1, 2. (a) Le ba mulume ne mukaji bakitamba mu kwisonga bekalanga bakulupile bika? (b) I bipangujo’ka byotusa kwisambila’po mu uno shapita?

FWATAKANYA’PO ba musoñañani ne musongwa mu difuku dyabo dya butundaile. I basangale koku batengele kushilula būmi bwabo bupya. Kadi bakulupile ne kumona mu ñeni mobasa kulongela bivule. Bakulupile amba busongi bwabo bukeja kadi bukekala bwa nsangaji.

² Inoko, masongi mavule ashilulanga biyampe keashalangapo nyeke biyampe. Pa kusaka’mba busongi bwikale bwa myaka na myaka kadi bwa nsangaji, ba mulume ne mukaji banenwe kulonda buludiki bwa Leza. Nanshi twisambile’ko bidi pa malondololo aleta Bible ku bino bipangujo: Le i byabuyabuya’ka bimo bidi mu busongi? Shi usaka kusonga nansha kusongwa, i muswelo’ka obwanya kutonga biyampe wa kwisonga nandi? Le i muswelo’ka obwanya kwikala mulume nansha mukaji muyampe? Ne i bika bibwanya kukwasha busongi bwikale bwa myaka na myaka?—Tanga Nkindi 3:5, 6.

3. Le ulanga’mba muntu pa kwikala na nsangaji ufwaninwe kusonga nansha kusongwa? Shintulula.

³ Bantu bamo balañanga’mba muntu kabwanyapo kwikala  na nsangaji shi kasongelepo nansha kusongwa. Inoko buno i bubela. Yesu wānenene amba bukungulume nansha bukungakaji bubwanya kwikala kyabuntu. (Mateo 19:11, 12) Kadi mutumibwa Polo wānenene amba mu kwikala nkungulume nansha nkungakaji mudi byabuyabuya bivule. (1 Kodinda 7:32-38) Abe mwine ye wa kutonga kusonga nansha kusongwa. Kufwaninwepo kuleka kibidiji kya kwenu, balunda nobe, nansha ba mu kisaka bakuningile kusonga nansha kusongwa.

4. Le i byabuyabuya’ka bimo bidi mu busongi buyampe?

⁴ Bible unena’mba busongi nabo i kyabuntu kya Leza kadi budi na byabuyabuya kampanda. Yehova wāsapwidile Adama muntu mubajinji amba: “Ke biyampepo muntu ekale’nka bunka bwandi. Nsa kumulongela mukwashi, wa kwioba nandi.” (Ngalwilo 2:18) Yehova wāpangile Eva ekale mukaja Adama, bāikala ke kisaka kibajinji kya bantu. Shi ba mulume ne mukaji badi na bana, busongi bwabo bukekala kifuko kilumbuluke mobabwanya kwibatamijija. Inoko kitungo kya busongi ke’nkapo kwikala na bana kete.—Ñimbo ya Mitōto 127:3; Efisesa 6:1-4.

5, 6. I muswelo’ka ubwanya kwikala busongi pamo bwa “monji wa mpambo isatu”?

⁵ Mulopwe Solomone wālembele amba: “Bantu babidi bapityile buya muntu umo mwanda badi na mpalo miyampe ku mwingilo wabo mukomo. Mwanda shi umo wapone, mukwabo ubwanya kumulangula. Ino le bikekala namani shi yewa udi bunka wapone ino kekudipo wa kumulangula? . . . Monji wa mpambo isatu keubwanyapo kuketeka bukidibukidi.”—Musapudi 4:9-12.

⁶ Busongi buyampe bubwanya kwikala bulunda bwa pabwipi bwa bantu babidi bekwasha, besenga, ne kwikinga abo bonso. Buswe bubwanya kukomeja busongi, inoko busongi bukakomena’ko bininge shi ba mulume ne mukaji batōta Yehova. Nabya busongi bwabo bukekala  pamo bwa “monji wa mpambo isatu,” ko kunena’mba monji mujingwe bininge na mpambo isatu. Monji wa uno muswelo wikalanga mukomo bininge kupita monji wa mpambo ibidi kete. Busongi bukekala bukomo shi Yehova udi’mo.

7, 8. Le i madingi’ka āletele Polo pa busongi?

⁷ Shi ba mulume ne mukaji abesonge, babwanya kusangela kuvuija bilokoloko byabo bya kipangila bya kusambakena pamo. (Nkindi 5:18) Inoko, shi muntu usonga nansha kusongwa mwanda’tu wa kuvuija bino bilokoloko, ubwanya kutonga bibi muntu wa kwisonga nandi. O mwanda Bible unena’mba muntu ufwaninwe kusonga nansha kusongwa shi ke mupite “pa kusongola,” kitatyi kine kikalanga muntu na bilokoloko bikomo mpata bya kusambakena pamo. (1 Kodinda 7:36) I biyampe kwilaija enka ne bityepa bino bilokoloko ebiya kosonge nansha kusongwa. Pano muntu ubwanya kulanga senene ne kulonga butongi buyampe.—1 Kodinda 7:9; Yakoba 1:15.

⁸ Shi ulañanga ya kusonga nansha kusongwa, i biyampe kumona bintu mobikadile ne kuyuka’mba busongi bonso bwikalanga na bikoleja. Polo wānenene amba boba besonga “bakamonanga byamalwa mu ngitu yabo.” (1 Kodinda 7:28) Nansha ke busongi bulumbuluke bwine bupitanga mu bitatyi bya makambakano. O mwanda shi ubakwata butyibi bwa kusonga nansha kusongwa, tonga muntu wa kwisonga nandi na tunangu.

9, 10. Le i bika biketufikila shi tubesonge na muntu katōtapo Yehova?

⁹ Tala uno musoñanya wa mvubu wa mu Bible ofwaninwe kuvuluka shi kotonge mulume nansha mukaji: “Kemwakīkutyilai mu lupungu lubi na bampikwa kwitabija.”  (2 Kodinda 6:14) Kino kyelekejo i kiselwe ku byobaloñanga ku madimi. Shi banyama babidi badi na bula ne bukomo bwishile, kidimye kebakutyilangapo mu lupungu lumo mwanda wa kwingila mu madimi. Kebikekalapo biyampe ku bano banyema bonso babidi kwibakutyila mu lupungu lumo mwanda bonso bakasusuka. Muswelo umo onka, busongi bwa muntu utōta Yehova ne yewa kamutōtapo bubwanya kukalupula makambakano mavule. O mwanda Bible witupa madingi a tunangu a kwisonga “enka mudi Mfumwetu kete.”—1 Kodinda 7:39.

¹⁰ Kyaba kimo, bene Kidishitu bamo bamwene amba i biyampe kwisonga na muntu katōtapo Yehova pa kyaka kya kwikala bunka. Inoko shi tupumpunya madingi a mu Bible, divule bifulanga ku misanshi ne ku kubulwa nsangaji. Byotudi batōtyi ba Yehova, kumwingidila kyo kintu kya mvubu mpata mu bwetu būmi. Le wadi wa kwiivwana namani shi kwadipo wingila pamo na mwinē pobe uno mwingilo wa mvubu mpata mu bobe būmi? Bavule i bakwate butyibi bwa kushala bankungulume nansha bankungakaji pa kyaba kya kwisonga na muntu kasenswepo Yehova ne kamwingidilapo.—Tanga Ñimbo ya Mitōto 32:8.

11. Le i muswelo’ka obwanya kutonga senene muntu wa kwisonga nandi?

¹¹ Kino kekishintululapo amba muntu yense wingidila Yehova ukekala’nka mulume nansha mukaji muyampe. Shi ulañanga ya kusonga nansha kusongwa, nankyo kimba muntu osenswe bya binebine kadi omwiteleka nandi biyampe. Ilaija kufika’nka ne byosokola muntu usenswe kulonga bintu byosenswe mu būmi ne utūdile kwingidila Leza pa kifuko kibajinji. Witūdile’ko kitatyi kya kutanga ne kulangulukila pa madingi a kamweno atala pa busongi adi mu bilupwilwe na umpika mukōkele.—Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:105.

12. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku masongi adi mu Bible āteakanibwe?

 ¹² Mu bibidiji bimo, bambutwile bo bavudile kutongela babo bana ba kwisonga nabo. Bamonanga bu bambutwile bo bayukile muntu ukafwaninwa wabo mwana. Kino kibidiji kyādi kivudile ne mu kitatyi kyāsonekelwe Bible. Shi kisaka kyenu kilondanga kino kibidiji, Bible ubwanya kukwasha bambutwile bayuke ngikadila ya kuta’ko mutyima. Kimfwa, Abalahama pa kutongela wandi mwana Izake mukaji, kintu kibajinji kyaādi ukimba ke lupetopo nansha kyepelo kya mu būmi; kyaādi ukimba dibajinji i mwana-mukaji usenswe Yehova.—Ngalwilo 24:3, 67; tala Bilembwa bya ku Mfulo 25.

13-15. (a) Le i muswelo’ka ubwanya kwiteakanya mwana-mulume mwa kwikadila mulume muyampe? (b) Le i muswelo’ka ubwanya kwiteakanya mwana-mukaji mwa kwikadila mukaji muyampe?

¹³ Shi ulañanga ya kusonga nansha kusongwa, wibandaule shi kodi mwiteakanye. Ubwanya kulanga’mba kodi mwiteakanye, inoko leka twisambile pa mushintulwila kwikala mwiteakanye pa mwanda wa busongi. Malondololo abwanya kukutulumuja.

¹⁴ Bible ulombola’mba balume ne bakaji badi na mingilo mishile mu kisaka. Nanshi i kimweke patōka’mba kwikala mwiteakanye pa mwanda wa busongi kudi na buluji bwishile kudi mwana-mulume ne mwana-mukaji. Shi mwana-mulume ulanga ya kusonga, ufwaninwe kwiipangula shi ke mwiteakanye kala kwikala mutwe wa kisaka. Yehova usakanga mulume akwatakanye mukajandi ne bandi bana ku ngitu ne mu malango. Kya mvubu mpata, mulume ufwaninwe kutangidila kyandi kisaka mu butōtyi. Bible utela mwana-mulume kakwatakanyapo kyandi kisaka bu “mubi kutabuka ne wampikwa lwitabijo mwine.” (1 Temote 5:8) Nanshi shi wi mwana-mulume ukimba kusonga, langulukila pa muswelo obwanya kwingidija uno musoñanya wa mu Bible wa amba: “Longolola mwingilo obe wa panja, kadi teakanya bintu byonso mu budimi; kupwa ubaka njibo yobe.” Mu muneneno mukwabo, kumeso kwa abe kusonga wibandaule shi ukekala mulume mukusakila Yehova.—Nkindi 24:27.

¹⁵ Mwana-mukaji ulanga ya kusongwa, ufwaninwe kwiipangula shi ke mwiteakanye mwanda wa biselwa bya bu mukaji nansha padi inabana. Bible i mulombole’ko miswelo imoimo mukaji muyampe yakwatakanyanga’mo wandi mulume ne bana. (Nkindi 31:10-31) Dyalelo, bana-balume bavule ne bana-bakaji balangulukilanga’nka  pa bikebalongela muntu obakesonga nandi. Inoko Yehova usakanga tulangulukile pa byotubwanya kukalongela muntu otukesonga nandi.

16, 17. Shi ulañanga ya kusonga nansha kusongwa, le i bika byofwaninwe kulangulukila’po?

¹⁶ Kumeso kwa kusonga nansha kusongwa, langulukila pa binena Yehova ku balume ne ku bakaji. Kwikala mutwe wa kisaka kekushintululapo amba mwana-mulume ufwaninwe kususulañana, ku ngitu nansha mu malango. Mutwe wa kisaka muyampe wiulanga Yesu, mwine ulelele nyeke na buswe ne na kanye boba baendeja. (Efisesa 5:23) Mwana-mukaji nandi ufwaninwe kulangulukila pa mushintulwila kukwatakanya butyibi bwa wandi mulume ne kwingidila nandi pamo. (Loma 7:2) Mwana-mukaji ufwaninwe kwiipangula shi ukabwanya kukōkelelela mwana-mulume wampikwa kubwaninina. Shi umona’amba kakabwanyapo, ubwanya padi kukwata butyibi bwa kushala bidi nkungakaji pano.

¹⁷ Balume ne bakaji bafwaninwe kuta mutyima bininge ku nsangaji ya mwinē pabo pa kyaba kya kuta’o ku nsangaji ya abo bene. (Tanga Fidipai 2:4.) Polo wālembele amba: “Muntu ne muntu momudi’mo ufwaninwe kusanswa mukajandi mwaesanshilwe aye mwine; mukaji nandi ufwaninwe kulēmeka mulumyandi bikatampe.” (Efisesa 5:21-33) Bana-balume ne bana-bakaji basakilwa kwimona bu basanshibwe ne balēmekibwe. Inoko pa kusaka’mba busongi bwendeke biyampe, mwana-mulume usakanga kumona’mba wandi mukaji umulēmekele, mwana-mukaji nandi usakanga kuyuka’mba wandi mulume umusenswe.

18. Mwanda waka boba basaka kwisonga bafwaninwe kutadija pokebetundaile?

¹⁸ Kitatyi kyomukikimba kwisonga kifwaninwe kwikala kitatyi kya nsangaji ku mwana-mulume ne mwana-mukaji.  Kifwaninwe kwibakwasha beyuke senene. Kadi i kitatyi kya abo kumona bintu mobikadile ne kwikala bampikwa budimbidimbi mwanda wa kukwata butyibi shi bakekala pamo mu būmi bwabo bonso. Ba mwana-mulume ne mwana-mukaji pobakikimba kwisonga, befundanga mwa kwisambila umo ku mukwabo ne kulonga bukomo bwa kuyuka bine bidi mu mutyima wa umo ne umo. Kipwano kyabo pokyenda kininga, i byendele’mo mungya kipangila bekale na mwiivwanino wa kukokwa umo ku mukwabo. Inoko bafwaninwe kutadija muswelo obalombola uno mwiivwanino kumeso kwa abo kwisonga kutyina’mba  bakalonga kintu kampanda kya munyanji. Buswe bwa bine bukebakwasha bekale na kwīfula ne kwibakinga ku kulonga kintu kampanda kikona kipwano kyabo abo bene ne kipwano kyabo na Yehova.—1 Tesalonika 4:6.

19, 20. Le bene Kidishitu bamonanga busongi namani?

¹⁹ Bitabo bivule ne mafilime bifulanga na masobo a butundaile makatampe kadi a nsangaji. Inoko mu būmi bwine, masobo a butundaile i ngalwilo’tu. Yehova usakanga busongi bwikale kijimba kya lonso.—Ngalwilo 2:24.

²⁰ Dyalelo, bantu bavule bamonanga busongi bu mpangiko’tu ya mu kitatyi kampanda. I kipēla kwisonga ne kwilubula. Bamo balañanga’mba shi makambakano abashilula, kyo kitatyi kya kushiya mulume nansha mukaji ne kufudija busongi. Inoko vuluka kyelekejo kya mu Bible kya monji mukomo wa mpambo isatu mijinge pamo. Monji pamo bwa uno keukatyibikapo nansha ke mu makambakano makatampe. Shi tukimba bukwashi kudi Yehova, busongi bwetu bukekala bwa myaka na myaka. Yesu wānenene amba: “Kyokya kyakuta Leza pamo mu lupungu, muntu nansha umo kakikalañanya’kyo.”—Mateo 19:6.

21. Le i bika bikakwasha ba mulume ne mukaji besanswe?

²¹ Batwe bonso tudi na biyampe byotuloñanga ne na bukōkekōke. I kipēla kumona bukōkekōke bwa bakwetu, nakampata bwa mwinē petu. Ino shi tulonga namino, ketukekalapo na nsangaji. Inoko, shi tuta mutyima ku ngikadila miyampe ya wetu mulume nansha wetu mukaji, tukekala na nsangaji mu busongi. Le i kya mvubu kwikala na uno mumweno pa wetu mulume nansha wetu mukaji wa  kubulwa kubwaninina? En-en! Yehova uyukile amba twi ba kubulwa kubwaninina, inoko utanga mutyima ku ngikadila yetu miyampe. Fwatakanya’po bidi mobyadi bya kwikadila shi kadipo uta mutyima ku ngikadila yetu miyampe! Kaimba wa mitōto wānenene amba: “Shi wadi amba utalanga bilubo, a Yehova, le penepo i ani wadi ukokeja kwimana?” Balume ne bakaji babwanya kwiula Yehova na kukimba biyampe bidi mu benē pabo ne kwikala na mutyima wa lubilo wa kulekela.—Tanga Kolose 3:13.

22, 23. Le ba Abalahama ne Sala i bashile boba besongele kimfwa kiyampe namani?

 ²² Myaka poyenda ipita, busongi nabo bubwanya kwikala bukomo. Ba Abalahama ne Sala bāikele na busongi bwa myaka mivule kadi bwa nsangaji. Yehova paānenene Abalahama ataluke mu yabo njibo mu kibundi kya Ulu, Sala wādi padi na kintu kya myaka 60 ne musubu. Fwatakanya’po mobyādi bikadile bikomo kudi Sala kushiya njibo yabo milumbuluke ne kukashikata mu mapema. Inoko Sala wādi mulunda muyampe kadi wādi wingidila pamo na wandi mulume, koku umulēmekele bya binebine. Wākwatakenye butyibi bwa Abalahama ne kumukwasha mwanda wa byendeke.—Ngalwilo 18:12; 1 Petelo 3:6.

²³ Shako, kwikala na busongi buyampe kekushintululapo’tu amba ba mulume ne mukaji bakekala’nka beivwana mu byonso. Difuku dimo, Abalahama kāitabijepo milangwe ya Sala, ino Yehova wāmusapwidile amba: “Mwivwane.” Abalahama wāmwivwana, byaendeka biyampe. (Ngalwilo 21:9-13) Shi kyaba kimo kemwiivwenepo na obe mulume nansha na obe mukaji, kokityumukwa mutyima. Kintu kya mvubu i kino amba nansha shi kemwiivwenepo, banwe endelelai kwilongela bintu na buswe ne bulēme.

24. Le i muswelo’ka ubwanya busongi bwetu kupeja Yehova bulēme?

²⁴ Mu kipwilo kya bwine Kidishitu, mudi bantu tununu ne tununu badi na nsangaji mu busongi. Shi usaka kusonga nansha kusongwa, vuluka’mba kutonga muntu wa kwisonga nandi kubadilwa mu butongi bukatampe bininge bwa mu bobe būmi. Bukekala na lupusa pa būmi bobe bonso, nanshi kimba buludiki bwa Yehova. Nabya ukabwanya kutonga muntu wa kwisonga nandi na tunangu, uketeakanya senene pa mwanda wa busongi, kadi mukekala na mwinē pobe mu kipwano kikomo kadi kya buswe kikapeja Yehova bulēme.