1-3. I kimonwa’ka kyāmwene Petelo, ne mwanda waka tusakilwa kwivwanija nshintulwilo yakyo?

 TUDI mu mwaka wa 36 Y.M. Dyuba dya bushipo dibasāmīna Petelo, aye papo ulombela pa musaka wa njibo idi kubwipi na dijiba, mu kyabu kya kibundi kya Yopa. I mweni ufikīle ku ino njibo, pano kepadi mafuku. Kushikata’tu kwashikete mu ino njibo kulombola Petelo kadipo na mboloji mu ludingo kampanda. Mwanda mwinē njibo, Shimona, i sendwe unyukanga biseba, kadi ke Muyudapo yense ubwanya kufikila kwa muntu wa uno muswelo. a Inoko, pano Petelo usa kufunda bufundiji bwa kamweno bulombola amba Yehova kadipo na mboloji.

² Aye’tu Petelo ulombela, waponena kala mu kimonwa. Bya wamona’mo bibwanya kuvutakanya Muyuda ye-yense. Mūlu mwadi mutūka kidi bwa kisandi kidi’mo banyema ba disubi mungya Bijila. Banena Petelo amba tapa udye, nandi walondolola amba: “Nkyadile kashā kintu kya disubi ne kya biko.” Abamulombola, ke musunsapo’tu umo, ino i misunsa isatu amba: “Leka kwita bintu byatōkeja Leza bu bya disubi.” (Bil. 10:14-16) Kino kimonwa kibashiye Petelo muvutakanibwe ñeni, ino ke mu kitatyipo kilampe.

³ Le kimonwa kya Petelo kishintulula bika? I kya mvubu kwivwanija nshintulwilo yakyo, mwanda mu kino kimonwa mudi bubine bwa mushike butala pa muswelo umona Yehova bantu. Batwe bene Kidishitu ba bine, ketukokejapo kusapula ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwa Leza shi ketumwenepo bantu na mwibamwena Leza. Pa kwivwanija mushintulwila kimonwa kya Petelo, tubandaulei bidi binkumenkume byālongekele’po.

4, 5. Konilusa wādi ani, ne wāmwene bika paadi ulombela?

⁴ Petelo kayukilepo amba kesha dyapityile mu Kesalea, ku kintu kya makilometele 50 dya kungala, muntu witwa bu Konilusa nandi watambwile kimonwa kya Leza. Konilusa, mudyavita wa kibumbo kya basola bene Loma,  wadi “muntu mwipāne.” b Wadi kadi muntu uleta kimfwa kiyampe ku kisaka kyandi, mwanda wadi mwana-mulume “utyina Leza pamo ne ba mu njibo yandi bonso.” Konilusa ke Muyudapo wa kwalamuka; aye i Mujentaila wakubulwa kutwela kwisao. Ino, wadi ufwila Bayuda bafudilwe lusa, wibakwasha ku ngitu. Uno mukelenge mutyima muyampe kabudilwepo “ne kuzenza Leza mafuku onso.”—Bil. 10:2.

⁵ Kubwipi na nsá ya 3:00 kyolwa, Konilusa wadi ulombela, wamona mu kimonwa mwikeulu umulombola amba: “Milombelo yobe ne byabuntu byobe bya ku lusa bibakanda ku meso a Leza ke pa kuvulukila.” (Bil. 10:4) Monka mwamuludikila mwikeulu, Konilusa watume bana-balume bakete mutumibwa Petelo. Konilusa Mujentaila wakubulwa kutwela kwisao, wadi kasake kutwela pa kibelo kyadi kimushityilwe tamba kala. Wadi kadi pabwipi na kutambula musapu wa lupandilo.

6, 7. (a) Sekununa myanda ilombola amba Leza ulondololanga milombelo ya bantu ba mityima myoloke bakimba kuyuka bubine bumutala. (b) Le tunene namani pangala pa ino myanda mimweke?

⁶ Lelo dyalelo Leza ulondololanga milombelo ya bantu ba mityima miyampe bakimba kuyuka bubine bumutala? Ivwana mwanda mumweke. Lolo umo mu Albani waitabije Kiteba kya Mulami kyadi na kishinte kisambila pa mwa kulelela bana. c Walombwele Kamoni waile ku kibelo kyandi amba: “Le uketabija amba nadi nombela Leza ankwashe mwa kulelela bami bana bana-bakaji? I aye wakutuma! Ubauntenga pa kuponena enka pa mwanda wadi ku mutyima wami!” Uno lolo ne bandi bana bana-bakaji bashilula kwifunda, mwenda mafuku wandi mulume nandi welunga ku kifundwa.

⁷ Le kino i kimfwa’tu kitolwele? Aa, ke amopo! Myanda ya uno muswelo imwekanga misunsa ne misunsa kujokoloka ntanda yonso—misunsa mivule ilengeja tunene amba ke kutupukilapo. Le penepa tunene namani? Dibajinji, Yehova ulondololanga  milombelo ya bantu ba mityima myoloke bamukimba. (1 Ba. 8:41-43; Ñim. 65:2) Dya bubidi, bamwikeulu betukwashanga mu mwingilo wa busapudi.—Kus. 14:6, 7.

8, 9. Mushipiditu ubayukija Petelo bika, ne nandi walongele’po namani?

⁸ Enka pa musaka’pa, “Petelo paadi ukilangalanga” pa nshintulwilo ya kimonwa, mikendi yatuminwe na Konilusa yafwena ku njibo. (Bil. 10:17) Lelo Petelo wapelanga misunsa isatu amba kadyangapo bidibwa bya disubi mungya Bijila, usa kwitabija kwenda na bano bantu ne kukatwela mu njibo ya Mujentaila? Mu muswelo kampanda, mushipiditu ujila wayukije kiswa-mutyima kya Leza pa uno mwanda. Basapwila Petelo amba: “Tala! Bana-balume basatu baba bakukimba. Shi ke pano imana, tūka munshi wende nabo, kokatatana nansha dimo, mwanda i ami webatuma.” (Bil. 10:19, 20) Na bubine, kimonwa kya kisandi kyamwene Petelo kyamuteakenye etabije bwendeji bwa mushipiditu ujila.

⁹ Petelo pa kuyuka’mba Leza ye ulombwele Konilusa amukimbe, watweja batuminwe’ba mu njibo “webatundaila ke beni bandi.” (Bil. 10:23a) Mutumibwa mukōkele kujadika kala milangwe na kulonda mwendele kuno kufikidila kwa mpango ya Leza.

10. I muswelo’ka uludikanga Yehova bantu bandi, ne i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula?

¹⁰ Enka ne didi kūlu dino, Yehova uludikanga bantu bandi bityebitye. (Nki. 4:18) Na mushipiditu wandi ujila, uludikanga “umpika mukōkele ne mudyumuke.” (Mat. 24:45) Tutambulanga kyaba kimo bitōkeji mu mwivwanino wetu wa Kinenwa kya Leza nansha kushinta mu myanda kampanda ya bulongolodi. I biyampe twiipangule amba: ‘Le noñanga namani shi bintu bibashinta? Lelo nkōkelanga bwendeji bwa mushipiditu wa Leza mu ino myanda?’

11, 12. I bika byālongele Petelo pa kufika mu Kesalea, ne wēfundile bika?

¹¹ Difuku dilondakana na dyaamwene kimonwa, Petelo ne bantu kitema—mikendi isatu yatuminwe na Konilusa ne Bayuda “banabetu basamba” ba mu Yopa—baenda ku Kesalea. (Bil. 11:12) Konilusa paadi utengele Petelo, wakongakanya pamo “babutule ne balunda nandi ba pa mutyima”—mobimwekela bonso Bajentaila. (Bil. 10:24) Petelo ufika’tu, walonga kintu kyakadipo ulangila: Watwela mu njibo ya Mujentaila wakubulwa kutwela kwisao! Petelo washintulula amba: “Muyukile biyampe mokijidikīlwe Muyuda kupwana na muntu wa muzo ungi nansha kumufwena, ino aye Leza wanombwele amba nkifwaninwepo kwita muntu nansha umo bu wa disubi nansha wa biko.” (Bil. 10:28) Pano Petelo wajingulula amba kimonwa kya wadi wamone kidi na ke kya kumufundijapo enka pa bintu bya kudya. Aa, ino i ne amba “nkifwaninwepo kwita muntu nansha umo [nansha ke Mujentaila mwine] bu wa disubi.”

 ¹² Bevwaniki ba matwi a nteja badi belaija Petelo. Konilusa ushintulula amba: “Shi ke pano, batwe bonso tudi pano ku meso a Leza kuteja myanda yonso ikusoñenye Yehova kunena.” (Bil. 10:33) Fwatakanya mowadi wa kwiivwanina shi bino binenwa byadi bya muntu usangedile musapu! Petelo washilula na kunena bino binenwa bya bukomo, amba: “Pano bine naivwanija’mba Leza kadipo na mboloji, ino mu mizo yonso yewa muntu umutyina ne ulonga byoloke ye witabijibwa nandi.” (Bil. 10:34, 35) Petelo wefundile amba mumweno wa Leza kewimaninepo pa lukoba, muzo, nansha mumwekelo o-onso. Petelo wasapula bukamoni butala pa mwingilo, lufu, ne lusangukilo lwa Yesu.

13, 14. (a) Le kwalamuka kwa Konilusa ne Bajentaila bakwabo mu mwaka wa 36 Y.M. kwādi na buluji’ka? (b) Mwanda waka ketufwaninwepo kutyibila bantu butyibi pa mumwekelo wabo wa panja?

¹³ Kubalongeka kintu kekyalongekele kufika ne pano: “Aye Petelo ukīsamba ino myanda,” mushipiditu ujila ubapungulwilwa bano “bantu ba mizo.” (Bil. 10:44, 45) Uno o musunsa umo kete mu Bisonekwa wāpungulwilwe mushipiditu pa bantu kumeso kwa abo kubatyijibwa. Petelo wamone amba i kiyukeno kya kwitabijibwa kwa bano Bajentaila na Leza, penepa “webasoñanya babatyijibwe.” (Bil. 10:48) Kwalamuka kwa bano Bajentaila mu mwaka wa 36 Y.M. yo mfulo ya kitatyi kya pa bula kyādi kishidilwe Bayuda. (Dan. 9:24-27) Petelo pa kutangidila mu uno mwanda, waingidija lufungulo lwa busatu kadi lwa mfulo mu “mfungulo ya Bulopwe.” (Mat. 16:19) Luno lufungulo lwāshitwidile Bajentaila ba kubulwa kutwela kwisao kibelo kya kwikala bene Kidishitu bashingwe māni a mushipiditu.

¹⁴ Batwe basapudi ba Bulopwe dyalelo, tujingulwile amba “kudi Leza kekudipo mboloji.” (Loma 2:11) Kiswa-mutyima kyandi i kya amba “bantu ba miswelo yonso bapande.” (1 Tm. 2:4) O mwanda ketufwaninwepo kutyibila bantu butyibi pa mumwekelo wabo wa panja. Mwingilo wetu i kusapula ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwa Leza, ko kunena amba kusapwila bantu bonso pambulwa kubanga musaka, muzo, mumwekelo, nansha kipwilo kyabo.

15, 16. Mwanda waka Bayuda bene Kidishitu bamo bāfutulwile Petelo, ne nandi wāshintulula namani byaalongele?

¹⁵ Ne kutatana kwine mpika, Petelo waenda ku Yelusalema na kipyupyu kya kusapula byalongeka. Mobimwekela aye kafikile, musapu wa amba Bajentaila ba kubulwa kutwela kwisao “abaitabija mwanda wa Leza,” ke mufike kala. Aye Petelo ufika, “boba bakankamika disao bashilula kumufutulula.” Abafitwa mwanda watwelele “mu njibo ya bantu bampikwa kutwela kwisao wadya ne nabo.” (Bil. 11:1-3) Kyobadi bafwila ke ambapo Bajentaila pano ke balondi ba Kidishitu. Ino bano bana ba bwanga Bayuda badi bakimba kuningila Bajentaila balame Bijila—mudi ne kutwejibwa kwisao—pa kusaka amba butōtyi bwabo bwitabijibwe na Yehova. I kimweke patōka,  byadi bikomo ku bana ba bwanga Bayuda bamo kuleka kulonda Bijila bya Mosesa.

¹⁶ Le Petelo wāshintulula namani byaalongele? Mungya Bilongwa 11:4-16, wāletele bubinga buná bulombola buludiki bwa mūlu: (1) kimonwa kyaatambwile kudi Leza (Vese 4-10); (2) lubila lwa mushipiditu (Vese 11, 12); (3) mwikeulu wapempwile Konilusa (Vese 13, 14); ne (4) kupungululwa kwa mushipiditu ujila pa Bajentaila. (Vese 15, 16) Petelo wavuya na kipangujo kiyampe’po kashā, amba: “Penepo, shi Leza webapele [Bajentaila betabije] kyabuntu kya ku bitupu [kya mushipiditu ujila] kyawetupele ne batwe [Bayuda] baitabije mudi Mfumwetu Yesu Kidishitu, le ami ne ani ubwanya kukanda Leza?”—Bil. 11:17.

17, 18. (a) Bukamoni bwa Petelo bwātūdile Bayuda bene Kidishitu pa ditompo’ka? (b) Mwanda waka kulama bumo bwa kipwilo kubwanya kwikala kukomo, ne i biyampe muntu ne muntu eipangule bipangujo’ka?

¹⁷ Bukamoni bwa Petelo bwātūdile pa ditompo dikatampe boba Bayuda bene Kidishitu. Le badi babwanya kutūla pafula mboloji yo-yonso yobadi nayo ne kwitabija Bajentaila bapya babatyijibwa amba ke banababo bene Kidishitu? Nsekununi itulombola amba: “[Batumibwa ne Bayuda bakwabo bene Kidishitu] pobaivwene ino myanda, baleka’byo, kebatumbija Leza, amba: ‘Nanshi Leza wape ne bantu ba mizo bene muswelo wa kwisāsa mwanda wa kukamona būmi.’” (Bil. 11:18) Uno mumweno muyampe wālamine bumo bwa kipwilo.

¹⁸ Dyalelo nadyo kulama bumo kubwanya kwikala kukomo, mwanda batōtyi ba bine i batambe “mu mizo yonso ne bisaka ne bantu ne ndimi.” (Kus. 7:9) Nanshi mu kipwilo mudi bantu ba misaka, bibidiji, ne bitamina bishileshile. I biyampe muntu ne muntu eipangule amba: ‘Le nkendi mujule mu mutyima wami muji o-onso wa mboloji? Lelo nsumininwe kuleka kutādilwa na tuto twa ino ntanda tukalañanya bantu—pamo bwa kuswa muzo, kabila; kwitatwila bibidiji byenu, ne kwisañuna kwa nkoba—bindudike mu muswelo ongikele na banabetu bene Kidishitu?’ Vuluka byāfikile Petelo (Kefasa) myaka ibala-inga kupwa Bajentaila babajinji kwalamuka. Pa kwikupa ku mboloji ya bakwabo, “waleka’byo kaebasonsoloka” bene Kidishitu Bajentaila kufika’nka ne byāmulemunwine Polo. (Ngt. 2:11-14) Batwe bonso twilamei nyeke ku dikinga kya mboloji.

19. Bene Kidishitu Bayuda ba mu Antyioka bāshilwile kusapwila bāni, ne i bipa’ka byālupukile’ko?

¹⁹ Lelo balondi ba Yesu bāshilwile kusapwila Bajentaila bakubulwa kutwela kwisao? Tala byalongekele mu Antyioka wa Shidea d mwenda mafuku. Kino kibundi kyadi na Bayuda bavule, ino kwadi lwana lutyetye pa bukata bwa Bayuda ne Bajentaila. Nanshi Antyioka wadi na mukenga muyampe wa kusapwila Bajentaila. Muno mo mwāshilwile bana ba bwanga Bayuda bamo kusapula myanda miyampe ku “bantu banena Kingidiki.” (Bil. 11:20) Buno busapudi kebwadipo busapwilwa enka Bayuda banena Kingidiki, aa, i ne Bajentaila ba kubulwa kutwela kwisao. Yehova wāesele mwingilo, “ne bantu bavule bene baitabija.”—Bil. 11:21.

20, 21. I muswelo’ka wālombwele Banabasa butūkanye, ne tukokeja kulombola netu namani buno butūkanye potuvuija mwingilo wetu?

²⁰ Pa kukambakena buno budimi bwaela, kipwilo kya mu Yelusalema kibatume Banabasa ku Antyioka. Kuvula kwa bantu basangela musapu kwadi kukatampe kekubwanyapo kukambakenwa na muntu umo. Le i ani mukwabo wadi wa kukwasha’ko, shi ke enkapo Solo, waikele ke mutumibwa wa mizo? (Bil. 9:15; Loma 1:5) Le Banabasa wadi wa kumona Solo bu wa lwana? Aa ke nabyapo, Banabasa wadi na butūkanye. Wakwete mulangwe wa kwenda ku Tasusa kukakimba Solo, ne kwiya nandi amukwashe’ko mu Antyioka. Abo bonso balonga’ko mwaka mutuntulu batamija bana ba bwanga mu kipwilo.—Bil. 11:22-26a.

²¹ Le tukekala namani na butūkanye potuvuija mwingilo wetu? Ino ngikadilo ilomba muntu ayuke mikalo yandi. Batwe bonso tudi na bukomo ne bwino bwishileshile. Kimfwa, bamo i basendwe mu busapudi bwa kiponka na ponka nansha bwa ku njibo ne njibo, ino bakolelwa kulonga kujokela’mo nansha kushilula bifundwa bya Bible. Shi usaka kwilumbulula mu muswelo kampanda wa busapudi, ubulwe’po kulomba bukwashi? Shi ulombe buno bukwashi, nabya padi ukalupula bipa bivule mu mwingilo obe ne kumwena’mo nsangaji mikatampe.—1 Ko. 9:26.

22, 23. Banabetu mu Antyioka bālombwele namani buswe bwa bu bana na bana, ne bantu ba Leza dyalelo nabo balombolanga namani buno buswe?

²² I mu Antyioka “mwaityilwe dibajinji bana ba bwanga na buludiki bwa Leza bu bene Kidishitu.” (Bil. 11:26b) Dino dijina ditabijibwe na Leza i difwaninwe boba badi na būmi bwiula būmi bwādi na Kidishitu. Bantu ba mizo pa kwikala ke bene Kidishitu, le kijimba kya bu bana na bana kyāikele’ko pa bukata bwa Bayuda ne Bajentaila betabije? Ivwana bidi byālongekele pāponene kipupo kya nzala kubwipi na mwaka wa 46 Y.M. e Mu bitatyi bya kala,  nzala yādi iponena enka balanda, kebadipo na bibīko bya byakudya ne bya lupeto. Pa kino kipupo kya nzala napo, bimweka bu mu bene Kidishitu Bayuda ba mu Yudea, mwādi bavule balanda, basakilwa bukwashi. Pa kuyuka kino, banabetu ba mu Antyioka—kubadila’mo ne bene Kidishitu Bajentaila—‘batuma bukwashi’ ku banababo ba mu Yudea. (Bil. 11:29) Buno shabo bo buswe bwa bu bana na bana bwa bine!

²³ Kebishidilepo ne dyalelo dine mu bantu ba Leza. Potwivwananga amba banabetu—mu ntanda yetu nansha ya bweni—basakilwa bukwashi, tuloñanga bukomo bwa kwibakwasha na mutyima tō. Makomite a misambo alongololanga bukidibukidi Makomite Atala Myanda ya Bukwashi mwa kukambakena banabetu baponenwe na bimpengele bya kipangila, pamo bwa bivula, bintenshi, ne malobe. Buno bukomo bonso bwa kukimba kukwasha i kilomboji kya bu bana na bana bwa bine.—Yoa. 13:34, 35; 1 Yo. 3:17.

24. Tukalombola namani amba tukwete na mutyika buluji bwa kimonwa kyāmwene Petelo?

²⁴ Byotudi bene Kidishitu ba bine, tukwete na mutyika kimonwa kyāmwene Petelo pa musaka wa njibo mu Yopa mu myaka katwa kabajinji. Tutōtanga Leza wambulwa mboloji. Leza usaka tusapule ne pa mfulo bukamoni bwa Bulopwe bwandi, bwine bulomba ne kusapwila bantu netu pambulwa kubanga musaka, muzo, nansha kitenta kyabo. Nanshi tusumininwei kupa ense witwivwana mukenga wa kwitaba ku myanda miyampe.—Loma 10:11-13.