1, 2. (a) Le Polo wātenwe mu ngikadilo’ka? (b) I kipangujo’ka kyotwiipangula pangala pa Polo wālombele kukasamba kwa Kesala?

 POLO washala ulaminwe bininge mu Kesalea. Myaka ibidi kunyuma paāfikile mu Yudea, Bayuda bātompele kumwipaya kintu kya misunsa isatu mu mafuku matyetye. (Bil. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Kufika ne pano, balwana nandi ibamukomenwe, ino kebapungilepo. Polo pa kumona amba kadi pabwipi na kupānwa mu makasa abo, walombola Fetuse Mbikavu mwine Loma amba: “Nalombe kukasamba kwa Kesala!”−Bil. 25:11.

² Lelo Yehova wākwatakenye butyibi bwa Polo bwa kukasamba ku meso a mbikavu wa Loma? Kilondololwa kidi na mvubu kotudi, batwe basapula ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwa Leza mu kino kitatyi kya ku mfulo. Tusakilwa kuyuka shi Polo wētushidile kimfwa kiyampe mu kulwila “myanda miyampe ne kuningija’yo ku meso a ba lupusa.”—Fid. 1:7.

3, 4. (a) Le i bika byādi bifyeme mu kulomba kwa Bayuda kwa amba Polo āye ku Yelusalema, ne Polo wāpandile namani ku lufu? (b) Lelo i muswelo’ka ukwashanga Yehova bengidi bandi mu ano etu mafuku na mwaākwashishe Polo?

³ Fetuse mbikavu mupya mwine Loma wa Yudea washilula kaji, ino kupwa’tu kwa mafuku asatu, waenda ku Yelusalema. a Kwine’kwa wāteje babitobo bakulu ne balēmantu ba Bayuda basambila Polo mambo makatampe. Bayukile amba mbikavu mupya ufwilanga kwikala nabo mu ndoe, abo ne na Bayuda bonso. Penepa abalombe Fetuse ebasangaje, amba: Mulete Polo kuno ku Yelusalema, umusambije’nka kuno. Inoko, kuno kulomba kufile kipete mu luvumbi. Boba balwana bakutanga nkuku ya kwipaya Polo mu dishinda ditamba ku Kesalea dyenda ku Yelusalema. Fetuse wapele’byo amba: “Boba bapelwe lupusa mu bukata mwenu batūke pamo nami [ku Kesalea] bakamusambile, shi bine, uno muntu i mulonge kibi.” (Bil. 25:5) Pano napo, Polo wapande monka ku lufu.

⁴ Yehova, kupityila kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu, wakwasha Polo mu kusamba kwandi konso. Vuluka amba mu kimonwa, Yesu wāmunenene amba:  “Kankamana’tu!” (Bil. 23:11) Dyalelo nadyo, bengidi ba Leza nabo balwanga na bikoleja ne kutambwa. Yehova ketukiñangapo ku makambakano onso, ino witupanga tunangu ne bukomo bwa kūminina’o. Twisumbidilanga nyeke “bukomo butabukile bwikalanga na bantu” bwitupa Leza wetu wa buswe.—2 Ko. 4:7.

5. Le i muswelo’ka wātyibile Fetuse mambo a Polo?

⁵ Mafuku abala-anga pa kupita’po, Fetuse “washikata pa kityibilo kya mambo” mu Kesalea. b Kumeso kwandi kudi Polo ne boba basambila Polo. Pa kulondolola ku mambo obamufwatakenya, Polo watentulula amba: “Ami nkipilepo mambo na kujilula Bijila bya Bayuda nansha kulubila tempelo nansha Kesala.” Mutumibwa kādipo na mambo ne wādi ufwaninwe kukutululwa. Le Fetuse usa kutyiba’o namani? Pa kusaka kusangaja Bayuda, waipangula Polo amba: “Le usaka kukanda ku Yelusalema ukatyibilwe’ko ano mambo mu meso ami?” (Bil. 25:6-9) Le uno nao wādi mulangwe’ka! Shi Polo etabije kwenda ku Yelusalema, nabya boba bamusambila bo bakekala ke batyibi bandi ba kumutyibila mambo, lo lwādi lufu lwandi. Na bubine, Fetuse waeyalela ku mutamba wa politike pa kyaba kya kutyiba mambo moolokele. Ne mbikavu Pontyusa Pilato nandi e mwaālongele myaka kunyuma pa mukutwa wa mvubu kutabuka. (Yoa. 19:12-16) Ne batyibi bamo mu ano mafuku nabo balemenenanga ku mutamba wa politike. Nanshi ke kya kutulumukapo shi bidye bisendekanga mambo atala bantu ba Leza.

6, 7. Mwanda waka Polo wālombele kukasamba kwa Kesala, ne i kimfwa’ka kya kulondela’po kyaāshidile bene Kidishitu dyalelo?

 ⁶ Byādi bisaka Fetuse kusangaja Bayuda byādi bya kutūdila būmi bwa Polo mu kyaka. O mwanda Polo wāingidije kyepelo kyandi kya bu mwanā kibundi wa Loma. Walombola Fetuse amba: “Ñimene kumeso kwa kityibilo kya mambo kya Kesala, kwine komfwaninwe kutyibilwa mambo. Nkilubīlepo Bayuda, monka mowekiyukila biyampe ne abewa mwine. . . . Nalombe kukasamba kwa Kesala!” Divule kuno kulomba kekwādipo kushintwa. E kyo kyākomeneje Fetuse amba: “Byowalomba kukasamba kwa Kesala; usa kwenda kwa Kesala.” (Bil. 25:10-12) Pa kulomba kukasamba kwa upityile lupusa, Polo wāshidile bene Kidishitu ba bine ba dyalelo kimfwa kya kulonda. Boba betulwa batwe Batumoni ba Yehova pobakimba kwituletela “makambakano mu dijina dya bijila,” twingidijanga mpangiko ya bijila mwanda wa kubingija myanda miyampe. c—Ñim. 94:20.

⁷ Nanshi, myaka ibidi ne kupita ya kukutwa kibi kyalongele mpika, Polo wāpelwe mukenga wa kukeshintulwila ku Loma. Ino kumeso kwa aye kwenda, muludiki mukwabo wasake bidi kwimona nandi.

8, 9. Le i kika kyāidile Mulopwe Akidipa ku Kesalea?

⁸ Mafuku pa kupita’po na pāivwene Fetuse Polo ulomba kukasamba kwa Kesala, Mulopwe Akidipa ne kaka wandi Benishi baiya “kwimuna” mbikavu mupya. d Mu myaka ya Loma, kwādi kibidiji kya baludiki kwenda kukapempula bambikavu bapya batongelwe. Akidipa pa kwenda kufwija’ko Fetuse pa kutongwa kwandi, wādi na bubine ukimba kuningija kipwano kya politike ne bulunda bukamukwasha mwenda mafuku.—Bil. 25:13.

⁹ Fetuse wasapwila mulopwe mwanda wa Polo, ne kino kibasangaja Akidipa. Difuku dilonda’po, bano bendeji babidi abashikata pa kityibilo kya mambo. Ino lupusa lwabo nansha bivwalwa byabo bya katūtu kebitulumwijepo bantu pamo bwa binenwa bisa kwisamba mukutwa ku meso abo.—Bil. 25:22-27.

10, 11. Mutumibwa Polo wāpēle mulopwe Akidipa bulēme muswelo’ka, ne wāmusokwela myanda’ka itala būmi bwandi bwa pa kala?

¹⁰ Polo wafwija’ko Mulopwe Akidipa na bulēme pa mukenga wamupebwa wa kwinenena ku meso andi, ne kumutendela mwanda upotolwele senene bibidiji byonso ne kwipotomeja kwipotomejanga Bayuda. Ebiya Polo kashintulula būmi bwandi bwa pa kala amba: “Mungya katango ka kasumalomo ka mutōtelo wetu, nadi bu Mufadiseo.” (Bil. 26:5) Byaadi Mufadiseo, Polo wādi ukulupile amba Meshiasa ukāya. Pano pakadi mwine Kidishitu, i mujingulule na kusumuninwa amba Yesu Kidishitu ye aye wādi utengelwe  tamba kala. Shi dyalelo Polo usambijibwa i pangala pa luno lukulupilo lukulupile ne bene bamusambila—kufikidila kwa mulao wālaile Leza ku bakulutuba babo. Kino kibatonona Akidipa ate mutyima bininge ku binena Polo. e

¹¹ Polo pa kuvuluka masusu aādi ususula bene Kidishitu pa kala, unena amba: “Ami uno, nadi nsumininwe amba mfwaninwe kulonga bilongwa bingi bya kulwa na dijina dya Yesu mwine Nazala. . . . Byonadi mwibakalabele bya mwiko [balondi ba Kidishitu], nadi ñenda kukebapangapanga’nka ne mu bibundi bya kulampe bine.” (Bil. 26:9-11) Polo kāpityije’byopo kipimo. Bavule bene bādi bayukile bibi byaākumine bene Kidishitu. (Ngt. 1:13, 23) Padi Akidipa ye uno wēipangwile amba: ‘Penepa i bika byāfikije uno mukelenge ku kushinta?’

12, 13. (a) Le Polo ushintulula namani kwalamuka kwandi? (b) Lelo Polo wādi ‘witungatunga namani ku tumisungu’?

¹² Binenwa bya Polo bilonda’po bileta malondololo, amba: “Ponadi ñenda ku Damakasa kukalonga bino’bi na lupusa ne na kishima kyampele babitobo bakulu, namwene mu dishinda, abe Mulopwe, papo dyuba mu mitwe, kiké kitamba mūlu kikela kutabuka dyuba, kyaunsāmina koku ne koku pamo ne boba bonadi ñenda nabo. Kadi potwaponene batwe bonso pa nshi, naivwana diwi dyaunena mu Kihebelu amba: ‘Solo, Solo, le i kika kyoumpangilapangila? Byowitungatunga ku tumisungu wisanshijanga abe  mwine.’ Ino naipangula’mba: ‘A Mfumwami, le wi ani?’ Mfumwetu nandi walondolola’mba: ‘I ami Yesu, mwine opangapanga.’” f—Bil. 26:12-15.

¹³ Kumeso kwa Polo kumona kimonwa mu kingelengele, wadi pamo bwa muntu ‘witungatunga ku tumisungu.’ Monka mwadi mwisanshijija nyema usela biselwa pa kwitunga aye mwine bya bitupu ku nsongo ya kamusungu, Polo nandi wadi wisanshija ku mushipiditu na kulwa na kiswa-mutyima kya Leza. Yesu musanguke pa kumwekela Polo mu dishinda dya ku Damakasa, wāfikije uno muntu wampikwa budimbidimbi ino mongolwe ku kushinta mulangilo wandi.—Yoa. 16:1, 2.

14, 15. I kushinta’ka kwāshintyile Polo mu būmi bwandi?

¹⁴ Kunena na bubine, Polo wāshintyile shintē mu būmi bwandi. Ulombola Akidipa amba: “Nkyapelelepo kukōkela kimonwa kya mūlu, ino nadi nsapula musapu, dibajinji ku boba ba mu Damakasa, kupwa ke ba mu Yelusalema, ne mu ntanda yonso ya Yudea, ne ku mizo kwine, amba bafwaninwe kwisāsa ne kuvundamukila kudi Leza na kulonga bilongwa bifikīle pa kwisāsa.” (Bil. 26:19, 20) Mu bula bwa myaka, Polo wāvuije mwingilo wamupele Yesu Kidishitu mu kyokya kimonwa kya dyuba mu mitwe. Kwalupula bipa’ka? Boba bonso bāitabije myanda miyampe yāsapwile Polo bēsāshile ku mwiendelejo wabo wa busekese ne budimbidimbi ne kwalamukila kudi Leza. Baikala bene kibundi balumbuluke, bantu balama ne kutuntwila ku kulēmeka bijila ne ndudi.

¹⁵ Inoko bino byabuyabuya byonso byādi i kupanga luvula ku balwana na Polo. Polo  unena amba: “O mwanda Bayuda baunkwete mu tempelo kebasake kungipaya. Inoko Leza byawaunkweshe, nakyendelela ne dyalelo kusapula bukamoni ku batyetye ne bakatampe bene.”—Bil. 26:21, 22.

16. Lelo tukeula namani Polo potwisambila pa nkulupilo yetu ku meso a bazuji ne balopwe?

¹⁶ Batwe bene Kidishitu ba bine, tufwaninwe ‘kwiteakanya mafuku onso mwa kushintulwila’ lwitabijo lwetu. (1 Pe. 3:15) Potwisamba ku meso a bazuji ne balopwe pangala pa nkulupilo yetu, i kipite buya kwiula manwa āingidije Polo pa kwisamba na ba Akidipa ne Fetuse. Na bulēme, tukokeja kwibalombola muswelo washintyile bubine būmi bwetu ke buyampe—bwetu ne bwa boba baitabije musapu wetu—kepabulwe padi bikatenga mityima ya bano balupusa.

17. Fetuse wānene bika pa kwivwana Polo, ne dyalelo bavule badi pamo bwa Fetuse namani?

¹⁷ Bendeji babidi’ba kebābudilwepo kutengwa na bukamoni bunekenya  bwādi bwibalombola Polo. Tala mobyāpityile: “Padi panena Polo bino bintu wishintulwila, Fetuse wanena na diwi dikatampe amba: ‘A Polo, ñeni ibakujina! Kufunda bininge kubakujinya ñeni!’” (Bil. 26:24) Kubezemuka kwa Fetuse kumwekanga ne didi kūlu dino. Bantu bavule bamonanga boba bafundija bine binena Bible bu bantu betabila bipwilo. Pavule pene ba tunangu ba ino ntanda bakomenwanga kwitabija bufundiji bwa Bible bwa lusangukilo lwa bafwe.

18. Le Polo wātentulwile Fetuse muswelo’ka, ne kyāfikije Akidipa ku kwitabija namani?

¹⁸ Ino Polo watentulula mbikavu amba: “Ñeni yami keijininepo, abe Mulēmekibwe Fetuse, ino nenanga binenwa bya bubine kadi bya ñeni mibwane. Na bubine, mulopwe mwine onesamba nandi pampikwa kafinda uyukile senene byonso bino’bi. . . . A Mulopwe Akidipa, le witabije Bapolofeto? Ndyukile amba wibetabije.” Akidipa wāitabija amba: “I patyetye’tu wadi wa kunekenya ngikale mwine Kidishitu.” (Bil. 26:25-28) Na bino bishima, bikale bya bine nansha bya bubela, bilombola amba bukamoni bwa Polo bwātengele bininge mulopwe.

19. I butyibi’ka bwākwete ba Fetuse ne Akidipa padi Polo?

¹⁹ Ebiya ba Akidipa ne Fetuse abaimana, kilomboji kilombola amba kidye kibafule. “Pobatalukile badi benda besamba abo bene na bene amba: ‘Uno muntu kaloñangapo kintu nansha kimo kifwaninwe lufu nansha bikutwa bya kifungo.’ Penepo Akidipa wanena Fetuse amba: ‘Uno muntu wadi wa kulekelelwa shi kalombelepo kukasamba kwa Kesala.’” (Bil. 26:31, 32) Bamwene amba uno muntu kadipo na mwanda. Padi mumweno obādi bamwene bene Kidishitu washintyile bikatampe.

20. I bika byālupukile ku bukamoni bwāsapwile Polo ku bakatampe ba lupusa?

²⁰ Mu ino nsekununi bimweka’mba, kekudipo mulopwe nansha umo wa ntanda wāitabije myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. Le penepa kyādi kya tunangu mutumibwa Polo asambe ku meso abo? Kilondololwa i en-en. Polo pa kutwalwa “ku balopwe ne bambikavu” mu Yudea, wāfikile ne pa kusapula bukamoni ku myaba yādi mikomo kufika’ko mu umbikalo wa Loma. (Luka 21:12, 13) Ne kadi, byonso byāmutene ne kūminina kwaāūminine matompo kwākankamikile banababo mu lwitabijo.—Fid. 1:12-14.

21. Potwendelela na kwingila mwingilo wa Bulopwe, i bika byotumwenanga’mo?

²¹ Dyalelo nadyo bidi muswelo umo onka. Potwendelela na kwingila mwingilo wa bulopwe mu matompo ne mu lwana tumwenanga’mo bivule. Tukokeja kusapula bukamoni ku balupusa botukomenwa kwitana nabo. Kūminina na kikōkeji nako kubwanya kukankamika batutu ne bakaka bene Kidishitu, kintu kibakwasha nabo bepāne pakubulwa moyo mu mwingilo wa kusapula ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwa Leza.