SHAPITA 17
“Wadi ulanguluka nabo na Bisonekwa”
Kyalwilo kya bufundiji kifike’po; kimfwa kilumbuluke kya bene Belea
Wimanine pa Bilongwa 17:1-15
1, 2. Le i bāni batamba ku Fidipai benda ku Tesalonika, ne i kwepi kobelele milafwe?
DISHINDA dyodi dityibuluka mu ngulu; i diyule bantu kadi i dyubakwe na basendwe ba bwino bene Loma. Mu dino dishinda mudi’nka lunwa—lwa kudila kwa bampunda, lwa matonto a makalo pa mabwe ādilwe mwishinda, ne lwa mawi a bañenda ba miswelo yonso, padi i basola, bansunga, ne basendwe. Balunda basatu—ba Polo, Shilasa, ne Temote—nabo bendanga mu dino dishinda batamba ku Fidipai benda ku Tesalonika ku makilometele 130. Luno lwendo kelunekenepo, nakampata kudi ba Polo ne Shilasa. Bene bekuta bilonda byobatapilwe mu Fidipai, pobakupilwe nsonde.—Bil. 16:22, 23.
2 Lelo i kwepi kwelele bano bana-balume milafwe pa kwilwa luno lwendo lula lukidi kumeso? Mīsambo yo ibakwasha. Bakidi mu ñeni na myanda isangaja ya mulami ne kisaka kyandi baitabije musapu mu Fidipai. Kadi uno mwanda ubakwasha bano bañenda basumininwe kusapula nyeke mwanda wa Leza. Inoko, pobafwena ku kibundi kya Tesalonika kidi ku mukunko wa dijiba, padi abeipangula musa kwibatambwila Bayuda ba mu kino kibundi. Le basa kwibatamba’dyo, pakwabo ne kwibakupila, na mobakupidilwe mu Fidipai?
3. Le i muswelo’ka ubwanya kwitukwasha kimfwa kya Polo kya kubulwa moyo pa kusapula?
3 Mwenda mafuku, Polo wālombwele mwāeivwanine pa kutumina bene Kidishitu ba mu Tesalonika mukanda amba: “Mwanda monka momuyukile, nansha byotwasusukile bidi ne kumweshibwa malwa mu Fidipai, twatakamene pampikwa moyo mudi Leza wetu kwimusapwila myanda miyampe ya Leza mu lwana lukatampe.” (1 Ts. 2:2) Nanshi mulangwe uleta Polo i wa amba badi na moyo pa kutwela mu kibundi kya Tesalonika, nakampata pa kupwa kuvuluka byobya byebatene mu Fidipai. Le ubulwe’po kwitūla pa kyaba kya Polo? Lelo kyaba kimo bikukomenanga kusapula myanda miyampe? Polo wādi ukulupile mudi Yehova wa kumukomeja, wa kumukwasha ekale wa kubulwa moyo. Kwifunda kimfwa kya Polo kukakukwasha nobe ulongele monka.—1 Ko. 4:16.
“Ulanguluka . . . na Bisonekwa” (Bil. 17:1-3)
4. Le i bika bilombola amba padi Polo wāshikete mu Tesalonika kitatyi kilampe kupita pa mayenga asatu?
4 Nsekununi itulombola amba pa kufika mu Tesalonika, Polo wāsapwile mu shinankonka Masabato asatu matuntulu. Le ko kunena amba wālēle enka mayenga asatu mu kino kibundi? Aa, ke amopo. Ketuyukilepo i mafuku anga awashikete’mo kumeso kwa kwenda ku shinankonka. Ne kadi, mikanda ya Polo itusokwela amba aye ne balunda nandi bāingile mingilo mu Tesalonika mwanda wa kwikwatakanya. (1 Ts. 2:9; 2 Ts. 3:7, 8) Ne pobadi’mo, Polo wātambwile misunsa ibidi byabuntu bitamba ku banabetu ba mu Fidipai. (Fid. 4:16) Nanshi mu Tesalonika, Polo wāshikete’mo padi kitatyi kilampe kupita pa mayenga asatu.
5. Le i muswelo’ka wāsakile Polo kutenga ñeni ya bantu?
5 Polo pa kutakamana na kusapula pampikwa moyo, wesambe na bantu ba mu shinankonka. Mungya kibidiji kyandi, “wadi ulanguluka nabo na Bisonekwa, wibashintulwila ne kubingija na bilembwa’mba kyadi kyendele’mo Kidishitu asusuke ne kusanguka mu bafwe, amba: ‘Uno ye Kidishitu, uno Yesu onemusapwila’u.’” (Bil. 17:2, 3) Ubamone amba Polo kādipo utulumuja bevwaniki bandi; ino wadi utenga ñeni yabo. Wādi uyukile amba boba badi mu shinankonka bādi bebidile Bisonekwa ne kwibilēmeka. Kyādi kibabudilwe i kwivwanija. O mwanda Polo wālangulukile nabo, wibashintulwila, ne kubingija na Bisonekwa amba Yesu wa Nazala ye Meshiasa nansha Kidishitu wālailwe.
6. Lelo Yesu wālangulukile muswelo’ka na Bisonekwa ne byāfudile namani?
6 Polo wālondele kimfwa kyāshile Yesu, mwine wādi wingidija Bisonekwa bu kyalwilo kya bufundiji bwandi. Kimfwa, Yesu paādi ufundija bantu, wālombwele balondi bandi amba mungya Bisonekwa, Mwanā muntu ufwaninwe kususuka, kufwa, ne kusanguka mu bafwe. (Mat. 16:21) Pa kupwa kusanguka, Yesu wāmwekela bandi bana ba bwanga. Na bubine lusangukilo lwandi lwādi kala lulombola amba Yesu wānene bubine. Ino, Yesu wābweja’ko bubinga bukwabo. Tutanga byaānene bana ba bwanga bamo amba: “Webashintulwila myanda imutala ya mu Bisonekwa byonso, kushilwila ku Mosesa ne Bapolofeto bonso.” Byāfula namani? Bana ba bwanga beela mūlu amba: “Le mityima yetu keyadipo itēma mudilo munda mwetu paadi wisamba netu mwishinda, paadi witupūtwila ne pa mfulo Bisonekwa?”—Luka 24:13, 27, 32.
7. Mwanda waka i kya mvubu kwala kyalwilo kya bufundiji bwetu pa Bisonekwa?
7 Musapu wa Kinenwa kya Leza udi na bukomo. (Bah. 4:12) Dyalelo bene Kidishitu bālanga kyalwilo kya bufundiji bwabo pa kino Kinenwa, na mwālongele Yesu, Polo, ne batumibwa bakwabo. Netu tulangulukei na bantu, twibashintulwile buluji bwa Bisonekwa, ne kwibapa bubinga bwa byobya byotufundija na kupūtula Bible ne kwibalombola byobya byanena. Ne kadi musapu otusapula ke wetupo. Shi twingidija divule Bible, tukakwasha bantu bajingulule amba tusapulanga bufundiji bwa Leza ke milangwepo yetu batwe bene. Kutentekela pa kino, i biyampe tulame mu ñeni amba musapu otusapula udi na kyalwilo mu Kinenwa kya Leza. Bine i ukulupilwa. Mwene kuyuka kino kukulupija usapule musapu pampikwa moyo, pamo bwa Polo?
“Bamo Baitabija” (Bil. 17:4-9)
8-10. (a) Le bantu ba mu Tesalonika bāitabile namani ku myanda miyampe? (b) Mwanda waka Bayuda bamo bākwatyilwe Polo mukao? (c) I bika byālongele Bayuda balwana?
8 Polo wadi kala ke mwimwene bubine bwa byānene Yesu amba: “Umpika katabukilepo mfumwandi bukatampe. Shi bampangilepangile amiwa, ne banwe nenu bakemupangapanga; shi balamine mwanda wami, bakalama ne wenu mwine.” (Yoa. 15:20) Mu Tesalonika, Polo watanwa na bino bintu byonso bibidi—bamo badi na mutyima wa kulama mwanda, bakwabo nabo abapele’o. Pa mwanda wa boba baitabile biyampe, Luka wālembele amba: “Bamo [Bayuda] baitabija [ke bene Kidishitu], belunga pamo na ba Polo ne Shilasa, mo monka ne kibumbo kikatampe kya Bangidiki badi batōta Leza pamo ne bana-bakaji bavule balēme.” (Bil. 17:4) Na bubine, bano bana ba bwanga bapya abasangala pobapūtwilwa Bisonekwa ne kwibivwanija senene.
9 Shako bamo abasangela binenwa bya Polo, ino bakwabo abeshenkenya meno pa mwanda wandi. Bayuda bamo ba mu Tesalonika abakwatyilwa Polo mukao mwanda wanekenya “kibumbo kikatampe kya Bangidiki.” Bano Bayuda, pa kukimba ba kwalamuka ke Bayuda, bafundije Bangidiki Bajentaila bufundiji bwa mu Bisonekwa bya Kihebelu ne kumona bano Bangidiki bu babo bantu. Na mu kitulumukila, Polo yeu webebe bano Bangidiki, kadi enka mu shinankonka yabo! Leka, leka, leka, Bayuda abakalabala.
“Bakimba Kulupwila ba Polo ne Shilasa ku kibumbo”—Bil. 17:5
10 Luka witulombola byalondele’po amba: “Bayuda, pa kukwatwa mukao, babunga bantu bamo babi badi bazeuluka ku nsoko, bakongakanya kibumbo kebaleta lupotopoto mu kibundi. Bakatamba’dyo ku njibo ya Dyasoni bakimba kulupwila ba Polo ne Shilasa ku kibumbo. Byokebebatenepo, bakokela Dyasoni ne banabetu bamo kudi baledi ba kibundi, kebela mabila’mba: ‘Bano bantu bafulamikile ntanda ikelwe na bantu kebadi ne kuno, kadi Dyasoni webatundaila ke beni bandi. Bano bantu bonso baloñanga bintu bijilula mbila ya Kesala, banenanga’mba kudi mulopwe mukwabo, Yesu.’” (Bil. 17:5-7) Le byalonga bibumbo bidi na lupusa’ka padi Polo ne pa balunda nandi?
11. Lelo i myanda’ka yāsambīlwe Polo ne balunda nandi basapudi ba Bulopwe, ne i mbila’ka yādi ikalakala nayo mu ñeni Bayuda bebasambīle? (Tala kunshi kwa dyani.)
11 Kibumbo kilobe i kibi bininge. Kidi pamo bwa mantanki a dijiba matomboke—i kikomo kwimika kadi kyonanga bintu bivule. Kino kyo kingidilwa kyāingidije Bayuda pa kufundula’ko ba Polo ne Shilasa. Ebiya, Bayuda pa kupwa kwela kibundi mu “lupotopoto,” abakulupija baledi ba kibundi amba myanda yobasamba i misumininwe. Mwanda mubajinji i amba Polo ne balunda nandi basapudi ba Bulopwe “bafulamikile ntanda ikelwe na bantu,” ino na bubine ke ba Polopo baletele kavutakanya mu Tesalonika! Mwanda wa bubidi o mwine mulobo. Bayuda abanena amba bano bamishonele basapulanga Mulopwe mukwabo, Yesu, bapela kulonda mbila ya mbikavu. a
12. I bika bilombola amba myanda yobāsambīle bene Kidishitu mu Tesalonika yādi misumininwe?
12 Vuluka amba bendeji ba bipwilo bābepele Yesu buno bubela bumo bonka. Bālombwele Pilato amba: “Twatene uno muntu uleta kavutakanya mu muzo wetu . . . unena’mba aye ye Kidishitu mulopwe.” (Luka 23:2) Pilato padi pa kutyina amba mbikavu wakalanga’mba utalanga kilomonyeka kwabwa, wātyibila Yesu nsambu ya lufu. Mo monka ne myanda yasambilwa bene Kidishitu mu Tesalonika nayo ikokeja kulupula bipa bilula. Dibuku dimo dinena amba: “Ke kwela’mopo kepo shi tubatela kyaka kyobadi’mo, mwanda ‘kubepelwa’tu mambo a kwaba Bambikavu kwādi kufikija divule yewa ulambikwa’o ku lufu.’” Lelo kuno kutambwa kwa nshikani kwādi kwa kwendeka?
13, 14. (a) Mwanda waka kibumbo kyātuninye kutambañana? (b) Le Polo wādyumukile muswelo’ka pamo bwa Kidishitu, ne netu tukeula namani kimfwa kyandi?
13 Kibumbo kibatunya kwimika mwingilo wa busapudi mu Tesalonika. Mwanda waka? Dibajinji bidi, ba Polo ne Shilasa kebāmwekele. Ne kadi, baledi ba kibundi kebāmwenepo padi bubine bwa myanda yobebasambila. Pa kupwa ‘kwibafutyija lupeto,’ padi na kwibapa mfutwa, balekelela Dyasoni ne banabetu bakwabo batwelwe ku meso abo. (Bil. 17:8, 9) Polo pa kulonda madingi a Yesu a kwikala “bakosoke bwa banyoka ino bampikwa mambo bwa bankunda,” waepa na tunangu kyaka kya kusanshijibwa kadi waendelela na kusapula kuntu kukwabo. (Mat. 10:16) Kibamweka patōka amba kubulwa moyo kwa Polo kekulombolapo amba ufwaninwe kwiela mu kyaka bya bituputupu, aa. Le bene Kidishitu dyalelo bakokeja kulonda namani kimfwa kyandi?
14 Mu ino myaka, bendeji ba bipwilo bya kine Kidishitu bakelanga divule bibumbo bulobo amba bitambe Batumoni ba Yehova. Bela mabila amba i batupondo, bangabañani, mwanda wa kutonona balopwe balwe Batumoni. Balwana ba dyalelo, pamo bwa ba mu myaka katwa kabajinji, betulwanga pa mwanda wa mukao. Na bubine, bene Kidishitu ba bine kebekolomwenangapo abo bene kavutakanya. Twepukanga lupotopoto ne kwikokanya na bantu bakalabale, ponso pobibwanika, tukimbanga kwingila mwingilo wetu mu ndoe, padi na kujoka kitatyi kikwabo shi kekudi talala.
“Badi na Mutyima wa Kusaka Kuyuka” (Bil. 17:10-15)
15. Le bene Belea bāitabile muswelo’ka ku myanda miyampe?
15 Mwanda wa kwibakinga, Ba Polo ne Shilasa abatumwe ku Belea, ku kintu kya makilometele 65. Abo bafika’tu, Polo waenda mu shinankonka ne kwisamba na boba badi bebungile’ko. Bine, buya’byopo kutana bevwaniki basaka kuteja! Luka usoneka amba Bayuda ba mu Belea “badi na mutyima wa kusaka kuyuka kutabuka boba ba mu Tesalonika, ke-bantu abo baitabije kinenwa na kipyupyu kikatampe, babandaula senene Bisonekwa difuku ne difuku mwa kuyukila shi bino bintu ye mobikadile.” (Bil. 17:10, 11) Le bino binenwa bikimba kufutulula boba ba mu Tesalonika baitabije bubine? Aa, ke amopo. Polo wāsonekele mwenda myaka pa mwanda wabo amba: “Tufwijanga’ko Leza ne kuleka’byo mpika, mwanda pomwatambwile kinenwa kya Leza, kyomwaivwene kotudi, mwaitabije’kyo, ke bu kinenwapo kya bantu, aa, ino i monka mokikadile binebine, bu kinenwa kya Leza, kingila ne momudi banwe betabije.” (1 Ts. 2:13) Le i kika kinenenwa’mba Bayuda ba mu Belea bādi na mutyima wa kusaka kuyuka?
16. Mwanda waka bene Belea bādi bafwaninwe kutelwa bu “badi na mutyima wa kusaka kuyuka”?
16 Nansha bene Belea byobāivwene bintu bipya, kebādipo na mfwatakani ne lupata lubi; nansha kwikala ba bitabija-vidingi. Dibajinji, bādi bateja na katentekeji binena Polo. Ebiya kebabandaula byobafunda na kukimba mu Bisonekwa, bine byādi bibavungulwila Polo pa kwibevwanija. Kadi na kininga, bādi bafunda Kinenwa kya Leza, ke enkapo mu dya Sabato, ino i difuku ne difuku. Ne bādi befunda “na kipyupyu kikatampe,” mwa kusokwela byobya binena Bisonekwa kukwatañana na buno bufundiji bupya. Bēlombwele bu betyepeje na kushinta ponso pobādi basakilwa kushinta, “penepo bantu bavule umbukata mwabo baitabija.” (Bil. 17:12) Ke kya kutulumukapo shi Luka webatela amba “badi na mutyima wa kusaka kuyuka”!
17. Mwanda waka kimfwa kya bene Belea i kiyampe, ne tukendelela namani kwiula’kyo nansha shi tubapu kwikala betabije?
17 Bene Belea kebādipo bayukile amba mānga yabo ya kwitaba kobāitabile biyampe ku myanda ikalamwa mu Kinenwa kya Leza bu kimfwa kilumbuluke kya bantu basaka kuyuka myanda ya ku mushipiditu. Bālongele kintu kyādi kikulupile Polo ne kine kyādi kisaka Yehova Leza balonge. Ne batwe netu ye kyonka kyotusaka bantu balonge—kubandaula Bible na katentekeji amba lwitabijo lwabo lwimanije shinkidingi pa Kinenwa kya Leza. Le ko kunena amba shi tubapu kwikala betabije ketukisakilwapo kwikala na mutyima wa kuyuka? Aa, kebidipo nansha kubwipi kwine, po pene potusakilwa kwikala na kipyupyu kya kuyuka Yehova ne kwingidija byotwifunda. Namino tukaleka Yehova etubumbe ne kwitwendeja mungya kiswa-mutyima kyandi. (Isa. 64:8) Penepo tukekala ba kamweno ne basangaja Tata wetu wa mūlu.
18, 19. (a) Mwanda waka Polo wātambe mu Belea, ino i kusumininwa’ka kotukokeja kumwiula? (b) Polo pano usa kwisamba na bāni, ne kwepi?
18 Polo kejijepo mu Belea. Tutanga amba: “Bayuda ba mu Tesalonika pa kuyuka’mba mwanda wa Leza owa usapulwa na Polo ne mu Belea mwine, baenda’mo kukasoñanya bibumbo ne kwibikela bulobo. Ponka na ponka banabetu batalula Polo amba atūkile ku dijiba, ino ba Shilasa ne Temote bashala monka. Inoko, boba bakatūdile Polo bakamufikija ne ku Atene, kadi abo pa kulombolwa’mba ba Shilasa ne Temote bāye kudi Polo bukidi bonka, penepo bajoka.” (Bil. 17:13-15) Leka, balwana na myanda miyampe bādi basumininwe! Abapu kupanga Polo mu Tesalonika; abaenda’nka ne mu Belea mwine bakela’mo bibumbo bulobo—ino abatunya. Polo byāyukile amba mwaba i mukatampe; waenda kukasapula kukwabo. Bine, netu dyalelo tusumininwei kunyema bukomo bonso bulonga boba bakimba kwimika mwingilo wa busapudi!
19 Polo pa kusapula bukamoni ne pa mfulo ku Bayuda ba mu Tesalonika ne mu Belea, wayuka senene kamweno kadi mu kusapula pampikwa moyo ne mu kulangulukila pa Bisonekwa. Netu tufwaninwe kulonga’nka namino. Pano’ko, Polo kakesambe na bevwaniki beshile—Bajentaila ba mu Atene. Le bikamupityila namani mu kino kibundi? Shapita ulonda’ko uketusapwila’byo.
a Mungya mufundi umo, kwādi mu kine kitatyi’kya mbila ya Kesala yādi ipeleja kulaya “kwiya kwa mulopwe nansha bulopwe bupya, kutabukidila shi i bya kupingakena nansha kutyibila mbikavu ubikele mambo.” Balwana na Polo bābwenye senene kufulamuna musapu wa mutumibwa amba ujilulanga luno lubila. Tala kapango “ Bakesala ne Mukanda wa Bilongwa.”
