1, 2. Mwanda waka usakilwa kuludikwa kitatyi kyodi mu kifuko kyokuyukilepo? Le i kika kitupele Yehova kya kwituludika?

LANGA’PO bidi utyibulula mu ntanda mulampe mutuputupu. Bintu byonso bikujokolokele bishinta’nka kushinta pa mwanda wa kivula kikomo kikutukija luvumbi koku ne koku. Bine, i bipēla kujimina. Le ukayuka namani kwa kwenda? Usakilwa muntu nansha kintu kampanda kya kukuludika. Pakwabo i busole, dyuba nansha ñenyenye, kalata, Mashini Alombola Dishinda (GPS),  nansha muntu wibidile mu ntanda mutuputupu. Kuludikwa i kwa mvubu mpata, mwanda kuyuka kwa kwenda kubwanya kukupandija.

² Batwe bonso tutanwanga na makambakano mu būmi, kadi i bipēla kyaba kimo kwimona bwa batwe bajimine. Inoko pa kwituludika, Yehova i mwitupe batwe bonso mutyima wa mundamunda. (Yakoba 1:17) Nanshi tuyuke bidi mutyima wa mundamunda mwine i bika ne wingilanga namani. Ebiya tukayuka mwa kufundijija mutyima wetu wa mundamunda, kine kyotufwaninwe kutela mutyima ku mityima ya mundamunda ya bakwetu, ne muswelo ubwanya mutyima wa mundamunda utōka kulumbulula būmi bwetu.

3. Le mutyima wetu wa mundamunda i bika?

³ Mutyima wetu wa mundamunda i kyabuntu kya kutendelwa kitupele Yehova. I bukomo budi motudi bwa kuyuka kiyampe ne kibi. Kishima kya Kingidiki kingidijibwe mu Bible bu “mutyima wa mundamunda” kishintulula “kwiyuka abe mwine.” Shi mutyima wetu wa mundamunda wingila biyampe, witukwashanga twibandaule mwine motwikadile. Ubwanya kwitukwasha tuleke kwidimba pa milangwe yetu ya munda ne mwiivwanino wetu. Ubwanya kwituludikila ku biyampe ne kwitutalula ku bibi. Kadi ubwanya kwituletela nsangaji kitatyi kyotukwata butyibi buyampe nansha kwitutopeka shi tubakwata butyibi bubi.—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 5.

4, 5. (a) Le byāikele namani ba Adama ne Eva pobālekele kuteja mutyima wabo wa mundamunda? (b) I bimfwa’ka bya mu Bible bilombola mwingidilanga mutyima wa mundamunda?

⁴ Muntu ne muntu ubwanya kutonga kuteja nansha  kuleka kuteja mutyima wandi wa mundamunda. Ba Adama ne Eva bātongele kuleka kuteja mutyima wabo wa mundamunda, bālonga bubi. Pa kupwa kulonga bubi bētopekele, ino byādi ke bya bitupu. Bādi kala kebatombokele Leza. (Ngalwilo 3:7, 8) Nansha abo bonso byobādi na mutyima wa mundamunda mubwaninine kadi bayuke amba kuleka kukōkela Leza i kubi, bātongele kupumpunya mutyima wabo wa mundamunda.

⁵ Inoko, bantu bavule ba kubulwa kubwaninina batejeje mutyima wabo wa mundamunda. Yoba wāshile kimfwa kiyampe. Byaākwete butyibi buyampe, wānenene amba: “Mutyima wami keukantopekapo kyaba kyonso kyondi mūmi.” (Yoba 27:6) Pānenene Yoba amba “mutyima wami,” wādi wisambila pa mutyima wandi wa mundamunda, ko kunena’mba bukomo bwa kuyuka kiyampe ne kibi. Davida wāpumpwinye mutyima wandi wa mundamunda mu kitatyi kampanda ne kuleka kukōkela Yehova. Kupwa wētopeka bininge, mutyima wandi “keumutu’nka kumutwa.” (1 Samwele 24:5) I mutyima wa mundamunda wa Davida wādi umusapwila’mba byaalonga i bibi. Na kuteja mutyima wandi wa mundamunda, wādi wa kwepuka kulonga kilubo’kya monka.

6. Mwanda waka tubwanya kunena’mba mutyima wetu wa mundamunda i kyabuntu kitupele Leza?

⁶ Enka ne bantu kebayukilepo Yehova bayukanga divule dine amba kudi bintu biyampe ne bibi. Bible unena’mba: “Batopekwanga nansha kubingijibwa na milangwe yabo abo bene.” (Loma 2:14, 15) Kimfwa, bantu bavule bayukile amba kwipayañana nansha kwiba i kubi. Nansha shi abo bene kebayukangapo, i mutyima wabo wa mundamunda obatejanga, ko kunena’mba bukomo bwa kuyuka kiyampe ne kibi butūdile Yehova mobadi. Kadi balondanga ne misoñanya ya Leza, nansha  bubine bwa kyalwilo butūdile’ko Yehova bwa kwitukwasha tulonge butongi buyampe mu būmi.

7. Mwanda waka kyaba kimo mutyima wetu wa mundamunda ubwanya kwitongola?

⁷ Inoko kyaba kimo mutyima wetu wa mundamunda ubwanya kwitongola. Kimfwa, ubwanya konwa na milangwe ne mwiivwanino wetu wa kubulwa kubwaninina, wetuludikila mu dishinda dibi. Mutyima wa mundamunda muyampe kewiilangapo ao mwine. (Ngalwilo 39:1, 2, 7-12) Ulombanga kufundijibwa. Pa kwitukwasha, Yehova i mwitupe mushipiditu ujila ne misoñanya ya mu Bible. (Loma 9:1) Tutalei muswelo otubwanya kufundija mutyima wetu wa mundamunda.

8. (a) Le mwiivwanino wetu ubwanya namani kutādila mutyima wetu wa mundamunda? (b) I bika byotufwaninwe kwiipangula kumeso kwa kukwata butyibi?

⁸ Bantu bamo balañanga’mba kuteja mutyima wabo wa mundamunda i kulonda’tu muswelo obeivwana. Balañanga’mba babwanya kulonga byonso byobasaka shi abo bamona’mba baloñanga biyampe. Inoko mwiivwanino wetu i wampikwa kubwaninina, kadi ubwanya kwitongola. Mwiivwanino wetu ubwanya kwikala na bukomo watādila’nka ne mutyima wetu wa mundamunda. Bible unena’mba: “Mutyima i ñongojani kutabuka kintu kyo-kyonso kadi i mubimubi. Le i ani ubwanya kwiuyuka?” (Yelemia 17:9) Pa kino, tubwanya kushilula kulanga’mba kintu kampanda i kiyampe nanshi akyo i kibi. Kimfwa, mutumibwa Polo kumeso kwa aye kwikala mwine Kidishitu, wādi upangapanga bibibibi bantu ba Leza aye’ko ukulupile’mba uloñanga biyampe. Mungya mumweno wandi, wādi na mutyima wa mundamunda muyampe. Inoko wānenene mwenda mafuku  amba: “Mwine untyibila mambo i Yehova.” (1 Kodinda 4:4; Bilongwa 23:1; 2 Temote 1:3) Polo paāyukile mwādi mumwena Yehova byaādi ulonga, wājingulwile amba ufwaninwe kushinta. Nanshi, kumeso kwa kulonga kintu kampanda, tufwaninwe kwiipangula’mba, ‘Le Yehova usaka nonge bika?’

9. Le kutyina Leza kushintulula bika?

⁹ Shi ubasanswa muntu kampanda, kukasakepo kumufītyija mutyima. Netu byotusenswe Yehova, ketusakengapo kulonga kintu kyo-kyonso kikamufītyija mutyima. Tufwaninwe kutyina bininge kufītyija Yehova mutyima. Twifunda kino kupityila ku kimfwa kya Nehemia. Kāingidijepo kitenta kyandi kya bu mbikavu mwanda wa kupeta. Mwanda waka? Wāshintulwile amba “mwanda nadi ntyina Leza.” (Nehemia 5:15) Nehemia kāsakilepo kulonga kintu nansha kimo kikafītyija Yehova mutyima. Pamo bwa Nehemia, netu tutyinanga kufītyija Yehova mutyima na kulonga kintu kyo-kyonso kibi. Tubwanya kuyuka byobya bisangaja Yehova na kutanga Bible.—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 6.

10, 11. Le i misoñanya’ka ya mu Bible ibwanya kwitukwasha tukwate butyibi buyampe pa mwanda utala mālwa?

¹⁰ Kimfwa, mwine Kidishitu ubwanya kukimba kukwata butyibi bwa kutoma mālwa nansha kuleka kutoma. Le i misoñanya’ka ikamukwasha akwate butyibi buyampe? Misoñanya ibala-inga yoi: Bible kapelejepo kutoma mālwa. Witusapwila’mba vinyu i kyabuntu kya Leza. (Ñimbo ya Mitōto 104:14, 15) Inoko, Yesu wāsapwidile balondi bandi baleke kulēmenenwa na “mutomeno-mpata.” (Luka 21:34) Kadi Polo wāsapwidile bene Kidishitu baleke ‘mafetyi mabimabi ne bunkolwankolwa.’ (Loma 13:13) Wānenene’mba bankolwankolwa “kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza.”—1 Kodinda 6:9, 10.

 ¹¹ Mwine Kidishitu ubwanya kwiipangula’mba: ‘Le monanga mālwa namani? Le nsakanga’o mwanda wa kwitalula milangwe? Le ntomanga mālwa mwanda wa kwitalula bumvu? Le netūdilanga mikalo pa buvule bwa mālwa ne misunsa ya kutoma? * Le mbwanya kusangela pamo na balunda shi kepadipo mālwa?’ Tubwanya kulomba Yehova etukwashe tulonge butongi buyampe. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 139:23, 24.) Mu uno muswelo, tufundijanga mutyima wetu wa mundamunda uludikwe na misoñanya ya mu Bible. Inoko monka motusa kwikimwena, kudi bintu bikwabo byotufwaninwe kulonga.

12, 13. Mwanda waka mutyima wetu wa mundamunda ubwanya kwishila na wa bakwetu? Le tukamona namani kuno kwishila?

¹² Batwe bonso ketudipo na mutyima wa mundamunda wa muswelo umo. Mutyima obe wa mundamunda ubwanya kukuleka ulonge kintu kampanda ino wa muntu mukwabo wamupeleja. Kimfwa, ubwanya kutonga kutoma mālwa, inoko muntu mukwabo wapela. Mwanda waka bantu babidi babwanya kwikala na mumweno mwishile pa kintu kimo?

¹³ Muswelo umona muntu kintu ulondakananga divule na kwatamine, mumwena kisaka kyabo kintu’kya, myanda imutene mu būmi, ne bikwabokwabo. Kimfwa, muntu wadi padi ukolelwa mafuku kunyuma kwitūdila mikalo pa buvule bwa mālwa a kutoma ubwanya kutonga kwialeka. (1 Balopwe 8:38, 39) Penepo shi ubape muntu mālwa wapele, le ukalonga’po namani?  Le ukafītwa? Lelo ukamuningila? Le ukamwipangula mwanda waka wapele? Aa, mwanda umulēmekēle mutyima wandi wa mundamunda.

14, 15. Le i mwanda’ka wālupukile mu mafuku a Polo? Le i madingi’ka mayampe āletele Polo?

¹⁴ Mu mafuku a mutumibwa Polo, kwālupukile mwanda wālombwele’mba mityima ya mundamunda ibwanya kwishila. Mwita umo wa banyema obādi bapoteja mu nsoko wādi wingidijibwa bidi mu butōtyi bwa bubela ne kulambulwa ku bilezaleza. (1 Kodinda 10:25) Polo kādipo umona’mba i bibi kupota uno mwita ne kwiudya. Aye wādi umona’mba byakudya byonso i bitambe kudi Yehova. Inoko banabetu bamo bātōtele bilezaleza mafuku kunyuma bādi na mumweno mwishile. Bādi bamona’mba i bibi kudya uno mwita wa banyema. Le Polo wālangile amba: ‘Kebikambakanyapo mutyima wami wa mundamunda. Ndi na bwanapabo bwa kudya kyonso kyonsaka’?

¹⁵ Polo kālangilepo uno muswelo. Wāmwene amba mumweno wa banababo i wa mvubu mpata, wēsuminwa bwanapabo bwandi. Polo wānenene amba “ketwakesangajai batwe bene.” Kadi wābweja’ko amba: “Mwanda nansha Kidishitu mwine kesangejepo aye mwine.” (Loma 15:1, 3) Pamo bwa Yesu, Polo wātele bantu bakwabo mutyima pa kyaba kya kwita’o aye mwine.—Tanga 1 Kodinda 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Mwanda waka ketufwaninwepo kutyibila mwanetu mambo pa byobya bimuleka mutyima wandi wa mundamunda kulonga?

¹⁶ Ino le bikekala namani shi mutyima wa mundamunda wa mukwetu ubamuleka alonge kintu kyotumona batwe bu kibi? Tufwaninwe kutadija kutyina twakamunenena bibi. Ketufwaninwepo kuningila muntu amba batwe bo badi na bubinga aye udi mu kilubo. (Tanga  Loma 14:10.) Yehova i mwitupe mutyima wa mundamunda mwanda wa kwityibila mambo batwe bene, ke bakwetupo. (Mateo 7:1) Ketusakengapo bintu byotusenswe bilete nkalañani mu kipwilo. Inoko, tukimbanga mikenga ya kuningija buswe ne bumo.—Loma 14:19.

17. Le i bika bifikilanga mutyima wa mundamunda wa bantu bamo?

¹⁷ Mutumibwa Petelo wālembele amba: “Ikalai kyaba kyonso na mutyima wa mundamunda muyampe.” (1 Petelo 3:16) Kya bulanda, bantu pobendelela na  kupumpunya misoñanya ya Yehova, mityima yabo ya mundamunda ifulanga ku kuleka kwibadyumuna. Polo wānenene amba mutyima wa mundamunda wa uno muswelo i “musokwe na kyuma kya mudilo.” (1 Temote 4:2) Le kashā kodi mutēme mudilo bininge? Shi watēma namino, lukoba lukanzabalanga bininge, kukivwanapo kintu nansha kimo kikutenga’po. Shi muntu wendelela na kulonga bintu bibi, mutyima wandi wa mundamunda ubwanya kwikala “musokwe,” kadi mwenda mafuku, ukaleka’byo kwingila.

18, 19. (a) Le milangwe ya kwitopeka nansha bumvu bitufundija bika? (b) Le i bika byotubwanya kulonga shi twitopekanga pa bubi botwesāshile kala?

¹⁸ Shi tubalonga kibi, mutyima wetu wa mundamunda ubwanya kwitusapwila. Kino kibwanya kwitukwasha tujingulule byotulongele ne kwibileka. Tusakanga  kuboila ñeni ku bilubo byetu kutyina twakebilonga monka. Kimfwa, Mulopwe Davida paālongele bubi, mutyima wandi wa mundamunda wāmutonwene esāse. Wāshikilwe byaālongele, wāsumininwa kukōkela Yehova mu mafuku a kumeso. Davida wānenene pangala pa myanda yāmutene mu būmi amba Yehova “wi muyampe kadi kwijepo kulekela.”—Ñimbo ya Mitōto 51:1-19; 86:5; tala Bilembwa bya ku Mfulo 7.

¹⁹ Inoko muntu wesāshile bubi bwandi pano ke padi mafuku, ubwanya kwendelela na kwitopeka pa byaalongele. Milangwe ya kwialakanya ibwanya kusansa ne kulengeja muntu emone bule. Shi nobe ye mowiivwaninanga kyaba kimo, vuluka’mba kubwanyapo kushinta byalongekele mafuku kunyuma. Ekale wadi uyukile nansha kwadipo uyukile kiyampe nansha kibi mu kine kitatyi’kya, Yehova i mukulekele lekelē, kadi buno bubi  i butalulwe. Wi utōka ku meso a Yehova kadi uyukile amba pano uloñanga byoloke. Mutyima obe ubwanya kukutopeka, inoko Bible unena’mba: “Leza i mukatampe kupita mityima yetu.” (Tanga 1 Yoano 3:19, 20.) Kino kishintulula’mba buswe ne lulekelo lwandi bidi na bukomo kupita milangwe yetu ya kwitopeka nansha bumvu botubwanya kwiivwana. Ubwanya kukulupila’mba Yehova i mukulekele. Shi muntu waitabija’mba Yehova i mumulekele, mutyima wandi wa mundamunda ukekala mu ndoe kadi ukengidila Leza na nsangaji.—1 Kodinda 6:11; Bahebelu 10:22.

20, 21. (a) Le kino kitabo i kilupulwe mwanda wa kukukwasha ulonge bika? (b) Le i bwanapabo’ka bwitupele Yehova? I muswelo’ka otufwaninwe kwibwingidija?

²⁰ Kino kitabo i kilupulwe mwanda wa kukukwasha ufundije mutyima obe wa mundamunda amba ukudyumune ne kukukinga mu ano mafuku a mfulo makomo. Kadi kikakukwasha wingidije misoñanya ya mu Bible mu myanda palapala mu bobe būmi. Shako, kino kitabo kekiletapo mulongo wa bijila wa byotufwaninwe kulonga mu mwanda ne mwanda. Twiendejanga mungya “kijila kya Kidishitu,” kine kimanine pa misoñanya ya Leza. (Ngalatea 6:2) Shi kekudipo kijila kya patōkelela mu mwanda kampanda, ketwingidijangapo buno bubinga bu kabepelo ka kulongela bibi. (2 Kodinda 4:1, 2; Bahebelu 4:13; 1 Petelo 2:16) Inoko, twingidijanga bwanapabo bwetu mwanda wa kulombola’mba tusenswe Yehova.

²¹ Kitatyi kyotulangulukila pa misoñanya ya mu Bible ne kwiingidija, tuyukanga mwa kwingidijija ‘ñeni yetu ya kujingulula’ ne kulanga mulangila Yehova. (Bahebelu 5:14) Namino twikalanga na mutyima wa mundamunda mufundijibwe mwine uketuludika mu būmi ne kwitukwasha twikale nyeke mu buswe bwa Leza.