, kisumpi kyonso kya misungi kyādi kifwe pamo bwa mikupa ya mu kimonwa kya Ezekyele. * Kadi vuluka’mba Ezekyele kāmwenepo’tu mikupa bitupu, ino i mikupa “myūmu tē,” mine yādi ilombola’mba ngikadilo idi pamo bwa kufwa ikendelela mu kitatyi kilampe. Kadi na bubine, ino ngikadilo ya Isalela ne ya Yuda, yālongele myaka 200 ne musubu, tamba mu 740 kutūla ku 537 Y.K.​—Yel. 50:33.

9. Le i kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa byobya byāfikīle Isalela wa kala wa ku ngitu ne byobya byatene “Isalela wa Leza”?

9 Bupolofeto bwa kujokejibwa butala Isalela pamo bwa bobwa bwānenene Ezekyele, budi na kufikidila kukatampe. (Bil. 3:21) Pamo’nka na ‘mwāipailwe’ muzo wa kala wa Isalela wa ku ngitu ne kushala mufwe mu muswelo wa kyelekejo mu bula bwa kitatyi kilampe, mo monka ne “Isalela wa Leza,” kipwilo kya bene Kidishitu bashingwe māni, kyaipailwe mu muswelo wa kyelekejo ne kuselwa bu musungi ku mushipiditu mu bula bwa kitatyi kilampe. (Ngt. 6:16) Na bubine, bumisungi bwa kipwilo kyonso kya bashingwe māni bwaendelele mu kitatyi kilampe kufika’nka ne byobaikele ku mushipiditu pamo bwa yoya “mikupa yadi myūmu tē.” (Ezk. 37:2) Monka mokishintulwidilwe mu shapita ubadikile, bumisungi bwa kipwilo kya bene Kidishitu bashingwe māni bwāshilwile mu myaka ya katwa ka bubidi Y.M. ne kwija myaka tutwa na tutwa, monka mwālombwedile’kyo Yesu mu kyelekejo kyandi kya Bulopwe kya ñano ne biyombo bityani.​—Mat. 13:24-30.

Mikupa “myūmu tē” yāmwene Ezekyele mu kimonwa ilombola kitatyi kilampe kya bumisungi bwa bashingwe māni ba Yehova budi pamo bwa kufwa (Tala musango 8, 9)

“Mikupa Yaanza Kwibunga”

10. (a) Le i myanda’ka itala bantu ba Leza yālailwe idi mu Ezekyele 37:7, 8? (b) Le i myanda’ka yājokeje bityebitye lwitabijo lwa misungi yādi ityina Leza?

10 Pa kala, Yehova wālaile amba bantu bandi bakajokejibwa ku būmi bityebitye. (Ezk. 37:7, 8) Le penepo, i myanda’ka imo yājokeje bityebitye lwitabijo lwa misungi yādi ityina Leza lwa amba lukulupilo lwa kujokela ku Isalela lukafikidila? Kintu kimo bidi kyēbapele lukulupilo i binenwa bya bupolofeto byānenene bapolofeto bāikele’ko kumeso. Kimfwa, Isaya wālaile amba bashele’ko, “lukunwa lujila,” bakajokela mu ntanda. (Isa. 6:13; Yoba 14:7-9) Kadi na bubine, bupolofeto buvule butala kujokejibwa bwālembele Ezekyele, bwākomeje luno lukulupilo. Monka kadi, kwikala’ko kwa bano bana-balume ba kikōkeji pamo bwa mupolofeto Danyele mu Babiloni​—ne kupona kutulumukwa kwa kibundi kya Babiloni mu mwaka wa 539 Y.K.​—ye bino byāningije lukulupilo lwa misungu lwa kujokejibwa.

11, 12. (a) Lelo kujokejibwa kwa bityebitye kwamwekele namani mu “Isalela wa Leza”? (Tala ne kapango “Butōtyi Butōka​—Bubajokejibwa Bityebitye.”) (b) Lelo i kipangujo’ka kilupuka ku binenwa bidi mu Ezekyele 37:10?

11 Lelo kujokejibwa kwa bityebitye kwa uno muswelo kwamwekele namani mu “Isalela wa Leza,” kipwilo kya bene Kidishitu bashingwe māni? Myaka tutwa na tutwa mu kitatyi kilampe kya bumisungi budi pamo bwa kufwa, “lunwa lwa lupumo,” lwaivwenwe kitatyi kyaimanine bantu batyina Leza butōtyi bwa bine. Kimfwa, mu myaka ya katwa ka 16, William Tyndale wateakenye bwalamuni bwa Bible mu Angele. Bendeji ba kipwilo kya Katolika Loma bakalabele pa kuyuka’mba pano Bible ukatangwa na muntu ye-yense. Tyndale waipaibwa. Nansha nankyo, bantu bakwabo bakankamane baendelele kulupula malamuni a Bible mu ndimi mikwabo, kadi bubine bwa ku mushipiditu bwadi bwenda bumunika bityebitye mu ntanda ya mfindi.

12 Mwenda mafuku, Tutu Charles Russell ne bapwani nandi pobashilwile kwingila na bupyasakane mwanda wa kujokeja bubine bwa mu Bible, byaikele’nka bwa “mijilo ne mwita” bīya ku mikupa. Kiteba kya Mulami kya Ziona ne bitabo bikwabo byakweshe bantu ba mityima miyampe basokole bubine bwa ku mushipiditu, bwine bwebatonwene belunge na bengidi ba Leza bashingwe māni. Ku ngalwilo kwa myaka ya 1900, bantu ba Leza bashingwe māni bakankamikilwe na bingidilwa pamo bwa “Foto-Drame ya Bupangi” ne kitabo Kifyame Kikatakata. Kitatyi kityetye pa kupita’po, kitatyi kya Leza kyabwene kya kulengeja bantu bandi bemane “na maulu abo.” (Ezk. 37:10) Le kino kyālongekele kitatyi’ka ne muswelo’ka? Binkumenkume byālongekele mu Babiloni wa kala bitukwasha tulondolole kino kipangujo.

“Baikala Bōmi Kebemene na Maulu Abo”

13. (a) Le binenwa bidi mu Ezekyele 37:10, 14 byāfikidile namani tamba mu mwaka wa 537 Y.K.? (b) Lelo i bisonekwa’ka bilombola’mba bantu bamo ba ku bulopwe bwa bisaka dikumi bājokēle ku -Isalela?

13 Tamba mu mwaka wa 537 Y.K., Bayuda bādi mu Babiloni bemwenine kufikidila kwa kimonwa. Muswelo’ka? Yehova wēbekadije bōmi ne kwibalengeja “kebemene na maulu abo” na kwibanyongolola mu bumisungi ne kwibajokejeja ku Isalela. Kisumpi kya bene Isalela 42 360 ne kintu kya bantu 7 000 bampikwa kwikala bene Isalela bātambile mu Babiloni baenda kukobakulula Yelusalema ne tempelo yandi ne kushikata mu ntanda ya Isalela. (Eza. 1:1-4; 2:64, 65; Ezk. 37:14) Kupwa, kintu kya myaka 70 pa kupita’po, kintu kya misungi 1 750 yāile pamo na Ezela paājokēle ku Yelusalema. (Eza. 8:1-20) Nanshi, Bayuda bonso bājokele bādi 44 000​—na bubine, kyādi “kibumbo kikatampe.” (Ezk. 37:10) Kadi, kinenwa kya Leza kilombola’mba bantu ba ku bulopwe bwa bisaka dikumi, ba bankambo wabo bāselelwe na bene Ashidia mu myaka ya katwa ka mwānda Y.K., nabo bājokēle ku Isalela mwanda wa kukwasha ku kūbakulula tempelo.​—1 Bi. 9:3; Eza. 6:17; Yel. 33:7; Ezk. 36:10.

14. (a) Lelo binenwa bidi mu Ezekyele 37:24 bitukwasha namani tuyuke kitatyi kya kufikidila kukatampe kwa bupolofeto? (b) Le i bika byalongekele mu 1919? (Tala ne kapango “‘Mikupa Myūmu’ ne ‘Batumoni . . . Babidi’—Le I Bikwatañane Namani?”)

14 Lelo kino kipindi kya bupolofeto bwa Ezekyele kyafikidile namani mu muswelo mukatampe? Monka mwāsokwedile’kyo Yehova kudi Ezekyele mu bupolofeto, kufikidila kukatampe kwa buno bupolofeto butala kujokejibwa kwadi kwa kulongeka kitatyi kampanda pa kupwa kwa Yesu Kidishitu, Davida Mukatampe, kushilula kuludika bu Mulopwe. * (Ezk. 37:24) Kadi na bubine, mu 1919, Yehova watūdile mushipiditu mu bantu bandi. Kino kyalengeje bekale “monka bōmi” ne kunyongololwa mu bumisungi bwa Babiloni Mukatampe. (Isa. 66:8) Kupwa papo, Yehova webalengeje bashikate mu yabo “ntanda,” ko kunena’mba, mu paladisa ya ku mushipiditu. Le penepo, bantu ba Yehova ba mu ano etu mafuku baikele namani ke “kibumbo kikatampe”?

15, 16. (a) Lelo bantu ba Yehova ba mu ano etu mafuku i bekale namani ke “kibumbo kikatampe”? (b) Le buno bupolofeto bwa Ezekyele bwitukwashanga namani tulwe na makambakano a mu būmi? (Tala kapango “Kwitukwasha Twimane Monka na Maulu Etu.”)

15 Kepaijijepo na patongele Kidishitu umpika mukōkele mu 1919, bengidi ba Leza bashilula kwimwena byobya byālaile Zekadia, mupolofeto wāingile mu bukata mwa misungi, paānenene amba: “Bantu bavule ne mizo mikomokomo bakāya kukimba Yehova.” Mupolofeto wātelele bano bakimba Yehova bu “bantu dikumi ba ndimi yonso ya mizo.” Bano bantu badi ba kukwata bininge “Muyuda umo,” Isalela wa ku mushipiditu, koku banena’mba: “Tusaka kwenda nenu, mwanda tubaivwana’mba Leza udi nenu.”​—Zek. 8:20-23.

16 Dyalelo, boba ba mu Isalela wa ku mushipiditu (bashingwe māni bashele’ko) enka ne “bantu dikumi” (mikōko mikwabo) bonso pamo i babunde “kibumbo kikatampe bininge,” kya bantu midiyo ne midiyo. (Ezk. 37:10) Byotudi basola ba Kidishitu mu kino kibumbo kyenda’nka kibaila’ko, tulondanga senene Mulopwe wetu, Yesu, twenda ku madyese etutengele kumeso.​—Ñim. 37:29; Ezk. 37:24; Fid. 2:25; 1 Ts. 4:16, 17.

17. Lelo i bika byotukabandaula mu shapita ulonda’ko?

17 Kuno kujokejibwa kwa butōtyi butōka kwadi kwa kuletela bantu ba Leza kiselwa kikatampe. Le i kiselwa’ka? Pa kutana malondololo ku kino kipangujo, i biyampe tujokele kunyuma, tubandaule mwingilo obāpele Ezekyele kudi Yehova kumeso’nka ne kwa Yelusalema konakanibwa. Tukabandaula’o mu shapita ulonda’ko wa kino kitabo.

^ mus. 8 Mikupa yāmwene Ezekyele mu kimonwa keyādipo ya bantu bēfwidile, ino yādi ya “bantu baipailwe.” (Ezk. 37:9) Na bubine, “njibo yonso ya Isalela” yāipailwe mu muswelo wa kyelekejo pāikele bekadi ba mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi ne ba mu bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi konakanibwa, bāikala bu misungi, ne kuselwa na bene Ashidia ne bene Babiloni.

^ mus. 14 Buno bupolofeto butala Meshiasa bwesambīlwe mu Shapita 8 wa kino kitabo.