1-3. (a) Le i kyabuntu’ka kimo kya mu byabuntu biyampe bitupele Yehova? Le tubwanya kwikingidija bibi namani? (b) Le i muswelo’ka otufwaninwe kwingidija kino kyabuntu kya kwisamba?

SHABANA umo wape wandi mwana nsongwalume nkinga. I musangale kupa wandi mwana kino kyabuntu kya pa bula. Ino le bikekala namani shi wandi mwana wendeja nkinga bibi, wakonge muntu ne kumusanshija? Le shandi ukeivwana namani?

² Yehova ye Upānanga “kyabuntu kyonso kiyampe ne kya kupānwa kyonso kibwaninine.” (Yakoba 1:17) Kyabuntu kimo bidi mu byabuntu biyampe byaetupele i bukomo bwetu bwa kwisamba. Kyabuntu kya kwisamba kitukwashanga tulupule milangwe yetu ne mwiivwanino. Tubwanyanga kwisamba bintu bikwasha bantu kadi bibalengeja beivwane biyampe. Inoko kadi bintu byotunena bibwanya kuteneka bakwetu ne kwibaletela misanshi.

³ Binenwa bidi na bukomo bukatampe, o mwanda Yehova witufundijanga muswelo wa kwingidija biyampe kyabuntu kyetu kya kwisamba. Witusapwila’mba: “Kinenwa kibole kekyakatamba mu kyakanwa kyenu, ino enka kyokya kiyampe mwanda wa kūbaka pokifwaninwe, amba kipāne kintu kya kamweno ku ba kwivwana’kyo.”  (Efisesa 4:29) Leka tubandaule’ko bidi motubwaninya kwingidija kino kyabuntu kitupele Leza mu muswelo ukamusangaja ne ukankamika bakwetu.

4, 5. Le i bika byotwifunda ku nkindi ya mu Bible pa bukomo budi na binenwa?

⁴ Binenwa bidi na bukomo, o mwanda tufwaninwe kutadija byotunena ne muswelo otwibinena. Nkindi 15:4 inena’mba: “Ludimi lutalala nyā i mutyi wa būmi, ino binenwa binyengakane bityumunanga mutyima.” Pamo bwa mutyi mulumbuluke moutūkijijanga mutyima ne kupāna būmi, binenwa bya kanye nabyo bitūkijanga mutyima wa boba bebivwana. Ku mutamba mukwabo, binenwa bisansa bitapanga bantu bakwabo ku mutyima ne kwibalengeja beivwane bibi.—Nkindi 18:21.

⁵ Nkindi 12:18 inena’mba: “Binenwa byampikwa kulanga bidi pamo bwa kusaba kwa kipete.” Binenwa bityani bibwanya kuleta misanshi mu malango ne kona kipwano. Padi ubavuluka kitatyi kyakunenene muntu kampanda binenwa bityani byakusansa bininge. Inoko, luno lukindi lwendeleja’mba: “Ludimi lwa ba tunangu i bundapi.” Binenwa bilanguluke senene bibwanya kundapa mutyima mutyumuke ne kulongolola kipwano kyaonekele pa mwanda wa kubulwa kwiivwana. (Tanga Nkindi 16:24.) Shi tuvuluke amba binenwa byetu bikalanga na lupusa pa bakwetu, nabya tukatadija pa kwibinena.

6. Mwanda waka i bulwi pa kuyuka bya kunena?

⁶ Bubinga bukwabo botufwaninwe kutadijija binenwa byetu i mwanda batwe bonso twi bampikwa kubwaninina. “Mutyima wa muntu ulēmenene ku bibi,” kadi binenwa byetu bilombolanga byobya bidi mu mutyima wetu. (Ngalwilo 8:21; Luka 6:45) Bibwanya kwikala bulwi  bukatampe pa kuyuka bya kunena. (Tanga Yakoba 3:2-4.) Inoko tufwaninwe kulonga nyeke bukomo bwa kulumbulula muswelo otwisamba na bakwetu.

7, 8. Lelo binenwa byetu bibwanya namani kona kipwano kyetu na Yehova?

⁷ Kadi tufwaninwe kutadija binenwa byetu mwanda tukeshintulwila ku meso a Yehova pa byotunena ne muswelo otwibinena. Yakoba 1:26 unena’mba: “Shi kudi muntu ulañanga’mba utōtanga Leza, ino kulama ludimi lwandi mpika, ongolanga mutyima wandi aye mwine, ne butōtyi bwandi i bwa bitupu.” Kishima kine kyalamwinwe bu “bitupu” kibwanya ne kushintulula “bituputupu.” (1 Kodinda 15:17) Nanshi shi ketutadijepo binenwa byetu, tubwanya kona, enka ne kujimija kipwano kyetu na Yehova.—Yakoba 3:8-10.

⁸ Na bubine, tudi na bubinga bwendele’mo bwa kutadijija byotunena ne muswelo otwibinena. Pa kusaka’mba twingidije kyabuntu kyetu kya kwisamba mu muswelo  usaka Yehova, tufwaninwe kuyuka i binenwa bya muswelo’ka byotufwaninwe kwepuka.

9, 10. (a) I binenwa bya muswelo’ka bidi konsokonso mu ino ntanda dyalelo? (b) Mwanda waka twepukanga kunena binenwa bya kiboja?

⁹ Dyalelo binenwa bya kiboja, nansha bya disubi bidi konsokonso. Bavule balañanga’mba pa kukomeneja byobanena, bafwaninwe kutyipa ne kunena binenwa bya mutonko. Divule bantu basepejañana banenanga binenwa bya mizaulo mibi ne bya kiboja mwanda wa kusepeja bantu. Inoko, mutumibwa Polo wānenene amba: “Mufwaninwe kwibifundwila byonso kulampe nenu: bukalabale, bulobo, bubi, binenwa bya mutonko, ne mīsambo ya kiboja mu kyakanwa kyenu.” (Kolose 3:8) Wānenene kadi monka’mba “mizaulo ya kiboja” keifwaninwepo “nansha kutelwa kwine umbukata” mwa bene Kidishitu ba bine.—Efisesa 5:3, 4.

¹⁰ Binenwa bya kiboja kebisangajangapo Yehova ne boba bamusenswe. I bya disubi. Mu Bible, “disubi” dibadilwa mu “mingilo ya ngitu.” (Ngalatea 5:19-21) Mu “disubi” mubwanya kubadilwa bubi buvule, kadi kibidiji kimo kya disubi kibwanya kutwala ku kikwabo. Shi muntu waikala na kibidiji kya kunena bipitepite binenwa bya disubi, bya kiboja ne kupela kuleka’byo, kino kikalombola’mba kakifwaninwepo kwikala mu kipwilo.—2 Kodinda 12:21; Efisesa 4:19; tala Bilembwa bya ku Mfulo 23.

11, 12. (a) Le lubabo lubilubi i bika? (b) Mwanda waka ketufwaninwepo kuvubakenya muntu myanda?

¹¹ Tufwaninwe kadi kwepuka ne lubabo lubilubi. I kyendele’mo kotudi kuta bantu bakwabo mutyima ne kwisamba nabo mapya a balunda ne a kisaka. Nansha ke mu myaka katwa kabajinji, bene Kidishitu babajinji bādi  basaka kuyuka mwikadile banababo ne byobādi bafwaninwe kulonga mwanda wa kwibakwasha. (Efisesa 6:21, 22; Kolose 4:8, 9) Inoko i kipēla kushinta mīsambo yotwisambila pa bantu bakwabo ikale ke lubabo lubilubi. Shi twendelela na lubabo, tubwanya kwisamba bintu bya bubela nansha kwisambila pa myanda yotwadi tufwaninwe kulama batwe bene. Shi ketutadijepo, ino mīsambo mibi ibwanya kwalamuka ke kubepela ba bubela, nansha buvubavuba. Bafadiseo bāvubakeninye Yesu na kumubepela bintu byākalongelepo. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Buvubavuba bonanga bulēme bwa muntu, butwalanga ku kwipotomeja ne misanshi, ne kona bulunda.—Nkindi 26:20.

¹² Yehova usakanga binenwa byetu bikwashe bantu bakwabo ne kwibakankamika, ke kushintapo balunda netu ke balwana. Yehova ushikilwe boba balengeja “lupotopoto mu bana na bana.” (Nkindi 6:16-19) Vubavuba mubajinji i Satana Dyabola, mwine wāvubakeninye Leza. (Kusokwelwa 12:9, 10) Mu ntanda ya dyalelo, bantu bavudile kwibepela. Inoko kino kekifwaninwepo kulongeka mu kipwilo kya bwine Kidishitu. (Ngalatea 5:19-21) Nanshi tufwaninwe kutadija byotunena ne kulanguluka nyeke kumeso kwa kunena. Kumeso kwa kunena myanda itala muntu kampanda, wiipangule amba: ‘Le myanda yonkimba kunena’i i ya bine? Le i miyampe? Le idi na mvubu? Lelo nkasaka mwinē ino myanda yonenai evwane’yo? Lelo nadi wa kwiivwana namani shi ami ye obadi banenena ino myanda?’—Tanga 1 Tesalonika 4:11.

13, 14. (a) Lelo binenwa bya mutonko biloñanga bantu bika? (b) Lelo kibengo i bika? Mwanda waka bene Kidishitu kebafwaninwepo kubenga bakwabo?

¹³ Kyaba kimo, batwe bonso tunenanga bintu kupwa twealakanya’byo. Inoko ketusakengapo kwikala na  kibidiji kya kufutulula bakwetu nansha kwibanenena bintu bibi nansha bitapa. Binenwa bya mutonko kebidipo na kyaba mu būmi bwetu. Polo wānenene amba: “Fundulai komudi miswelo yonso ya bululu bubibubi, bulobo, bukalabale, kwela mabila, ne binenwa bya mutonko.” (Efisesa 4:31) Mabible makwabo i malamune “binenwa bya mutonko” bu “binenwa bibi,” “binenwa bitapa,” ne bu “butukani.” Binenwa bya mutonko bijimijijanga bantu bulēme ne kwibalengeja bemone bu bampikwa mvubu. Nakampata bana babwanya kutenekwa bukidibukidi, o mwanda tufwaninwe kutadija kutyina’mba twakebasanshija na binenwa byetu.—Kolose 3:21.

¹⁴ Bible witudyumuna ku bino binenwa bikomo bya mutonko—kibengo. Kibengo i kutuka bantu bakwabo kyaba kyonso na kitungo kya kwibasanshija. Bine, i kya bulanda shi muntu wikele namino na mwinē pandi ne bandi bana! Na bubine, muntu wendelela kubenga bakwabo kakibwenyepo bisakibwa bya kwikala mu kipwilo. (1 Kodinda 5:11-13; 6:9, 10) Monka motwefundila’kyo, shi tunena bintu bya kiboja, bya bubela, nansha bibi, tukona kipwano kyetu na Yehova ne na bakwetu.

15. Le i binenwa bya muswelo’ka biningijanga bulunda?

¹⁵ Le i muswelo’ka otubwanya kwingidija musakila Yehova kyabuntu kyetu kya kwisamba? Nansha Bible byaketulombwelepo byonso byotufwaninwe kunena nansha kuleka kunena, witulombolanga twisambe “enka kyokya kiyampe mwanda wa kūbaka.” (Efisesa 4:29) Binenwa byubaka i byampikwa disubi, biyampe, kadi bya bine. Yehova usakanga twingidije binenwa byetu mwanda wa kukankamika ne kukwasha bakwetu. Kulonga  namino kubwanya kwikala kukomo. Bilombanga kulonga bukomo pa kunena bintu biyampe, inoko kebilombengapo bukomo pa kunena bintu bitapa ne byampikwa kubandaula. (Tetusa 2:8) Nanshi twisambile’ko bidi pa miswelo imoimo yotubwanya kūbaka’mo bakwetu na binenwa byetu.

16, 17. (a) Mwanda waka tufwaninwe kufwija’ko bakwetu? (b) Le i bāni botubwanya kufwija’ko?

¹⁶ Yehova ne Yesu betufwijanga’ko na mutyima umo. Netu tusakanga kwibeula. (Mateo 3:17; 25:19-23; Yoano 1:47) Pa kufwija muntu mu muswelo ukamukankamika bya binebine, bilombanga kulangulukila’po ne kumuta mutyima. Nkindi 15:23 inena’mba: “Kinenwa kīsambwa pa kitatyi kifwaninwe—buya’kyo!” Bitukankamikanga shi muntu witufwija’ko bya binebine pa mwingilo mukomo otwingile nansha kwitutendela pa kintu kampanda kyotulongele.—Tanga Mateo 7:12; tala Bilembwa bya ku Mfulo 27.

¹⁷ Shi wikale na kibidiji kya kukimba biyampe bidi mu bakwenu, nabya ukapēlelwa kwibafwija’ko bya binebine. Kimfwa, ubwanya kumona’mba muntu kampanda mu kipwilo upityijanga biyampe mīsambo yandi nansha uloñanga bukomo bwa kulondolola ku kupwila. Padi i nkasampe wabingije bubine ku masomo, nansha mununu usapulanga kitatyi ne kitatyi. Binenwa byobe bya kutendela bibwanya kwikala byobya bine byobasakilwa. I kya mvubu mpata mulume kusapwila wandi mukaji amba umusenswe ne umutendelanga. (Nkindi 31:10, 28) Monka musakilwanga mityi mwinya ne mema, bantu nabo basakanga kwimona bu batendelwa. Nakampata bana ye byobasakanga. Kimba mikenga ya kwibafwija’ko pa ngikadila yabo miyampe ne pa bukomo bobalonga.  Kwibafwija’ko kubwanya kutamija bukankamane bwabo ne kikulupiji kyabo kadi kubwanya kwibalengeja beelele’ko bininge kulonga byoloke.

18, 19. Mwanda waka tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso mwanda wa kukankamika ne kusenga bakwetu? I muswelo’ka otubwanya kwibakankamika ne kwibasenga?

¹⁸ Kitatyi kyotukankamika ne kusenga bakwetu, twiulanga Yehova. Aye utele mutyima bininge “ba kwityepeja” ne “boba basonsakanibwe.” (Isaya 57:15) Yehova witusakilanga ‘twikankamike nyeke batwe bene na bene’ ne kwisamba “mu muswelo usenga boba banyoñame pa mityima.” (1 Tesalonika 5:11, 14) Kitatyi kyotwielela’ko kulonga namino, umonanga ne kutendela bukomo bwetu.

 ¹⁹ Ubwanya padi kumona muntu kampanda mu kipwilo mutyumukwe mutyima nansha munyoñame pa mutyima. Le i bika byobwanya kunena bikokeja kumukwasha? Padi kubwanyapo kuvuija makambakano andi, inoko ubwanya kumukulupija’mba umutele mutyima. Kimfwa, ubwanya kukwata mpangiko ya kushikata nandi. Ubwanya kumutangila vese wa mu Bible ukankamika nansha kulombela nandi. (Ñimbo ya Mitōto 34:18; Mateo 10:29-31) Kulupija bantu ba uno muswelo amba batutu ne bakaka mu kipwilo bebasenswe. (1 Kodinda 12:12-26; Yakoba 5:14, 15) Kadi wisambe mu muswelo ulombola’mba byonena bidi na buluji kadi wibikulupile.—Tanga Nkindi 12:25.

20, 21. Le i bika bilengejanga bantu bapēlelwe kwitabija madingi?

 ²⁰ Kadi tūbakanga bakwetu potwibapa madingi mayampe. Batwe bonso byotudi bantu bampikwa kubwaninina, tusakilwanga madingi kyaba ne kyaba. Nkindi 19:20 inena: “Ivwana madingi ne kwitabija bulemununi, amba wikale wa tunangu mu mafuku a kumeso.” Ke’nkapo bakulumpe kete babwanya kupāna madingi. Bambutwile bafwaninwe kuludika babo bana. (Efisesa 6:4) Kadi bakaka babwanya kwipa madingi mayampe abo bene na bene. (Tetusa 2:3-5) Byotusenswe batutu ne bakaka, tusakanga kuyuka’mba twibapanga madingi mu muswelo keukebalengejapo beivwane bibi. Le i bika biketukwasha?

²¹ Padi ubavuluka kitatyi kyobakupele madingi mayampe kudi muntu kampanda mu muswelo upēla kwietabija. Le i kika kyealengeje ekale a kamweno? Ye uno wamwene amba muntu wakudingile’wa wadi ukutele mutyima bya binebine. Nansha padi wesambile nobe mu muswelo muyampe kadi na buswe. (Kolose 4:6) Padi, madingi’a adi a mu Bible. (2 Temote 3:16) Ekale tupituluka’o mu Bible nansha ketupituluka’opo mu Bible, madingi o-onso otupāna afwaninwe kwimanina pa Bisonekwa. Muntu nansha umo kakiningila bakwabo milangwe yandi nansha kunyengakanya bisonekwa mwanda wa kubingija milangwe yandi. Kuvuluka muswelo obakupele madingi kubwanya kukukwasha kitatyi kyopa bantu bakwabo madingi.

22. I muswelo’ka osa kwingidija kyabuntu kyobe kya kwisamba ?

²² Bukomo bwa kwisamba i kyabuntu kitupele Leza. Buswe botumuswele bufwaninwe kwitutonona twikingidije biyampe. Vuluka’mba binenwa bidi na bukomo bwa kutyumuna nansha kūbaka. Nanshi, tulongei byonso byotubwanya mwanda wa twingidije binenwa byetu pa kukomeja ne kukankamika bakwetu.