1, 2. Le kutanwa na makambakano mu busongi kushintulula’mba busongi bubakankalwa? Shintulula.

BUSONGI i kyabuntu kya Yehova. Bubwanya kuletela muntu nsangaji mu būmi. Inoko, busongi bonso bwikalanga na bikoleja. Bibwanya’nka ne kumweka’mba makambakano keakapupo nansha dimo, kadi ba mulume ne mukaji babwanya kwimona’mba kebakipwenepo na mobadi bekadile dibajinji.

² Ketufwaninwepo kutulumuka shi busongi bwetu butanwa na makambakano kyaba ne kyaba. Kadi, kutanwa na makambakano kekushintululapo’mba busongi bwetu bubakankalwa. Enka ne ba mulume ne mukaji batenwe na makambakano makomo, basokwele miswelo ya kulongolola kipwano kyabo ne kuningija busongi bwabo. Namani?

3, 4. Le i bika bibwanya kumweka kyaba kimo mu busongi?

³ Busongi buluñanga pamo bantu babidi beshile, muntu ne muntu na byasenswe ne byashikilwe, na milangwe yandi, ne na muswelo wandi wa kulonga bintu. Kadi, ba mulume ne mukaji babwanya kwikala ba bitamina nansha bibidiji bishile. Bilombanga kitatyi ne bukomo pa kusaka’mba ba mulume ne mukaji beyuke ne kwiivwanija umo ne mukwabo.

 ⁴ Kitatyi pokyenda kipita, ba mulume ne mukaji babwanya kulamata bininge muntu ne muntu ku byasaka, byebafikija ku kwilamuka. Babwanya kumweka bwa abo badi muntu ne muntu na būmi bwandi. Le i bika bibwanya kwibakwasha befwene?

5. (a) Le i bika bibwanya kukwasha mwine Kidishitu ekale mwifwene na wandi mulume nansha wandi mukaji? (b) Mungya Bahebelu 13:4, i muswelo’ka otufwaninwe kumona busongi?

⁵ Yehova i mulete madingi mayampe abwanya kukukwasha abe ne obe mulume nansha obe mukaji mumufwene ne kwifwena banwe bene. (Ñimbo ya Mitōto 25:4; Isaya 48:17, 18) Witusapwila’mba: “Busongi bulēmekibwe na bonsololo.” (Bahebelu 13:4) Kintu kyomona bu kilēmekibwe i kintu kilēme kadi kya mvubu. Wikikiñanga kadi kwikimonengapo bu kintu kya bitupu. Yehova ye mwaetusakilanga tumone busongi.

6. Le Mateo 19:4-6 witusapwila bika pa mumwenanga Yehova busongi?

⁶ Yehova ye wāteakenye busongi bubajinji. Yesu wandi Mwana wānenene amba: “Le kemwatangilepo amba yewa wēbapangile tamba ku ngalwilo wēbalongele ba mwana-mulume ne mwana-mukaji ne kunena’mba: ‘O mwanda mwine mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi kadi ukalamata wandi mukaji, penepo abo babidi bakekala ngitu imo’? Papo kebakidipo babidi, aa, ino ke ngitu imo. Nanshi kyokya kyakuta Leza pamo mu lupungu, muntu nansha umo kakikalañanya’kyo.” (Mateo 19:4-6) Tamba’nka ku ngalwilo, Yehova wādi usaka busongi bwikale bwa lonso. Wādi usaka bisaka bikale bilamate kadi mu nsangaji ne kusangela būmi pamo.

7. Le balume ne bakaji babwanya namani kukomeja busongi bwabo?

⁷ Inoko, dyalelo balume ne bakaji balwanga na makambakano ne bikoleja bivule kutabuka. Kyaba kimo makambakano ekalanga makatampe bininge ebafikija ne ku kulanga’mba busongi bwabo kebukikendekapo, bakōka. Inoko kwivwanija muswelo umonanga Yehova busongi kubwanya kwitukwasha.—1 Yoano 5:3.

8, 9. (a) I kitatyi’ka kyotufwaninwe kulonda buludiki bwa Yehova mu busongi? (b) Le i muswelo’ka otubwanya kulombola’mba busongi bwetu i bulēme kotudi?

⁸ Buludiki bwa Yehova bwikalanga’ko nyeke mwanda wa kamweno ketu. Monka motwekimwenanga, witudingila’mba: “Busongi bulēmekibwe na bonsololo.” (Bahebelu 13:4; Musapudi 5:4) Shi tulonde bulombodi bwa Yehova nansha ke pobidi bikomo, tukamwena’mo bya binebine.—1 Tesalonika 1:3; Bahebelu 6:10.

⁹ Busongi byobudi bulēme kotudi, twepukanga kulonga nansha kunena kintu kyo-kyonso kibwanya  kwibona. Ino, tusakanga kipwano kyetu na otwisongele nandi kikale kikomo. Le i muswelo’ka otubwanya kwikikomeja?

10, 11. (a) Le i makambakano’ka makatampe adi mu masongi amo? (b) Mwanda waka muswelo owisamba na obe mulume nansha obe mukaji i wa mvubu?

¹⁰ Kudi miswelo mivule ibwanya muntu kusanshija wandi mulume nansha wandi mukaji. Tuyukile’mba bene Kidishitu kebafwaninwepo kwikupila mu busongi nansha kulonga kintu kyo-kyonso mwanda wa kwisanshija ku ngitu. Ino tubwanya kwisanshija mu binenwa. Binenwa bibwanya kwikala bya bulwi. Mwana-mukaji umo unena’mba: “Wami mulume unshinikanga bishima. Nkidipo na bivimvilwa bimweka patōka, inoko binenwa byandi bitapa bya kutopeka kyaba ne kyaba, pamo bwa amba ‘Wi kikukaja!’ ne amba ‘Wi kya bituputupu!’ bintapanga ku mutyima.” Mulume umo wanenene amba wandi mukaji umupēlulanga kyaba kyonso mu binenwa ne kumutwika majina. Unena’mba: “Nkibwanyapo kupituluka mu bantu belēmeke bintu byaunenanga. O mwanda nkisakengapo kwisamba nandi ne kumusapwila kine kyonjokelanga ku kaji nsá ke mipite. Bikalanga biyampe kushala ku kaji pa kyaba kya kujokela ku njibo.” Dyalelo binenwa bibi, bitapa, ne bintu byampikwa kanye bisanshijañana mu malango, i bisambakane konsokonso.

¹¹ Shi ba mulume ne mukaji benena binenwa bitapa, bishiyanga bilonda mu malango bilomba kitatyi kilampe pa kupwa. Na bubine, Yehova kasakengapo ba mulume ne mukaji bekale namino. Inoko ubwanya kusanshija obe mulume nansha obe mukaji abe kuyuka mpika.  Ubwanya kulanga’mba wikalanga biyampe na obe mulume nansha obe mukaji, ino le aye mwine ye mwamwenanga? Shi bintu kampanda byowanenene byasanshije mwinē pobe, le uketabija kushinta?—Ngalatea 5:15; tanga Efisesa 4:31.

12. I bika bibwanya kona kipwano kya Yehova na muntu musonge nansha musongwe?

¹² Muswelo owisamba na obe mulume nansha na obe mukaji, mu bantu nansha kwa banwe bene, i mwanda mukatampe kudi Yehova. (Tanga 1 Petelo 3:7.) Yakoba 1:26 wituvuluja’mba: “Shi kudi muntu ulañanga’mba utōtanga Leza, ino kulama ludimi lwandi mpika, ongolanga mutyima wandi aye mwine, ne butōtyi bwandi i bwa bitupu.”

13. I muswelo’ka mukwabo ubwanya muntu kusanshija wandi mulume nansha wandi mukaji?

 ¹³ Kudi mu myanda mikwabo muteñwanga mulume nansha mukaji na bilonga mukwabo. Kimfwa, le mwinē pobe wiivwananga namani shi ubashilula kupityija kitatyi kilampe na muntu mukwabo? Nansha shi kudi bubinga bwendele’mo, kimfwa kusapula nansha kukwasha muntu, le bikasansa obe mulume nansha obe mukaji? Mukaji umo mwine Kidishitu unena’mba: “Binsansanga kumona wami mulume upityija kitatyi kilampe na kaka mukwabo mu kipwilo ne kumuta mutyima bininge. Nemonanga bu wampikwa mvubu.”

14. (a) Le i bubine’ka bwa kyalwilo botwifunda mu Ngalwilo 2:24? (b) Le i bika byotufwaninwe kwiipangula?

¹⁴ Batwe bene Kidishitu, tudi na biselwa bya kuvuijija bambutwile betu ne batutu ne bakaka mu kipwilo. Inoko, shi tubasonge nansha kusongwa, kiselwa kyetu kibajinji kya kuvuija i kya mwinē petu. Yehova wānenene amba mulume “ukalamata wandi mukaji.” (Ngalwilo 2:24) Muswelo wiivwana mwinē petu o ufwaninwe kwikala wa mvubu mpata kotudi. Wiipangule’mba: ‘Le nshikatanga na wami mulume nansha wami mukaji, mutanga mutyima, ne kumulombola kisanso kyasakilwa kadi kimufwaninwe?’

15. Mwanda waka bene Kidishitu basonge nansha basongwe bafwaninwe kwepuka kupwana bininge na muntu mukwabo kupita obesongele nandi?

¹⁵ Shi tupwane bininge na muntu mukwabo kutabuka mwinē petu, bikaleta makambakano mu busongi bwetu. Tubwanya kulamata muntu’wa mu ñeni ne kutamija milangwe ya bukena pādi. (Mateo 5:28) Ino milangwe ibwanya kutama ne kukulengeja ulonge kintu kifutulwija busongi bwenu.

16. Le i musoñanya’ka uleta Bible pa busongi?

¹⁶ Bible pa kupwa kunena’mba: “Busongi bulēmekibwe,” unena’mba: “Butanda bwa buluo nabo bwikale bwampikwa disubi, mwanda Leza ukatyibilanga ba busekese ne ba makoji mambo.” (Bahebelu 13:4) “Butanda bwa buluo” butelelwe pano bufunkila pa kusambakena pamo kwa ba mulume ne mukaji. (Nkindi 5:18) I muswelo’ka otubwanya kulombola bulēme pa kuno kusambakena pamo ne kuleka kwikusubija?

17. (a) Le bantu bavule dyalelo bamonanga makoji namani? (b) Le bene Kidishitu bafwaninwe kumona makoji namani?

¹⁷ Bantu bamo dyalelo balañanga’mba kubulwa lulamato kudi mwinē pabo ke kubipo. Batwe ketufwaninwe kwikala na uno mumweno. Yehova i mulombole patōkelela’mba ushikilwe busekese ne makoji. (Tanga Loma 12:9; Bahebelu 10:31; 12:29) Shi twadi’mba tusambakenanga pamo na muntu ye-yense ke mwinē petupo, nabya twadi ba kusubija busongi bwetu. Twadi ba kulombola’mba ketulēmekelepo mbila ya Yehova, kadi twadi ba kona kipwano kyetu nandi. Nanshi tufwaninwe kwepuka kintu kyo-kyonso kibwanya kwitutwala ku kulonga makoji. Ko kunena’mba tufwaninwe ne kwepuka kwikala na milangwe yampikwa kwendela’mo pa muntu mukwabo.—Yoba 31:1.

18. (a) Mwanda waka kulonga makoji kudi pamo bwa kutōta bilezaleza? (b) Le Yehova umonanga namani kulonga makoji?

¹⁸ Mu Isalela wa kala, munshi mwa Bijila bya Mosesa, kulonga makoji bwādi bubi bukatampe, pamo’nka na kutōta bilezaleza. Mfuto yādi ipebwa muntu ulongele makoji ne utōtele bilezaleza yādi i lufu. (Levi 20:2, 10) Le kulonga makoji kwādi pamo bwa kutōta bilezaleza namani? Shi mwine Isalela wātōta bilezaleza, wādi utyumuna  mulao wandi wa kulamata Yehova. Shi wālonga makoji, wādi utyumuna mulao wandi wa kulamata mwinē pandi. (Divilu 19:5, 6; Kupituluka 5:9; tanga Malaki 2:14.) Na bubine, pa kala, Yehova wādi umona kulonga makoji bu bubi bukatampe mpata.

19. Le i bika bibwanya kwitukwasha tusumininwe kuleka kulonga makoji?

¹⁹ Le dyalelo nadyo? Nansha byoketukidipo munshi mwa Bijila bya Mosesa, muswelo umonanga Yehova makoji keushintyilepo. Monka moketufwaninwepo kutōtela kilezaleza nansha dimo, ye moketufwaninwepo ne kubudilwa lulamato kudi mwinē petu. (Ñimbo ya Mitōto 51:1, 4; Kolose 3:5) Shi twadi tulonga namino, twadi ba kufutulwija busongi bwetu ne Yehova Leza wetu.—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 26.

20. Le tunangu tubwanya kukwasha namani mu busongi?

²⁰ Le i muswelo’ka omubwanya kuningija busongi bwenu? Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Na tunangu njibo yubakwanga, kadi na kusansanya ikomejibwanga pototo.” (Nkindi 24:3) Mu njibo mubwanya kwikala mwa mashika kadi mwampikwa kintu nansha mwa kyanga, muyampe, kadi mutūkija mutyima. Mo mwikadile ne busongi. Muntu wa tunangu ukalonga bukomo mwanda wa busongi bwabo bwikale butūkija mutyima, busangaja, kadi bulumbuluke.

21. Le kwikala na buyuki kubwanya namani kuningija busongi?

²¹ Pa kwisambila pa ino njibo, Bible ubweja’ko amba: “Na buyuki byumba byayo i biyule bintu bilēme bya miswelo yonso ne byabulēme bisangaja.” (Nkindi 24:4) Myanda yomwifunda mu Kinenwa kya Leza ibwanya kulumbulula busongi bwenu. (Loma 12:2; Fidipai 1:9) Kitatyi  kyomutanga Bible ne mabuku etu kya pamo mu busongi, mwisambilei pa mwa kwingidijija myanda yomwifunda. Kimbai miswelo ya kwilombola’mo buswe ne bulēme, ne ya kwilombola’mo kanye ne kwilangila. Lomba Yehova akukwashe utamije ngikadila ikaningija busongi bwenu ne ikalengeja bakusanswe bininge kudi obe mulume nansha obe mukaji.—Nkindi 15:16, 17; 1 Petelo 1:7.

22. Mwanda waka tufwaninwe kulombola buswe, bulēme, ne kabango kudi wetu mulume nansha mukaji?

²² Tufwaninwe kulonga byonso byotubwanya mwanda wa kulongela wetu mulume nansha mukaji bintu na buswe, na bulēme, ne na kabango. Nabya busongi bwetu bukekala buloe kadi buningishibwe. Kadi kya mvubu nakampata, tukasangaja Yehova.—Ñimbo ya Mitōto 147:11; Loma 12:10.