1, 2. Le i kingelengele’ka kyalonga ba Petelo ne Yoano dya ku kibelo kya tempelo?

 DYUBA dya ku kyolwa dibasāmina pa bantu bāya mulwi. Bayuda bepāne ne bana ba bwanga ba Kidishitu abayula mu bifuko bya tempelo. “Nsá ya milombelo” a keisa kubwana. (Bil. 2:46; 3:1) Mu kino kibumbo, ba Petelo ne Yoano aba bepityila dya ku kibelo kya tempelo kitwa bu Kibelo kya Buya. Mu lunwa lwa bantu besamba ne lwa maulu atabula, mubaivwanikwa diwi dya wa lulombo, kitumbafumu, kilema tamba ubutulwa, ulomba byabuntu.—Bil. 3:2; 4:22.

² Penda pafwena ba Petelo ne Yoano, wa lulombo nandi papo kasha uninga na kulomba lupeto. Batumibwa abaimana, mwana-mulume’wa webate mutyima na kikulupiji. Petelo wamunena’mba, “ndalama ne olo nkidipo nabyo, ino nsa kukupa kyokya kyondi nakyo. Mu dijina dya Yesu Kidishitu mwine Nazala, imana wende!” Langa’po mwatulumukila bantu pakwata Petelo uno kilema ku kuboko ne—musunsa umbajinji mu būmi bwandi—ponka’pa waimana! (Bil. 3:6, 7) Lelo ubamone mutadila muntu’u panshi pemana maulu andi nkū ne kutompa ditabula dyandi dibajinji? Bine, wadyomboka ne kutendela Leza na diwi dikatampe!

3. Le i kyabuntu’ka kipityile byonso kyādi kya kutambula mwana-mulume mulemane pamo ne kibumbo?

³ Kibumbo kibaāna ne kututyikila kudi ba Petelo ne Yoano mu bukonde bwa Solomone. Muno, mu kifuko mwāimene Yesu ne kufundija, Petelo nandi webalombola buluji bwine bwa bino byalongeka. (Yoa. 10:23) Wape kibumbo pamo ne yewa wadi kilema, kyabuntu kipite ndalama ne olo. Kino kyabuntu i kipite ne kwikala monka mukomo nkē. I mukenga wa kwisāsa, kulekelwa bubi bwabo ne kwikala balondi ba Yesu Kidishitu, “Kalombwe Mukatampe wa būmi” utongelwe na Yehova.—Bil. 3:15.

4. (a) Kingelengele kya kundapa kyālengeje bulwi’ka? (b) Lelo i bipangujo’ka bibidi byotusa kulondolola?

⁴ Dino shadyo i difuku dya nsangaji! Muntu umo waundapwa kadi pano  kaenda. Bantu bavule abapebwa mukenga wa kundapwa ku mushipiditu amba banangile mwa kufwaninwa Leza. (Kol. 1:9, 10) Ne kadi, binkumenkume bya mu dino difuku bibalengeja balondi ba lulamato ba Kidishitu balwe na bantu bādi na lupusa bebakankaja kuvuija lubila lwa Yesu lwa kusapula musapu wa Bulopwe. (Bil. 1:8) Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo ne manwa āingidije ba Petelo ne Yoano—“bantu bampikwa kufunda kadi ba bituputupu”—pobāsapwidile bibumbo bukamoni? b (Bil. 4:13) Ne tukeula namani muswelo obālwile, abo ne bana ba bwanga bakwabo, na kupangwapangwa?

5. Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wēsambile Petelo na kibumbo?

⁵ Ba Petelo ne Yoano abaimana ku meso a kibumbo, koku bayukile amba bamo umbukata mwabo banene’nka panopano amba Yesu apopwe ku mutyi. (Mako 15:8-15; Bil. 3:13-15) Fwatakanya’po bidi bukankamane bwālombwele Petelo panena pampikwa moyo amba kilema waundapibwa mu dijina dya Yesu. Petelo kāpelwilepo bubine mwanda wa kutyina kulobeja bantu. Wātopeka patōkelela kibumbo mu kwiela kokyeelele mu lufu lwa Kidishitu. Ino Petelo kebalaminepo kiji nansha kwibashikwa, ke-bantu bālongele kino ‘mwanda kebādipo bayukile.’ (Bil. 3:17) Wēbete bu banababo ne kwimanina pa muswelo muyampe wa kupāna musapu wa Bulopwe. Shi besāse ne kwikala na lwitabijo mudi Kidishitu, nabya “bitatyi bya kutūja” bitamba kudi Yehova bikebafikila. (Bil. 3:19) Netu mo monka, tufwaninwe kwikala bakubulwa moyo ne kusapula patōkelela butyibi bwa Leza bwiya’bu. Ino koku kadi, ketufwaninwepo kwikala ba kasumalomo, kalobolobo, nansha ba kutyibila bantu mambo. Inoko, tumonei boba botusapwila bu babwanya kwikala banabetu, na kwimanina muswelo muyampe wa kupāna musapu wa Bulopwe pamo bwa Petelo.

6. Le ba Petelo ne Yoano bālombwele kwityepeja muswelo’ka?

⁶ Batumibwa bādi bana-balume betyepeje. Kebeombelepo kyadi pa bingelengele byobālongele. Petelo wālombwele kibumbo amba: “Mwanda waka mwitutala sō bwa batwe baendeja uno muntu ku bukomo bwetu nansha na bwine Leza bwetu?” (Bil. 3:12) Petelo ne batumibwa bakwabo bādi bayukile amba kiyampe kyonso kyobādi balonga mu mwingilo, i Leza wādi wibapa bukomo, ke abo benepo. Pa kino, na kwityepeja konso bāpele Yehova ne Yesu ntumbo ya byonso byobālongele.

7, 8. (a) Le i kyabuntu’ka kyokokeja kupa bantu? (b) I muswelo’ka ufikidila dyalelo mulao wa “kujokejibwa kwa bintu byonso”?

⁷ Netu tusakilwa kulombola kuno kwityepeja potwingila mwingilo wa kusapula Bulopwe. Eyo, mushipiditu wa Leza keupangapo bene Kidishitu ba dyalelo bukomo bwa kundapa mu kingelengele. Nansha nabya, tukwashanga bantu bekale na lwitabijo mudi Leza ne mudi Kidishitu amba bakatambule kyabuntu na kyokya kyapēne Petelo—ke mukenga wa kulekelwa bubi  ne kutūjibwa na Yehova kadi. Mwaka ne mwaka, bantu tutwa twa tununu betabijanga kino kyabuntu kadi babatyijibwanga ke bana ba bwanga ba Kidishitu.

⁸ Na bubine, tudi mu kitatyi kya “kujokejibwa kwa bintu byonso” kyātelelwe na Petelo. Pa kufikidija “byānenene Leza kupityila ku kyakanwa kya bapolofeto bandi bajila ba pa kala,” Bulopwe bwashimikilwe momwa mūlu mu mwaka wa 1914. (Bil. 3:21; Ñim. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Kinondanonda’tu na papo, Kidishitu waanza kutala mwingilo wa kujokejibwa ku mushipiditu wingilwa pano pa ntanda. Pa kino, bavule bene i batwele mu paladisa ya ku mushipiditu, ke babikalwa ba Bulopwe bwa Leza. I bavūle bumuntu bwa kala bwenda bubola, ne “kuvwala bumuntu bupya bwapangilwe mwendele kiswa-mutyima kya Leza.” (Ef. 4:22-24) Pamo’nka bwa bundapi bwa kilema wa lulombo, uno mwingilo utulumuja wingilwanga, ke na bukomopo bwa bantu, ino i na mushipiditu wa Leza. Pamo bwa Petelo, tufundijei bakwetu pampikwa moyo ne kwingidija senene Kinenwa kya Leza. Byonso bikalupuka ku kukwasha kotukwasha bantu bekale ke bana ba bwanga ba Kidishitu, tukebilonga na bukomo bwa Leza, ke bwetupo batwe bene.

9-11. (a) Lelo bendeji ba Bayuda abalonga bika pa kwivwana musapu wa ba Petelo ne Yoano? (b) Le batumibwa nabo i basumininwe kulonga bika?

⁹ Mwisambo wa Petelo, mishindo ne mabila a yewa wadi kilema bibaleta lunwa. O mwanda, kapita wa tempelo—utongelwe kutala ne kulama kifuko kya tempelo—ne babitobo bakulu abaiya kukonkotola mwanda. Mobimwekela bano bana-balume i Basadusea, katango ka bampeta ne balupusa mu politike bapwene na bene Loma ne bapela bijila bya ku kanwa bisenswe Bafadiseo, kadi bafutulwile ne lukulupilo lwa lusangukilo. c Bine, abalobe pa kumona ba Petelo ne Yoano mu tempelo bafundija pampikwa moyo amba Yesu i musanguke!

¹⁰ Bano balwana bakalabale abaeleja ba Petelo ne Yoano mu kifungo ne kwibasambija difuku dilonda’po kumeso a kidye kikatampe kya Bayuda. Mungya bano baludiki ba kwizunzula, ba Petelo ne Yoano i “bantu bampikwa kufunda kadi ba bituputupu,” kebadipo na lupusa lwa kufundija mu tempelo. Kebafundilepo ku masomo a bipwilo matumbe. Ino, kubulwa kafinda ne kusumininwa kwabo bibatulumuja kidye kyonso. Mwanda waka ba Petelo ne Yoano bādi na buno bwino? Bubinga bumo bidi, i mwanda “badi pamo na Yesu.” (Bil 4:13) Mfumwabo mwine wēbafundije na lupusa, ke pamopo bwa basonekeji.—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Kidye kibasoñanya batumibwa baleke kusapula. Mu ntanda’ya, mbila ya kidye yo yādi inenwe kulondwa. Mayenga’tu kunyuma, Yesu paādi kumeso abo, enka bano bantu ba mu kino kitango bānenene amba: “Ufwaninwe kufwa.” (Mat. 26:59-66) Nansha nabya, ba Petelo ne Yoano kebāzakelepo.  Nansha byobemene ku meso a bampeta, bantu bafunde kadi balupusa, abanena pambulwa moyo kadi na bulēme amba: “Shi kadi i kyoloke ku meso a Leza kwimwivwana’ko banwe kupita’ko Leza, tyibai’o banwe bene. Inoko batwe, ketubwanyapo kuleka kwisamba bintu byotwamwene ne byotwaivwene.”—Bil. 4:19, 20.

12. Le i bika biketukwasha twikale na bukankamane ne kusumininwa?

¹² Lelo nobe ubwanya kwikala na buno bukankamane? Wiivwananga namani shi ubamone mukenga wa kusapwila bampeta, bafunde, ne balupusa ba mu kyenu kibundi? Le bikekala namani shi ba mu kisaka, balunda ku masomo, nansha bengidi nobe bakufutulula pa mwanda wa nkulupilo yobe? Lelo ukazakala? Shi i amo, nankyo yuka amba ubwanya kunekenya luno luzakalo. Yesu paādi pano panshi, wāfundije batumibwa mwa kubingijija nkulupilo yabo na kikulupiji ne bulēme. (Mat. 10:11-18) Yesu pa kupwa kusanguka, wālaile bandi bana ba bwanga amba ukekala nabo “mafuku onso kufika ne ku mvuyo ya ngikadilo ya bintu.” (Mat. 28:20) Mu bwendeji bwa Yesu, “umpika mukōkele ne mudyumuke” witufundijanga mwa kubingijija nkulupilo yetu. (Mat. 24:45-47; 1 Pe. 3:15) Tufundanga’byo ku kupwila kwa pa kipwilo, kimfwa Ku Kupwila kwa Būmi ne Mwingilo Wetu ne mu mabuku esambila pa Bible, kimfwa bishinte bidi mu “Bipangujo bya mu Bible Bilondolwelwe” bidi pa diteba dya jw.org. Lelo wingidijanga senene bino bingidilwa? Shi ulonge namino, bukankamane ne kusumininwa kobe bikavudila’ko. Pamo bwa batumibwa, nobe kukalekapo kunena bubine bwa ku mushipiditu butendelwa bowamwene ne bowaivwene.

13, 14. Shi tubatanwa na kupangwapangwa, i bika byotufwaninwe kulonga ne mwanda waka?

¹³ Ba Petelo ne Yoano, bapwa’tu kukutululwa mu kifungo, abaketana na kipwilo kyonso. Abo bonso pamo, “batulwila mawi abo . . . kudi Leza” ne kumulomba ebape bukankamane bwa kusapula. (Bil. 4:24) Petelo wādi uyukile buvila budi mu kwikulupila potulonga kiswa-mutyima kya Leza. Mayenga abala-anga kunyuma, wēkulupile pa wānenene Yesu amba: “Nansha bonso  abakukala pa mwanda obe, ami nkikakukalapo nansha dimo!” Ino yō, monka mwālaile’kyo Yesu, Petelo ne kwija mpika wāivwana moyo wa bantu ne kutuna wātuna mulunda ne mufundiji wandi. Inoko Petelo wāboile ñeni ku kilubo kyandi.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Ke’nkapo kusumininwa kukakukwasha uvuije mwingilo wa kusapula bukamoni bwa Kidishitu. Shi balwana abakimbe kutyumuna lwitabijo lobe nansha kukukankaja kusapula, londa kimfwa kya ba Petelo ne Yoano. Lomba Yehova akukomeje. Kimba bukwashi ku kipwilo. Lombola bakulumpe ne banabetu batame ku mushipiditu makambakano olwa nao. Milombelo ya banabenu ikokeja kwikala na bukomo bwa kukukwasha.—Ef. 6:18; Yak. 5:16.

15. Mwanda waka boba balekele kyaba kimo kusapula kebafwaninwepo kuzoza?

¹⁵ Kokazoza shi kyaba kimo ubaleka’byo kusapula pa mwanda wa kuningilwa. Vuluka, batumibwa bonso bālekele’byo kusapula kinondanonda na lufu lwa Yesu, ino kupwa bāshilula kusapula monka. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Pa kyaba kya kuleka bilubo bya pa kala bikuzozeje, le ubulwe’po kuboila’ko ñeni ne kukankamika nabyo bakwenu?

16, 17. Le i ñeni’ka yotuboila ku milombelo yālombele balondi ba Kidishitu mu Yelusalema?

¹⁶ Le tukalomba bika shi ba lupusa betususula? Tala, bana ba bwanga kebālombelepo amba matompo aleke kwibafikila. Bāvulukile byānene Yesu amba: “Shi bampangilepangile amiwa, ne banwe nenu bakemupangapanga.” (Yoa. 15:20) Bano bana ba bwanga bakōkele bālombele Yehova’mba “tá mutyima” ku balwana betuzakaja. (Bil. 4:29) Bana ba bwanga bāmwene myanda yonso moikadile, kadi bājingulwile amba kupangwapangwa kwabo i kufikidila kwa bupolofeto. Bāyukile amba, monka mwēbafundijije Yesu kulombela, kiswa-mutyima kya Leza ‘kikalongeka pano pa ntanda,’ pampikwa kubanga binenwa bya mulopwe nansha umo.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Pa kusaka kulonga kiswa-mutyima kya Leza, bana ba bwanga bālombele Yehova amba: “Kwasha bapika bobe besambe’nka kwisamba mwanda obe pampikwa moyo nansha dimo.” Le i kilondololwa’ka kyāletele Yehova ponka’pa? “Kifuko kyobadi bebungile’mo kyatenkana, ne abo bonsololo bayulwa mushipiditu ujila kebesambe mwanda wa Leza pampikwa moyo.” (Bil. 4:29-31) I kutupu  kibwanya kukankaja kiswa-mutyima kya Leza kulongeka. (Isa. 55:11) Nansha bikoleja bikale bikatampe namani, nansha balwana i bakomo namani, shi tutulule mawi etu kudi Leza mu milombelo, tukulupilei amba uketupa bukomo bwa kwisamba nyeke mwanda wandi pampikwa moyo.

18. Le bantu ba mu kipwilo kya mu Yelusalema abalonga bika pa kwikwasha abo bene na bene?

¹⁸ Kipwilo kipya kya mu Yelusalema kibatama lubilo, na pano kekidi na bantu 5 000 ne musubu. d Nansha byobātambile mu bifuko bishileshile, bana ba bwanga “badi na mutyima umo ne muya umo.” Badi mu bumo mu ñeni ne mu mulangilo mwine. (Bil. 4:32; 1 Ko. 1:10) Bana ba bwanga kebālombelepo Yehova esele enka bukomo bobalonga. Ino bēkweshe abo bene na bene ku mushipiditu ne, pobibwanika, ku ngitu. (1 Yo. 3:16-18) Kimfwa, mwanā bwanga Yosefa, witwa ne bu Banabasa na batumibwa, wāpoteje kipeta kyandi kya ntanda ne kupāna pambulwa kakama lupeto amba lukwashe boba baile kulampe, mwanda wa bashikate mafuku mu Yelusalema, mwa kufundila bivule pa lwitabijo lwabo lupya.

19. Mwanda waka Yehova wāipaile ba Ananaisa ne Safaila?

¹⁹ Ba Ananaisa ne Safaila, ba mulume ne mukaji, nabo abapoteja kintu kyabo ne kuleta kyabuntu. Wabepa bya bubela aye ne wandi mukaji amba abaleta lupeto lonso; aye nanshi “wafya’ko lupeto lumo.” (Bil. 5:2) Yehova waipaya bano ba mulume ne mukaji, ke mwandapo wa lupeto lutyetye lobāletele, aa, ino i mwanda kukanina kwabo kwa mutyima kwādi kubi kadi kwa bongojani. ‘Obābepele i Leza, ke bantupo, aa.’ (Bil. 5:4) Pamo bwa banzazangi bātopekelwe na Yesu, ba Ananaisa ne Safaila bākimbile ntumbo ya bantu pa kyaba kya kukimba kwitabijibwa na Leza.—Mat. 6:1-3.

20. Lelo i ñeni’ka yotuboila ku byabuntu bya kupa Yehova?

²⁰ Dyalelo nadyo, pamo bwa mushipiditu wa buntu wādi na bana ba bwanga ba kikōkeji mu myaka katwa kabajinji mu Yelusalema, Batumoni bavule nabo bakwatakanyanga mwingilo wa kusapula wingilwa ntanda yonso na kutūla byabuntu. I kutupu uningilwanga kuleta kitatyi nansha lupeto mwanda wa kukwatakanya uno mwingilo. Bine, Yehova kasangelangapo tumwingidile na mutyima kanyonga nansha na kutononwa. (2 Ko. 9:7) Yehova utele mutyima, ke ku bungipo, ino i ku kukanina kotudi nako potutūla byabuntu. (Mako 12:41-44) Ketusakilepo kwikala bwa ba Ananaisa ne Safaila na kuleka mwingilo wetu otwingidila Leza utononwe na kwisakila nansha mwanda wa kukimba ntumbo. Ino pamo bwa Petelo, Yoano, ne Banabasa, twingidilei nyeke Yehova na kukanina kwa mutyima muyule buswe bwa kuswa Leza ne bakwetu.—Mat. 22:37-40.