1. Le i bika byākankeje kisaka kya ba Adama ne Eva kutwela mu budimi bwa Edena, ne i bika byādi bisaka Abele bininge kupita kintu kyo-kyonso?

ABELE utala mikōko ya luombe lwandi ludya mu ndoe pa lūlu. Padi waela meso dya kulampe na mikōko yandi, wamone mikejima. Wayuka’mba kwine’kwa kudi lupanga lwa lubimbi lwa mudilo lwalamuka, lwalamuka’nka kwalamuka, lujike dishinda dyenda ku budimi bwa Edena. Mu buno budimi mo mwādi mushikete bambutwile bandi, ino pano ne abo ne babo bana kebakibwanyapo kutwela’mo. Mona bidi mu ñeni kalupēpo ka luvula ka kyolwa mokataleja nywene ya Abele paela meso mūlu ulangulukila padi Mupangi wandi. Lelo mukalo wādi pa bukata bwa Leza na muntu wādi wa kupwa? Byo byādi bisaka Abele.

2-4. Lelo Abele ukinenenanga kotudi dyalelo namani?

² Abele ukinena kodi ne dyalelo. Le ubwanya kumwivwana? Ubwanya padi kunena amba kebibwanikapo. Mwanda uno mwanā Adama wa bubidi kemufwe pano kepadi kitatyi kilampe. Ngitu yandi ke myoneke kala, ke mupwe kala kwityanga na biloba pano kepadi kubwipi kwa myaka 6000. Bible witufundija pa mwanda utala bafwe amba: “Kebayukilepo nansha kimo kine.” (Mus. 9:5, 10) Kadi, mu Bible kemusonekelwepo nansha kakishima kamo kanenene Abele. Penepa ubwanya kunena kotudi namani?

³ Mutumibwa Polo wēsambīle ku bukomo bwa mushipiditu padi Abele amba: “E konka kwākikinena ne pano pene, nansha i mufwe.” (Tanga Bahebelu 11:4.) Le Abele ukinenena kupityila ku bika? I kupityila ku lwitabijo. Abele ye muntu mubajinji wātamije ino ngikadilo milumbuluke. Nanshi kulombola kwaālombwele lwitabijo na bukomo kulombola’mba, kimfwa kyandi i kyūmi, ngikadilo ikunka mutyima yotubwanya kulonda dyalelo. Shi twifunde lwitabijo lwandi ne kusaka kumwiula, nankyo nsekununi ya Abele ikinena kotudi mu muswelo muyampe kadi mumweke.

⁴ Penepa i ñeni’ka yotubwanya kuboila kudi Abele ne ku lwitabijo lwandi nansha Bible byakesambilepo myanda mivule imutala? Tutalei.

5. Le Yesu pa kutela Abele amba wāikele’ko “kungalwilo ya panopantanda,” wādi ukimba kunena bika? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

⁵ Abele wābutwilwe ku ngalwilo kwa mānga ya muzo wa muntu. Yesu wēsambīle mwenda mafuku padi Abele amba wāikele’ko “kungalwilo ya panopantanda.” (Tanga Luka 11:50, 51.) Na bubine Yesu wādi wisambila pa ntanda ya bantu bakakūlwa ku bubi. Abele byaādi muntu wa buná kwikala’ko, bimweka amba wādi muntu mubajinji wāmwenwe na Leza bu mufwaninwe kukūlwa. * Na bubine, Abele kātaminepo mu bantu baleta kimfwa kiyampe.

6. Le Abele wādi na bambutwile ba muswelo’ka?

⁶ Nansha ntanda byoyādi ikidi ku ngalwilo, ino kisaka kya muntu kyāshilwile kala kuponenwa na ngikadilo ya bulanda. Bimweka amba ba Adama ne Eva, bambutwile ba Abele bādi bantu bapopoke kadi bakomo mu ngitu. Inoko, bālongele kilubo kikatampe mu būmi bwabo, kadi kyobādi bayukile. Bādi babwaninine kadi na kyepelo kya kwikala na būmi bwa nyeke. Kupwa batombokela Yehova Leza ne kupangwa bapangilwa panja pa Paladisa kīkalo kyabo mu budimi bwa Edena. Pa kutangidija masakila abo kumeso kwa bintu byonso bikwabo—enka ne kumeso kwa bisakibwa bya lutundu lwabo—bājimije bubwaninine ne būmi bwa nyeke.—Ngal. 2:15–3:24.

7, 8. Lelo Eva wānene bika pa kubutulwa kwa Kena, ne wāvulukile padi bika?

⁷ Ba Adama ne Eva pa kupangilwa panja pa budimi, būmi bwabo bwakoma. Ino, mwana wabo mubajinji pa kubutulwa, bamwinika  bu Kena, nansha “Kintu Kyalupuka,” ebiya Eva wanena amba: “Namone mwana mwana-mulume ku bukwashi bwa Yehova.” Binenwa byandi bilombola’mba padi wāvulukile mulao wālaile Yehova mu budimi, wa amba mwana-mukaji umo wādi wa kulupula “lukunwa” lwādi lwa konakanya difuku dimo yewa umbi wāsāsukije ba Adama ne Eva. (Ngal. 3:15; 4:1) Lelo Eva wālangile amba aye ye mwana-mukaji wālailwe mu bupolofeto ne Kena nandi ye “lukunwa” lwālailwe?

⁸ Shi wālangile namino, nankyo weongwele. Ne kadi, shi aye ne Adama bātwejeje ino milangwe mu ñeni ya Kena paātamine, na bubine bālengeje uno muntu wakubulwa kubwaninina etatule byampikwa kwendela’mo. Mwenda mafuku, Eva wabutula mwana wa bubidi, ino ketumwenepo bino binenwa bya kumutendela. Bamwinika bu Abele, ko kunena amba “Luvula,” nansha “Kintu kya Bitupu.” (Ngal. 4:2) Le kutonga dino dijina kulombola kumupelula, pamo’nka na abo bakulupile Kena bininge kupita Abele? Eyo padi, ino ketuyukilepo.

9. Le bambutwile dyalelo babwanya kuboila ñeni’ka ku bambutwile betu babajinji?

⁹ Bambutwile dyalelo bakokeja kuboila ñeni mivule ku bano bambutwile babajinji. Lelo mukatweja mu ñeni ya benu bana mitatulo, kwabila, ne milangwe ya kwisakila na binenwa ne bilongwa byenu? Nansha mukebafundija basanswe Yehova Leza ne kukimba kupwana nandi? Ino yō, i kya bulanda, mwanda bambutwile babajinji bākomenwe kuvuija kiselwa kyabo. Inoko kwādi kukidi lukulupilo ku lutundu lwabo.

10, 11. Le ba Kena ne Abele bādi na mingilo’ka, ne Abele wātamije ngikadilo’ka?

¹⁰ Kitatyi kyātamine bano bana babidi, bimweka bu Adama wēbafundije mwingilo obādi bafwaninwe kwingila pa kusasaketa kisaka. Kena wādi kidimye; Abele nandi mukumbi.

¹¹ Inoko, Abele wālongele kintu kya mvubu mpata. Mu bula bwa myaka mivule, wātamije lwitabijo—ngikadilo miyampe mine yāsonekele Polo mwenda mafuku. Langa’po bidi. Abele kādipo na muntu wādi uleta kimfwa waādi ubwanya kwiula. Le penepa wātamije lwitabijo mudi Yehova Leza namani? Tala bintu bisatu byākweshe padi Abele ekale na lwitabijo lukomo.

12, 13. Le kubandila bupangi bwa Yehova kwākweshe Abele atamije lwitabijo namani?

¹² Bupangi bwa Yehova. Bine, Yehova wāfingile nshi mafingo, mene ālengeje nshi imene miba ne pimbye bine byona bikunanwa. Nansha nabya, ntanda yādi ilupula bidibwa byādi bilamine būmi bwa kisaka kya ba Abele. Banyema, byoni ne mwita wa lui; ngulu, majiba, minonga, tulunga twa lui, madiulu, makumbi, dyuba, kweji ne ñenyenye kebyāfingilwepo. Konso kwādi kutala Abele, wādi  wimwena buswe bukatampe, tunangu ne buyampe bwa Yehova Leza mwine wāpangile bintu byonso. (Tanga Loma 1:20.) Na bubine, kulangulukila pa bino bintu na nsangaji kwākomeje lwitabijo lwandi.

¹³ Na bubine Abele wētūdile’ko kitatyi kya kulangulukila pa bintu bya ku mushipiditu. Mumone’po bidi mu ñeni pakumba luombe lwandi. Būmi bwa bu mukumbi bwāmulombele kwendakana bininge. Wādi utwala luombe ku ngulu, upityila mu mpongo, utyibulula minonga—ukimba nyeke lumenya luyampe, bina bya mema mayampe, ne bifuko bya mwemba wa kukōkolokwa’mo. Mu bipangwa byonso bya Leza, mikōko yādi imweka bu isakilwa bukwashi kutabuka, enka na ayo yāpangilwe mwanda wa kwikale muntu wa kwiyendeja ne kwiilama. Lelo Abele nandi wādi umwene amba usakilwa kuludikwa, kulamwa, ne kutebwa mutyima na muntu wa tunangu ne bukomo mpata kupita muntu ye-yense? Na bubine wālombwele bininge ino milangwe mu milombelo, penepa lwitabijo lwandi lwaendelela na kutama.

14, 15. Le milao ya Yehova yāpele Abele bintu bivule bya kulangulukila’po namani?

¹⁴ Milao ya Yehova. Ba Adama ne Eva ye bano bāsekunwinine babo bana myanda yēbapangije mu budimi bwa Edena. Mu uno muswelo, Abele wādi na bintu bivule bya kulangulukila’po.

¹⁵ Yehova wānene amba ino nshi i mifingwe. Abele wādi bine ubwanya kumona miba ne bapimbye bine byāfikidije bino binenwa. Kadi Yehova wālaile amba Eva wādi wa kususuka na dīmi ne pa kubutula. Kitatyi kyābutwilwe banababo na Abele, wāmwene kufikidila kwa bino binenwa. Yehova wābadikile kala kumona amba Eva wādi wa kusaka pampikwa ndiñamano wandi mulume amuswe ne kumuta mutyima, ne amba Adama nandi wādi wa kumutādila. Abele wēmwenine bino bintu bilongeka mu bambutwile bandi. Mu mwanda ne mwanda, Abele wāmwene kufikidila kwa binenwa bya Yehova. Mu uno muswelo, Abele wadi na bubinga bwinebwine bwa kutūdila lwitabijo mu mulao wa Leza utala “lukunwa,” nansha lutundu, lwādi lubwanya kupwa difuku dimo bibi byāshilwile mu Edena.—Ngal. 3:15-19.

16, 17. Le i ñeni’ka yādi ibwanya kuboila Abele kudi bakelubi ba Yehova?

 ¹⁶ Bengidi ba Yehova. Abele kātenepo bimfwa biyampe mu kisaka kya muntu, ino wātene’byo enka mu bipangwa bya ñeni byādi pano pa ntanda mu kine kitatyi’kya. Kitatyi kyāpingilwe ba Adama ne Eva mu budimi, Yehova wēbakankeje abo ne lutundu lwabo baleke kutwela mu ino Paladisa ya pano panshi. Pa kulama kwa kutwelela, Yehova wātūdile’ko bakelubi—bamwikeulu ba ludingo lwa peulu—ne lupanga lwa lubimbi lwa mudilo lwalamuka ku mitamba yonso.—Tanga Ngalwilo 3:24.

¹⁷ Langa’po bidi mwādi mwiivwanina Abele pa kumona bano bakelubi paādi nkasampe. Byobāvwele ngitu ya bu muntu, Abele wādi ubwanya kumona bu badi na bukomo bukatampe. Kadi luno “lupanga,” lwādi nyeke na lubimbi, lwalamuka’nka kwalamuka, lwādi luleta ne luzakalo lukatampe. Abele pa kutama, lelo wādi umona bano bamwikeulu bakambakanya ne kushiya mwingilo wabo? Mhm. Bino bipangwa bya bukomo kadi bya ñeni byādi’nka pa kifuko’kya, dyuba ne bufuku, myaka na myaka, ne makumi na makumi a myaka. Mu uno muswelo Abele wāyukile amba Yehova Leza udi na bengidi boloke kadi bemanije. Abele wāmwene mu bano bakelubi, dikōkeji ne kikōkeji kudi Yehova kyakādipo ubwanya kumona mu kyabo kisaka. Na bubine kimfwa kya bano bamwikeulu kyākankamikile lwitabijo lwandi.

18. Le i bika byotudi nabyo biketukwasha tutamije lwitabijo lwetu dyalelo?

¹⁸ Kulangulukila pa bintu byāsokwele Yehova padi aye mwine, padi kupityila ku bupangi, ku milao yandi ne ku bimfwa bya bengidi Bandi bamwikeulu, kwātamije bininge lwitabijo lwa Abele. Bine kimfwa kyandi kinenenanga kotudi, mwene i amo?  Nakampata kino kibwanya kukulupija bankasampe bayuke amba bakokeja kutamija lwitabijo lwa binebine mudi Yehova Leza, nansha shi bantu ba mu kisaka kyabo balonge bika. Kupityila ku bupangi bonso bwa kutendelwa bwitujokolokele, ku Bible yense mutuntulu otudi nandi, ne ku bimfwa bivule bya bantu ba lwitabijo, tudi na kyalwilo kiyampe kya kutamija lwitabijo dyalelo.

19. Le i bubinebine’ka bukatampe bwāyukile Abele kyaba kimo?

¹⁹ Kitatyi kyātamine lwitabijo lwa Abele mudi Yehova, wākimbile muswelo wa kulombola lwitabijo lwandi mu bilongwa. Ino, le muntu bitupu wādi ubwanya kupa Umpangi wa diulu ne ntanda bika? Na bubine, Leza kasakilwangapo kyabuntu nansha bukwashi bwa bantu. Kyaba kimo, Abele wāyukile bubinebine bukatampe: Shi—na kukanina kwa mutyima kuyampe—wādi usaka’tu kulambula kudi Yehova biyampe byaādi nabyo, byādi bya kusangaja Shandi wa mūlu wa buswe.

20, 21. Le i byakwela’ka byāelele ba Kena ne Abele kudi Yehova, ne wālondolwele namani?

²⁰ Abele wāteakenye kulambula mukōko wa mu luombe lwandi. Wātongele owa muyampe, wa kilala-ndá, ebiya waela bipindi byādi bimweka bu biyampe. Mu kitatyi kimo kyonka, Kena nandi wākimbile kweselwa na Leza ne kwitabijibwa nandi, wāteakanya kyakwela mu bya mwangulo byandi. Ino kukanina kwandi kwa mutyima kekwādipo na kwa Abele. Kwishila kwāmwekele kitatyi kyobāelele byakwela byabo.

²¹ Bano bana bonso babidi ba Adama bāingidije padi madabahu ne mudilo mwanda wa kwela bitapwa byabo, padi kumeso a bakelubi, bene bādi belekeja Yehova pano panshi mu kine kitatyi’kya. Yehova walondolola! Tutanga amba: “Yehova walemeka Abele ne kyakwela kyandi kine.” (Ngal. 4:4) I muswelo’ka wamwekele kwitabija kwa Leza, Bible kanene’popo kintu.

22, 23. Mwanda waka Yehova wāitabije kyakwela kya Abele?

²² Mwanda waka Leza wāitabije Abele? Le i pa mwanda wa kyakwela? Abele wāelele kipangwa kyūmi, kyesa, ne kusūmija mashi malēme. Le Abele wādi uyukile mvubu ya kino kitapwa? Tutwa na tutwa twa myaka pa kupwa kwa Abele kufwa, Leza wāingidije kitapwa kya kana ka mukōko kampikwa bulema mwanda wa kwelekeja kitapwa kya Wandi Mwana mubwaninine, “Mwana-mukōko wa Leza,” wa mashi ambulwa mambo ādi a kumwangibwa. (Yoa. 1:29; Div. 12:5-7) Inoko, Abele kādipo uyukile nansha kwivwanija bino byonso.

²³ Kyotuyukile i kino amba: Abele wālambwile kintu kiyampe mpata kyaādi nakyo. Yehova kāitabijepo’nka kyakwela ino i ne muntu mwine wāelele’kyo. Abele wāelele kitapwa mwanda wātonwenwe na buswe bwa kuswa Yehova ne lwitabijo lwa binebine mwadi.

24. (a) Mwanda waka tunena’mba kyakwela kya Kena kekyādipo kibi? (b) Le Kena wādi pamo bwa bantu bavule dyalelo mu muswelo’ka?

 ²⁴ Pādi kwishila na Kena. Yehova “kamulemekelepo Kena, nansha kyakwela kyandi kine.” (Ngal. 4:5) Ke kyakwelapo kya Kena kyādi kibi; mwanda Mukanda wa Bijila wa Leza wāsoñenye mwenda mafuku kwela bipa bya mu madimi. (Levi 6:14, 15) Ino Bible wisambila padi Kena amba, “mīngilo yandi yadi mibi.” (Tanga 1 Yoano 3:12.) Pamo bwa bantu bavule dyalelo, Kena wālangile na bubine amba mumwekelo wa panja bitupu ulombolanga kwipāna kudi Leza. Kubulwa kwandi kwa lwitabijo lwa binebine nansha buswe bwa kuswa Yehova, kwāmwekele bukidi bonka mu bilongwa byandi.

25, 26. Le Yehova wāpele Kena kidyumu’ka, ne Kena wālongele’po namani?

²⁵ Kitatyi kyāmwene Kena amba Yehova kamwitabijepo, le wākimbile kuboila ñeni ku kimfwa kya Abele? Mhm. Mushikwa wa kushikwa mwanabo wadi ubila mwadi. Yehova wāmwene byādi bilongeka mu mutyima wa Kena, ebiya wamulanguluja na kitūkijetyima. Wādyumwine Kena amba mwiendelejo wandi wādi wa kumutwala ku bubi bukatampe, ne kumupa Kena kikulupiji kya ‘kulangulwa’ shi wāshintyile mashinda andi.—Ngal. 4:6, 7.

²⁶ Kena wāpumpwinye kidyumu kya Leza. Ino, waita nkasandi mukulupilwe bende ku madimi. Kwine’kwa Kena watalukila Abele ne kumwipaya wamwipaya. (Ngal. 4:8) Mu uno muswelo, Abele waikala muntu mubajinji kupangwapangwa ne kwipaibwa pa mwanda wa mutōtelo. Wāfwile, ino mānga yandi keyākadikilepo’nka penepa.

27. (a) Mwanda waka tubwanya kukulupila’mba Abele ukasangulwa? (b) Le tubwanya kukulupila namani’mba tukemona na Abele difuku dimo?

²⁷ Mashi a Abele ādidile Yehova mu muswelo wa kyelekejo amba aluje kinongo nansha boloke. Ebiya Leza wālongele boloke, wapa Kena mubi mfuto pa mwanda wa butapani bwandi. (Ngal. 4:9-12) Kya mvubu kutabuka, nsekununi ya lwitabijo lwa Abele inenenanga kotudi dyalelo. Bula bwa būmi bwandi—padi bwa myaka katwa—bwādi bwīpi kupita bwa bantu ba mu kine kitatyi’kya, ino Abele wāsangeje Leza mu būmi bwandi bwa pano panshi. Wāfwile koku uyukile amba wādi musanshibwe ne kwitabijibwa na Yehova Shandi wa mūlu. (Bah. 11:4) Tubwanya kukulupila amba, i mūmi mu luté lwa Yehova keludi mfulo, ukungile kusangwilwa ku būmi mu paladisa ya pano panshi. (Yoa. 5:28, 29) Le ukemona nandi mu paladisa? Ubwanya kukemona nandi shi wi musumininwe kuteja panena Abele ne kwiula lwitabijo lwandi lwa kutendelwa.