1, 2. Mwanda waka Bible i kyabuntu kitendelwa kitambile kudi Leza?

LE UKEIVWANA namani shi mulunda nobe wakupe kyabuntu mu kitulumukila? Ukasangala pa kumona’mba mulunda nobe wakuvuluka, kadi ukasaka kwikipūtula’nka penepa. Ukamufwija’ko.

² Bible i kyabuntu kitambile kudi Leza. Witulombolanga myanda yoketwadipo ba kusokola kukwabo. Kimfwa, witulombola’mba Leza wāpangile madiulu, ntanda, ne ba mwana-mulume ne mwana-mukaji babajinji. Mudi misoñanya itukwasha tulwe na makambakano a mu būmi. Twifundanga mu Bible muswelo ukafikidija Leza mpango yandi ya kwalamuna ntanda ke kifuko kilumbuluke. Bine, Bible i kyabuntu kitendelwa!

3. I bika byosa kuyuka shi wifunde Bible?

³ Shi wifunde Bible, usa kuyuka’mba Leza usakanga wikale mulunda nandi. Poenda wifunda myanda yandi, po pene bulunda bobe nandi bukaningila’ko.

4. I bika byakutulumuna pa mwanda utala Bible?

⁴ Bible ke mwalamunwe mu ndimi 3 200 ne kupita, kadi ke kutampwe Mabible midiyala ne midiyala. Pano pa ntanda ponso, mu bantu 100, mudi bantu 90 ne musubu batanga Bible mu lwabo ludimi. Kadi yenga ne yenga, kwabanibwanga Mabible mudiyo umo ne musubu! Bine, i kutupu kitabo kikwabo kidi pamo bwa Bible.

5. Mwanda waka tubwanya kunena’mba Bible i ‘musonekejibwe na mushipiditu wa Leza’?

 ⁵ Bible i ‘musonekejibwe na mushipiditu wa Leza.’ (Tanga 2 Temote 3:16.) Inoko bamo babwanya kwiipangula’mba, ‘Bible wālembelwe na bantu, penepo i mutambe kudi Leza namani?’ Bible mwine ulondolola’mba: “Bantu besambile bya kwa Leza monka mobadi baludikilwa na mushipiditu ujila.” (2 Petelo 1:21) Bidi pamo bwa nkambo wanena wandi munkana amulembele mukanda. Le uno mukanda i wa ani? I wa nkambo, ke wa munkanapo. Muswelo umo onka, ne Bible nandi i wa Leza, ke wa bantupo bawānenene kulemba’ye. Leza wēbaludikile balembe milangwe yandi. Na bubine, Bible i “kinenwa kya Leza.”—1 Tesalonika 2:13; tala Bilembwa bya ku Mfulo 2.

6, 7. Mwanda waka tubwanya kunena’mba Bible kepatanyangapo?

⁶ Bible wālembelwe mu bula bwa myaka 1 600 ne musubu. Boba bālembele’ye bāikele’ko mu bitatyi bishileshile. Bamo bādi bafunde bininge bakwabo nabo, bityetye. Kimfwa, umo wādi muñanga. Bakwabo babidimye, babiluwe, bakumbi, bapolofeto, batyibi, ne balopwe. Nansha Bible byaālembelwe na bantu beshileshile, ino bipindi byandi byonso i bikwatañane pamo. Kanenangapo mwanda kampanda mu shapita umo ino wakeshila mu shapita mukwabo. *

⁷ Mashapita mabajinji a mu Bible alombola mwāshilwidile makambakano pano pa ntanda, ino mashapita a mfulo etulombola mukapwila Leza ano makambakano na kwalamuna ntanda ke paladisa. Bible udi na nsekununi ya bitene muzo wa muntu mu tununu twa myaka, kadi ulombola’mba mpango ya Leza ifikidilanga nyeke.

8. Leta’ko bimfwa bilombola’mba Bible i wa bine mu myanda ya sianse.

⁸ Bible kālembelwepo mwanda wa kufundija sianse nansha mwanda wa ekale bu kitabo kya ku masomo, ino shi kanena myanda ya sianse, unenanga’nka bya bine. Bine, ye mufwaninwe kwikadila dibuku ditambile kudi Leza. Kimfwa, mu mukanda wa Bene Levi mudi bulombodi bwa Leza ku bene Isalela bulombola mwa kwikingila ku misongo kutyina yakazambalala. Bino byālembelwe kumeso kwa bantu kuyuka muswelo uletanga bishi misongo. Kadi Bible ufundijanga bya bine amba ntanda i mikobekwe patuputupu. (Yoba 26:7)  Bantu pobādi bakulupile amba ntanda i mipapakane, Bible wānenene kala’mba i mijokoloke.​—Isaya 40:22.

9. Le kubulwa budimbidimbi kwa balembi ba Bible kwitukwasha twivwanije bika?

⁹ Nsekununi ya mu Bible ikalanga nyeke ya bine. Inoko nsekununi mivule ya mu bitabo bikwabo keikalangapo’tu yonso ya bine mwanda wa budimbidimbi bwa balembi bayo. Kimfwa, kebalembengapo myanda ya kushindwa kwa mizo yabo mu bulwi. Ino, balembi ba Bible kebādipo na budimbidimbi bādi balemba’nka ne kushindwa kwa bene Isalela. Bālembele’nka ne bilubo byabo. Kimfwa, mu mukanda wa Umbadilo, Mosesa i mulombole’mo amba wālongele kilubo kikatampe ne amba Leza wāmupele mfuto. (Umbadilo 20:2-12) Kubulwa budimbidimbi kwa balembi ba Bible kulombola’mba Bible i mutambe kudi Leza. O mwanda tubwanya nanshi kukulupila Bible.

10. Mwanda waka madingi a mu Bible i a mvubu kotudi dyalelo?

¹⁰ Bible i musonekejibwe “na mushipiditu wa Leza kadi i [wa] kamweno pa kufundija, pa kudingila, pa kōlola bintu.” (2 Temote 3:16) Bine, madingi a mu Bible i a mvubu kotudi dyalelo. Yehova uyukile motupangilwe, o mwanda wivwanijanga mulangilo ne mwiivwanino wetu. Wituyukile biyampe kupita ne motwiyukidile batwe bene, kadi usakanga twikale na nsangaji. Uyukile kyokya kiyampe kotudi ne kyokya kibi.

11, 12. (a) Le i madingi’ka mayampe āletele Yesu adi mu Mateo shapita 5 kutūla ku 7? (b) I bika bikwabo byotwifunda mu Bible?

¹¹ Mu Mateo shapita 5 kutūla ku 7, mudi madingi mayampe āletele Yesu a mwa kwikadila na nsangaji, mwa kwikadila na bantu bakwabo, muswelo wa kulombela,  ne mwa kwikadila na mumweno muyampe pa lupeto. Nansha byokepapite myaka 2 000 na paāletele ano madingi, akidi na lupusa ne mvubu dyalelo.

¹² Kadi mu Bible, Yehova witufundija’mo misoñanya itukwasha twikale na būmi bulumbuluke mu kisaka, twikale bantu bengila biyampe, ne kwikala mu ndoe na bakwetu. Twikale kwepi, nansha twikale bantu’ka, ne mu makambakano’ka, misoñanya ya mu Bible ayo ibwanya nyeke kwitukwasha.—Tanga Isaya 48:17; tala Bilembwa bya ku Mfulo 3.

13. I myanda’ka yānenene Isaya yādi ya kufikila kibundi kya Babiloni?

¹³ Bupolofeto buvule bwa mu Bible ke bufikidile. Kimfwa, Isaya wānenene mu bupolofeto amba Babiloni ukonakanibwa. (Isaya 13:19) Wānenene kamo ne kamo ka mwādi mwa kunekenibwa kibundi. Kibundi kyādi kikingwe na milango mikomo ne munonga. Ino Isaya wālaile amba munonga ukōmijibwa kadi bibelo bikashibwa pululu. Balwana bādi ba kukwata kibundi pampikwa kulwa. Isaya wālaile’nka ne kulaya mu bupolofeto amba muntu witwa bu Kilusa ukanekenya Babiloni.​—Tanga Isaya 44:27–45:2; tala Bilembwa bya ku Mfulo 4.

14, 15. I muswelo’ka wāfikidile bupolofeto bwa Isaya?

¹⁴ Myaka tutwa tubidi pa kupita’po na pālembelwe buno bupolofeto, kibumbo kya bulwi kyāiya kutamba Babiloni. Le komanda wakyo wādi ani? Ke Kilusa kadi, mulopwe wa Peleshia, yewa wātelelwe mu bupolofeto. Kintu kyonso kyānenenwe mu bupolofeto kyāanza kufikidila.

 ¹⁵ Mu bwine bufuku’bwa, bene Babiloni bādi bafeta. Bādi belwe’ko, besumbidile mumbu milampe ne munonga. Panja pa kibundi, Kilusa ne kibumbo kyandi kya bulwi bākola mukola mwanda wa kutyepeja mema a mu munonga. Mema ātyepa, basola bene Peleshia bāmona mwa kutobela’o. Ino le kibumbo kya bulwi kyādi kya kupita namani mumbu ya Babiloni? Enka na mwānenene  bupolofeto, bibelo bya kibundi byāshilwe pululu, basola nabo bākwata kibundi pampikwa kulwa.

16. (a) I myanda’ka yālaile Isaya mu bupolofeto yādi ya kufikila Babiloni? (b) Tubayuka namani amba buno bupolofeto bwāfikidile?

¹⁶ Isaya wālaile mu bupolofeto amba mwenda mafuku mu Babiloni kemukekalapo muntu nansha umo. Wālembele amba: “Kemukekalapo mwikadi nansha umo, kadi kekikekalapo bu kifuko kya kwikala’mo ku nkongo yonsololo.” (Isaya 13:20) Le kino kyāfikidile? Kifuko kyādi’po Babiloni, kidi ku kintu kya makilometele 80 kunshi kwa Bagdad, mu Irak, padi’nka masala. Ne didi kūlu dino, kepashikatangapo muntu nansha umo. Yehova i mukombe Babiloni “na lweyo lwa kutukija nalo fututu [lwa bonakani].”​—Isaya 14:22, 23. *

17. Mwanda waka tubwanya kukulupila milao yonso ya Leza?

 ¹⁷ Kufikidila kufikidile bupolofeto buvule bwa mu Bible kulombola’mba tukokeja kukulupila byobya binenene Bible pa mafuku āya kumeso. Tubwanya kukulupila’mba Yehova ukafikidija mulao wandi wa kwalamuna ntanda ke paladisa. (Tanga Umbadilo 23:19.) Bine, tudi na lukulupilo “lwa būmi bwa nyeke bwālaile Leza tamba kala, aye kabwanyapo kubepa.”​—Tetusa 1:2. *

18. Lelo Polo i mushintulule namani “kinenwa kya Leza”?

¹⁸ Tubefunde amba kekudipo kitabo kikwabo kidi pamo bwa Bible. Kepatanyangapo, kadi shi kaesambila pa sianse nansha pa mānga, unenanga’nka bya bine. Witupanga madingi mayampe kadi udi na bupolofeto buvule bufikidile. Inoko Bible kemaninepo’tu enka pano. Mutumibwa Polo wālembele amba: “Kinenwa kya Leza i kyūmi kadi kidi na bukomo.” Le ko kunena namani?​—Tanga Bahebelu 4:12.

19, 20. (a) Le Bible ubwanya kukukwasha namani wiyuke moikadile? (b) I muswelo’ka okafwija’ko pa kino kyabuntu kya Bible?

¹⁹ Bible ubwanya kushinta būmi bobe. Ubwanya kukukwasha wiyuke moikadile. Ubwanya kukukwasha wivwanije milangwe yobe ya mundamunda ne mwiivwanino obe. Kimfwa, tubwanya kulanga’mba tusenswe Leza. Inoko pa kuyuka’mba tumusenswe, tufwaninwe kulonda mu būmi byobya binena Bible.

²⁰ Bine, Bible i dibuku ditambile kudi Leza. Leza ukusakila utange’ye, wifunde’ye, ne kumusanswa. Fwija’ko pa kino kyabuntu na kwifunda’ye nyeke. Nankyo ukevwanija mpango ya Leza pa muzo wa muntu. Mu shapita ulonda’ko, tukefunda’mo bivule pa ino mpango.