1, 2. Le i divita’ka dikatampe ditutengele kumeso’ku, ne i dikolomone bipangujo’ka? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

MU BULA bwa myaka mivule, ino ntanda i mimwange mashi a bantu mu mavita, kubadila’mo ne mashi a bantu bavule bafwile mu mavita abidi a ntanda mu myaka ya katwa ka 20. Inoko divita dikatampe bininge mu mānga yonso ya bantu dikidi kumeso. Kadi dino divita, kedikekalapo divita dya bantu’tu bitupu, dya kwitamba kwa mizo ya pano panshi mwanda wa kwisakila kwayo. Divita dīya’di, dikekala “divita dya difuku dikatampe dya Leza Mwinē Bukomo Bonso.” (Kus. 16:14) Walwana wa kibengo, ukakolomona dino divita na kutamba ntanda milēme ku meso a Leza; kuno kutambwa kukalengeja Mfumu Mwinē Lupusa Lonso alombole bukomo bwandi bukatakata bwa kyonakanya kebwamwekele kashā pano pa ntanda.

² Kino i kilupule bino bipangujo bikatampe: Le uno walwana i ani? Le ntanda mine yakatamba bulwi i ntanda’ka? Le ukatamba ino tanda bulwi kitatyi’ka, mwanda waka, ne muswelo’ka? Bino binkumenkume bya kumeso byobitutala ne batwe batōtyi batōka ba Yehova ba pano pa ntanda, tufwaninwe kuyuka malondololo a bino bipangujo. Ano malondololo tukokeja kwiatana mu bupolofeto busangaja bulembelwe mu Ezekyele shapita 38 ne 39.

3. Shintulula myanda mikatampe ya mu bupolofeto bwa Ezekyele butala Koka wa Makoka.

 ³ Tanga Ezekyele 38:1, 2, 8, 18; 39:4, 11. Tala myanda mikatampe ya mu bupolofeto: “Ku mfulo ya myaka,” walwana witwa bu “Koka wa . . . Makoka” watambe “ntanda” ya bantu ba Leza. Inoko kuno kutambwa kwa mu meso fututu kubaakija “bukalabale bukatampe” bwa Yehova, Yehova nandi walonga’po kintu ne kunekenya Koka. * Yehova mushindañani wapāna walwana nandi waanekenya ne bonso baadi nabo “bu byakudya ku byoni bya miswelo yonso bipoya ne ku banyema ba ntanda.” Mfulo mfulō, Yehova wape Koka ‘kifuko kya kujīkwa’mo.’ Pa kwivwanija muswelo usa kufikidila buno bupolofeto panopano ponka kumeso’ku, tusakilwa bidi kuyuka uno Koka.

4. Le tubwanya kufula ku kunena bika pa mwanda utala Koka wa Makoka?

⁴ Le penepo, uno Koka wa Makoka i ani? Kupityila ku bishintulwile Ezekyele, tubwanya kufula ku kunena’mba uno Koka i walwana na batōtyi batōka. Le Koka i dijina dya bupolofeto difunkila padi Satana​—walwana mukatampe wa butōtyi bwa bine? Mu bula bwa myaka mivule, bino ye byadi binena mabuku etu. Inoko, bwifundi bwa mushike bwa bupolofeto bwa Ezekyele i bwitulengeje tujadike mwivwanino wetu. Kiteba kya Mulami kyashintulwile amba, kitenta Koka wa Makoka kekifunkilapo pa kipangwa kya ku mushipiditu kekimweka, ino kifunkila pa muntu walwana umweka na meso​—ke mizo īkutyile mu bumo mine ikalwa butōtyi butōka kadi. * Kumeso kwa kubandaula myanda itufudije ku kunena namino, tubandaulei bidi myanda ibidi mikatampe ya mu bupolofeto bwa Ezekyele ilombola’mba Koka ke kipangwapo kya ku mushipiditu.

5, 6. Le bupolofeto bwa Ezekyele bulombola namani amba Koka wa Makoka ke kipangwapo kya ku mushipiditu?

⁵ “Nkakupāna bu byakudya ku byoni bya miswelo yonso bipoya.” (Ezk. 39:4) Divule Bisonekwa bingidijanga mulangwe wa byoni bipoya bisasamuna imbidi mifwe bu kidyumu kya butyibi bwa Leza. Leza wāletele bino bidyumu ku muzo wa Isalela ne ku mizo mikwabo ke ya bene Isalelapo. (Kup. 28:26; Yel. 7:33; Ezk. 29:3, 5) Yuka’mba, bino bidyumu bya Leza, kebyāpelwepo bipangwa bya ku mushipiditu, ino byāpelwe bantu ba mashi ne mema. Kadi, byoni bipoya ne banyema ba ntanda badyanga mwita, ke mushipiditupo. Nanshi kino kidyumu kya Leza kidi mu bupolofeto bwa Ezekyele kilombola’mba Koka ke kipangwapo kya ku mushipiditu.

⁶ ‘Nkapa Koka kifuko kya kujīkwa’mo mu Isalela.’ (Ezk. 39:11) Bisonekwa kebinenapo amba pano pa ntanda pajīkwanga bipangwa bya ku mushipiditu. Ino, Satana ne bandemona bandi bakelwa mu lupongo mu bula bwa myaka 1 000, kupwa bakelwa mu dijiba dya mudilo dya kyelekejo, ko kunena’ba konakanibwa kwa lonso. (Luka 8:31; Kus. 20:1-3, 10) Byobanenene amba Koka i mupebwe ‘kifuko kya kujīkwa’mo’ pano pa ntanda, tubwanya kufula ku kunena’mba ke kipangwapo kya ku mushipiditu.

7, 8. Le “mulopwe wa kungala” ukafika ku mfulo yandi kitatyi’ka, ne kino kiifwene namani na byobya bikafikila Koka wa Makoka?

⁷ Shi Koka ke kipangwapo kya ku mushipiditu, le penepo uno walwana mwine ukatamba batōtyi batōka bulwi bwa mfulo i ani  nansha’mba i kika? Tubandaulei bupolofeto bubidi bwa mu Bible bwitukwasha tuyuke Koka wa Makoka.

⁸ “Mulopwe wa kungala.” (Tanga Danyele 11:40-45.) Danyele wālaile kwikala’ko kwa imbikalo mikatampe pano pa ntanda tamba mu mafuku andi kutūla ne mu kino kyetu kitatyi. Kadi bupolofeto i butele ne balwana ba politike belwa​—“mulopwe wa kunshi” ne “mulopwe wa kungala”​—abo bonso i bashinte majina mu bula bwa myaka tutwa na tutwa bu mizo mishileshile yadi īmona bu idi na bukomo kupita yonso. Pa mwanda utala bulwi bwa mfulo bwa mulopwe wa kungala mu “kitatyi kya ku mfulo,” Danyele wānenene amba: “Ukatamba na bukalabale bukatampe mwanda wa kukubija ne konakanya bavule.” Batōtyi ba Yehova bo babajinji bakatambwa na mulopwe wa kungala. * Inoko, pamo’nka bwa Koka wa Makoka, mulopwe wa kungala nandi “ukafika ku mfulo yandi” pa kupwa kukankalwa mu bulwi bwandi bwa kutamba bantu ba Leza.

9. Le i kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa byobya bisa kufikila Koka wa Makoka ne byobya bisa kufikila “balopwe ba ntanda yonso ikelwe na bantu”?

⁹ “Balopwe ba ntanda yonso ikelwe na bantu.” (Tanga Kusokwelwa 16:14, 16; 17:14; 19:19, 20.) Mukanda wa Kusokwelwa wālaile amba “balopwe ba ntanda” bakatamba bulwi “Mulopwe wa balopwe,” ke Yesu wa mūlu kadi. Inoko byokebabwanyapo kufika mūlu, bano balwana bakatamba boba bakwatakanya Bulopwe pano pa ntanda. Kupwa balopwe ba ntanda bakanekenibwa pa divita dya Amakedona. Yuka’mba bakafika ku mfulo yabo pa kupwa kutamba bantu ba Yehova bulwi. Bino biifwene na byobya binenenwe padi Koka wa Makoka. *

10. Le tubwanya kufula ku kunena’mba Koka wa Makoka i ani?

¹⁰ Kukwatañana na byotwatamba mu kunena, le tubwanya kufula ku kunena’mba Koka i ani? Kibajinji, Koka ke kipangwapo kya ku mushipiditu. Kya bubidi, Koka ufunkila pa mizo ya pano pa ntanda isa kutamba bantu ba Leza panopano ponka kumeso’ku. Na bubine, ino mizo ikekutyila mu bumo, ko kunena’mba, ikebungila pamo mu muswelo kampanda. Mwanda waka? Bantu ba Leza byobatanwa pa ntanda yonso, mizo ikasaka kwilunga mu bumo mu milangwe ne mu bilongwa mwanda wa kwibatamba bulwi. (Mat. 24:9) Na bubine, Satana ye mwine ukasonshila buno bulwi. I mulengeje mu bula bwa kitatyi kilampe mizo ya ntanda yonso ilwe na butōtyi bwa bine. (1 Yo. 5:19; Kus. 12:17) Inoko binenwa bya Ezekyele bya bupolofeto bitala Koka wa Makoka bimanine bininge pa bintu bikalonga mizo ya pano pa ntanda ikatamba bantu ba Yehova. *

11. Le bupolofeto bwa Ezekyele bushintulula namani “ntanda” ikatambwa bulwi na Koka?

¹¹ Monka motwefundilanga’kyo mu  musango wa 3, Koka wa Makoka ukakolomona bukalabale bwa Yehova pa kutamba ntanda milēme ku meso a Yehova. Le ayo mine i ntanda’ka? Tujokelei mu bupolofeto bwa Ezekyele. (Tanga Ezekyele 38:8-12.) Buno bupolofeto bunena’mba Koka “ukatamba ntanda ya bantu bajokejibwe” ne “bebunge dipya batambile ku mizo.” Tala kadi  byobya binenenwe pa batōtyi bajokejibwe bashikete mu ino ntanda, amba: “Bashikete na mutyima-ntenke”; bīkalo byabo i “byampikwa kukingwa na mumbu, na mikabo, nansha na bibelo”; kadi i ‘bongwije bupeta.’ Mu ino ntanda mo mushikete batōtyi ba Yehova ba pano pa ntanda ponso. Le tubwanya kwiiyuka namani?

12. Le i kujokejibwa’ka kwāikele’ko mu ntanda ya Isalela mu kitatyi kyāsonekelwe Bible?

¹² I biyampe tubandaule kujokejibwa kwāikele’ko mu Isalela wa kala, mu ntanda mwādi mushikete bantu ba Leza batongwe, bengila’mo, ne kutōtela’mo mu bula bwa myaka tutwa na tutwa. Kitatyi kyābudilwe bene Isalela kikōkeji, Yehova wālaile kupityila kudi Ezekyele amba ntanda yabo ikonakanibwa ne kushala mu masala. (Ezk. 33:27-29) Inoko kadi Yehova wālaile mu bupolofeto amba boba bashele’ko bakesāsa bakajokejibwa mwenda mafuku kutamba mu bumisungi mu Babiloni ne kujokeja butōtyi butōka mu ntanda. Na madyese a Yehova, ntanda ya Isalela yādi ya kwalamunwa ke ya bumeni “pamo bwa budimi bwa Edena.” (Ezk. 36:34-36) Kuno kujokejibwa kwāikele’ko tamba mu mwaka wa 537 Y.K. kitatyi kyājokēle bamisungi Bayuda ku Yelusalema mwanda wa kujokeja butōtyi bwa bine mu yabo ntanda yobasenswe.

13, 14. (a) Lelo ntanda ya ku mushipiditu i bika? (b) Mwanda waka ino ntanda i milēme ku meso a Yehova?

¹³ Dyalelo, batōtyi ba Leza batōka bemwenanga kujokejibwa pamo bwa kuno. Monka motwefundile’kyo mu Shapita 9 wa kino kitabo, tamba mu 1919, bantu ba Leza banyongolwelwe mu bumisungi bwa kitatyi kilampe mu Babiloni Mukatampe. Mu uno mwaka’u, Yehova waselēle batōtyi bandi bajokejibwe mu ntanda ya ku mushipiditu. Ino ntanda i paladisa ya ku mushipiditu​—kifuko kya mutyima-ntenke kadi kya ntundubuko ya ku mushipiditu,  nansha ngikadilo, mwine motutōtela Leza wa bine. Mu ino ntanda, tushikete’mo kya pamo na mutyima-ntenke ne na ndoe ya mutyima. (Nki. 1:33) Tutambulanga’mo byakudya bivule bya ku mushipiditu, kadi tudi’mo na mwingilo muyampe mpata wa kusapula Bulopwe bwa Leza. Na bubine, twimwenanga kufikidila kwa luno lukindi lunena’mba: “I dyese dya Yehova dipetejanga muntu, kadi aye kabwejanga’kopo misanshi nansha dimo.” (Nki. 10:22) Nansha twikale kwepi pa ino ntanda, tushikatanga mu mine ntanda’i, ko kunena’mba, mu paladisa ya ku mushipiditu​—ponso potukwatakanya butōtyi butōka na bukankamane mu binenwa ne mu bilongwa.

¹⁴ Ino ntanda ya ku mushipiditu i milēme ku meso a Yehova. Mwanda waka? Ku meso andi, bekadi ba mu ino ntanda’i i “bintu bya bulēme bya mu mizo yonso,” ke bantu bakokēle ku butōtyi butōka kadi. (Hak. 2:7; Yoa. 6:44) Baloñanga bukomo bwa binebine mwanda wa kuvwala bumuntu bupya, bwine bumwekeja ngikadila ya peulu ya Leza. (Ef. 4:23, 24; 5:1, 2) Byobadi batōtyi batōka, bepānanga abo bene ne pa mfulo mu mwingilo wandi, bepānanga’mo mu muswelo umuletela ntumbo ne ulombola’mba bamusenswe. (Loma 12:1, 2; 1 Yo. 5:3) Bine, Yehova pamonanga batōtyi bandi bengila bininge mwanda wa kulumbulula ino ntanda ya ku mushipiditu, kimuletelanga nsangaji ku mutyima. Langa’po bidi: Shi utangidija butōtyi butōka mu bobe būmi, kulumbululangapo’tu’nka paladisa ya ku mushipiditu kete, ino usangajanga ne mutyima wa Yehova!​—Nki. 27:11.

15, 16. Le Koka wa Makoka ukatamba bulwi ntanda yetu ya ku mushipiditu mijokejibwe kitatyi’ka?

¹⁵ Kuyuka’mba panopano ponka mizo ya pano pa ntanda mīkutyile mu bumo isa kutamba ntanda yetu milēme ya ku mushipiditu, i kintu kileta milangwe mivule. Kuno kutambwa bulwi kwālailwe byokwitutala ne batwe, tusakilwa kuyukila’ko myanda mivule itala kuno kutambwa. Tubandaulei bino bipangujo bisatu bilupuka’ko.

¹⁶ Le Koka wa Makoka ukatamba ntanda yetu ya ku mushipiditu mijokejibwe bulwi kitatyi’ka? Bupolofeto bulondolola’mba: “Ku mfulo ya myaka ukatamba ntanda.” (Ezk. 38:8) Kino kilombola’mba i kitatyi kya kubwipi na mfulo ya ino ngikadilo ya bintu. Vuluka’mba kyamalwa kikatampe kikashilula na konakanibwa kwa Babiloni Mukatampe, umbikalo wa ntanda yonso wa bipwilo bya bubela. Pa kupwa konakanibwa kwa malongolodi a bipwilo bya bubela ne kumeso kwa Amakedona kushilula, Koka ukatamba batōtyi ba bine bulwi bwa mfulo bwa mu meso fututu.

17, 18. Le Yehova ukaludika myanda namani pa kyamalwa kikatampe?

¹⁷ Mwanda waka Koka ukatamba bulwi ntanda mijokejibwe ya batōtyi batōka ba Yehova? Bupolofeto bwa Ezekyele busokola bubinga  bubidi​—bubajinji, muswelo uludika Yehova bintu, ne bwa bubidi, kukanina kubi kwa Koka.

¹⁸ Muswelo uludika Yehova bintu. (Tanga Ezekyele 38:4, 16.) Tala byobya binena Yehova padi Koka amba: “Nsa . . . kukutunga malobo mu bibanga byobe” kadi, “nkakuleta pa ntanda yami.” Lelo bino binenwa bishintulula’mba Yehova ukatonona mizo itambe batōtyi bandi bulwi? Aa! Aye kakalengejapo nansha dimo bibi bifikile bantu bandi. (Yoba 34:12) Inoko Yehova uyukile mwikadile balwana nandi​—amba bakashikwa batōtyi bandi batōka kadi bakakwatakanya mukenga wa kukimba kwibakubija. (1 Yo. 3:13) Pamo bwa aye utunga malobo mu bibanga bya Koka ne kumusamuna, Yehova ukaludika myanda mwanda wa bino binkumenkume bilongeke mungya kiswa-mutyima Kyandi kadi mungya kitatyi kyatungile. Mu kitatyi kampanda pa kupwa kwa Babiloni Mukatampe konakanibwa, Yehova ubwanya kukongola mizo mu muswelo kampanda mwanda wa ifikidije byoikunine kala mu mityima yayo. Mu uno muswelo, Yehova ukaseba dishinda dya kutambwa bulwi kukatwala ku Amakedona, divita dikatakata dya ntanda. Ebiya, ukanyongolola bantu bandi, kutumbija bubikadi bwandi, ne kupandula dijina dyandi dijila.​—Ezk. 38:23.

19. Le i bika bikatonona Koka akimbe kutūta bintu bya butōtyi butōka?

 ¹⁹ Kukanina kubi kwa Koka. Mizo ‘ikakuta nkuku mibi.’ Ikakimba kulombola bukalabale bwayo bwa tamba kala ne mushikwa oishikilwe batōtyi ba Yehova, bene bakamweka bu kebadipo na wa kwibalwila, pamo bwa abo “bashikete mu bīkalo byampikwa kukingwa na mumbu, na mikabo, nansha na bibelo.” Kadi mizo ikakimba “kusela bikwatwa ne bitūtwa” bya boba “bongwija bupeta.” (Ezk. 38:10-12) Le i ‘bupeta’ka’? Bantu ba Yehova badi na bupeta bukatampe bwa ku mushipiditu; kituntwa kyetu kilēme mpata i butōtyi bwetu butōka, botutōka’nka Yehova bunka bwandi. Mizo ikakimba kutūta bintu bya butōtyi butōka, ke mwandapo amba ikwete buno butōtyi na bulēme, ino i mwanda ibushikilwe pamo ne boba bene bebukwatakanya.

20. Lelo Koka ukatamba bulwi ntanda nansha paladisa ya ku mushipiditu muswelo’ka?

²⁰ Le Koka ukatamba bulwi ntanda nansha paladisa ya ku mushipiditu muswelo’ka? Mizo ibwanya kukimba kukalakanya būmi bwetu bwa bwine Kidishitu ne kwimika butōtyi botutōta. Pa kino, padi bakakimba kukalakanya kwiya kwa byakudya bya ku mushipiditu, kwitukankaja kupwidila pamo, kona bumo bwetu, ne kwitukankaja kusapula na bupyasakane musapu wa Leza. Bino bintu byonso i bya mu paladisa ya ku mushipiditu. Mizo pa kutononwa na Satana, ikakimba kukubija batōtyi ba bine​—ne butōtyi butōka bwine pano pa ntanda.

21. Mwanda waka ufwijanga’ko Yehova pa kwitudyumuna kwaetudyumwine ku bintu bisa kulongeka kumeso’ku?

²¹ Kuno kutambwa bulwi na Koka wa Makoka kwiya kumeso kukatenga batōtyi bonso ba bine badi mu ntanda ya ku mushipiditu ibapele Leza. Bine, tufwija’ko Yehova pa kwitudyumuna ku bisa kulongeka kumeso’ku! Pano’ko bidi potutengele kyamalwa kikatampe, tusumininwei kukwatakanya butōtyi butōka, na kwibutūla pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu. Shi tulonge namino, tukalunga kuboko ku kulumbulula tamba’nka pano ino ntanda mijokejibwe. Kadi tuketūla ku mulongo wa boba basa kwimwena kintu kya bine kisa kulongeka panopano ponka kumeso’ku: Muswelo usa kulwila Yehova bantu bandi ne dijina dyandi dijila pa Amakedona, monka mukashintulwila’kyo shapita ulonda’ko.