1-3. (a) Lelo i mwanda’ka wāsakile kuketaketa kipwilo kibajinji kya bwine Kidishitu? (b) I muswelo’ka otukamwena mu kwifunda ino nsekununi ya mu mukanda wa Bilongwa?

 POLO ne Banabasa, na nsangaji, abajokela ku kibundi kya Antyioka wa Shidea kobashilwidile lwendo lwabo lubajinji lwa bu mishonele. Abasepelela mwanda Yehova wāshitwidile “mizo kibelo kya lwitabijo.” (Bil. 14:26, 27) Bine, uno musapu ubazambalala mu Antyioka monso kadi “kibumbo kikatampe kine” kya Bajentaila kibabwejibwa ku kino kipwilo.—Bil. 11:20-26.

² Uno musapu wa nsangaji wa kwilundila’ko kwa bantu ubafika ne mu Yudea. Ino pa kyaba kya kuletela bonso nsangaji, kino kibakolomona lupata lwampikwa mfulo lwa kutwela kwisao. Le i kipwano’ka kisa kwikala pa bukata bwa Bayuda betabije, ne ke Bayudapo, ne i muswelo’ka utalwa betabije ke Bayudapo na Bijila bya Mosesa? Uno mwanda ubaleta lupata lukatampe lukokeja kufikija kipwilo kya bwine Kidishitu ku kwiketaketa. Lelo uno mwanda usa kupwijibwa namani?

³ Potusa kubandaula ino nsekununi ya mu mukanda wa Bilongwa, tusa kuboila’ko ñeni mivule ya kamweno. Kino kiketukwasha tulonge bintu na tunangu shi kubalupuka myanda ibwanya kwitukalañanya dyalelo.

4. Le i mumweno’ka mufwe wādi ukankamika bantu bamo betabije, ne kino kyālupwile kipangujo’ka?

⁴ Luka mwanā bwanga usoneka amba: “Bantu bamo batambile ku Yudea, baanza kufundija banabetu amba: ‘Shi kemutwelelepo kwisao mungya kibidiji kya Mosesa, nabya kemukokejapo kukapanda.’” (Bil. 15:1) Bano “bantu bamo batambile ku Yudea” ketuyukilepo shi bādi bidi Bafadiseo kumeso kwa kwikala bene Kidishitu. Shako, bimweka amba batādilwe na lupusa lwa mulangilo wa kano katangotango ka Bayuda kaswele bijila. Ne kadi, bimweka’mba bādi besamba bya bubela mu dijina dya batumibwa ne bakulumpe ba mu Yelusalema. (Bil. 15:23, 24) Mwanda waka Bayuda betabije bādi bakidi na milangwe mifwe pa disao, apo papo ke papite myaka 13 na pāludikilwe mutumibwa Petelo na Leza amba atundaile  Bajentaila bampikwa kutwela kwisao mu kipwilo kya bwine Kidishitu? a—Bil. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Mwanda waka padi bene Kidishitu Bayuda bamo bāsakile kulamata ku disao? (b) Le kipwano kya disao, kyādi kibadilwa mu kipwano kya Abalahama? Shintulula. (Tala kunshi kwa dyani.)

⁵ Bimweka bu kudi bubinga buvule. Bumo bidi, kutweja mwana-mulume kwisao i Yehova mwine wēkulombele, kadi i kiyukeno kya kipwano kya pa bula pamo nandi. Disao dyāshilwile na Abalahama ne njibo yandi kumeso kwa Bijila kwikala’ko, ebiya mwenda myaka dyabadilwa’mo. b (Lev. 12:2, 3) Munshi mwa Bijila bya Mosesa, enka ne beni bādi batwela kwisao pa kumwena mu madyese amoamo, kimfwa kudya bidibwa bya Pashika. (Div. 12:43, 44, 48, 49) Nanshi mu ñeni ya Bayuda, mwana-mulume wampikwa kutwela kwisao i wa disubi, wa munyanji.—Isa. 52:1.

⁶ Nanshi byādi bilomba lwitabijo ne kwityepeja ku Bayuda betabije pa kulonda buno bubine bwāsokwelwe. Kipwano kya Bijila kyāpingakanibwe na kipwano kipya, ko kunena amba Muyuda kakibadilwapo mu bantu ba Leza mwanda’po’tu i mubutwilwe mu uno muzo. Bine, byādi bilomba bukankamane ku Bayuda bene Kidishitu bādi bashikete mu bibundi pamo na Bayuda enka ne banababo betabije ba mu Yudea nabo byādi bibalomba bukankamane pa kwitabija Kidishitu ne banababo betabije Bajentaila bakubulwa kutwela kwisao.—Yel. 31:31-33; Luka 22:20.

7. Le i bubine’ka bwākomenwe kwivwanija “bantu bamo batambile ku Yudea”?

⁷ Kunena na bubine, misoñanya ya Leza keishintyilepo. Mwanda kipwano kipya kiselele mulangwe mwine udi mu Bijila bya Mosesa. (Mat. 22:36-40) Kimfwa pa mwanda utala disao, Polo wāsonekele mwenda mafuku amba: “Muyuda i yewa udi’bo munda, kadi disao dyandi i dya ku mutyima na mushipiditu ke na mukandapo wa bijila mulembwe.” (Loma 2:29; Kup. 10:16) “Bantu bamo batambile ku Yudea” kebāivwanijepo buno bubine, ino bāmwene amba Leza katalwile’ko disao. Lelo bādi ba kwivwanija’byo namani?

8. Le i kika kyākatūdilwe mwanda wa disao ku kitango kyendeji mu Yelusalema?

⁸ Luka ubweja’ko amba: “Pa kupwa kwipotomeja ne kwipatanya bikatampe na ba Polo ne Banabasa, kwakwatwa mulangwe amba Polo, Banabasa, ne bamo umbukata mwabo [mwa “bantu bamo batambile ku Yudea”]  bende kudi batumibwa ne bakulumpe mu Yelusalema pa uno mwanda.” c (Bil. 15:2) “Kwipotomeja ne kwipatanya” kulombola kwikoka kwēkokele bantu ba mitamba ibidi, kadi kipwilo kya mu Antyioka kekyādipo kibwanya kuno kwipotomeja. Pa kulama ndoe ne bumo, kipwilo kyakwata’ko na tunangu mulangwe wa kukepangula “batumibwa ne bakulumpe mu Yelusalema,” bādi babundile kitango kyendeji. I ñeni’ka yotuboila ku bakulumpe ba mu Antyioka?

9, 10. Banabetu ba mu Antyioka, pamo ne ba Polo ne Banabasa, i bētushile kimfwa’ka kilumbuluke batwe ba dyalelo?

⁹ Ñeni imo ya kamweno yotuboila’ko i ya kukulupila bulongolodi bwa Yehova. Langa’po bidi: Banabetu ba mu Antyioka bādi bayukile amba kitango kyendeji i kibundwe enka na bene Kidishitu Bayuda. Ino bādi bakulupile amba kino kitango kikapwija mwanda wa disao mungya Bisonekwa. Mwanda waka? Kipwilo kyādi kikulupile amba Yehova ukaludika myanda na mushipiditu wandi ujila ne na Yesu Kidishitu, Mutwe wa kipwilo kya bwine Kidishitu. (Mat. 28:18, 20; Ef. 1:22, 23) Dyalelo shi kubatambe myanda misumininwe, twiulei kimfwa kilumbuluke kya banabetu betabije ba mu Antyioka na kukulupila bulongolodi bwa Leza ne Kitango Kyendeji kya bene Kidishitu bashingwe māni.

¹⁰ Kadi tuvulukei mvubu ya kwityepeja ne kitūkijetyima. Ba Polo ne Banabasa bātongelwe na mushipiditu ujila bende ku bantu ba mizo, ino kēbetatwidilepo luno lupusa pa kupwija mwanda wa disao mu Antyioka. (Bil. 13:2, 3) Pakwabo kadi, Polo wāsonekele mwenda mafuku amba: “Nakandile [ku Yelusalema] mwanda nasokwedilwe “—na kilomboji kya buludiki bwa Leza mu uno mwanda. (Ngt. 2:2) Dyalelo nadyo bakulumpe bekankilanga’ko kwikala betyepeje ne na kitūkijetyima na kino kitatyi kilupuka myanda ibwanya kwitukalañanya. Pa kyaba kya kwikokakanya,  banyemenanga kudi Yehova na kubandaula Bisonekwa, pamo ne bulombodi ne buludiki bwa umpika mukōkele.—Fid. 2:2, 3.

11, 12. Mwanda waka i biyampe kwilaija Yehova?

¹¹ Kyaba kikwabo, tunenwe kwilaija Yehova atōkeje myanda kampanda. Vuluka amba banabetu ba mu mafuku a Polo bāilaije kufika ne mu mwaka wa 49 Y.M.—kintu kya myaka 13 tamba na pāshingilwe Konilusa māni mu mwaka wa 36 Y.M.—kumeso kwa Yehova kupwija mwanda utala shi Bajentaila basakilwa kutwela kwisao. Mwanda waka bāilaije kitatyi kilampe namino? Padi Leza wāsakile kino kitatyi kilampe kipite mwanda wa Bayuda ba mityima miyampe bajadike mumweno wabo pa kuno kushinta kukatampe. Ne kadi, mfulo ya myaka 1 900 ya kipwano kya kala kya disao kyāpwene Leza na mukulutuba wabo Abalahama kewādipo mwanda munekene!—Yoa. 16:12.

¹² Bine, i dyese kufundijibwa ne kubumbwa na Tata wetu wa kitūkijetyima ne kanye! Bipa bilupuka’ko bikalanga nyeke biyampe kadi pa mwanda wa kamweno ketu. (Isa. 48:17, 18; 64:8) Nanshi ketwakilekai mitatulo itutonone twimanine’nka pa milangwe yetu nansha kupela kwitabija kushinta kutala mwingidilo wa bulongolodi nansha kujadikwa kwa bushintuludi bwa bisonekwa kampanda. (Mus. 7:8) Shi ubamone amba kolēmenenanga ku uno mwikadila, nabya ubulwe’po kulangulukila ne milombelo ponka pa misoñanya idi mu Bilongwa shapita 15 yafika pa kitatyi kifwaninwe? d

13. Le tukokeja kulombola namani kitūkijetyima kya Yehova mu mwingilo wetu?

¹³ Kitūkijetyima i kya kamweno ne potwifunda na bantu Bible, nakampata pobamona amba i bikomo kuleka nkulupilo ya bubela yobasenswe nansha bibidiji kebikwatañenepo na bisonekwa. Mu uno muswelo, tunenwe kuleka kitatyi kipite’po pa kusaka’mba mushipiditu wa Leza wingile mu mityima ya befundi. (1 Ko. 3:6, 7) Kadi, i kipite buya kutūla mwanda’wa mu milombelo. Mu muswelo kampanda nansha kansangwa, Leza uketukwasha pa kitatyi kifwaninwe tuyuke kintu kiyampe kya kulonga.—1 Yoa. 5:14.

14, 15. Lelo kipwilo kya mu Antyioka kyāpele ba Polo, Banabasa, ne bendi nabo bakwabo bulēme muswelo’ka, ne bano bañenda bāikele namani bu dyese ku banababo betabije?

¹⁴ Nsekununi ya Luka ibweja’ko amba: “Ebiya kipwilo kyebashindikila, kupwa bano bana-balume bapita ku Fenisea ne ku Samadia, basapula kamo ne kamo mwaalamukile bantu ba mizo, kadi badi baletela banabetu bonso nsangaji mikatampe.” (Bil. 15:3) Kushindikila kwāshindikile kipwilo ba Polo ne Banabasa ne bobenda nabo bakwabo i kilongwa kya buswe bwa bwine Kidishitu kilombola’mba bebalēmekele, ne amba kipwilo kyēbasakīle madyese a Leza. Pano napo banabetu ba mu Antyioka i bētushīle kimfwa  kilumbuluke! Le nobe upanga batutu ne bakaka ba ku mushipiditu bulēme, “nakampata boba [bakulumpe] bengila bininge mu kwisamba ne kufundija”?—1 Tm. 5:17.

¹⁵ Mu dishinda, bano bañenda abaikala dyese ku banababo bene Kidishitu mu Fenisea ne mu Samadia na kwibasekunwina myanda mimweke ya mu mwingilo wabo wa mu mwaba wa Bajentaila “kamo ne kamo.” Mu bantu bateja mubadilwa padi banababo Bayuda betabije banyemene mu ano matanda kinondanonda na kwipaibwa kwa Shitevani. Ne dyalelo dine kebishintyilepo, malapolo a madyese etwesela Yehova mu mwingilo wa kulonga bana ba bwanga i nsulo ikankamika banabetu, nakampata boba badi mu matompo. Lelo nobe umwenanga mu ano malapolo na kutanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu, ku bitango bikatampe nansha bityetye, pamo ne kutanga mānga ya būmi bwa banabetu ilupulwa mu mabuku etu matampe nansha pa jw.org?

16. Le i bika bilombola amba disao wādi’tu mwanda musumininwe?

¹⁶ Batutu batuminwe pa kupwa kwenda dya kunshi kintu kya makilometele 550 tamba ku Antyioka, abafika kobadi benda. Luka usoneka amba: “Abo pa kufika mu Yelusalema, bebatambula senene kudi kipwilo ne batumibwa ne bakulumpe, kebebabangila bintu bingi byalongele Leza kupityila kobadi.” (Bil. 15:4) Kupwa “bantu bamo betabije badi dibajinji mu katango ka Bafadiseo baimana pobadi bashikete kebanena’mba: ‘Bafwaninwe kutwejibwa kwisao ne kwibasoñanya balame Bijila bya Mosesa.’” (Bil. 15:5) Kibamweka patōka amba mwanda wa disao dya bene Kidishitu ke Bayudapo wādi mwanda musumininwe, bine wādi ufwaninwe kupwijibwa.

17. I bāni bādi babundile kitango kyendeji mu Yelusalema, ne mwanda waka “bakulumpe” bābwejibwe’mo?

¹⁷ Nkindi inena’mba: “Tunangu tudi na boba bakimba madingi.” Mungya uno musoñanya muyampe, “batumibwa ne bakulumpe bebungila pamo kubandaula [mwanda utala disao].” (Bil. 15:6) “Batumibwa ne bakulumpe” bāikele kwimanina kipwilo kituntulu kya bwine Kidishitu, monka mwimaninanga Kitango Kyendeji dyalelo. Mwanda waka “bakulumpe” bādi bengidila pamo na batumibwa? Vuluka, mutumibwa Yakoba wāipailwe, kadi kitatyi  kimo mutumibwa Petelo nandi wākutyilwe. Le kino kibulwe kufikila ne batumibwa bakwabo? Nanshi kwingidila pamo na bano bana-balume bakwabo bashingwe māni babwenye bisakibwa kwādi kwa kukwasha mwingilo wa butadi wendelele, kwimana mpika.

18, 19. Le i binenwa’ka bya bukomo byēsambile Petelo, ne byāfikije bevwaniki bandi kufula ku mulangwe’ka?

¹⁸ Luka wendelela na kunena’mba: “Abo pa kupwa kwisamba bivulevule, Petelo waimana kaebanena’mba: ‘A bana-balume, banabetu, muyukile biyampe amba tamba mafuku mabajinji Leza watongele momudi’mo amba kupityila ku kyakanwa kyami bantu ba mizo bevwane kinenwa kya myanda miyampe ne kwitabija. Kadi Leza, mwine uyukanga mutyima, wasapwile bukamoni na kwibapa mushipiditu ujila, enka mwawetupedile’o netu. Kadi aye ketushiyañenyepo nabo nansha dimo, ino watōkeja mityima yabo na lwitabijo.’” (Bil. 15:7-9) Mungya dibuku dimo, kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kwisamba bivulevule” mu vese wa 7 kidi ne na buluji bwa “kukimba; kwiipangula.” Mobimwekela, banabetu bāletele milangwe mishileshile itamba ku mutyima ne kunena’yo pambulwa kafinda.

¹⁹ Binenwa bya bukomo bya Petelo byāvulwije bonso amba wādi’po pāshingilwe māni a mushipiditu ujila Bajentaila bampikwa kutwela kwisao—Konilusa ne kipango kyandi mu mwaka wa 36 Y.M. Nanshi shi Yehova kāshiyañenyepo Bayuda ne bampikwa kwikala Bayuda, i na lupusa’ka lukokeja bantu kulonga bintu bishile? Ne kadi, lwitabijo mudi Kidishitu lo lutōkeja mutyima wa muntu, ke kulondapo Bijila bya Mosesa.—Ngt. 2:16.

20. Le boba bādi babingija disao bādi ‘batūla Leza pa ditompo’ namani?

²⁰ Pa kyalwilo kya bukamoni kebupatanibwapo bwa Kinenwa kya Leza ne mushipiditu ujila, Petelo wāvuile mwanda amba: “Penepo i kika le kyomutompela Leza na kutūla pa nshingo ya bana ba bwanga lupungu lwakomenwe kusela bakulutuba betu nansha batwe bene? Inoko twitabije amba tukapandila pa kanye ka ku buntu bitupu ka Mfumwetu Yesu pamo’nka bwa abo.” (Bil. 15:10, 11) Na bubine, boba badi babingija disao badi ‘batompa Leza,’ nansha ‘kutūla kitūkijetyima kyandi pa ditompo,’ na mwalamwinine’po bwalamuni bukwabo. Badi batompa kutwika Bajentaila bijila byādi bikomenwe Bayuda abo bene kusela, mu uno muswelo bēbatyibile nsambu ya lufu. (Ngt. 3:10) Pa kyaba kya kino, Bayuda bādi bateja Petelo bādi bafwaninwe kufwija’ko Leza pa kanye kandi ka ku buntu bitupu kalombwele kupityila kudi Yesu.

21. Lelo ba Banabasa ne Polo nabo bālungile milangwe’ka ku mīsambo?

²¹ Kibamweka patōka amba binenwa bya Petelo byebatengele, mwanda “kibumbo kyonso kyatalala nyā.” Penepa, Banabasa ne Polo “babanga biyukeno ne bintu bya kutendelwa bivule byalongele Leza mu mizo kupityila kobadi.” (Bil. 15:12) Ku mfulo, batumibwa ne bakulumpe abamone mukenga wa kubandaula bukamoni bonso ne kukwata butyibi bukwatañene na kiswa-mutyima kya Leza pa mwanda utala kutwela kwisao.

22-24. (a) Le Kitango Kyendeji kya dyalelo kilondanga namani kimfwa kya kitango kyendeji kibajinji? (b) I muswelo’ka ukalombola bakulumpe bonso amba balēmekele lupusa lwa kiteokratike?

 ²² Enka ne dyalelo, batutu ba mu Kitango Kyendeji nabo pobetana, banyemenanga ku Kinenwa kya Leza pa kutambula buludiki kadi balombanga na kininga mushipiditu ujila. (Ñim. 119:105; Mat. 7:7-11) Pa kino, umo ne umo wa mu Kitango Kyendeji utambulanga kumeso kwa kitatyi myanda ikesambilwa’po amba alangulukile’po kala mu milombelo. (Nki. 15:28) Pobetana mu lenyo, bano batutu bashingwe māni, besambanga na bwanapabo ne na bulēme. Bible ye obengidijanga kitatyi ne kitatyi pobesamba.

²³ Bakulumpe mu bipwilo nabo banenwe kwiula kino kimfwa. Shi kudi myanda misumininwe yashala kupwijibwa mpika mu lenyo yabo, nabya kitango kya bakulumpe kikepangula bilo ya musambo ya kwabo nansha bantunguluji batongelwe na musambo, kimfwa batadi ba bipindi. Bilo ya musambo nayo, ikokeja kulembela Kitango Kyendeji shi ye mobisakilwa.

²⁴ Bine, Yehova weselanga boba balēmeka mpangiko ya kiteokratike ne balombola kwityepeja, lulamato, ne kitūkijetyima. Monka motusa kumwena’kyo mu shapita ulonda’ko, mpango ipāna Leza pa uno mwanda i ndoe ya binebine, ntundubuko ya ku mushipiditu, ne bumo bwa bwine Kidishitu.