1. Le i kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa bene Kidishitu babajinji ne Batumoni ba Yehova dyalelo?

 BASAPULANGA na bupyasakane. Mityima yabo ibatonona kwitabija bukwashi ne buludiki bwa mushipiditu ujila. Kupangwapangwa kekumumijepo byakanwa byabo. Madyese mavule a Leza adi pobadi. Byonso byātene bene Kidishitu babajinji byo byonka bitana ne Batumoni ba Yehova dyalelo.

2, 3. Le i kintu’ka kilengeje mukanda wa Bilongwa wikale wa pa bula?

² Na bubine ubakankamikwa na nsekununi ikomeja lwitabijo ya mu mukanda wa mu Bible ukunka mutyima wa Bilongwa bya Batumibwa! I mukanda wa pa bula, mwanda i ao kete wāsonekeje Leza wa mānga ya bwine Kidishitu bubajinji.

³ Mukanda wa Bilongwa utelele majina 95 a bantu ba mu matanda 32, bibundi 54, ne bisanga 9. I mānga itobala ya bantu—ba bitupu, beaninya bipwilo, betatwila politike, ne bapangapanga bakwabo byamalwa. Ino kutabukidila, i mānga ya batutu ne bakaka ba mu myaka katwa kabajinji bātenwe na bikoleja mu būmi ne bāsapwile myanda miyampe na bupyasakane.

4. Mwanda waka tudi mu kimo na bantu pamo bwa mutumibwa Polo, Tabita, ne batumoni bakwabo ba kikōkeji ba pa kala?

⁴ Pano kepadi kintu kya myaka 2 000 na pāingile batumibwa bapyasakane ba Petelo ne Polo, Luka muñanga muswedibwe, Banabasa wa buntu, Shitevani wa kininga, Tabita wa kanye ku mutyima, Didya wa kizaji, ne bakwabo bavule bene batumoni ba kikōkeji. Ino, tudi nabo mu kimo. Mwanda waka? Mwanda tudi na mwingilo umo onka wa kulonga bana ba bwanga. (Mat. 28:19, 20) Bine, i dyese kotudi, kwingila uno mwingilo!

5. Le i kwepi kwādi kwa kushilwila balondi babajinji ba Yesu mwingilo wabo?

⁵ Tulangulukilei pa mwingilo wāpele Yesu balondi bandi. Wānene amba: “Mukatambula bukomo pakāya mushipiditu ujila pomudi, kadi mukekala bami batumoni mu Yelusalema, mu Yudea ne mu Samadia monso, ne kulakula kwine kwa ntanda.” (Bil. 1:8) Dibajinji, mushipiditu ujila wāpele bana ba bwanga bukomo bwa kusapula “mu Yelusalema.” (Bil. 1:1–8:3) Kupwa, na buludiki bwa mushipiditu, bāsapwile “mu Yudea ne mu Samadia.” (Bil. 8:4–13:3)  Ebiya ke benda na myanda miyampe “ne kulakula kwine kwa ntanda.”—Bil. 13:4–28:31.

6, 7. Potwingila mwingilo wetu, i bintu’ka byotudi nabyo kebyādipo na banabetu betabije ba mu myaka katwa kabajinji?

⁶ Banabenu betabije ba mu myaka katwa kabajinji kebādipo na Bible mutuntulu wa kwingidija mu mwingilo wabo wa kusapula bukamoni. Evanjile ya Mateo yāikele’ko ke mu mwaka wa 41 Y.M. Mikanda imo ya Polo yāsonekelwe kumeso kwa mukanda wa Bilongwa kupwa kulembwa kubwipi na mwaka wa 61 Y.M. Ino bene Kidishitu babajinji kebādipo na makopi abo a Bisonekwa Bijila byonso nansha mabuku palapala a kushila bantu basangela musapu. Shako, kumeso kwa kwikala bana ba bwanga ba Yesu, bene Kidishitu Bayuda bādi bevwana butangi bwa Bisonekwa bya Kihebelu mu shinankonka. (2 Ko. 3:14-16) Ino nansha byobādi banenwe kwikala befundi bakankamane, padi bādi balama bisonekwa’bya pa mutwe.

⁷ Dyalelo, bavule motudi badi na Bible ne mabuku mavule esambila pa Bible. Kadi tuloñanga bana ba bwanga na kusapula myanda miyampe mu matanda 240 ne mu ndimi mivule.

8, 9. (a) Le mushipiditu ujila wākweshe bana ba bwanga ba Yesu balonge bika? (b) I bika bilupulanga umpika mukōkele na bukwashi bwa mushipiditu wa Leza?

⁸ Yesu pa kupa bana ba bwanga mwingilo wa kusapula bukamoni, wēbanenene amba: “Mukatambula bukomo pakāya mushipiditu ujila pomudi.” Pa kuludikwa na mushipiditu wa Leza, nansha bukomo bwingila, balondi ba Yesu bādi ba kwikala batumoni kufika ne kulakula kwine kwa ntanda. Na mushipiditu ujila, ba Petelo ne Polo bāundapile babela, bapanga bandemona, basangula’nka ne bafwe! Inoko, bukomo bobātambwile kupityila ku mushipiditu ujila bwādi na kitungo kya kamweno. Bwādi bwa kupa batumibwa ne bana ba bwanga bakwabo buyuki bwa binebine bupāna būmi bwa nyeke.—Yoa. 17:3.

⁹ Mu dya Pentekosa 33 Y.M., bana ba bwanga ba Yesu bēsambile “ndimi palapala monka mwadi mwibapela’kyo mushipiditu kwisamba.” O mwanda bāsapwile bukamoni butala pa “bintu bikatampe bya Leza.” (Bil. 2:1-4, 11) Dyalelo ketwisambangapo ndimi mu kingelengele. Inoko na bukwashi bwa mushipiditu wa Leza, umpika mukōkele ulupulanga mabuku ashintulula Bible mu ndimi mivule. Kimfwa, mapepala mavule a Kiteba kya Mulami ne Langukai! atampwanga kweji ne kweji, kadi pa diteba dyetu dya jw.org, padi mabuku a myanda ya mu Bible ne mavideo mu ndimi 1 000 ne musubu. Bino byonso i bikwashe tusapule “bintu bikatampe bya Leza” ku bantu ba mizo yonso, bisaka, ne ndimi.—Kus. 7:9.

10. Tamba mu 1989, i bika bilongelwe pa mwanda utala kwalamuna Bible?

¹⁰ Tamba mu 1989 umpika mukōkele i mute bininge mutyima ku kwalamuna Bisonekwa Bijila Bwalamuni bwa Ntanda Mipya mu ndimi mivule. Uno Bible ke mwalamunwe kala mu ndimi 200 ne musubu, ne Mabible midiyo  makumi na makumi ke matampwe kala—kadi makwabo asa kutampwa. Enka Leza ne mushipiditu wandi ye ubwanya kukwasha buno bukomo bulongwa.

11. Le i bika bilongelwe mu mwanda utala kwalamuna mabuku a Batumoni?

¹¹ Mwingilo wa kwalamuna wingilwanga na tununu ne tununu twa bene Kidishitu ba kwilanga mu matanda 150 ne kupita. Kino kekitutulumujapo, mwanda i kutupu bulongolodi bukwabo pano panshi bwendejibwa na mushipiditu ujila mu “kusapula ne pa mfulo bukamoni” ntanda yonso bwa Yehova Leza, bwa Mulopwe wandi Meshiasa, ne kushimikwa kwa Bulopwe bwa mūlu!—Bil. 28:23.

12. Le i muswelo’ka wābwenye Polo ne bene Kidishitu bakwabo kusapula bukamoni?

¹² Polo paadi usapula bukamoni ku Bayuda ne Bajentaila ba mu Antyioka wa Pishidya, “boba bonso badi na mutyima muyampe wa kukamona būmi bwa nyeke baitabija.” (Bil. 13:48) Monka muvuile Luka mukanda wa Bilongwa, Polo wādi “wibasapwila Bulopwe bwa Leza . . . pampikwa kafinda nansha kamo, ne kimukankaja kine mpika.” (Bil. 28:31) Lelo i kwepi kwādi kusapula mutumibwa? Ke mu Loma kadi—mwipata mwa umbikalo wa ntanda yonso! Ekale i na mīsambo nansha mu miswelo mikwabo, balondi babajinji ba Yesu bādi basapula bukamoni na bukwashi ne na buludiki bwa mushipiditu ujila.

13. Mwanda tufwaninwe kulombela kitatyi kyotupangwapangwa?

¹³ Bana ba bwanga babajinji ba Yesu pobādi bapangwapangwa, bādi balomba Yehova ebape kubulwa moyo. Byāikala namani? Bāyulwa mushipiditu ujila ne bukomo bwa kwisamba mwanda wa Leza pambulwa moyo. (Bil. 4:18-31) Netu tulombanga tunangu ne bukomo bwa kusapula nyeke bukamoni nansha byobetupangapanga. (Yak. 1:2-8) Byotweselwa na Leza ne kukwashibwa na mushipiditu wandi ujila, tūmininanga mu mwingilo wa Bulopwe. I kutupu kikemika mwingilo wa kusapula bukamoni—nansha lwana lukomo, nansha kupangwapangwa kwa malwa. Shi abetupangapanga, tusakilwa na bubine kulomba mushipiditu ujila ne tunangu ne bukankamane bwa kusapula myanda miyampe.—Luka 11:13.

14, 15. (a) Le i bika byālongekele pa “kyamalwa kyatambile mwanda wa Shitevani”? (b) Mu ano etu mafuku, bantu bavule ba mu Siberi bayukile namani bubine?

¹⁴ Shitevani wāsapwile bukamoni pambulwa moyo kumeso kwa kufwa mu makasa a balwana. (Bil. 6:5; 7:54-60) Mu kokwa “kupangwapangwa kukatampe” kwālupukile, bana ba bwanga bonso, kutalula’mo enka batumibwa, bākunsakene konsokonso mu Yudea ne mu Samadia. Ino kino kekyāimikilepo mwingilo wa kusapula. Fidipa wāenda ku Samadia “usapula Kidishitu” ne kulupula bipa bilumbuluke. (Bil. 8:1-8, 14, 15, 25) Kadi betulombola amba: “Boba bapalakene pa kyamalwa kyatambile mwanda wa Shitevani baenda kufika ne ku Fenisea, ne ku Saipusa, ne ku Antyioka, ino kebadipo basapwila muntu mwanda poso enka Bayuda kete. Inoko, mobadi’mwa bantu bamo  batambile mu Saipusa ne mu Shilene bāiya ku Antyioka kebesambe na bantu banena Kingidiki, bebasapwila myanda miyampe ya Mfumwetu Yesu.” (Bil. 11:19, 20) Mu kine kitatyi’kya kupangwapangwa kwālengeje musapu wa Bulopwe usambakane.

¹⁵ Dyalelo nadyo, bintu byalongekele muswelo umo onka mu ntanda Inio Sovietike wa kala. Nakampata mu myaka ya 1 950, tununu twa Batumoni ba Yehova baselēlwe mu Siberi. Mwanda wa kuno kukusankanibwa, myanda miyampe yasambakene konsokonso mu ino ntanda mikatampe. Ku Batumoni bavule kekwadipo muswelo wa kusokola lupeto lwa kwenda ku makilometele 10 000 kukasapula myanda miyampe! Inoko, umbikalo ao mwine webatuma ku bula bwa ntanda. Tutu umo unena’byo amba: “Ku mfulo balupusa abo bene bakwasha bantu bavule ba mityima miyampe mu Siberi bayuke bubine.”

16, 17. Le mukanda wa Bilongwa witupa bukamoni’ka bulombola amba Yehova weselanga mwingilo wa kusapula bukamoni?

¹⁶ Yehova wāesele bininge bene Kidishitu babajinji. Polo ne bakwabo bākunine ne kusangila, “ino Leza ye wadi utamija’byo.” (1 Ko. 3:5, 6) Myanda isekunwinwe mu mukanda wa Bilongwa ileta bukamoni bwa kuno kutanta mwanda Yehova wāesele mwingilo wa kusapula bukamoni. Kimfwa, “mwanda wa Leza wadi wenda usambakana, ne bana ba bwanga badi benda bevudija bininge mu Yelusalema.” (Bil. 6:7) Padi penda pasambakana mwingilo wa kusapula, “kipwilo kya mu Yudea, mu Ngadilea, ne mu Samadia monso kyaikala mu kitatyi kya ndoe, kyenda kitama; kadi byokyadi kinangila mu kutyina Yehova [kityino kya bulēme] ne mu kusengibwa na mushipiditu ujila, kyadi kivudija’nka kwivudija.”—Bil. 9:31.

¹⁷ Mu Antyioka wa Shidea namo, Bayuda ne boba banena Kingidiki bāivwene bubine bwa batumoni bakankamane. Nsekununi inena amba: “Ne kadi, kuboko kwa Yehova kwadi nabo, ne bantu bavule bene baitabija ne kwalamukila kudi Mfumwetu.” (Bil. 11:21) Pa mwanda utala kwendelela kwa mu kino kibundi, tutanga amba: “Mwanda wa Yehova wadi wenda utama ne kusambakana pi na pi.” (Bil. 12:24) Kadi “mwanda wa Yehova wadi wenda utama ne kunekenya na bukomo bonso” kupityila ku mwingilo wa kusapula bukamoni ne pa mfulo wa Polo ne bakwabo mu Bajentaila.—Bil. 19:20.

18, 19. (a) Le tuyukile namani amba “kuboko kwa Yehova” kudi netu? (b) Leta kimfwa kilombola amba Yehova ukwashanga bantu bandi.

¹⁸ “Kuboko kwa Yehova” kudi netu ne batwe bene. O mwanda bavule betabijanga ne kulombola kwipāna kwabo kudi Leza na kubatyijibwa. Kadi, i enka na bukwashi ne dyese dya Leza potūminina lwana lubilubi—enka ne kupangwapangwa kukatampe kyaba kimo—ne kuvuija senene mwingilo wetu, pamo bwa Polo ne bene Kidishitu bakwabo ba mu myaka katwa kabajinji. (Bil. 14:19-21) Yehova Leza udi netu nyeke. “Maboko andi a nyeke” keatunyangapo kwitukwasha mu matompo etu onso. (Kup. 33:27) Tuvulukei nyeke amba pa mwanda wa dijina dyandi dikatampe, Yehova kakelapo bantu bandi nansha dimo.—1 Sa. 12:22; Ñim. 94:14.

 ¹⁹ Tulete kimfwa: Mwanda Tutu Harald Abt wadi’nka usapula bukamoni, ba Nazi bamutumine mu komponi ka masusu ka Sachsenhausen mu Divita II dya Ntanda. Mu Kweji 5, 1942 bampulushi ba Gestapo baenda ku njibo ya mukajandi, Elsa, basela wabo mwana mwana-mukaji, ne kukuta Elsa. Bamutumine mu makomponi a masusu meshileshile. Kaka Abt unena amba: “Myaka yonalēle mu makomponi a masusu mu Alemanye yaumfundije mwanda wa kamweno. Na bubine, mushipiditu wa Yehova ukokeja kukukomeja mpata shi udi mu matompo makomo! Ponadi nkyakwetwe, nadi ntanga mikanda ya kaka wadi unena amba mu matompo makomo mushipiditu wa Yehova ukatūkija mutyima obe. Nadi mona amba wapityija’byo kutyityija. Ino ponatenwe ami mwine mu matompo, namona amba byaanene i bya bine. Ye mobyaikadile. I bikomo ne mwa kunenena shi ke byakutene. Ino ami byantene.”

20. Le i bika byālongele Polo paādi mu njibo ya kifungo, ne kino kikankamika namani batutu ne bakaka bamo?

²⁰ Mukanda wa Bilongwa ufudija amba Polo wādi “wibasapwila Bulopwe bwa Leza” na bupyasakane. (Bil. 28:31) Byaādi mu njibo ya kifungo, kādipo na bwanapabo bwa kusapula bukamoni ku njibo ne njibo mu Loma. Inoko, wādi usapwila bonso bādi bāya kwadi. Dyalelo, batutu ne bakaka bamo bashikete kijabanda mu mobo, padi balēle mu bitanda nansha mu mobo a bilelelo mwanda wa bununu, misongo, nansha bulema. Bine buswe bobaswele Leza ne mutyima wabo wa kusapula bukamoni kebyatalele. O mwanda tulombela Tata wa mūlu ebalame ne kwibafwenya bantu babila kwifunda kumuyuka ne kuyuka mpango yandi ya kutendelwa.

21. Mwanda waka tufwaninwe kusapula bukamoni na kampeja-bukidi?

²¹ Bavule motudi basapulanga ku njibo ne njibo ne mu miswelo mikwabo ya mwingilo wetu wa kulonga bana ba bwanga. Nanshi umo ne umo alonge buninge bwa kuvuija mwingilo wandi wa bu musapudi wa Bulopwe, na kusapula bukamoni “ne kulakula kwine kwa ntanda.” Uno mwingilo i wa kwingila na kampeja-bukidi mwanda “kiyukeno” kya kwikala’po kwa Kidishitu i kimwekelele patōka. (Mat. 24:3-14) Ketwakyelai kyaba. Pano po pene potunenwe kuvudilwa “mafuku onso bya kulonga mu mwingilo wa Mfumwetu.”—1 Ko. 15:58.

22. Le tufwaninwe kusumininwa kulonga bika pano potwilaija difuku dya Yehova?

²² Nanshi pano potwilaija “kwiya kwa difuku dikatampe dilenga nzuba dya Yehova,” tusumininwei kusapula nyeke bukamoni na kininga ne kikōkeji. (Yoe. 2:31) Tukasokola bantu badi pamo bwa bene Belea “baitabije kinenwa na kipyupyu kikatampe.” (Bil. 17:10, 11) Tusapulei bukamoni kufika’nka ne byotukevwana betunena amba: “Ubalonga biyampe, umpika muyampe kadi wa binebine!” (Mat. 25:23) Shi twingile na bupyasakane mwingilo wa kulonga bana ba bwanga dyalelo ne shi tukōkele Yehova, na bubine tukasangala nyeke ne nyekeke amba twaeselwe pa “kusapula ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwa Leza”!