1. I bika byotukulupile?

 BATWE bantu ba Yehova, tuyukile amba witusenswe kadi witusakilanga twikale na būmi bulumbuluke. (Loma 8:35-39) Tukulupile amba potulonda nyeke misoñanya ya mu Bible tumwenanga’mo. (Isa. 48:17, 18) Le bikekala namani shi tubatanwa na makambakano ampikwa kulaya?

2. Le i makambakano’ka otubwanya kutanwa nao, ne ano makambakano abwanya kwitulengeja twiipangule bipangujo’ka?

² Bengidi bonso ba Yehova batanwanga na makambakano. Kimfwa, muntu wa mu kisaka ubwanya kwitutyumuna mutyima mu muswelo kampanda. Tubwanya kutanwa na misongo mikatampe mine ibwanya kwitulengeja tutunye kulonga bivule mu mwingilo wa Yehova. Kimpengele kya kipangila kibwanya kwitonena bintu. Ne kadi tubwanya kupangwapangwa pa mwanda wa nkulupilo yetu. Potutanwa na ano makambakano, tubwanya kwiipangula’mba: ‘Mwanda waka kino kibamfikila? Le kudi kibi kyonongele? Le kino kilombola’mba Yehova waungilwa?’ Le kodi mwiivwane uno muswelo? Shi i amo, kokatyumukwa mutyima. Ne bengidi ba Yehova bavule ba kikōkeji ke beivwane uno muswelo.—Ñim. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. I bika byotwifunda mu Ñimbo ya Mitōto 34:19?

³ Tanga Ñimbo ya Mitōto 34:19. Mu uno Mutōto mutanwa myanda ibidi mikatampe: (1) Boloke batanwanga na makambakano. (2) Yehova witukūlanga’ko. Le witukūlanga’ko namani? Muswelo umo bidi i na kwitukwasha twikale na mumweno muyampe pa būmi mu ino ngikadilo ya bintu. Nansha bilaile Yehova amba tukatana nsangaji mu kumwingidila,  kakankajangapo makambakano aleke kwitutana. (Isa. 66:14) Witukankamika tute mutyima ku būmi bwa kumeso—kitatyi kyotukekala na būmi bwaetusakila twikale nabo nyeke. (2 Ko. 4:16-18) Pano’ko bidi, witukwashanga mwanda wa twendelele kumwingidila difuku ne difuku.—Mad. 3:22-24.

4. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

⁴ Twisambilei’ko pa ñeni yotubwanya kuboila ku bimfwa bya bengidi ba Yehova ba kikōkeji ba mu kitatyi kyālembelwe Bible, ne ba mu ano etu mafuku. Enka motusa kwikimwena, tubwanya kutanwa na makambakano ampikwa kulaya. Ino shi tukulupile bya binebine mudi Yehova, kakatunyapo nansha dimo kwitukwatakanya. (Ñim. 55:22) Potubandaula bino bimfwa, wiipangule amba: ‘Le nadi wa kulonga namani mu uno mwanda? Le bino bimfwa bikomeja namani kikulupiji kyami mudi Yehova? I bufundiji’ka bombwanya kwingidija mu būmi bwami?’

5. Le i makambakano’ka ātene Yakoba pa mwanda wa Lebane? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

⁵ Bengidi ba Yehova ba mu kitatyi kyālembelwe Bible bātenwe na makambakano ampikwa kulaya. Twisambilei’ko padi Yakoba. Shandi wāmusoñenye kukasonga mukaji ku bana ba mubutule wandi Lebane mutōtyi wa Yehova. Kadi wāmukulupije amba Yehova ukamwesela bya binebine. (Ngo. 28:1-4) Yakoba wālongela monka. Wāshiya ntanda ya Kenani wāenda ku njibo ya Lebane wādi na bana babidi bana-bakaji—ba Lea ne Letyela. Yakoba wāsanswa Letyela mwanā Lebane wādi’po mwanuke. Kadi wāitabija kwingidila shandi myaka isamba-ibidi kumeso kwa kumusonga. (Ngo. 29:18) Inoko bintu kebyāikelepo mwaādi wibilangila. Lebane wāmudimba na kumusongeja Lea wandi mwana mukulu. Ebiya wāitabija’mba Yakoba asonge Letyela kupwa kwa yenga umo pa kupita’po. Inoko wādi ufwaninwe monka kwingila myaka isamba-ibidi. (Ngo. 29:25-27) Kadi Lebane wālongēle Yakoba bintu na mankufi. Myaka yonso yōbaingidije Yakoba kudi Lebane yābwene myaka 20!—Ngo. 31:41, 42.

6. Le i makambakano’ka makwabo āuminine Yakoba?

⁶ Yakoba wāuminine makambakano makwabo. Wādi na kisaka kikatampe, ino bandi bana kebādipo beivwana. Bāpoteja enka ne mwanabo Yosefa mu bupika. Bana babidi ba Yakoba, ba Shimioni ne Levi, bāletēle kyabo kisaka bumvu ne kufutulwija dijina dya Yehova. Kutentekela pa bino, Letyela mukaja Yakoba muswe wāfwa pa kubutula wabo mwana wa bubidi. Kadi pa mwanda wa kipupo kikatampe kya nzala, byālombele Yakoba avilukile mu Edipito nansha byaādi ke mununu.—Ngo. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Le Yehova wālombwele namani amba witabije Yakoba?

⁷ Nansha Yakoba byaātenwe na ano makambakano onso, kābudilwepo lwitabijo mudi Yehova ne mu milao yandi. Kupwa Yehova wāmulombola’mba umwitabije. Kimfwa, Lebane paālongēle Yakoba bintu na mankufi, Yehova wāmwesele na kumupa bintu bivule. Mona’po mu ñeni Yakoba ufwija’ko Yehova bininge pa kwimona na wandi mwana Yosefa, waādi ulangila’mba ke mufwe! Bulunda bwa pabwipi bwādi bupwene Yakoba na Yehova bwāmulengeje alwe na makambakano. (Ngo. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Netu shi tulame kipwano kyotupwene na Yehova, tukōminina makambakano ampikwa kulaya.

8. Le Mulopwe Davida wādi usaka kulonga bika?

 ⁸ Mulopwe Davida kābwenyepo kulonga byonso byaādi ulanga kulonga mu mwingilo wa Yehova. Kimfwa, Davida wādi usaka kūbakila Leza tempelo. Wāsapwila’mo mupolofeto Natana. Natana nandi wāmutentulula’mba: “Longa byonso bidi mu mutyima obe, mwanda Leza wa bine udi nobe.” (1 Bi. 17:1, 2) Bine, Davida ye uno wākankamikilwe na bino binenwa. Padi ye uno wākwete’ko kiponka na ponka mpango ya kushilula uno mwingilo mukatampe.

9. Le Davida wālongele’po namani ku musapu utyobola mu bidyoma?

⁹ Kepākabilepo ne mpafu mine, mupolofeto wa Yehova wākajokela kudi Davida na musapu utyobola mu bidyoma. “Mu bwine bufuku’bwa,” Yehova wāsapwidile Natana amba ke Davidapo ukōbaka tempelo; ino i umo wa mu bandi bana. (1 Bi. 17:3, 4, 11, 12) Le Davida wālongele’po namani? Wāshintyile kitungo kyandi, wāta mutyima ku kukongakanya lupeto ne bingidilwa byādi bya kukwasha wandi mwana Solomone ku lūbako.—1 Bi. 29:1-5.

10. Le Yehova wāesele Davida muswelo’ka?

¹⁰ Pa kupwa kuyukija Davida’mba ke ayepo ukōbaka tempelo, kiponka na ponka Yehova wāsamba nandi kipwano. Yehova wālaya Davida amba umo wa ku lutundu lwandi ukabikalanga nyeke. (2 Sa. 7:16) Bine mu Umbikalo wa Myaka Kanunu, Davida ukasangala bininge pa kuyuka’mba, Yesu i Mulopwe utambile ku lutundu lwandi! Ino nsekununi itukwasha twivwanije amba, nansha shi ketubwanyapo kulonga byonso byotwadi tulanga kulonga mu mwingilo wa Yehova, aye ubwanya kwitwesela madyese makwabo oketwadipo tulangila.

11. Le bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bāeselwe namani nansha Bulopwe byokebwāilepo mobādi balangila? (Bilongwa 6:7)

¹¹ Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bātenwe na makambakano okebādipo balangila. Kimfwa, bādi batengēle na kipyupyu kwiya kwa Bulopwe bwa Leza, inoko kebādipo bayukile kitatyi kyobukāya. (Bil. 1:6, 7) Le i bika byobālongele’po? Bāvudilwe bya kulonga mu mwingilo wa busapudi. Pobādi balonga bukomo bwa kusambakanya myanda miyampe, bādi bemwena madyese a Yehova.—Tanga Bilongwa 6:7.

12. Le bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bālongele namani pokwāikele kipupo kya nzala?

¹² Kitatyi kimo, kipupo kikatampe kya nzala kyāponene “pa ntanda yonso ikelwe na bantu.” (Bil. 11:28) Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji nabo bātengelwe na kino kipupo. Le ubwanya kufwatakanya mobālwidile na kuno kusakana kukatampe kwa bidibwa? Na bubine, mitwe ya bisaka yādi izumbija mityima pa mwa kukwatakenya bisaka byabo. Le tunene namani pa bankasampe bādi basaka kutandabula mwingilo wabo? Le bālangile amba bafwaninwe kwilaija kipupo kya nzala kipwe ebiya kebashilula mwingilo? Bene Kidishitu bāshintyile mungya ngikadilo yēbatene. Bāendelele kusapula monso mobādi babwaninya, kadi bēabile na nsangaji bintu byobādi nabyo na batōtyi-nabo ba mu Yudea.—Bil. 11:29, 30.

13. I madyese’ka ēmwenine bene Kidishitu mu kitatyi kya kipupo kya nzala?

¹³ I madyese’ka ēmwenine bene Kidishitu mu kitatyi kya kipupo kya nzala? Boba bātambwile bukwashi bāmwene amba Yehova wibakwatakenye. (Mat. 6:31-33) Bēmwene bu badi pabwipi na batōtyi-nabo bāile kwibakwasha. Kadi boba bātūdile byabuntu ne bāingile ku mwingilo wa kuleta bukwashi bēmwenine nsangaji itamba ku kupāna. (Bil. 20:35) Yehova wēbesele abo bonso mwanda bāibidile kuno kushinta kwa bintu.

14. Le i bika byātene ba Banabasa ne mutumibwa Polo, ne i bika byālupukile’ko? (Bilongwa 14:21, 22)

¹⁴ Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bādi bapangwapangwa kitatyi ne kitatyi, kadi kyaba kimo mu kitulumukila. Tutalei  byātene ba Banabasa ne mutumibwa Polo kitatyi kyobādi basapula mu Lesetala. Dibajinji, bātundailwe na kyanga kudi boba bādi bebateja. Ino kitatyi pa kupita’po, balwana “banekenya bibumbo bya bantu,” kadi bamo mu bano’ba bāasa Polo mabwe ne kumushiya mupungile. (Bil. 14:19) Ino ba Banabasa ne Polo bāendelela kusapula ku bifuko bikwabo. Le i bika byālupukile’ko? Bālongele “bana ba bwanga bavule,” kadi binenwa byabo ne kimfwa kyabo byākomeje batōtyi-nabo. (Tanga Bilongwa 14:21, 22.) Bavule bāmwenine’mo mwanda ba Banabasa ne Polo kebālekele’byopo nansha byobātenwe na kupangwapangwa kwa mu kitulumukila. Netu tukeselwa shi twendelele kwingila mwingilo witupele Yehova.

15. Le i bika byowefunda ku kimfwa kya Tutu Macmillan?

¹⁵ Dya mu myaka itwala ku 1 914, bantu ba Yehova bādi batengēle kulongeka kwa kintu kampanda kikatampe. Tutalei’ko kimfwa kya Tutu Macmillan. Pamo bwa bāntu bavule mu kine kitatyi’kya, Tutu Macmillan wādi ulanga’mba kasa kwenda mūlu. Mu mwisambo waānenene mu Kweji 9, 1914, wānenene’mo amba: “Bimweka padi uno ye mwisambo wami wa mfulo.” Na bubine, uno kewādipo wandi mwisambo wa mfulo. Mwenda mafuku Tutu Macmillan walembele amba: “Padi bamo motudi badi balanga’mba ketusa kwenda mūlu.” Ubweja’ko amba: “Kintu kyotwadi tufwaninwe kulonga i kuvudilwa bya kulonga mu mwingilo wa Mfumwetu.” Tutu Macmillan wavudilwe bya kulonga. Wadi mupyasakane mu mwingilo. Kadi wadi na dyese dya kukankamika banabetu bavule badi bakutyilwe mu buloko pa mwanda wa kuleka kwikuja mu bya ino ntanda. Ne kadi waendelele kutanwa ku kupwila nansha ke paadi ke mununu. Le Tutu Macmillan wamwenine namani mu kwingidija senene kitatyi nansha byaadi utengēle kwenda mūlu? Kitatyi kityetye kumeso kwa afwe mu 1966, walembele amba: “Lwitabijo lwami i lukomene’ko bininge kupita ne polwadi.” Uno shao o mumweno muyampe otufwaninwe kwiula batwe bonso—nakampata shi ketudi bōminine makambakano mu kitatyi kilampe!—Bah. 13:7.

16. Le i makambakano’ka a mu kitulumukila atene Tutu Herbert Jennings ne wandi mukaji? (Yakoba 4:14)

¹⁶ Bengidi bavule ba Yehova bekondanga na misongo ya mu kitulumukila. Kimfwa, nsekununi ya mu būmi ya Tutu Herbert Jennings b ilombola aye ne wandi mukaji mobasangedile kutumwa bu bamishonele mu Ghana. Ino mu kine kitatyi’kya, bamukwata misongo mikatampe ya kujinwa ñeni. Tutu Jennings pavuluka binenwa bidi mu Yakoba 4:14, unena pa byamutene amba, “Bintu bya ‘kesha’ ketwibiyukilepo.” (Tanga.) Walembele amba: “Abyo pa kwikala namino, twaviluka mu Ghana ne kushiya balunda netu bavule, twajokela mu Kanada [mwanda wa kundapibwa].” Yehova wakweshe Tutu Jennings ne wandi mukaji bendelele kumwingidila na kikōkeji nansha byobatenwe na ano makambakano.

17. Le kimfwa kya Tutu Jennings kyakweshe namani banabetu mu lwitabijo?

 ¹⁷ Bino binenwa byampikwa budimbidimbi bya Tutu Jennings byakweshe bininge bantu bakwabo. Kaka umo walembele amba: “Kutanga nsekununi ya Tutu Jennings kwantengele bininge. . . . Ponatangile muswelo walekele uno Tutu mwingilo wa bu mishonele pa mwanda wa misongo, kwankweshe bininge ngikale na mumweno muyampe pa ngikadilo yondi’mo.” Tutu umo wanenene nandi amba: “Pa kupwa kwingila bu mukulumpe mu bula bwa myaka dikumi, byaunombele kwibuleka pa mwanda wa misongo ya kujinwa ñeni. Nadi nemona bu nakomenwa, kadi kutanga nsekununi ya mu būmi kwadi nkutyumuna mutyima. . . . Inoko kūminina kwa Tutu Jennings kwankankamikile bininge.” Kino kituvuluja’mba potūminina makambakano ampikwa kulaya, tukankamikanga bakwetu. Nanshi, nansha shi būmi bubashinta mu muswelo oketwadipo twibulangila, tubwanya kwikala bu kimfwa kiyampe mu lwitabijo ne kūminina.—1 Pe. 5:9.

18. Enka motwekimwena pa kifwatulo, le i bika byotwifunda ku kimfwa kya kaka wa kishala wa mu Nijeria?

¹⁸ Bimpengele pamo bwa kipupo kya Corona biletelanga bantu ba Yehova bavule makambakano. Kimfwa, kaka umo wa kishala wa mu Nijeria wabudilwe bidibwa. Difuku dimo, wandi mwana mwana-mukaji wamwipangwile byobasa kudya pa kupwa kutēka tumutyele tutyetye tobadi bashele nato. Uno kaka wasapwila wandi mwana’mba, kebadipo na lupeto nansha bidibwa ino bafwaninwe kwiula mukaji wa kishala wa ku Zelefata—ko kunena’mba batēke bidibwa byashele’ko ne kutūla kikulupiji kyabo mudi Yehova. (1 Ba. 17:8-16) Kumeso kwa balangulukile pa byobasa kudya mu dine difuku’dya, batambula kivwe kya byakudya bitamba ku banabetu. Mu kino kivwe mwadi byakudya bya mayenga abidi ne kupita. Uno kaka wanenene amba, bine Yehova waivwene byonadi nsapwila wami mwana. Na bubine, shi tukulupile mudi Yehova, makambakano ampikwa kulaya abwanya kwitufwenya pabwipi nandi.—1 Pe. 5:6, 7.

19. Le i kupangwapangwa’ka kwaūminine Aleksey Yershov?

¹⁹ Mu ino myaka’i, batutu ne bakaka bavule i bōminine kupangwapangwa kokebadipo balangila. Twisambilei’ko pa kimfwa kya Tutu  Aleksey Yershov ushikatanga mu Rusi. Bantu ba Yehova mu Rusi badi bengidila Yehova mu bwanapabo kitatyi kyabatyijibwe Tutu Yershov mu 1994. Inoko mwenda myaka, bintu byashintyile. Mu 2020 njibo ya Tutu Yershov yasātyilwe, ne bintu byandi bivule byayetwe. Myeji mivule pa kupita’po, ba lupusa bamusambīle amba i nkuma-bibi. Pa kubipijija’ko bintu, bamusambije pangala pa myanda yakwetwe mu video na muntu wadi wilombola bu usangedile kwifunda Bible mu bula bwa mwaka umo ne kupita. Bine bamusanshije!

20. Le Tutu Yershov wakomeje namani kipwano kyandi na Yehova?

²⁰ Le kudi bintu biyampe byalupukile ku kupangwapangwa kwa Tutu Yershov? En-en. Kipwano kyandi na Yehova kyaningile’ko bininge. Unena’mba: “Ami ne wami mukaji twadi tulombela pamo kitatyi ne kitatyi. Namwene amba nkyadipo wa kubwanya kūminina ano makambakano pampikilwa bukwashi bwa Yehova.” Ubweja’ko amba: “Kifundwa kya pa kasuku kyankweshe ndwe na kutyumukwa mutyima. Nadi nangulukila pa bimfwa bya bengidi ba kikōkeji ba pa kala. Mu Bible mudi nsekununi mivule ilombola kamweno kadi mu kwikala talala ne kukulupila mudi Yehova.”

21. Le i bika byotwefunda mu kino kishinte?

²¹ Le i bika byotwefunda mu kino kishinte? Tubefunde’mo amba tubwanya kutanwa na makambakano ampikwa kulaya mu ino ngikadilo ya bintu. Nansha nankyo, Yehova ukwashanga nyeke bengidi bandi kitatyi kyobamukulupila. Enka mokinenenwe mu kisonekwa kīmanine’po mutwe wa mwanda’mba: “Masusu a moloke i mavule, ino Yehova umukūlanga ku onso.” (Ñim. 34:19) Nanshi ketwakitai mutyima pa makambakano etu, ino tutei’o pa bukwashi butamba kudi Yehova. O mwanda pamo bwa mutumibwa Polo, netu tukabwanya kunena’mba: “Mu byonsololo ngidi na bukomo kupityila kudi yewa unkomeja.”—Fid. 4:13.