1-3. (a) Mwanda waka inabana utanga mutyima ku kuyuka shi wandi mwana kadipo na busala? (b) Mwanda waka Yehova usakanga bantu bandi bekale batōka?

FWATAKANYA’PO inabana wa buswe uteakanya wandi mwana mwa kwendela ku masomo. Watale shi ke moye ne shi bisandi byandi i bilongolole senene kadi bitōka. Kulonga namino kulamanga mwana biyampe ku ngitu kadi kulombolanga’mba bambutwile bandi bamulelele biyampe.

² Yehova, Tata wetu, usakanga twikale batōka. (Ñimbo ya Mitōto 18:26) Uyukile’mba kwikala batōka i  kwa kamweno kotudi. Kadi shi twi batōka, tumupējanga bulēme.—Ezekyele 36:22; tanga 1 Petelo 2:12.

³ Le kwikala batōka kushintulula bika? Ne mwanda waka kwikala batōka i kwa kamweno kotudi? Potusa kubandaula bino bipangujo, padi tukamona bintu kampanda byotufwaninwe kushinta.

4, 5. (a) Mwanda waka tufwaninwe kwikala batōka? (b) Le bupangi bwitufundija bika pa muswelo umonanga Yehova butōki?

⁴ Twifundanga kwikala batōka kupityila ku kimfwa kya Yehova mwine. (Levi 11:44, 45) Nanshi bubinga bukatampe botufwaninwe kwikadila batōka i buno: tusakanga ‘kwiula Leza.’—Efisesa 5:1.

⁵ Bupangi bwitufundija bivule pa mumwenanga Yehova butōki. Yehova wāpangile mwishintyilo wa bintu mungya kipangila mwine ulama luvula ne mema bikale nyeke bitōka. (Yelemia 10:12) Langulukila pa miswelo mivule ya mwikendelanga ntanda ayo mine, nansha bantu byobeyona. Kimfwa, Yehova wāpangile tubintu tūmi tutyetyetyetye twitwa bu mikolobe, tubwanya kumonwa enka na mikoloshikope. Mikolobe ibwanya kwalamuna busala bwa sumu ke bintu kebiletapo kyaka. Uno i mwanda wa kutendelwa. Befundi ba sianse bengidijanga’nka ne mikolobe imo mwanda wa kulongolola bintu byonenwe na butyafu.—Loma 1:20.

6, 7. Le Bijila bya Mosesa byālombwele namani amba boba batōta Yehova bafwaninwe kwikala batōka?

⁶ Kadi tumonanga mvubu ya kwikala batōka ku Bijila byāpele Yehova bene Isalela kupityila kudi Mosesa. Kimfwa, bantu bādi bafwaninwe kwikala batōka ku ngitu pa kusaka’mba Yehova etabije butōtyi bwabo. Mu Difuku dya Kupūta Bubi, kitobo mukatampe wādi  ufwaninwe koya mema misunsa ibidi. (Levi 16:4, 23, 24) Kadi kumeso kwa babitobo bakwabo kulambula bitapwa, bādi bafwaninwe koya ku makasa ne ku maulu. (Divilu 30:17-21; 2 Bilongwa 4:6) Mu myanda imo, boba kebādipo bakōkela bijila bitala butōki bādi bapebwa mfuto ya lufu.—Levi 15:31; Umbadilo 19:17-20.

⁷ Le dyalelo nadyo? Tubwanya kwifundila bivule ku mbila ya Yehova idi mu Bijila. (Malaki 3:6) Kyāmwekele patōka’mba batōtyi ba Yehova bādi bafwaninwe kwikala batōka. Mbila ya Yehova keishintyilepo. Enka ne dyalelo, usakanga batōtyi bandi bekale batōka.—Yakoba 1:27.

8. Le i mu myanda’ka motufwaninwe kwikala batōka?

⁸ Mungya mumweno wa Yehova, kwikala batōka ke kulamapo’tu’nka imbidi yetu, bisandi byetu, ne mobo etu atōka kete. Butōki butala myanda yonso ya mu bwetu būmi. Mubadilwa butōtyi bwetu, mwiendelejo wetu, ne milangwe yetu. Bine, pa kusaka’mba Yehova etumone bu batōka, tufwaninwe kwikala batōka mu myanda yonso ya mu bwetu būmi.

9, 10. Le kwikala batōka mu butōtyi bwetu kushintulula bika?

⁹ Butōtyi butōka. Ketufwaninwepo kwilunga mu muswelo nansha umo na mutōtelo wa bubela. Bene Isalela pobādi bu misungi mu Babiloni, bādi bashikete pamo na bantu bādi mu mutōtelo wa munyanji wa bujentaila. Isaya wāfumikile amba bene Isalela bakajokela kwabo ku Isalela ne kwaluja mutōtelo utōka. Yehova wēbasapwidile amba: “Tambai’mo, kemwakatengai kintu kya disubi! Tambai mu bukata mwandi, ikalai bampikwa disubi.” Butōtyi bobādi batōta Leza kebwādipo bufwaninwe kutyangwa na bufundiji, bibidiji, nansha bisela bya mutōtelo wa bubela wa Babiloni.—Isaya 52:11.

 ¹⁰ Dyalelo nadyo, bene Kidishitu ba bine bepukanga mutōtelo wa bubela. (Tanga 1 Kodinda 10:21.) Kujokoloka ntanda yonso, bibidiji, bisela ne nkulupilo bitumbile, bimanine pa mfundijo ya bubela ya bipwilo. Kimfwa, mu bibidiji bivule, bantu bakulupile’mba kudi kintu kampanda munda mwetu kyendelelanga kwikala kyūmi shi tubafu, kadi kudi bisela bivule bimanine pa luno lukulupilo. (Musapudi 9:5, 6, 10) Bene Kidishitu bafwaninwe kwepuka bino bisela. Bantu ba mu kyetu kisaka babwanya padi kwituningila tulonge nabo bino bisela. Inoko byotusakanga kwikala batōka ku meso a Yehova, ketunekenibwangapo na kuno kuningilwa.—Bilongwa 5:29.

11. Le kwikala batōka mu mwiendelejo kushintulula bika?

¹¹ Mwiendelejo utōka. Pa kusaka’mba Yehova etumone bu batōka, tufwaninwe kwepuka busekese bwa miswelo yonso. (Tanga Efisesa 5:5.) Yehova witusapwila mu Bible amba “nyemai busekese.” I mulombole patōkelela’mba boba balonga busekese ne kwisāsa mpika “kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza.”—1 Kodinda 6:9, 10, 18; tala Bilembwa bya ku Mfulo 22.

12, 13. Mwanda waka tufwaninwe kwikala batōka mu milangwe?

¹² Milangwe itōka. Divule byotulañanga ye byotuloñanga. (Mateo 5:28; 15:18, 19) Milangwe itōka iketutonona tulonge bintu mu muswelo utōka. Shako, twi bampikwa kubwaninina, o mwanda kyaba ne kyaba twikalanga na milangwe mibi. Shi tubaikala na milangwe mibi, tufwaninwe kwiifundula kiponka na ponka. Shi ketwiifundwilepo, mwenda mafuku mutyima wetu keukekalapo monka utōka. Tubwanya kwanza kulonga bintu byotulangulukila’po kyaba kyonso. Inoko, tufwaninwe kuyuja mu ñeni yetu milangwe itōka. (Tanga Fidipai 4:8.) O mwanda tupelanga bintu pamo  bwa, kwipwija mukose kudi na myanda ya busekese ne lūma. Tutoñanga na katentekeji bya kutanga, bya kutala, ne myanda ya kwisambila’po.—Ñimbo ya Mitōto 19:8, 9.

¹³ Pa kwikala nyeke mu buswe bwa Leza, butōtyi bwetu, mwiendelejo wetu, ne milangwe yetu bifwaninwe kwikala bitōta. Inoko Yehova usakanga kadi twikale ne batōka ku ngitu.

14. Mwanda waka kidi na mvubu kwikala batōka ku ngitu?

¹⁴ Shi tulama umbidi wetu utōka ne mu bifuko motushikete mutōka, nabya tukamwena’mo batwe bene pamo ne bantu betujokolokele. Tukeivwana biyampe, kadi bantu bakwabo bakasaka kwikala netu. Inoko kudi bubinga bukatampe bwine botufwaninwe kwikadila batōka ku ngitu. Kwikala batōka ku ngitu kupejanga Yehova bulēme. Langulukila bidi pa uno mwanda: Shi kyaba kyonso umona mwana kampanda udi’nka na busala, mwene ubwanya kumona bibi bambutwile bandi? Muswelo umo onka, shi ketwitelepo mutyima kadi ketwidyangulapo, bantu babwanya kumona Yehova bibi. Polo wānenene amba: “Ketuletangapo kikukaja mu muswelo nansha umo, kutyina’mba bantu bakaboya mwingilo wetu tuto; ino mu miswelo yonso twiyukanyanga bu bengidi ba Leza.”—2 Kodinda 6:3, 4.

15, 16. I bika byotufwaninwe kulonga pa kwikala nyeke ba dyangi?

¹⁵ Umbidi wetu ne bisandi byetu. Pa kwikala nyeke ba dyangi bitulomba kwielela’ko difuku ne difuku. Kimfwa, toyanga kyaba ne kyaba, kadi shi bikokejika difuku ne difuku. Toyanga ku makasa na sabuni ne mema, nakampata kumeso kwa kutēka nansha kudya, ne pa kupwa kwenda ku musalani nansha kutenga kintu  kya busala. Koya ku makasa kumwekanga bu mwanda mutyetye, inoko i kwa mvubu mwanda kukankajanga kusambuka kwa mikolobe ne misongo. Koya ku makasa kubwanya’nka ne kupandija būmi. Shi ketudipo na musalani nansha bingidilwa bipulumuna butyafu na mema, tubwanya’nka kusokola’ko miswelo mikwabo mifwaninwe ya kutalula butyafu. Bene Isalela ba pa kala kebādipo na bingidilwa bipulumuna butyafu na mema, o mwanda bādi bajīka butyafu mu biloba, kulampe na mobo a bantu ne na masulo a mema.—Kupituluka 23:12, 13.

¹⁶ Bisandi byetu kebilombepo kwikala bityikukwa, bya bei, nansha byonso bilupuka. Ino bifwaninwe kwikala bilongolole senene kadi bitōka. (Tanga 1 Temote 2:9, 10.) Tusakanga nyeke mumwekelo wetu upeje Yehova bulēme.—Tetusa 2:10.

17. Mwanda waka tulamanga nyeke njibo yetu mikundule pamo ne bintu byotudi nabyo?

 ¹⁷ Njibo yetu ne bintu byotudi nabyo. Nansha shi tushikatanga kwepi, tulamanga nyeke mobo etu makundule. Kadi tukimbanga kuyuka’mba motoka wetu, motó, nkinga, nansha kyendwa-nakyo kyo-kyonso kyotudi nakyo i kikende, nakampata potwibingidija pa kwenda ku kupwila nansha mu busapudi. Kulonga namino i kwa mvubu, mwanda mu busapudi tusapwilanga bantu bakwabo mukekadila būmi bwa mu paladisa mikundulwe ya pano pa ntanda. (Luka 23:43; Kusokwelwa 11:18) Mumwekelo wa njibo yetu ne wa bintu byotudi nabyo ubwanya kulombola’mba twiteakanyanga tamba’nka pano mwa kukekadila na būmi mu ntanda mipya mikundulwe.

18. Mwanda waka tusakanga kifuko kyotutōtela’po kikale kikundulwe?

¹⁸ Kifuko kyetu kya kutōtela’po. Tulombolanga’mba butōki i bwa mvubu kotudi na kulama nyeke kifuko kyetu kya kutōtela’po kikundule, ekale i Njibo ya Bulopwe nansha kifuko potulongelanga bitango. Kitatyi kīyanga bantu musunsa wabo umbajinji ku Njibo ya Bulopwe, bamonanga divule muswelo oikundwilwe. Kino kipejanga Yehova bulēme. Batwe bonso mu kipwilo, tudi na dyese dya kukwasha ku kukundula Njibo yetu ya Bulopwe ne ku kwiilama senene.—2 Bilongwa 34:10.

19. Le i bika byotufwaninwe kwepuka?

¹⁹ Nansha Bible byakatelelepo bibidiji byonso bibi byotufwaninwe kwepuka, ino udi na misoñanya itukwasha tuyuke mumwenanga Yehova bino bintu. Kasakengapo tutome mfwanka nansha kukolwa mālwa nansha bitomibwa bikomokomo. Shi twi balunda na Leza, tukepuka  bino bintu. Mwanda waka? Mwanda tulēmekele bininge kyabuntu kya būmi. Bino bibidiji bibwanya kwipipija būmi bwetu, kona bukomo bwetu bwa ngitu, ne kusanshija bantu bakwabo botudi nabo pabwipi. Bantu bavule beelelanga’ko kuleka bino bibidiji bibi mwanda wa kulama bukomo bwabo bwa ngitu. Inoko, byotudi balunda na Yehova, tudi na bubinga bukatampe bwa kwibilekela—ke buswe botusenswe Leza kadi. Mwana-mukaji umo nkasampe wanenene amba: “Na bukwashi bwa Yehova, ndi mutōkeje būmi bwami ne kwinyongolola mu bibidiji byami. . . . Mona’mba nkyadipo wa kubwanya kushinta na bukomo bwa ami mwine.” Nanshi tubandaulei’ko misoñanya itano ya mu Bible ibwanya kukwasha muntu aleke bibidiji bibi.

20, 21. Le Yehova usakanga twinyongolole mu bibidiji’ka?

²⁰ “Byotudi na ino milao, banwe baswedibwe, twitōkejei ku byonso bisubija ngitu ne mushipiditu, tubwanininye buujila mu kutyina Leza.” (2 Kodinda 7:1) Yehova usakanga twinyongolole mu bibidiji bya disubi bibwanya kona ñeni yetu nansha umbidi wetu.

²¹ Bubinga bukatampe bwa ‘kwitōkejeja ku byonso bisubijañana’ i bulombolwe mu 2 Kodinda 6:17, 18. Yehova witusapwila’mba: “Lekai kutenga kintu kya disubi.” Kupwa witulaya’mba: “Nami nkemutambulanga. Kadi nkekalanga shenu, nenu mukekalanga bami bana bana-balume ne bana-bakaji.” Bine, Yehova uketusanswa pamo bwa mbutwile mwasanshilwanga bandi bana shi tuleke kintu kyo-kyonso kibwanya kwitwikadija bu ba busala nansha ba disubi ku meso andi.

22-25. Le i misoñanya’ka ya mu Bisonekwa ibwanya kwitukwasha tuleke bibidiji bya disubi?

²² “Sanswa Yehova Leza obe na mutyima obe onso,  na muya obe onso, ne na ñeni yobe yonso.” (Mateo 22:37) Ino yo mbila mikatampe kutabuka yonso. (Mateo 22:38) Yehova ye otufwaninwe kusanswa na mutyima wetu onso. Le tubwanya kumusanswa na mutyima wetu onso namani shi tutonga kulonga bintu bikepipija būmi bwetu nansha kona bongolo bwetu? Pa kyaba kya kulonga namino, tuloñanga bukomo bwetu bonso mwanda wa kulombola’mba tulēmekele būmi bwaetupele.

²³ “[Yehova] ye upa bantu bonso būmi ne umpuya ne bintu byonso.” (Bilongwa 17:24, 25) Shi mulunda nobe wakupe kyabuntu kiyampe mpata, le ukela’kyo nansha kwikyonakanya? Būmi i kyabuntu kya kutendelwa kitupele Yehova. Tusangelanga bininge kino kyabuntu. O mwanda tusakanga kwingidija būmi bwetu mu muswelo umutumbija.—Ñimbo ya Mitōto 36:9.

²⁴ “Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.” (Mateo 22:39) Bibidiji bya disubi kebitusanshijangapo enka batwe kete. Bibwanya kusanshija ne bantu botushikete nabo, divule botusenswe bininge. Kimfwa, muntu ushikete mu njibo imo na muntu utoma mfwanka ubwanya kubela misongo mikatampe mwanda’tu wa kwesa kwaesa mwishi wa mfwanka. Ino kitatyi kyotuleka bibidiji bibi, tulombolanga boba botushikete nabo amba twibasenswe.—1 Yoano 4:20, 21.

²⁵ “Wibavuluje nyeke bekale munshi mwa maludiki ne mwa ba lupusa ne kwibakōkela.” (Tetusa 3:1) Mu matanda mavule, bijila i bipeleje kwikala na bitomibwa kampanda nansha kwibitoma. Yehova byaetusoñenye kulēmeka maludiki, tukōkelanga bino bijila.—Loma 13:1.

26. (a) Le i bika byotufwaninwe kulonga pa kusaka’mba Yehova etabije butōtyi bwetu? (b) Mwanda waka kwikala batōka ku meso a Leza o muswelo muyampe wa kwikala mu būmi?

 ²⁶ Padi tubamone amba kudi bintu kampanda byotufwaninwe kushinta, shi tusaka’mba twikale balunda na Yehova,. Shi bidi namino, tufwaninwe kushilwila’ko’nka pano. Kebipēlangapo nyeke kuleka bibidiji bya disubi, ino tubwanya kwibileka! Yehova i mulaye kwitukwasha. Unena’mba: “Ami Yehova, ne Leza obe, Mwine ukufundija mwanda wa kamweno kobe, Mwine ukwendeja mu dishinda dyofwaninwe kwenda.” (Isaya 48:17) Shi tulonga bukomo bwa kwikala bampikwa busala kadi batōka, tubwanya kukulupila’mba tupejanga Leza wetu bulēme.