Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

SHAPITA 2

“Leza Wāloelelwe” Byabuntu Byabo

“Leza Wāloelelwe” Byabuntu Byabo

BAHEBELU 11:4

PEMANINE SHAPITA: Mānga ya mpangiko ya Yehova ya butōtyi butōka

1-3. (a) I bipangujo’ka byotusa kubandaula? (b) Le i bintu’ka biná bikatampe bitala butōtyi butōka byotusa kwisambila’po? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

ABELE utala senene luombe lwandi. Ukwatakanyanga biyampe bano banyema tamba babutulwa. Pano, watonge’mo bamo, webatape, ne kupāna’bo bu kyabuntu kudi Leza. Le Yehova uketabija kino kilongwa kya butōtyi kyalonga muntu wampikwa kubwaninina?

2 Mutumibwa Polo wālembele ku bukomo bwa mushipiditu pa mwanda wa Abele amba: “Leza wāloelelwe byabuntu byandi.” Inoko, Yehova wāpelele kyamulambu kya Kaini. (Tanga Bahebelu 11:4.) Kino i kikolomone bipangujo byotusa kubandaula. Mwanda waka Leza wāitabije butōtyi bwa Abele inoko wāpela bwa Kaini? Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku kimfwa kya ba Kaini ne Abele ne kya bantu bakwabo batelelwe mu Bahebelu shapita 11? Malondololo asa kwitukwasha tuyuke senene byobya bibadilwa mu butōtyi butōka.

3 Potwisambila mu kīpi pa myanda ya tamba mu kitatyi kya Abele kutūla mu mafuku a Ezekyele, tala bintu biná bikatampe bilengejanga butōtyi bwitabijibwe na Leza: Mwine ufwaninwe kutōtwa i Yehova, butōtyi bufwaninwe kwikala buyampe, muswelo wa kutōta ufwaninwe kwitabijibwa na Leza, ne kukanina kwa mutyima nako kufwaninwe kwikala kuyampe.

Mwanda Waka Butōtyi bwa Kaini Bwāpelelwe?

4, 5. Le i bika byālengeje Kaini ayuke’mba Yehova ye wafwaninwe kupa kyabuntu kyandi?

4 Tanga Ngalwilo 4:2-5. Kaini wādi uyukile’mba mwine waādi ufwaninwe kupa kyabuntu kyandi i Yehova. Kaini wādi na kitatyi ne mikenga mivule ya kuyuka Yehova. Aye pamo ne mwanabo Abele bādi babwanya kwikala na myaka isenselela ku 100 kitatyi kyobālambwile byabuntu byabo. * Abo bonso babidi bātamine bayuke budimi bwa Edena, pakwabo na kumwena dya kulampe buno budimi bulumbuluke. Na bubine, bādi babwanya kumona bakelubi bajikile ku kibelo kya kutwelela’ko. (Ngo. 3:24) Bambutwile babo ye bano bēbasapwidile amba Yehova ye wāpangile bintu byonso byūmi ne amba mpango yandi mibajinjibajinji itala bantu keyādipo ya amba bekale mobādi bekadile​—kepeje bafwa. (Ngo. 1:24-28) Kuyuka bino bintu ye kuno kwālengeje Kaini amone amba ufwaninwe kupāna kyabuntu kyandi kudi Leza.

5 Le i kintu’ka kikwabo kyādi kibwanya kutonona Kaini alambule kitapwa kyandi? Yehova wālaile amba kukamwekanga “lutundu,” muntu wādi wa kusonsakanya mutwe wa “nyoka” mwine wāongwele Eva akwate butyibi bubi. (Ngo. 3:4-6, 14, 15) Kaini, byaādi mwana umbedi, wādi ubwanya kulanga’mba aye ye luno “lutundu” lwālailwe. (Ngo. 4:1) Kadi, Yehova kālekelepo kwisamba na bantu ba bubi; enka ne pādi Adama ke mulonge bubi, Leza wēsambile nandi, mobimwekela kupityila kudi mwikeulu. (Ngo. 3:8-10) Kadi Yehova wēsambile na Kaini paāpwile kulambula kitapwa kyandi. (Ngo. 4:6) Na bubine, Kaini wādi uyukile’mba Yehova ye ufwaninwe kutōtwa.

6, 7. Le kitapwa kya Kaini kekyādipo kiyampe, nansha’mba kyāpēnwe mu muswelo mubi? Shintulula.

6 Penepa, mwanda waka Yehova kāitabijepo kyamulambu kya Kaini? Le kyabuntu kyandi kekyādipo kiyampe? Bible i mupite’po bumama. Aye unena’tu amba Kaini wāselele ‘bipa bya mu ntanda.’ Mwenda mafuku Yehova wālombwele mu Bijila byaāpele Mosesa amba kitapwa kya uno muswelo i kitabijibwe. (Umb. 15:8, 9) Kadi, tala kitatyi kyobādi’mo. Mu kine kitatyi’kya, bantu bādi badya’nka munamuna kete. (Ngo. 1:29) Kadi nshi ya panja pa budimi bwa Edena byoyāfingilwe mafingo na Leza, Kaini wāingile bininge pa kusokola kyamulambu kyandi. (Ngo. 3:17-19) Wālambwile bya ku byanga byandi, byakudya bya kumukwasha mu būmi! Nansha nankyo, Yehova kāitabijepo kyamulambu kya Kaini.

7 Le penepo, kwādi kibi mu muswelo waāpene kyabuntu? Le Kaini kālambwile’kyopo mu muswelo mwitabijibwe? Bimweka bu ke amopo. Mwanda waka? Mwanda kitatyi kyāpelele Yehova kyamulambu kya Kaini, kātopekelepo muswelo okyālambwilwe. Kadi, kekudipo pobatelele muswelo wālambwile ba Kaini ne Abele byamulambu byabo. Le penepa, i kibi’ka kyādi’po?

Kukanina kwa mutyima kwa Kaini kekwādipo kuyampe (Tala musango 8, 9)

8, 9. (a) Mwanda waka Yehova kāloelelwepo Kaini ne kyamulambu kyandi kine? (b) I bika byakutulumuja pa bilembelwe mu Bible pa mwanda utala ba Kaini ne Abele?

8 Binenwa bya Polo bya ku bukomo bwa mushipiditu byaālembēle Bahebelu bilombola’mba kukanina kwa mutyima kwa Kaini pa kulambula kyamulambu kekwādipo kuyampe. Kaini wābudilwe lwitabijo. (Bah. 11:4; 1 Yo. 3:11, 12) O mwanda Yehova kāloelelwepo Kaini​—muntu mwine​—ke kyamulambu kyandipo’tu. (Ngo. 4:5-8) Yehova i Tata wa buswe, o mwanda wāsakile kulemununa wandi mwana na kanye. Inoko Kaini, wāpela bukwashi bwa Yehova. Mutyima wa kyelekejo wa Kaini wātādilwa na mingilo ya ngitu ya kubulwa kubwaninina​—“nshikani, ñuma, mukao.” (Ngt. 5:19, 20) Mutyima mubi wa Kaini wālengeje ne myanda mikwabo miyampe ya butōtyi bwandi ikale yampikwa mvubu. Kimfwa kyandi kitufundija’mba butōtyi butōka bulombanga bivule, ke kulombolapo’tu panja’mba twi bepāne kudi Yehova.

9 Myanda idi mu Bible itulombola bivule padi Kaini​—twivwana’mo Yehova wisamba nandi, tutanga’mo byālondolwele Kaini, kadi tutana’mo ne majina a bandi bana ne bintu bimo byobālongele. (Ngo. 4:17-24) Inoko mu Bible kemudipo myanda ilombola’mba Abele wāikele na bana kadi kemulaminwepo nansha byaānenene bine. Nansha nankyo, bilongwa bya Abele bikīsambanga netu ne dyalelo. Muswelo’ka?

Abele I Mushiye Kimfwa mu Mwanda Utala Butōtyi Butōka

10. Le Abele i mushiye namani kimfwa mu mwanda utala butōtyi butōka?

10 Abele wālambwile kyamulambu kyandi kudi Yehova, na kuyuka’mba Aye kete ye mwine ufwaninwe. Kyabuntu kyandi kyādi kiyampe​—Abele wātongele “bilala-ndá bya mu luombe lwandi.” Nansha nsekununi byokeilombolapo shi wālambwile kitapwa kyandi pa kisōkelo nansha pa kifuko kikwabo, muswelo waāpēne kyabuntu kyandi wāitabijibwe. Inoko mwanda mukatampe mu kyabuntu kya Abele​—kimfwa kitufundija’nka ne dyalelo papo kepadi kintu kya myaka tununu tusamba​—i kukanina kwa mutyima kwandi. Lwitabijo mudi Leza ne buswe bwaādi usenswe mbila myoloke ya Yehova byo byātonwene Abele apāne kyamulambu. Le tubayuka kino namani?

Abele wālombwele bintu biná bikatampe bisakibwa mu butōtyi butōka (Tala musango 10)

11. Mwanda waka Yesu wātelele Abele bu moloke?

11 Dibajinji, tala byobya byānenene Yesu padi Abele, muntu waādi uyukile biyampe. Yesu wādi mūlu kitatyi kyādi Abele pano pa ntanda. Yesu wādi usenswe bininge uno mwanā Adama. (Nki. 8:22, 30, 31; Yoa. 8:58; Kol. 1:15, 16) Nanshi Yesu patela Abele amba i muntu moloke wādi uleta bukamoni bwa myanda yaēmwenine. (Mat. 23:35) Muntu moloke i muntu ujingulwile senene amba Yehova ye ufwaninwe kutūla’ko mbila itala pa biyampe ne bibi. Ino uloñanga bivule kupita pano​—ulombolanga na binenwa ne bilongwa byandi amba witabije ino mbila. (Dingakanya na Luka 1:5, 6.) Bilombanga kitatyi pa kuyukana bu muntu moloke. Nanshi enka ne kumeso kwa Abele kupāna kyabuntu kyandi kudi Leza, ye uno wādi kala uyukene bu muntu wiendeja mungya mbila ya Yehova. Kulonga namino kekwādipo kupēla. Tutu wandi wādi mwishile mwanda kādipo na mwiendelejo muyampe​—mutyima wa Kaini wāikele mubi. (1 Yo. 3:12) Inandya Abele kākōkelepo kijila kya Leza kya patōkelela, shandi nandi wātombokela Yehova, wāsaka kwikwatyila butyibi aye mwine pa kiyampe ne kibi. (Ngo. 2:16, 17; 3:6) Bine, byālombele Abele bukankamane pa kwikala na mwiendelejo mwishile na wa ba mu kisaka kyandi!

12. Le i kwishila’ka kukatampe kwādi pa bukata bwa Kaini ne Abele?

12 Kadi, tala mwākwatañeninye mutumibwa Polo lwitabijo na boloke. Polo wālembele amba: “Pa lwitabijo Abele wālambwile kudi Leza kitapwa kya bulēme bukatampe kupita kya Kaini, kadi kupityila ku luno lwitabijo wātambwile bukamoni amba i moloke.” (Bah. 11:4) Binenwa bya Polo bilombola’mba Abele kādipo bwa Kaini, aye wātonwenwe na lwitabijo lukomo lwa mu būmi bwandi bonso mudi Yehova ne mu muswelo Wandi wa kulonga bintu.

13. Le kimfwa kya Abele kitufundija bika?

13 Kimfwa kya Abele kitufundija’mba butōtyi butōka butambanga’nka ku mutyima udi na kukanina kutōka kete, ko kunena’mba mutyima muyule lwitabijo mudi Yehova ne witabija ne pa mfulo mbila yandi myoloke. Kadi, kitufundija’mba butōtyi butōka bulombanga bivule, ke kulongapo’tu kilongwa kimo kya kwipāna. Mubadilwa būmi bwetu bonso, ne mwiendelejo wetu onso.

Bakulutuba Abalonda Kimfwa

14. Mwanda waka Yehova wāitabije byabuntu bya Noa, bya Abalahama, ne bya Yakoba?

14 Abele ye muntu umbajinji mu bantu ba kubulwa kubwaninina wātōtele Yehova butōtyi butōka, inoko ke wa mfulopo. Mutumibwa Polo utela bantu bakwabo bātōtele Yehova mu muswelo waitabije​—kimfwa Noa, Abalahama, ne Yakoba. (Tanga Bahebelu 11:7, 8, 17-21.) Kitatyi kimo mu būmi bwabo, bano bakulutuba bālambwile Yehova bitapwa, Leza nandi wāitabija byabo byabuntu. Mwanda waka? Mwanda bano bantu kebālongelepo’tu’nka bilongwa bya kwipāna​—abo bonso bālongele bintu bikatampe bisakibwa mu butōtyi butōka. Tubandaulei bimfwa byabo.

Bitapwa bya Noa byāletele musapu wa patōkelela (Tala musango 15, 16)

15, 16. Le Noa wāfikidije namani bintu biná bikatampe bisakibwa mu butōtyi butōka?

15 Noa wābutwilwe ke papite myaka 126 na pāfwile Adama; kadi wātamīne mu ntanda miyule butōtyi bwa bubela. * (Ngo. 6:11) Mu bisaka byonso byādi’ko pano pa ntanda kumeso’tu kwa Dilobe, i enka’tu Noa pamo ne kisaka kyandi bo bādi bengidila Yehova mu muswelo waitabije. (2 Pe. 2:5) Noa pa kupwa kupanda ku Dilobe, wāubakīle Yehova kisōkelo ne kulambula bitapwa kwadi; uno o musunsa mubajinji utelelwe kisōkelo patōkelela mu Bible. Kupityila ku kino kilongwa kitamba ku mutyima, Noa wāletele musapu wa patōkelela ku kisaka kyandi ne ku musaka onso wa bantu ukatamba kwadi, wa amba Yehova ye aye kete mwine ufwaninwe kutōtwa. Mu banyema bonso bādi’ko baādi ubwanya kulambula, Noa wātonga “banyema bamo mu banyema bonso bampikwa disubi ne mu bipangwa byonso bitumbuka.” (Ngo. 8:20) Bino byādi byamulambu biyampe kutabuka mwanda Yehova aye mwine wēbitelele bu byampikwa disubi.​—Ngo. 7:2.

16 Noa wālambwile bino bitapwa bisōkwe pa kisōkelo kyawāubakile. Le uno muswelo wa kutōta wāitabijibwe? En-en. Nsekununi inena’mba Yehova wāivwene luvumba luyampe lwādi lutamba ku byamulambu kadi wāesele Noa ne bandi bana. (Ngo. 8:21; 9:1) Inoko, Yehova wāitabije dibajinji kyamulambu mwanda wa kukanina kwa mutyima kwa Noa pa kulambula’kyo. Kulambula bitapwa wādi muswelo mukwabo wālombwele Noa lwitabijo lwandi lukomo mudi Yehova ne mu muswelo Wandi wa kulonga bintu. Noa byaādi kitatyi kyonso ukōkela Yehova ne kukwatakanya misoñanya yandi, Bible unena’mba “wānangile na Leza wa bine.” Kino kyālengeje Noa ayukane lonso bu muntu moloke.​—Ngo. 6:9; Ezk. 14:14; Bah. 11:7.

17, 18. Le Abalahama wāfikidije namani bintu biná bikatampe bisakibwa mu butōtyi butōka?

17 Abalahama wādi ujokolokelwe na butōtyi bwa bubela. Mu Ulu, kibundi kya ba Abalahama, mwādi mutādilwe na tempelo ya leza-kweji Nanna. * Nansha ke shandya Abalahama mwine wātōtele baleza ba bubela kitatyi kimo. (Yos. 24:2) Inoko, Abalahama wātongele kutōta Yehova. Ye uno wēfundile myanda ya Leza wa bine kupityila kudi mukulutuba wandi Shema, mwanā Noa. Bāikele’ko nandi mu kitatyi kimo mu bula bwa myaka 150.

18 Abalahama wālambwile bitapwa bivule mu būmi bwandi. Kadi bino bilongwa bya butōtyi bya mafuku onso wādi nyeke ulongela’byo mwine umo kete ufwaninwe kutōtwa, ke Yehova kadi. (Ngo. 12:8; 13:18; 15:8-10) Le Abalahama wādi ubwanya kulambula Yehova kyamulambu kiyampe kutabuka? Kino kipangujo kyālondolwelwe patōkelela kitatyi kyāsakile Abalahama kulambula Izake, wandi mwana muswedibwe. Mu dine difuku’dya, Yehova wālombwele kamo ne kamo pa muswelo wādi ufwaninwe Abalahama kulambula kitapwa. (Ngo. 22:1, 2) Kadi Abalahama wāitabije kulonda buno bulombodi kamo ne kamo. Yehova ye wākankeje Abalahama aleke kwipaya wandi mwana. (Ngo. 22:9-12) Yehova wāitabije bilongwa bya butōtyi bya Abalahama mwanda wāpēne’byo na kukanina kwa mutyima kuyampe. Polo wālembele amba: “Abalahama wāikala na lwitabijo mudi Yehova, penepo lwāmubadilwa bu boloke.”​—Loma 4:3.

Yakoba wāshidile kisaka kyandi kimfwa kiyampe (Tala musango 19, 20)

19, 20. Le Yakoba wāfikidije namani bintu biná bikatampe bisakibwa mu butōtyi butōka?

19 Yakoba wāpityije kitatyi kilampe kya būmi bwandi mu Kenani, ntanda yālaile Yehova kupa Abalahama ne lutundu lwandi. (Ngo. 17:1, 8) Mu kino kifuko bantu bādi beelele mu butōtyi butyani bwāfudije’nka ne Yehova ku kunena ntanda’ya amba “ikalasanga bekadi bayo.” (Levi 18:24, 25) Yakoba wātalukile mu Kenani paādi na myaka 77, musonge, ne mwenda mafuku wājoka na ba mu njibo bavule. (Ngo. 28:1, 2; 33:18) Ino bantu bamo mu kisaka kyandi, bātādilwe na butōtyi bwa bubela. Nansha nankyo, Yehova pawāityile Yakoba ende ku Betele ne kūbaka kisōkelo, Yakoba wālongele bintu na bukankamane. Wāsapwidile dibajinji kisaka kyandi amba: “Talulai baleza ba kungi badi mu bukata mwenu, kadi mwisubulei mushinte ne bivwalwa byenu.” Kupwa wālonda na katentekeji bulombodi bwāmupelwe.​—Ngo. 35:1-7.

20 Yakoba wāubakile bisōkelo bivule mu Ntanda ya Mulao, inoko mwine waātōtele nyeke i Yehova. (Ngo. 35:14; 46:1) Buyampe bwa bitapwa byandi, muswelo waātōtele Leza, ne kukanina kwa mutyima kwandi byo bilengeje Bible atele Yakoba bu muntu “wampikwa kato,” muneneno ufunkila pa bantu betabijibwe na Leza. (Ngo. 25:27) Yakoba mu būmi bwandi bonso, wāshile kimfwa kilumbuluke ku muzo onso wa Isalela, lutundu lwātambile kwadi.​—Ngo. 35:9-12.

21. Le bimfwa bitushidile bakulutuba bitufundija bika pa butōtyi butōka?

21 Le bimfwa bitushidile bakulutuba bitufundija bika pa butōtyi butōka? Pamo bwa abo, batwe netu tujokolokelwe na bantu, padi enka ne ba mu kyetu kisaka, babwanya kwitulabika tuleke kulamata Yehova bunka bwandi. Pa kukomena kuno kuningilwa, tufwaninwe kwikala na lwitabijo lukomo mudi Yehova ne kukulupila’mba misoñanya yandi myoloke i milumbuluke. Tulombolanga luno lwitabijo na kukōkela Yehova ne na kupāna kitatyi kyetu, bukomo, ne bintu byetu mwanda wa kumwingidila. (Mat. 22:37-40; 1 Ko. 10:31) Bine, bikankamika’po kashā kuyuka’mba shi tutōta Yehova mungya bukomo bwetu, mu muswelo wasaka, ne na kukanina kuyampe kwa mutyima, witumonanga bu boloke!​—Tanga Yakoba 2:18-24.

Muzo Mwipāne mu Butōtyi Butōka

22-24. Le Bijila byākomeneje namani mvubu ya mwine wādi ufwaninwe bene Isalela kulambula bitapwa, buyampe bwabyo, ne muswelo wa kulambula’byo?

22 Yehova wāpēle lutundu lwa Yakoba Mukanda wa Bijila, wibalombola patōka bintu byaebasakila kulonga. Shi bākōkele Yehova, bādi ba kwikala bu ‘kintu kyandi kya pa bula’ ne bu ‘muzo wandi ujila.’ (Div. 19:5, 6) Tala Bijila mobyākomeneje bintu biná bikatampe bya butōtyi butōka.

23 Yehova wālombwele patōkelela mwine wādi ufwaninwe bene Isalela kutōta. Yehova wānenene amba: “Kufwaninwepo kwikala na baleza bakwabo poso’nka ami.” (Div. 20:3-5) Bitapwa byobādi bamulambula byādi bifwaninwe kwikala bya buya bwa dyangi. Kimfwa, bitapwa bya banyema byādi bifwaninwe kwikala bilumbuluke, byampikwa kabulema nansha kamo. (Levi 1:3; Kup. 15:21; dingakanya na Malaki 1:6-8.) Bene Levi bādi bamwena mu byabuntu byādi bipebwa Yehova, nansha nankyo nabo bādi bafwaninwe kulambula byamulambu byabo. Byobya byobādi bapāna byādi bifwaninwe kuyatwa mu “byabuntu byonso bilumbuluke” byobādi bebapa. (Umb. 18:29) Pa mwanda utala muswelo obādi batōta, bene Isalela bāpelwe bulombodi bupotoloke butala pa bine byobādi bafwaninwe kulambula Yehova, kwa kumulambwila’byo, ne muswelo wa kumulambula’byo. Bijila byonso byobāpelwe bya kwibaludika mu mwiendelejo wabo, byādi bijila 600 ne musubu, kadi bālombwelwe amba: “Mufwaninwe kuta mutyima mulonge monka mwemusoñaninye Yehova Leza wenu. Kemufwaninwepo kwalamukila ku lundyo nansha ku lunkuso.”​—Kup. 5:32.

24 Le kifuko kyādi kilambwila’po bene Isalela bitapwa kyādi na mwanda? En-en. Yehova wāsoñenye bantu bandi bobake kipema, kyāikala bu kitako kya butōtyi butōka. (Div. 40:1-3, 29, 34) Mu kine kitatyi’kya, shi mwine Isalela usaka kulambula Leza kyamulambu mu muswelo waitabije, wādi unenwe kwikileta ku kipema. *Kup. 12:17, 18.

25. Pa mwanda utala bitapwa, i kika kyādi na mvubu kutabuka? Shintulula.

25 Inoko mwanda mukwabo wādi utala pa kukanina kwa mutyima kwa mwine Isalela pa kulambula kyabuntu kyandi! Wādi ufwaninwe kutononwa na buswe bukatampe bwasenswe Yehova ne mbila yandi. (Tanga Kupituluka mu Bijila 6:4-6.) Kitatyi kyādi kitōta bene Isalela pampikwa buswe bwa butōtyi butōka, Yehova wādi upela bitapwa byabo. (Isa. 1:10-13) Yehova wāsokwele kupityila kudi mupolofeto Isaya amba kongolwangapo na kwipāna kwa ku kanwa bitupu paānenene amba: “Bano bantu . . . bandēmekanga na milomo yabo bitupu, ino mutyima wabo udi kulampe nami.”​—Isa. 29:13.

Butōtyi ku Tempelo

26. Le dibajinji, tempelo yāubakile Solomone yāingile mwingilo’ka mu butōtyi butōka?

26 Myaka tutwa pa kupwa kwa bene Isalela kushikata mu Ntanda ya Mulao, Mulopwe Solomone wāubakile tempelo mikatampe bininge kutabuka kipema. (1 Ba. 7:51; 2 Bi. 3:1, 6, 7) Dibajinji, Yehova kete ye mwine obādi balambula bitapwa ku ino tempelo. Solomone ne babikalwa bandi bālambwile bitapwa bivule bya buya bwa dyangi mungya muswelo wādi ulombwelwe mu Bijila bya Leza. (1 Ba. 8:63) Inoko, bulēme bwa kyūbakwa ne buvule bwa bitapwa ke abyopo byādi bilengeja butōtyi bwa ku tempelo bwitabijibwe na Yehova. Kintu kyādi kya mvubu i kukanina kwa mutyima kwa boba bādi balambula byabuntu. Solomone wākomeneje uno mwanda pa kupānwa kwa tempelo. Wānenene amba: “Mutyima wenu wikale mubwane kudi Yehova Leza wetu na kunangila mu bijila byandi ne kulama mbila yandi motulamine’yo dyalelo’di.”​—1 Ba. 8:57-61.

27. Le i bika byālongele balopwe ba Isalela ne babikalwa babo, le Yehova nandi wālongele’po namani?

27 Ino yō, bene Isalela kebālondelepo madingi a tunangu a mulopwe. Bākomenwe kulonga kintu kimo nansha bivule bikatampe bya mu butōtyi butōka. Balopwe ba Isalela ne babikalwa babo bālekele mityima yabo yoneke, bājimija lwitabijo lwabo mudi Yehova, baleka ne mbila yandi myoloke mine. Misunsa mivule, Yehova wātumine bapolofeto mwanda wa kwibalemununa ne kwibadyumuna ku bibi byādi bya kulupuka ku bilongwa byabo. (Yel. 7:13-15, 23-26) Mu bano bapolofeto, mubadilwa ne Ezekyele muntu wa kikōkeji. Wāikele’ko mu kitatyi kibi kya mānga ya butōtyi butōka.

Ezekyele Wamone Butōtyi Butōka Busubijibwa

28, 29. Le i bika byotuyukile padi Ezekyele? (Tala kapango “Ezekyele​—Būmi Bwandi ne Kitatyi Kyandi.”)

28 Ezekyele wādi uyukile senene butōtyi bwādi butōtelwa ku tempelo yāubakile Solomone. Shandi wādi kitobo kadi ye uno wādi ukengila ku tempelo. (Ezk. 1:3) Mobimwekela Ezekyele wādi na nsangaji paākidi mwanuke. Na bubine, shandi wāmufundije myanda ya Yehova ne Bijila. Ino kinondanonda na kitatyi kyābutwilwe Ezekyele, “mukanda wa Bijila” wāsokolwa ku tempelo. * Yoshia, mulopwe muyampe wādi ubikele mu kine kitatyi’kya pa kutengwa na byawāivwene, wāvudijija’ko bukomo bwandi bwa kukwatakanya butōtyi butōka.​—2 Ba. 22:8-13.

Na bubine, shandya Ezekyele wāmufundije myanda ya Yehova ne Bijila (Tala musango 28)

29 Pamo bwa bantu bakwabo ba kikōkeji bāmubadikidile, Ezekyele wālongele bintu biná bisakibwa mu butōtyi butōka. Monka mwikilombwela mukanda wa Ezekyele, wāingidile’nka Yehova kete, wāmupa bilumbuluke byandi kitatyi kyonso, kadi wālonga na kikōkeji byonso byāmunenene Yehova, ne mu muswelo wasaka. Lwitabijo lukomo lo lwātonwene Ezekyele alonge bino byonso’bi. Bantu bavule mu kyandi kitatyi kebādipo bwa aye. Ezekyele mu kutama kwandi wādi uteja bupolofeto bwa Yelemia, mwine wāshilwile mwingilo wandi mu mwaka wa 647 Y.K. ne wādyumwine na bupyasakane kwiya kwa butyibi bwa Yehova.

30. (a) Le bupolofeto bwālembele Ezekyele busokola bika? (b) Le bupolofeto i bika, ne bupolofeto bwa Ezekyele bufwaninwe kwivwanwa namani? (Tala kapango “Mwivwanino wa Bupolofeto bwa Ezekyele.”)

30 Bilembwa bya ku bukomo bwa mushipiditu bya Ezekyele, bilombola mwālekele bantu ba Leza kwingidila Yehova. (Tanga Ezekyele 8:6.) Yehova paāshilwile kulemununa Yuda, Ezekyele nandi wādi mu bantu bāselēlwe ku Babiloni bu misungi. (2 Ba. 24:11-17) Nansha Ezekyele byaāselelwe bu mukutwa, ke mfutopo yāmupelwe. Yehova wādi na mwingilo wa kumupa mu bantu Bandi bāselelwe bu misungi. Bimonwa bitulumukwa ne bupolofeto bwālembele Ezekyele bilombola muswelo wādi wa kujokejibwa butōtyi butōka mu Yelusalema. Inoko kadi bilombola myanda mivule​—bileta bujinguludi pa muswelo ukajokejibwa lonso butōtyi butōka mwenda mafuku pa mwanda wa boba bonso basenswe Yehova.

31. Le kino kitabo kisa kwitukwasha tulonge bika?

31 Mu bipindi bilonda’ko mu kino kitabo, tukeinya mu kīkalo kya mūlu mushikatanga Yehova, tukajingulula muswelo wasubijibwe butōtyi bonso butōka, ne mujokejeje Yehova bantu bandi ne kwibalwila, ne kutala kumeso kitatyi kikatōta bantu bonso bōmi Yehova. Mu shapita ulonda’ko, tukesambila’mo pa kimonwa kibajinji kyālembele Ezekyele. Kikakomeja mumweno otumona Yehova ne kipindi kya mūlu kya bulongolodi bwandi, ne kulombola mwanda waka aye kete ye ufwaninwe kulamatwa bunka ne kutōtwa.

^ mus. 4 Mobimwekela Abele wābutwilwe kinondanonda na kitatyi kyāpangilwe ba Adama ne Eva panja pa Edena. (Ngo. 4:1, 2) Ngalwilo 4:25 unena’mba Leza wātongele Seta “pa kyaba kya Abele.” Adama wādi na myaka 130 paābutwile Seta, pa kupwa kwipaibwa bibibibi kwa Abele. (Ngo. 5:3) Nanshi bimweka’mba Abele wādi na kintu kya myaka 100 pāmwipaile Kaini.

^ mus. 15 Ngalwilo 4:26 unena’mba mu kitatyi kya Enosa, munkanā Adama “bantu bāshilula kwita dijina dya Yehova.” Inoko, mobimwekela bādi balonga namino mu muswelo wampikwa bulēme, padi na kutyanga dijina dya Yehova na bilezaleza.

^ mus. 17 Nanna, i kilezaleza kilume kyādi kiyukene ne bu Sini. Nansha bekadi ba Ulu byobādi batōta bilezaleza bivule, matempelo ne bisōkelo byādi mu kibundi’mwa byālongēlwe bidi Nanna.

^ mus. 24 Sanduku ukola pa kupwa kutalulwa ku kipema, bimweka’mba Yehova wāitabije bitapwa byādi bilambulwa mu bifuko bikwabo pa kyaba kya ku kipema.​—1 Sa. 4:3, 11; 7:7-9; 10:8; 11:14, 15; 16:4, 5; 1 Bi. 21:26-30.

^ mus. 28 Bimweka’mba Ezekyele wādi na myaka 30 paāshilwile kunena bupolofeto mu mwaka wa 613 Y.K. Padi wābutwilwe dya mu mwaka wa 643 Y.K. (Ezk. 1:1) Yoshia wāshilwile kubikala mu mwaka wa 659 Y.K., kadi mobimwekela mukanda wa Bijila mwinemwine, wāsokwelwe kubwipi na mwaka wa 18 wa bubikadi bwandi, nansha dya mu mwaka wa 642-641 Y.K.