1, 2. (a) Mwanda waka misungi ye ino yādidile? (b) Mwanda waka ibatulumuka? (c) Lelo i bipangujo’ka byotusa kulondolola?

NA BULUDIKI bwa Leza, Ezekyele wasapwila misungi idi mu Babiloni bupolofeto buvule kupityila ku biyukeno bimweka. Bupolofeto bubajinji bwaelekeja Ezekyele budi na musapu wa butyibi, ne bwa bubidi bwine, ne bwa busatu, ne bukwabokwabo. (Ezk. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Na bubine, bupolofeto bonso bwawaelekeja na biyukeno budi na misapu ya butyibi bukomo pa Bayuda.

² Penepo, langa’po bidi mwāzakedile misungi pāimene monka Ezekyele kumeso abo mwanda wa kwelekeja bupolofeto bukwabo. Ye bano bēipangwile amba: ‘Le i musapu’ka mubi obasa kwitusapwila pano?’ Inoko basa kutulumuka. Bupolofeto bwashilula kwelekeja Ezekyele pano i bwishile bininge. Buno bupolofeto ke bwa butyibipo bubi, ino i bwa mulao muyampe. (Ezk. 37:23) Le Ezekyele wasapwila misungi musapu’ka? Le udi na buluji’ka? Lelo utala namani bantu ba Leza dyalelo? Tutalei.

3. (a) Lelo kipindi kya mutyi “kya Yuda” kyelekeja bika? (b) Mwanda waka “kipindi kya mutyi kya Efelaimi” kyādi kyelekeja bulopwe bwa bisaka dikumi?

³ Yehova wāsoñenye Ezekyele asele bipindi bibidi bya mutyi, alembe pa kimo amba “kya Yuda” ne pa kikwabo napo amba  “kya Yosefa, kipindi kya mutyi kya Efelaimi.” (Tanga Ezekyele 37:15, 16.) Le bino bipindi bibidi bya mutyi byādi byelekeja bika? Kipindi kya mutyi “kya Yuda” kyādi kyelekeja bulopwe bwa bisaka bibidi, kya Yuda ne kya Benjemani. Balopwe ba ku musuku wa Yuda bādi baludika bisaka bibidi; ne kadi butobo bwādi ku wabo mutamba, mwanda babitobo bādi bengila ku tempelo mu Yelusalema. (2 Bi. 11:13, 14; 34:30) Nanshi, bulopwe bwa Yuda bwādi na balopwe ba ku musuku wa Davida ne na butobo bwa bene Levi. “Kipindi kya mutyi kya Efelaimi” kyādi kyelekeja bulopwe bwa bisaka dikumi bwa Isalela. Lelo kino kipindi kya mutyi kyādi kikwatañene namani na Efelaimi? Mulopwe mubajinji wa ku bulopwe bwa bisaka dikumi i Yeloboame, wa ku kisaka kya Efelaimi. Mwenda mafuku, Efelaimi wāikele ke kisaka kikatampe mu Isalela. (Kup. 33:17; 1 Ba. 11:26) Yuka’mba mu bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi kemwādipo balopwe ba ku musuku wa Davida nansha babitobo bene Levi.

4. Le kilongwa kikwabo kya Ezekyele kya bipindi bibidi bya mutyi kyelekeja bika? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

⁴ Ezekyele bāmusoñenye monka kubambakanya bipindi bibidi bya mutyi “amba bikale ke kipindi’tu kimo kya mutyi.” Misungi poyādi itala Ezekyele na mityima kūlu, yāmwipangwile amba: “Ubulwepo kwitulombola mushintulwila bino bintu?” Nandi wēbalondolola’mba kuno kwengelekeja kwelekeja bintu bisa kulonga Yehova aye mwine. Yehova wānenene pa mwanda utala bino bipindi bibidi bya mutyi amba: “Nkebyalamuna ke kipindi kimo kya mutyi, kadi bikekala ke kimo mu kuboko kwami.”​—Ezk. 37:17-19.

5. Lelo byobya byāengelekeje Ezekyele bishintulula bika? (Tala kapango “Kubambakanibwa kwa Bipindi Bibidi bya Mutyi.”)

⁵ Kupwa, Yehova wāshintulula buluji bwa kubambakanya pamo bipindi bibidi bya mutyi. (Tanga Ezekyele 37:21, 22.) Misungi ya ku bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi ne ya ku bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi (Efelaimi) yādi ya kujokejibwa mu ntanda ya Isalela, mwine moyādi ya kwikala ke “muzo umo.”​—Yel. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. I bupolofeto’ka bukwabo budi mu Ezekyele shapita 37?

⁶ Buno shabo bo bupolofeto bukwabo bwa kutendelwa butala kujokejibwa bulembelwe mu Ezekyele shapita 37! Yehova ukelombola bu Leza mwine kajokejapo’nka būmi kete (vese 1-14) ino ujokejanga ne bumo (vese 15-28). Musapu ukunka mutyima udi mu buno bupolofeto bubidi i uno: Bumisungi bubwanya kupwa, ne nkalañani mine.

7. Lelo nsekununi idi mu 1 Bilongwa bya Mafuku 9:2, 3 ibingija namani amba “kudi Leza bintu byonso bibwanikanga”?

⁷ Mungya mumweno wa bumuntu, kunyongololwa ne kulungilwa mu bumo kwa misungi kwādi kumweka bu kekubwanikapo nansha dimo. * Inoko, “kudi Leza bintu byonso bibwanikanga.” (Mat. 19:26) Yehova wāfikidije bupolofeto bwandi. Bumisungi bwa mu Babiloni bwāfudile mu mwaka wa 537 Y.K., kadi kupwa papo, bantu ba mu malopwe onso abidi bāfikile  mu Yelusalema mwanda wa kukwasha ku kujokeja butōtyi bwa bine. Myanda ya ku bukomo bwa mushipiditu ibingija uno mwanda’mba: “Bantu bamo ba ku lutundu lwa Yuda, lwa Benjemani, lwa Efelaimi, ne lwa Manase bashikete mu Yelusalema.” (1 Bi. 9:2, 3; Eza. 6:17) Bine, monka mwālaile’kyo Yehova, bantu ba ku bulopwe bwa bisaka dikumi bwa Isalela belungile pamo, nansha kwikuta mu bumo na bantu ba ku bulopwe bwa Yuda bwa bisaka bibidi.

8. (a) Le i bika byānenene Isaya mu bupolofeto? (b) I myanda’ka ibidi mikatampe idi mu Ezekyele 37:21?

⁸ Kintu kya myaka 200 kunyuma, mupolofeto Isaya wānenene bupolofeto pa byobya byādi bya kufikila Isalela ne Yuda pa kupwa kwa bumisungi bwabo. Wālaile amba Yehova ukashilula kukongakanya “bantu ba Isalela bapalakene” ne “bantu ba Yuda bakusankene ku mafinko aná a ntanda,” kubadila’mo ne ‘batamba ku Ashidia.’ (Isa. 11:12, 13, 16) Kadi na bubine, monka mwālaile’kyo Yehova, wāselele “bene Isalela mu mizo.” (Ezk. 37:21) Tala ino myanda ibidi mikatampe: Pano, Yehova katelelepo monka misungi bu “Yuda” ne bu “Efelaimi” ino wiitela bu “bene Isalela”​—kisumpi kimo. Kadi, bene Isalela bātelelwe bu bātambile ke ku muzo umopo wa Babiloni, ino i ku mizo mivulevule​—na bubine, “ku mitamba yonso.”

9. Le Yehova wākweshe namani misungi yājokele ikale mu bumo?

⁹ Misungi pa kupwa kujokela ku Isalela, le Yehova wēikweshe namani ikale mu bumo? Wāpele Isalela bakumbi ba ku mushipiditu, kimfwa Zelububele, Yoshua Kitobo Mukatampe, Ezela, ne Nehemia. Kadi Leza wēbaletēle mupolofeto Hakai, Zekadia, ne Malaki. Bano bana-balume bonso ba kikōkeji bāingile bininge mu kukankamika muzo ulonde bulombodi bwa Leza. (Neh.  8:2, 3) Kadi, Yehova wākingile muzo wa Isalela na kuvutakanya nkuku ya balwana na bantu ba Leza.​—Ese. 9:24, 25; Zek. 4:6.

10. Le Satana wābwenye mwenda mafuku kulonga bika?

¹⁰ Ino yō, nansha Yehova byaātūdile’ko ino mpangiko yonso ya buswe, bene Isalela bavule bākomenwe kulamata ku butōtyi butōka. Bilongwa byabo i bilembwe mu mikanda ya mu Bible yālembelwe pa kupwa kwa misungi kujoka. (Eza. 9:1-3; Neh. 13:1, 2, 15) Inoko, kintu kya myaka katwa pa kupita’po na pobājokele, bene Isalela bāsāsukile kulampe bininge na butōtyi butōka, bine byālengeje Yehova ebazenze amba: “Jokelai kondi.” (Mal. 3:7) Kitatyi kyāile Yesu pano pa ntanda, butōtyi bwa Bayuda bwādi bwiketekete mu tutangotango twine twādi tutangidilwe na bakumbi bampikwa kikōkeji. (Mat. 16:6; Mako 7:5-8) Satana wābwenye kukankaja bumo buleke kwikala’ko ne pa mfulo. Nansha nankyo, bupolofeto bwa Yehova bwa kulungilwa mu bumo bwādi’nka bwa kufikidila. Muswelo’ka?

11. (a) Le i bika byāsokwele Yehova pa bupolofeto bwandi bwa kulungwa mu bumo? (b) Le Satana watompele monka kulonga bika pa kupwa kupangwa mūlu?

¹¹ Tanga Ezekyele 37:24. Yehova wāsokwele amba bupolofeto bwa kulungilwa mu bumo bwādi bwa kufikidila ne pa mfulo mu bantu bandi enka pa kupwa kwa Yesu ‘mwingidi wandi Davida,’ kushilula kuludika bu Mulopwe, kine kyalongekele mu 1914. * (2 Sa. 7:16; Luka 1:32) Tamba pene’pa, Isalela wa ku ngitu wapingakanibwe na Isalela wa ku mushipiditu, ke bashingwe māni kadi. (Yel. 31:33; Ngt. 3:29) Satana, nakampata pa kupwa kupangwa mūlu, washilwile monka kukimba kuvutakanya bumo bwa bantu ba Leza. (Kus. 12:7-10) Kimfwa, pafwile Tutu Russell mu 1916, Satana wamwene amba uno i mukenga wa kuleta nkalañani mu bashingwe māni kupityila ku bilongwa bya batupondo. Inoko tamba kala, bano batupondo batambile mu bulongolodi. Kadi Satana wabwenye kweleja mu kifungo batutu badi batangidile kumeso mu kine kitatyi’kya, inoko nansha nankyo kabwenyepo kwimika bantu ba Yehova. Banabetu bashingwe māni bene bashele nyeke na kikōkeji kudi Yehova balamine bumo bwabo.

12. Mwanda waka Satana wakomenwe kukalañanya Isalela wa ku mushipiditu?

¹² Inoko, kwishila na byobya byāfikīle Isalela wa ku ngitu, Isalela wa ku mushipiditu aye wabwenye kukomena nkuku ya Satana ya kuleta nkalañani. Mwanda waka Satana wakomenwe? Mwanda bashingwe māni balongele bukomo bwa kulonda mbila ya Yehova. Kino kyebalengeje bakingwe na Mulopwe wabo, Yesu Kidishitu, mwine wendelela kunekenya Satana.​—Kus. 6:2.

13. Le bubine bwa kamweno budi mu bupolofeto bwa kubambakanibwa kwa bipindi bibidi bya mutyi bwitufundija bika?

¹³ Le bupolofeto bwa kubambakanibwa pamo kwa bipindi bibidi bya mutyi budi na buluji’ka mu ano etu mafuku? Vuluka’mba kitungo kya buno bupolofeto kyādi kya kwelekeja muswelo wādi wa kwilunga bisumpi bibidi mu bumo. Ne kadi,  bupolofeto bulombola’mba mwine uleta buno bumo i Yehova. Penepo, i bubine’ka bwa kamweno butala butōtyi butōka budi mu kuno kwelekeja kwa bupolofeto bwa kubambakanibwa kwa bipindi bibidi bya mutyi? Mu kīpi i buno: Yehova aye mwine ukalengeja batōtyi bandi ‘bekale umo.’​—Ezk. 37:19.

14. Tamba mu 1919, le bupolofeto bwa kubambakanibwa kwa bipindi bibidi bya mutyi bwafikidile namani mu muswelo mukatampe?

¹⁴ Tamba mu 1919, papwile bantu ba Leza kutōkejibwa ku mushipiditu ne kushilula kutwela mu paladisa ya ku mushipiditu, bupolofeto bwa kubambakanibwa kwa bipindi bibidi bya mutyi bwashilwile kufikidila mu muswelo mukatampe. Mu kine kitatyi’kya, bantu bavule mu boba balungilwe mu bumo badi na lukulupilo lwa kukekala mūlu bu balopwe ne babitobo. (Kus. 20:6) Mu muswelo wa kyelekejo, bano bashingwe māni badi pamo bwa kipindi kya mutyi “kya Yuda”​—muzo wādi na balopwe ba ku musuku wa Davida ne babitobo bene Levi. Inoko, kitatyi pa kupita’po, bantu bavule badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda belungile pamo na bano Bayuda ba ku mushipiditu. Bano bantu badi pamo bwa “kipindi kya mutyi kya Efelaimi”​—muzo wampikwa balopwe ba ku musuku wa Davida ne babitobo bene Levi. Bino bisumpi byonso bibidi, bingilanga mu bumo bu bantu ba Leza munshi mwa Mulopwe wabo umo, Yesu Kidishitu.​—Ezk. 37:24.

15. Lelo binenwa bya bupolofeto bidi mu Ezekyele 37:26, 27 i bifikidile namani dyalelo?

¹⁵ Bupolofeto’tu bwa Ezekyele abo bwine bulombola’mba bantu bavule badi ba kwilunga na bashingwe māni mu butōtyi butōka. Yehova wānenene pangala pa bandi bantu amba: ‘Nkebavudija’ ne amba, “pema wami ukekalanga pobadi.” (Ezk. 37:26, 27; kunshi kwa dyani.) Bino binenwa bituvuluja byobya byānenene mutumibwa Yoano mu bupolofeto papo ke papite kintu kya myaka 700 na pādi’ko Ezekyele, amba ‘Yewa ushikete pa lupona wadi wa kupūta pema wandi’ pa “kibumbo kikatampe.” (Kus. 7:9, 15) Dyalelo, bashingwe māni ne kibumbo kikatampe i babunde muzo umo, bantu ba Leza, munshi mwa pema wandi wa bulami.

16. Le i bupolofeto’ka bwānenene Zekadia butala kulungilwa mu bumo kwa Isalela wa ku mushipiditu na boba badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda?

¹⁶ Kulungilwa mu bumo kwa Bayuda ba ku mushipiditu na boba badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda nako kwānenenwe mu bupolofeto na Zekadia, nandi wādi musungi wājokejibwe. Wānenene amba “bantu dikumi ba . . . mizo . . . bakakwata bininge ku munkukumba wa Muyuda umo” ne kunena’mba: “Tusaka kwenda nenu, mwanda tubaivwana’mba Leza udi nenu.” (Zek. 8:23) Kishima “Muyuda umo” kekifunkilapo pa muntu umo, ino kifunkila pa kisumpi kya bantu, “nenu,” dyalelo welekeja bashingwe māni bashele’ko, nansha Bayuda ba ku mushipiditu. (Loma 2:28, 29) “Bantu dikumi” belekeja boba badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda. ‘Bakwete  bininge’ bashingwe māni ne “kwenda” nabo. (Isa. 2:2, 3; Mat. 25:40) Bishima “bakakwata bininge” ne “kwenda nenu,” bilombola kulungilwa pamo kwa bino bisumpi bibidi.

17. Lelo Yesu wālombwele namani bumo botudi’mo dyalelo?

¹⁷ Bimweka bu Yesu wāvulukile bupolofeto bwa Ezekyele butala kulungilwa mu bumo pāetelele aye mwine bu mukumbi mwine wikadija mikōko yandi (bashingwe māni) ne “mikōko mikwabo” (boba badi na lukulupilo lwa kwikala pano pa ntanda) bu “luombe lumo.” (Yoa. 10:16; Ezk. 34:23; 37:24, 25) Bino binenwa bya Yesu ne byobya bya bapolofeto ba kala bilombola bumo bwa ku mushipiditu bwa kutendelwa botudi’mo dyalelo, nansha shi tudi na lukulupilo’ka lwa kumeso! Mutōtelo wa bubela powilalulula’nka kwilalulula mu bisumpi bivulevule, batwe twimwenanga kingelengele kya bumo.

18. Monka mokilombwedilwe mu Ezekyele 37:28, mwanda waka i kya mvubu mpata bantu ba Leza baleke kwikala ba “ino ntanda”?

¹⁸ Binenwa bya mfulo bya bupolofeto bwa Ezekyele bitala kulungilwa pamo bilombola kintu kitukulupija’mba bumo bwetu kebukavutakanibwapo. (Tanga Ezekyele 37:28.) Bantu ba Yehova badi mu bumo mwanda kipandulwe kyandi, nansha’mba butōtyi butōka, kidi “mu bukata mwabo.” Kadi kipandulwe kyandi kikekala nyeke mu bukata mwabo kitatyi kyonso kyobekala bapandulwe, nansha’mba besansanye na ntanda ya Satana. (1 Ko. 6:11; Kus. 7:14) Yesu wālombwele mvubu ya kwikadila besansanye na ntanda. Mu milombelo itamba ku mutyima yaālombele pangala pa bandi bana ba bwanga, wānenene amba: “Abe Tata Ujila, wibalame . . . amba bekale umo . . .  Abo ke ba ino ntandapo . . . Wibapandule na bubine.” (Yoa. 17:11, 16, 17) Tala muswelo wakwatañanya Yesu kwikala “umo” na kuleka kwikala ba “ino ntanda.”

19. (a) Le tulombolanga namani amba ‘twiulanga Leza’? (b) Mu kyolwa kya mfulo kibadikila lufu lwandi, le Yesu wākomeneje bubine’nka bwa mvubu butala bumo?

¹⁹ Ino yo nsekununi imo kete itelele’mo Yesu Leza bu “Tata Ujila.” Yehova ye mwine utōka tō kadi moloke. Yehova wāsoñenye Isalela wa kala’mba: “Mufwaninwe kwikala bajila, mwanda amiwa ne ujila.” (Levi 11:45) ‘Byotwiulanga Leza,’ tusakanga kukōkela uno musoñanya mu mwiendelejo wetu onso. (Ef. 5:1; 1 Pe. 1:14, 15) Kishima “ujila” shi kifunkila pa bantu kishintulula “kutūlwa pafula.” Nanshi mu kyolwa kya mfulo kibadikila lufu lwandi, Yesu wākomeneje amba bandi bana ba bwanga bakekala nyeke mu bumo kitatyi kyonso kyobakekala besansanye na ino ntanda ne na mushipiditu wayo wa kwilalulula.

20, 21. (a) Lelo i bika biningishanga kikulupiji kyetu mu bulami bwa Yehova? (b) Le ubasumininwa kulonga bika?

²⁰ Bumo bwa kutendelwa budi’ko kujokoloka ntanda yonso mu Batumoni ba Yehova bulombola’mba Yehova wālondolwele milombelo yālombele Yesu amba: “Wibalame mwanda wa yewa mubi.” (Tanga Yoano 17:14, 15.) Bine, kumona’mba Satana i mukomenwe kuvutakanya bumo bwa bantu ba Leza, kuningishanga kikulupiji kyetu mu bulami bwa Leza. Yehova wānenene mu bupolofeto bwa Ezekyele amba bipindi bibidi bya mutyi byāikele ke kimo mu kuboko kwandi. Nanshi Yehova aye mwine i mulungile pamo bantu bandi mu kingelengele, munshi mwa kuboko kwandi kwa bulami​—mwine kemubwanyapo kufika Satana.

²¹ Shi ke pano, tufwaninwe kusumininwa kulonga bika? Tufwaninwe kusumininwa kwendelela kwingila bininge mwanda wa kulunga kuboko ku buno bumo bulēme botudi’mo dyalelo. Le i muswelo’ka wa mvubu ubwanya muntu yense motudi kulunga’ko kuboko? I na kwipāna kitatyi kyonso mu butōtyi butōka bwa ku tempelo ya Yehova ya ku mushipiditu. Mu mashapita alonda’ko, tukabandaula’mo bintu bibadilwa mu buno butōtyi.