1, 2. (a) Le Isalela wāikele pamo bwa mukōko mwitolwele mu bukata bwa bampumpi muswelo’ka? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) Lelo i bika byālongele bene Isalela ne balopwe babo?

MU BULA bwa myaka tutwa na tutwa, Isalela wādi pamo bwa mukōko mwitolwele mu bukata bwa bampumpi. Bene Amone, bene Moabu, ne bene Edoma bādi bazakaja Isalela ku mukalo wa kutunduka. Bene Fidishitia balwana na Isalela ba kitatyi kilampe nabo bādi bamushikatyile kushika. Kungala kwādi kibundi kya Tyila, kibundi kya bupeta kadi kya mwaba mukatampe wa busunga. Kunshi nako kwādi muzo wa kala wa Edipito, wādi uludikwa na Felo mulopwe-leza.

² Kitatyi kyādi kikulupila bene Isalela mudi Yehova, nandi wādi wibakinga ku balwana nabo. Inoko kitatyi kivule, bantu bandi ne balopwe babo bene bēsubije na mizo yādi ibajokolokele. Mulopwe Ahaba i umo bidi mu bano balopwe bakōkekōke. Wāikele’ko mu kitatyi kimo na Yehoshafata mulopwe wa Yuda, wābikele pa bulopwe bwa bisaka dikumi bwa Isalela. Wāsongele mwanā mulopwe mwine Shidona mwine wādi utādile kibundi kitumbe kya Tyila. Uno mwana-mukaji witwa bu Yezebele, wāzambaleje butōtyi bwa Bāla mu Isalela ne kulengeja wandi mulume asubije bininge butōtyi butōka.​—1 Ba. 16:30-33; 18:4, 19.

3, 4. (a) Le Ezekyele pano kaesambila pa bāni? (b) Lelo i bipangujo’ka byotusa kulondolola?

 ³ Yehova wādyumwine bantu bandi ku bintu bikalupuka ku kubulwa kumukōkela. Pano kitūkijetyima kyandi kyāfikile ku mfulo. (Yel. 21:7, 10; Ezk. 5:7-9) Mu mwaka wa 609 Y.K., kibumbo kya divita kya bene Babiloni kyājokela ku Ntanda ya Mulao musunsa wa busatu. Pādi kepadi kintu kya myaka dikumi na pobāile musunsa wa mfulo. Pano, bādi ba kubundula mumbu ya Yelusalema ne kwipaya boba bātombokele Nebukaneza. Kasāla pa kushilula ne bupolofeto bwa Ezekyele bwa ku bukomo bwa mushipiditu pa kufikidila mu kamwanda ne kamwanda, mupolofeto wāshilwile kwisambila pa bikafikila mizo yādi ijokolokele Ntanda ya Mulao.

⁴ Yehova wālombwele Ezekyele amba balwana na Yuda bakasangela konakanibwa kwa Yelusalema ne kususula boba bakapanda’ko. Inoko mizo yālwile na Yehova ne kupangapanga bantu bandi nansha kwibasubija, yādi ya kwangula byoyādi ikuna. Lelo i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku muswelo wādi wikele Isalela na ino mizo? Ne le bupolofeto bwa Ezekyele butala mizo bwitupa lukulupilo dyalelo muswelo’ka?

5, 6. Le bene Amone bādi namani na bene Isalela?

⁵ Mungya buluji, Amone, Moabu, ne Edoma bādi babutulwa na Isalela. Nansha byobādi babutulwa, ino mizo yāshikilwe bininge bantu ba Leza ne kwibafutulula “kafutululo kakatampe.”—Ezk. 25:6.

⁶ Tutalei bidi bene Amone. Bātambile kwa Lota mwipwa wa Abalahama kupityila kudi mwanā Lota mwana-mukaji nkasampe. (Ngo. 19:38) Ludimi lwabo lwādi lwiifwene bininge na Kihebelu, bantu ba Leza bādi babwanya kwilwivwana. Pa mwanda wa buno bubutule, Yehova wāsoñenye bene Isalela baleke kulwa na Amone. (Kup. 2:19) Inoko, mu mafuku a Batyibi, bene Amone bēlungile na Engelone mulopwe wa bene Moabu mwanda wa kususula Isalela. (Bat. 3:12-15, 27-30) Mwenda mafuku, pābikele Solo bu mulopwe, bene Amone bātambile Isalela bulwi. (1 Sa. 11:1-4) Kadi mu mafuku a Mulopwe Yehoshafata, bēlungile monka na Moabu mwanda wa kutamba Ntanda ya Mulao bulwi.​—2 Bi. 20:1, 2.

7. Le bene Moabu bādi namani na babutule babo ba ku lutundu lwa Isalela?

⁷ Bene Moabu nabo i ba ku lutundu lwa Lota kupityila kudi wandi mwana mwana-mukaji mukulu. (Ngo. 19:36, 37) Yehova wāsapwidile bene Isalela baleke kulwa na Moabu. (Kup. 2:9) Inoko bene Moabu kebālombwelepo kanye. Pa kyaba kya kukwasha banababo bādi batamba mu bupika mu Edipito, abo bādi kebebakankaja kutwela mu Ntanda ya Mulao. Balake mulopwe wa Moabu, wāfuta Balame mwanda wa afinge bene Isalela, Balame nandi wālombola Balake mwa kongwela bana-balume bene Isalela baponene mu busekese ne mu butōtyi bwa bilezaleza. (Ñim. 22:1-8; 25:1-9; Kus. 2:14) Bene Moabu  bāendelele kususula babutule babo mu bula bwa myaka tutwa na tutwa, kufika’nka ne mu mafuku a Ezekyele.​—2 Ba. 24:1, 2.

8. Mwanda waka Yehova wānenene amba Edoma ne Isalela i bana na bana, ino le bene Edoma bālongele bika?

⁸ Bene Edoma bādi ba ku lutundu lwa Esau wa dipasa na Yakoba. Kadi bubutule bwabo byobwādi bwa pabwipi bininge, Yehova wāfudile ne kukutela bene Edoma ne bene Isalela bu bana na bana. (Kup. 2:1-5; 23:7, 8) Nansha nankyo, bene Edoma bālwile na Isalela tamba kitatyi kya Divilu kufika ne kitatyi kya konakanibwa kwa Yelusalema mu mwaka wa 607 Y.K. (Umb. 20:14, 18; Ezk. 25:12) Mu kine kitatyi’kya, bene Edoma kebāsangedilepo’nka kususuka kwa Isalela, ino bāsoñenye ne bene Babiloni batūte Yelusalema, kadi bājikīle bene Isalela baleke kunyema ne kwibapāna mu makasa a balwana nabo.​—Ñim. 137:7; Oba. 11, 14.

9, 10. (a) Le i bika byāfikīle Amone, Moabu, ne Edoma? (b) Le i bimfwa’ka bilombola’mba ke bantu bonsopo ba mu ino mizo bādi bibi na Isalela?

⁹ Yehova wāpele mfuto babutule ba palampe ba Isalela pa mwanda wa muswelo obādi basusula bantu bandi. Wānenene amba: ‘Nkapāna bene Amone ku bantu ba Kutunduka bu kintu kyabo, amba bene Amone baleke kuvulukwa mu mizo.’ Wānena kadi amba: “Nkafikidija butyibi mu Moabu, penepo bakayuka’mba ami ne Yehova.” (Ezk. 25:10, 11) Kintu kya myaka itano pa kupita’po na pāponene Yelusalema, buno bupolofeto bwashilula kufikidila kitatyi kyānekenibwe Amone ne Moabu na bene Babiloni. Pa mwanda utala Edoma, Yehova wānenene amba: “Nkatyiba’ko muntu ne kimunanwa kine” kadi amba, “nkamusala.” (Ezk. 25:13) Monka mokyālailwe Amone, Moabu, ne Edoma bājimankene lonso mwenda mafuku.​—Yel. 9:25, 26; 48:42; 49:17, 18.

¹⁰ Inoko, ke bantu bonsopo ba mu ino mizo bādi bibi na bantu ba Leza. Kimfwa, Zeleke mwine Amone ne Itama mwine Moabu, i batelwe mu mulongo wa ba bulwi bakomokomo ba Mulopwe Davida. (1 Bi. 11:26, 39, 46; 12:1) Kadi Luta mwana-mukaji mwine Moabu wāikele ke mutōtyi wa Yehova wa lulamato.​—Luta 1:4, 16, 17.

11. Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele Isalela na muzo wa Amone, Moabu, ne Edoma?

¹¹ Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele Isalela na ino mizo? Ñeni mibajinji, Isalela paālekele kwilama, bilongwa bya disubi bya mutōtelo wa bubela bya babutule bandi byātwelele, kimfwa butōtyi bwa bene Moabu bwa Bāla wa Peole ne bwa Moleke leza wa bene Amone. (Umb. 25:1-3; 1 Ba. 11:7) Bintu bya uno muswelo bibwanya netu kwitufikila. Babutule betu ba kubulwa kwitabija babwanya kwituningila ne kwitukankamika tuleke kwilama. Kimfwa, kebabwanyapo padi kwivwanija mwanda waka ketufetangapo Pasaka, ketwipengapo byabuntu mu kitatyi kya Noele, nansha kulonga bisela kampanda bitumbe bikwatañene na nkulupilo ya bipwilo bya bubela. Nansha byokebadipo na kukanina kubi, babwanya kwitufikija ku kujilula nansha’tu bityetye misoñanya yotulonda. Nanshi, i biyampe’po kashā tuleke kupona mu kuno kuningilwa! Monka  mulombwela’kyo nsekununi ya bene Isalela, nansha’tu ke ditabula dimo ku “nenekelo” kwa kujilula dibwanya kwitutwala ku musala.

12, 13. Lelo i bulwi’ka botubwanya kutanwa nabo, ino i bika bikalongeka shi twikale nyeke na lulamato?

¹² Tubwanya kuboila ñeni mikwabo ku myanda yātene Isalela na Amone, Moabu, ne Edoma. Babutule betu ba mu kisaka ba kubulwa kwitabija babwanya kwitulwa bipitepite. Yesu wādyumwine amba kitatyi kimo musapu otusapula ubwanya “kuleta nkalañani, pa bukata bwa mwana-mulume na shandi, ne mwana mwana-mukaji na inandi.” (Mat. 10:35, 36) Yehova wālombwele bene Isalela baleke kukolomona lupotopoto na babutule babo, netu ketufwaninwepo kukimba myanda babutule betu ba mu kisaka bampikwa kwitabija. Inoko kadi ketufwaninwepo kutulumuka shi abetulu.​—2 Tm. 3:12.

¹³ Nansha shi babutule betu kebalungapo patōkelela na butōtyi botutōta Yehova, ketufwaninwepo kwibaleka bekale na lupusa lukatampe potudi kupita’ko Yehova. Mwanda waka? Mwanda Yehova ye ufwaninwe kwikala pa kifuko kibajinji mu wetu mutyima. (Tanga Mateo 10:37.) Kadi, shi tushale nyeke na lulamato kudi Yehova, bantu bamo mu kyetu kisaka babwanya kwikala pamo bwa Zeleke, Itama, ne Luta, ne kwilunga netu mu butōtyi butōka. (1 Tm. 4:16) Nabya nabo bakaloelelwa kwingidila Leza umo kete wa bine ne kusangela buswe ne bulami bwandi.

14, 15. Le bene Fidishitia bāikele namani na bene Isalela?

¹⁴ Bene Fidishitia bāvilukile pa kisanga kya Kelete, bāenda mu ntanda yālaile Yehova kupa Abalahama ne lutundu lwandi. Abalahama ne Izake bāikele pamo na bano bantu. (Ngo. 21:29-32; 26:1) Ino kitatyi kyātwelele bene Isalela mu Ntanda ya Mulao, bene Fidishitia bāikele ke muzo mukomo bininge udi na kibumbo kya basola kitendelwa. Bādi batōta baleza ba bubela, kimfwa Bāla-Zebuba ne Dakona. (1 Sa. 5:1-4; 2 Ba. 1:2, 3) Mwenda mafuku Isalela nandi wādi katōta bano baleza.​—Bat. 10:6.

¹⁵ Pa mwanda wa kubulwa kikōkeji kwa Isalela, Yehova wālekele bene Fidishitia batādile bantu bandi mu bula bwa myaka mivule. (Bat. 10:7, 8; Ezk. 25:15) Bāsuswile bininge bene Isalela * ne kutapa’mo bavule bene. (1 Sa. 4:10) Inoko kitatyi kyēsāshile Isalela ne kujokela kudi Yehova, nandi wēbakūdile. Wāletele bana-balume pamo bwa Samishoni, Solo, ne Davida mwanda wa kunyongolola bantu bandi. (Bat. 13:5, 24; 1 Sa. 9:15-17; 18:6, 7) Kadi monka mwālaile’kyo Ezekyele, bene Fidishitia bāpelwe “mfuto ya bukalabale” kitatyi kyātambilwe ntanda yabo na bene Babiloni, ne mwenda mafuku na Bangidiki.​—Ezk. 25:15-17.

16, 17. Lelo i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele bene Fidishitia na Isalela?

 ¹⁶ Lelo i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele bene Fidishitia na Isalela? Bantu ba Yehova ba mu ano mafuku balwanga na mizo imoimo mikomo ibikadile bantu. Batwe twi beshile na bene Isalela mwanda twimanijanga pototo mu lulamato lwetu kudi Yehova. Nansha nankyo, balwana na butōtyi butōka babwanya kumweka bu i banekenye. Kimfwa, ku ngalwilo kwa myaka ya katwa ka 20, umbikalo wa États-Unis watompele kwimika mwingilo wa bantu ba Yehova na kukuta boba badi batangidile bulongolodi mu bula bwa makumi a myaka. Mu divita dya bubidi dya ntanda, kisumpi kya politike kya Nazi mu Alemanye kyasakile kukubija bantu ba Leza, na kukuta tununu ne tununu ne kwipaya tutwa na tutwa. Pa kupwa kwa dino divita, Inio Sovietike waanza kulwa Batumoni ba Yehova, na kutuma banabetu mu makomponi a twaji nansha na kwibatuma ku bukomo ku bipindi bya kulampe bya ntanda.

¹⁷ Imbikalo ibwanya kwendelela na kukankaja mwingilo wa busapudi, kukuta bantu ba Leza, enka ne kwipaya’ko bamo motudi. Lelo bino bintu bifwaninwe kwitukwatyija moyo nansha kwitulengeja tujimije lwitabijo? Mhm! Yehova ukalama bantu bandi ba lulamato. (Tanga Mateo 10:28-31.) Ketudi bamone imbikalo mikomo kadi ya kasusu ijimankana, inoko bantu ba Yehova bendanga bavudila’ko’nka kuvula. Panopano ponka, imbikalo ya bantu isa kufikilwa na bintu bimo byonka na byobya byāfikile bene Fidishitia​—ikayuka Yehova ku bukomo. Kadi pamo bwa bene Fidishitia, keikekala’kopo monka!

18. Lelo Tyila wādi mwaba wa muswelo’ka?

¹⁸ Kibundi kya kala kya Tyila * wādi mwaba mukatampe wa busunga mu ntanda ya kala. Kushika, byombo byakyo byādi byenda mu mashinda a busunga ādi enda kufika ne ku Dijiba dya Meditelanea. Kutunduka, kwādi mashinda a busunga ādi  aketana na mashinda a myaba ya kulampe. Mu bula bwa myaka tutwa na tutwa, Tyila wāvudijije’ko bupeta bwandi kupityila ku bino bifuko bya kulampe. Bansunga bandi bāpetele bininge kebemone bu bamfumu.​—Isa. 23:8.

19, 20. Le i kwishila’ka kwishidile bekadi ba Tyila na bekadi ba Ngibeone?

¹⁹ Mu Umbikalo wa Mulopwe Davida ne wa Solomone, Isalela wādi upwene bininge na bekadi ba Tyila, bene bēbapele bintu ne basendwe ba kukwasha ku lūbako lwa njibo ya Davida ne tempelo ya Solomone mwenda mafuku. (2 Bi. 2:1, 3, 7-16) Tyila wāmwene muzo wa Isalela kitatyi kyowādi biyampe. (1 Ba. 3:10-12; 10:4-9) Langa’po bidi mukenga wādi na bekadi ba Tyila tununu ne tununu wa kwifunda kuyuka butōtyi butōka, kuyuka Yehova, ne kwimwena abo bene byabuyabuya bitamba ku kwingidila Leza wa bine!

²⁰ Inoko nansha bekadi ba Tyila byobādi na uno mukenga, bālamine nyeke mumweno wabo wa kusanswa bintu bya ku ngitu. Kebālondelepo kimfwa kya bekadi ba kibundi kikomokomo kya bene Kenani kya Ngibeone, bene bāivwene’tu bilongwa bikatakata bya Yehova bāikala ke bengidi bandi. (Yos. 9:2, 3, 22–10:2) Ino bekadi ba Tyila bāfudile’nka ne ku kulwa bantu ba Leza, enka ne kupoteja’ko bamobamo mu bupika.​—Ñim. 83:2, 7; Yoe. 3:4, 6; Amo. 1:9.

21, 22. Lelo i bika byāfikile Tyila, ne mwanda waka?

²¹ Yehova wānenene bano balwana kupityila kudi Ezekyele amba: “A Tyila nsa kulwa nobe, kadi nkakukandijija mizo mingimingi, monka mukandijijanga dijiba mantanki adyo. Bakonakanya mumbu ya Tyila ne kupomona biteba byandi, kadi nkakolola nshi ne kwiyalamuna ke kidibwe kikelema, pampikwa kintu.” (Ezk. 26:1-5) Mu mwanda utala kwikinga, bekadi ba Tyila bādi bakulupile mu bupeta bwabo, bwine bobādi bamona’mba bwibalamanga na mwibalaminanga kibundi kya pa kisakanga kya mumbu ya mametele 46 mu bwimwa. Bādi bafwaninwe kuta mutyima ku kidyumu kya Solomone kya amba:  “Bupeta bwa mpeta i kibundi kyandi kikomejibwe; mu ñeni yandi budi pamo bwa lubumbu lukinga.”​—Nki. 18:11.

²² Kitatyi kyāfikidije bene Babiloni bupolofeto bwa Ezekyele, ne mwenda mafuku Bangidiki, bekadi ba Tyila bājingulwile amba bulami bwa bupeta bwa kibundi ne bwa mumbu yabo bwādi’tu bwa mu ñeni bitupu. Pa kupwa konakanya Yelusalema, bene Babiloni bākatambile Tyila ne kuponeja kibundi pa kupwa kwikitēkela kasāla mu myaka 13. (Ezk. 29:17, 18) Kupwa, mu mwaka wa 332 Y.K., Alekizandele Mukatampe wāfikidija kipindi kikatampe kya bupolofeto bwānenene Ezekyele. * Kibumbo kyandi kya divita kyātyanga pamo bitūtwa bya kibundi kya Tyila kya ku ntanda ne kwela mabwe, bipungwa bya mityi, ne luvumbi mu mema, bāubaka dishinda dikafikidila ku kibundi kya pa kisanga. (Ezk. 26:4, 12) Alekizandele wātubwile bipunzu mu mumbu, wātūta kibundi, wāipaya tununu ne tununu twa basola ne bekadi ba kibundi, ne kupoteja bavule mu bupika. Bekadi ba Tyila bāyukile Yehova ku bukomo pobājingulwile mu muswelo mukomo amba ‘bupeta bungibungi’ kebuletangapo bulami bwa nyeke.​—Ezk. 27:33, 34.

23. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku bekadi ba Tyila?

²³ Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku bekadi ba Tyila? Ketufwaninwepo nansha dimo kuleka “kyongo kya bya bupeta” kitulengeje tutūle kikulupiji kyetu mu bintu bya ku ngitu, na kwibimona bu lubumbu lwa kwitukinga. (Mat. 13:22) Ketubwanyapo “kwingila bu bapika ba Leza koku kadi bapika ba Bupeta.” (Tanga Mateo 6:24.) I enka boba bengidila Yehova na muya wabo onso kete badi mu bulami bwa bine. (Mat. 6:31-33; Yoa. 10:27-29) Bupolofeto butala mfulo ya ino ngikadilo busa kufikidila mu kanda ne kanda pamo’nka na mwāfikidile bupolofeto butala Tyila. Mu kine kitatyi’kya, boba bakulupile mu bupeta bakayuka Yehova ku bukomo kitatyi kyakonakanya ngikadilo ya bya busunga ya makomwa-meso ya ino ntanda.

24-26. (a) Mwanda waka Yehova wāityile Edipito bu “kayombo”? (b) Le Mulopwe Zedekia wāfutulwile namani bulombodi bwa Yehova, ne byāfula kwepi?

²⁴ Tamba kumeso kwa mafuku a Yosefa kutūla ne mu kitatyi kyāonakanibwe Yelusalema na bene Babiloni, Edipito wādi na lupusa lukatampe lwa politike mu Ntanda ya Mulao. Byaādi’ko tamba kala wādi umweka bu mwimanije pamo bwa mutyi mukulu. Inoko shi tumudingakanye na Yehova, wādi muzoze​—pamo’nka bwa “kayombo.”​—Ezk. 29:6.

²⁵ Zedekia mulopwe mupondoke kādipo witabije amba Edipito i muzoze. Kupityila kudi mupolofeto Yelemia, Yehova wāsoñenye Zedekia akōkele mulopwe wa Babiloni. (Yel. 27:12) Zedekia wātyipile’nka ne mutyipo mu dijina dya Yehova wa kuleka kutombokela Nebukaneza. Inoko mwenda mafuku wāfutulula bulombodi bwa Yehova, wājilula mutyipo wandi  waātyipīle Nebukaneza, wāloba Edipito amukwashe mu bulwi bwaādi ulwa na Babiloni. (2 Bi. 36:13; Ezk. 17:12-20) Inoko, bene Isalela bākulupile mu bukomo bwa politike bwa Edipito bēletēle makambakano makatampe abo bene. (Ezk. 29:7) Edipito wādi ubwanya kumweka pamo bwa “kipangwa kikatampe kya lui” kitulumukwa. (Ezk. 29:3, 4) Inoko Yehova wānenene amba nkamulonga mulongelanga babiluwe bapoya bañwena mu Nile​—wādi wa kumupija malobo mu kibanga ne kumusamwina ku bonakani. Wālongele namino paātumine bene Babiloni banekenye ino ntanda ya kala.​—Ezk. 29:9-12, 19.

²⁶ Lelo i bika byāfikile Zedekia wampikwa kikōkeji? Paātombokēle Yehova, Ezekyele wālaile amba uno “mfumu mubi” ukajimija kilukwa kyandi ne amba bulopwe bwandi bukafula ku konakanibwa. Inoko Ezekyele wāletele ne musapu wa lukulupilo. (Ezk. 21:25-27) Yehova wālaile kupityila kudi Ezekyele amba mulopwe umo wa ku musuku wa bulopwe, mwine “upelwe lupusa,” ukashikata pa lupona. Tukajingulula uno muntu mu shapita ulonda’ko wa kino kitabo.

27. Lelo i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku kipwano kya Isalela na Edipito?

²⁷ Lelo i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku kipwano kya Isalela na Edipito? Bantu ba Yehova dyalelo kebafwaninwepo kutūla kikulupiji kyabo mu imbikalo ya politike, na kulanga’mba ino imbikalo ibwanya kuleta mutyima-ntenke wa nyeke. Nansha ke mu milangwe yetu mwine, ketufwaninwepo kwikala “ba ino ntanda.” (Yoa. 15:19; Yak. 4:4) Ngikadilo ya bintu ya politike ibwanya kumweka bu mikomo, inoko pamo bwa  Edipito wa kala, i mizoze pamo bwa kayombo. Na bubine, kutūla kikulupiji kyetu mu bantu ba kufwa pa kyaba kya kukulupila mudi Umbikadi wa diulu ne ntanda mwinē bukomo bonso, i kubulwa’po ñeni kashā!​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 146:3-6.

28-30. Le i kwishila’ka kudi pa bukata bwa muswelo ‘ukayuka’ mizo Yehova ne muswelo otumuyukile batwe?

²⁸ Yehova i munene mu mukanda wa Ezekyele misunsa mivule amba mizo ‘ikayuka’mba ami ne Yehova.’ (Ezk. 25:17) Bino binenwa byāfikidile mu kitatyi kya kala pāfikidije Yehova butyibi bwandi pa balwana na bantu bandi. Ino bisa kufikidila mu muswelo mukatampe mu ano etu mafuku. Muswelo’ka?

²⁹ Pamo’nka na bantu ba Leza ba mu kitatyi kya kala, batwe netu tujokolokelwe na mizo itumona bu bantu kebadipo na wa kwibalwila, pamo bwa mikōko ya kubulwa mukumbi. (Ezk. 38:10-13) Monka motukesambila’kyo mu Shapita 17 ne 18 wa kino kitabo, mizo isa panopano ponka kutamba bantu ba Leza bulwi bwa mwiko. Inoko poikalonga namino, ikafundijibwa mushintulwila kwikala na bukomo bwa bine. Ikayuka Yehova ku bukomo​—ke kwitabija bubikadi bwandi kadi—pakeyonakanya ku divita dya Amakedona.​—Kus. 16:16; 19:17-21.

³⁰ Inoko batwe, Yehova uketupandija ne kwitwesela. Mwanda waka? Mwanda tukwatakenye tamba’nka pano mukenga wa kulombola’mba tuyukile Yehova na kumukulupila, na kumukōkela, ne na kumutōta butōtyi butōka bwine bumufwaninwe.​—Tanga Ezekyele 28:26.