1. Mungya mulombwela Kinenwa kya Leza, i miswelo’ka ibidi kete ya mitōtelo idi’ko?

“TWELELAI pa kabelo katyetye! Mwanda kibelo kikatampe ne dishinda dikatampe byenda ku koneka, kadi i bangibangi batwelela’po. Ino kabelo katyetye ne dishinda dityetye byenda ku bumi, i batyetye tu bamona’byo.” (Mateo 7:13, 14, MB) Kudi mitōtelo ya miswelo ibidi kete, na mwalombwela Kinenwa kya Leza, umo wabine, mukwabo wa bubela; umo moloke, mukwabo mukondame; umo utwala ku būmi, mukwabo ku konakanibwa.

2. Bisonekwa bilombola namani amba ke mitōtelo yonsopo isangajanga Leza?

² Bantu bamo balañanga amba mitōtelo yonso isangajanga Leza. Mavese a Bible alonda’ko ano alombola amba ke amopo:

• “Bāna ba Isalela kadi balonga kyokya kibikibi mu meso a Yehova, ke bengidila ba Bala ne Ashetalote, ne bilezaleza bya Shidea, ne bilezaleza bya Zidone, ne bilezaleza bya Moabu, kabidi ne bilezaleza bya bāna ba Amona, ne bilezaleza bya bene Fidishitia; kadi bazobolola Yehova ne kumwingidila mpikila. Ebiya bulobo bwa Yehova bwaakijibwa padi Isalela.” (Batyibi 10:6, 7) Shi tutōta bankishi nansha leza ungi pa kyaba kya kutōta Leza wabine, Yehova kaketwitabijapo.

• “Bano bantu i bandemeke ku milomo konka, nanshi mutyima wabo kungi ami [Leza] nami kungi. I bya bitupu byo bantōta, bijila nabyo bajidika, byonka bya bantu.” (Mako 7:6, 7) Nansha shi bantu betela amba batōtanga Leza ino abo bafundija milangwe ya abo bene pa kyaba kya kulonda bifundija Bible, mutōtelo wabo i wa bitupu. Kewitabijibwepo na Leza.

• “Leza i Mushipiditu, ne boba bamutōta nabo banenwe kutōta na mushipiditu ne bubinebine.” (Yoano 4:24, NW) Butōtyi bwetu bufwaninwe kukwatañana na bubinebine bwa mu Kinenwa kya Leza.

3. I muswelo’ka umo otukokeja kushiyañanya mutōtelo wabine ne wa bubela?

³ Tukayuka namani mutōtelo usangaja Leza ne owa keumusangajapo? Yesu wānene amba: “Mutyi munengele upanga binengele, ino mutyi mukobakane nao upanga bikobakane . . . Ebiya kadi po mukebayūkila i pa bipa byabo.” I amo, shi mutōtelo i wa Leza, usa kulupula bipa biyampe, ino shi i wa Satana, usa kulupula bipa bibi.​—Mateo 7:15-20.

4. I ngikadilo’ka milumbuluke idi na batōtyi ba Yehova?

⁴ Mutōtelo wabine ulupulanga bantu beswele abo bene na bene, kadi baswele ne bakwabo. Kidi uno muswelo mwanda Yehova mwine obatōta i Leza wa buswe. Yesu wānene amba: “Pa kino po pakemuyukila bonso amba mwi bami bana-babwanga, shi mudi na buswe umbukata mwenu.” Lelo mitōtelo i mifikile binebine pa kino kiyukeno kya butōtyi bwabine?​—Yoano 13:35, NW; Luka 10:27; 1 Yoano 4:8, BB.

5. Le dibuku dimo dibalombola amba kusungwa kwa bene Afrika bādi bapotwa bu bapika kwādi namani?

⁵ Tulete kifwa kya kusungwa kwa bene Afrika bādi bapotwa bu bapika. Dibuku dimo (The New Encyclopædia Britannica) dinena’mba: “Kubwipi kwa bene Afrika 18 000 000 bāselelwe mu busunga bwa Bamizilma bādi batyibulula Sahara ne Kalunga ka Mema ka India tamba mu 650 kufika mu 1905. Mu kipindi kya bubidi kya myaka katwa ka 15, bene Bulaya nabo bāshilula kwenda kukunkuja ku mbadi ya kushika kwa Afrika, ebiya mu 1867 bene Afrika  7 000 000 ku 10 000 000 bāselwa bu bapika bāendwa nabo mu Ntanda Mipya.”

6. Mutōtelo wātwejeje mutwe namani mu kusunga bapika?

⁶ Mitōtelo yādi na mwimanino’ka mu kyokya kitatyi kya bimbidikita mu Afrika kyādi kitundwa bana-balume, bana-bakaji ne bana batyetye mwabo ne mu byabo bisaka, bakutwa miyololo, batūlwa biyukeno na byuma bityila mudilo, baselwa bakapotejibwa pamo bwa bimunanwa? Bethwell Ogot i mulembe mu julunale umo (Daily Nation) wa mu Nairobi, Kenya, amba: “Ne Kine Kidishitu, ne Kiislamu, abyo byonso i bilamate mu butōtyi bwabyo ku lwitabijo lwa bumo bwa bantu, ino abyo byonso byābutwile bitango byādi bimanine kusunga bapika kusambakenye kwishikwa kwa misaka. . . . Tufwaninwe kuyuka bupya-mambo bwēabenye Bamizilma ne bene Kidishitu, ne bantu ba Kushika ne ba pa Bukata bwa Kutunduka, ne budikidi bufikije bene Afrika ku tutwa twa myaka ya masusu keabadika.”

7. Bendeji ba mitōtelo baloñanga bika mu mavita?

⁷ Mutōtelo wa bubela i mumwekeje bipa byao bibole mu miswelo mikwabo. Tulete kifwa, Bible i musoñanye muntu ye-yense ‘kuswa mukwabo,’ ino abo bendeji ba mitōtelo ba pi na pi bela kuboko ku mavita ne kwiasonshila na bupyasakane.​—Mateo 22:39.

8. (a) Lelo bendeji ba mitōtelo badi basonshila namani kwipayañana mu malwi adi elwibwa mu Afrika? (b) Pashitele umo wanene bika pa bendeji ba mitōtelo mu divita dyelwile ba kibundi na ba kibundi mu Nijeria?

⁸ I biyukane konso amba mu 1994, bamasele bamo ne bamumpele batengele ku mukubo wa bantu mu Rwanda. Mutōtelo ke mulonge bintu bivule mu malwi makwabo elwibwa mu Afrika. Kifwa, mu divita dya ba kibundi na ba kibundi dyamwangile mashi mu Nijeria, mitōtelo yadi isoñanya bantu ba  mitamba yonso ibidi kwilwa. Divita’dyo pa kutonda, pashitele umo wanena amba bendeji ba bipwilo “abakuse mwingilo wibapele Leza.” Wanena ne amba: “Batwe betela bu bengidi ba Leza tubaikala bengidi ba Satana.”

9. Le Bible unena kika pa bengidi ba Satana?

⁹ Bible unena bivule pa kino kintu amba: “Satana nandi wialamunanga aye mwine, kādi mwikeulu wa mu mwinya. Penepo nanshi, kekidipo kintu kikatakata bengidi bandi pa kwialamuna abo bene, ke badi bengidi ba mu boloke.” (2 Kodinda 11:14, 15) Satana udi’nka bwa bantu betela bya bitupu amba i bayampe, ulubija bantu na bengidi bandi bamweka bu boloke, ino bilongwa byabo bibi, kadi bipa byabo bibole.

10. Le bendeji ba mitōtelo bapelanga Leza muswelo’ka?

¹⁰ Kujokoloka ntanda yonso, bendeji ba mitōtelo basapulanga buswe, ndoe, ne buyampe, ino abo balonga bya nshikani, basonshila mavita, ne kubulwa bwine Leza. Bible i munene byabine pobadi. Amba: “Banena’mba: Tuyūkile Leza; kadi bamupela ku mīngilo yabo.”​—Tetusa 1:16.

11. Bible i mutele mutōtelo wa bubela namani?

¹¹ Tukokeja kuyuka bilanga Yehova pa mutōtelo wa bubela na kutanga mukanda wa Kusokwelwa utanwa mu Bible mutelelwe mutōtelo wa bubela bu mwana-mukaji wa kyelekejo, “Babiloni Mukatakata.” (Kusokwelwa 17:5) Ivwana mumutelela Leza:

• “Wabwitwa mukatampe . . . ulāla na balopwe ba panopantanda busekese.” (Kusokwelwa 17:1, 2) Mutōtelo wa bubela ubatweja mutwe mu mapolitike, ulombola imbikalo bya kulonga, pa kyaba kya kulamata kudi Leza.

• “Mwandi mwatēnwe mashi a bapolofeto, ne a bapandulwemo, ne a bonsololo batapilwe panopanshi.” (Kusokwelwa 18:24) Mutōtelo wa bubela upangapañanga bengidi bakikōkeji ba Leza, kadi o ulambikwa ne mfu ya midiyo ya bantu bepaibwa mu mavita.

• Witumbija “ne kwitendela kwandi mu bupeta.” (Kusokwelwa 18:7, BB) Mutōtelo wa bubela udi na bupeta buvule, bwikadije bendeji bao mu būmi bwa dyangi.

• “Ku majende [andi] mizo yonsololo yaongwelwe.” (Kusokwelwa 18:23) Mutōtelo wa bubela i mushitule kibelo kya majende a miswelo yonso ne butyi, usonshila moyo wa kutyina bafwe ne butōtyi bwa bankambo bāfwile kala, na bufundiji bwao bwa bubela bunena amba muya keufwangapo.

12. I kidyumu’ka kidyumuna Bible pa mutōtelo wa bubela?

¹² Bible wela lubila lwa kidyumu kisumininwe ku bantu kya kusansana na mutōtelo wa bubela’mba: “Bānwe bantu bami, mulupukeimo mwanda wa kunena’mba mwakēabila nandi myanda, kadi amba mwakatambula ku mpupo yandi.”​—Kusokwelwa 18:4, 5.

13. I kika kikafikila mutōtelo wa bubela ne boba balonda’o?

¹³ Panopano ponka, Babiloni Mukatakata, umbikalo wa ntanda wa mutōtelo wa bubela, ukonakanibwa yenselele. Bible unena’mba: “E ponka pakaīla, difuku dimo dyonka, mpupo yandi ya lufu, ne kuyoyokota, ne nzala; kadi ukasokelelwa fututu ku mudilo; ke-muntu Yehova Leza wakumutyibila mambo i mukomo.” (Kusokwelwa 18:8) Tutyibei kipwano kyo-kyonso na mutōtelo wa bubela, ne kwijiba ku milongelo, ku mafuku avulukwa, ne ku binkulupilo bifityija Leza mutyima, kutyina amba twakeabila nandi mpupo yandi. Uno i mwanda wa kupēlakana nao. Būmi bwetu budi mu kyaka!​—2 Kodinda 6:14-18.