1, 2. (a) Lelo bantu bamo banenanga bika pa mulangwe wa amba Leza udi na bulongolodi? (b) Le i bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

BANTU bamo banenanga’mba: “Kemusakilwapo bulongolodi bwa kwimwendeja. Muntu ne muntu ufwaninwe’tu kupwana na Leza.” Le kino i kya bine? Le i bika bimwekele mu mānga?

² Mu kino kishinte, tusa kumona’mba Yehova uloñanga bintu na ndudi ne kulongolola bantu bandi. Kadi tusa kwisambila’mo byobya byotufwaninwe kulonga potupebwa bulombodi na bulongolodi bwa Yehova. (1 Kodinda 14:33, 40) Mu myaka katwa kabajinji, bantu ba Yehova bādi balonda bulombodi bwa mu Bisonekwa kadi bābwenye kusapula myanda miyampe mu bifuko bivule. Netu dyalelo tulekanga Bible etuludike mwāebaludikile. Kadi tukōkelanga bulombodi botupebwa na bulongolodi bwa Leza. Kino i kitulengeje tubwanye kusapula myanda miyampe pano pa ntanda ponso. Kadi twi balame butōki, ndoe, ne bumo bwa kipwilo.

3. I bika bikukulupija amba Yehova i Leza wa ndudi?

³ Potubandila bintu bipangile Yehova, tumonanga patōkelela’mba  i Leza wa ndudi. “Wālwile ntanda ne ñeni, kadi i na kwivwanija kwākomeje nako madiulu.” (Nkindi 3:19) Kudi myanda mivule yoketuyukile pa bintu bilongele Yehova. Na bubine, “i biñuniñuni byo twivwana kwadi.” (Yoba 26:14) Inoko myanda mityetye yotuyukile itala diulu ne ntanda ilombola amba i bilongololwe senene. (Ñimbo ya Mitōto 8:3, 4) Midiyo ne midiyo ya ñenyenye ijokolokanga mu lwelele na ndudi. Langa bidi pa mujokolokela imbuo ku dyuba. Ino ndudi itulumukwa idi’ko mwanda Yehova ye ulongolwele muswelo ujokoloka imbuo ne ñenyenye. Potulangulukila pa muswelo Yehova “wapangile madiulu ku ñeni” ne ino ntanda mine, twikalanga na mutyima wa kumutendela, kumutōta ne kumulamata.​—Ñimbo ya Mitōto 136:1, 5-9.

4. Mwanda waka befundi ba sianse kebabwenyepo kulondolola bipangujo bivule bya mvubu?

⁴ Pa kulumbulula būmi mu mwikadilo wetu, befundi ba sianse i bapunge bintu bivule byobefundile na kutala diulu ne ntanda. Inoko kebabwenyepo kulondolola bipangujo bivule bya mvubu. Kimfwa, befundi ba ñenyenye kebabwenyepo kwitulombola ne pa mfulo mwāshilwidile diulu ne ntanda, nansha kine kikadile’ko bantu, banyama ne mityi idi’ko pano pa ntanda. Kadi bavule kebabwanyapo kushintulula mwanda waka bantu badi na kyumwa kya kwikala’ko nyeke ne nyeke. (Musapudi 3:11) Bubinga bumo kebulondolwelapo bantu bino bipangujo i bwa amba befundi ba sianse ne bakwabo banenanga’mba i kutupu Leza, ino bakankamika’ko kwialamuna. Ino Leza witupanga malondololo mafike’po mu Dibuku dyandi, ke Bible kadi.

5. Lelo bantu balondanga bijila bya kipangila mu miswelo’ka?

⁵ Yehova wātūdile’ko bijila bivule bya kipangila. Bino bijila kebishintangapo. Basendwe ba mudilo wa nshinga, ba kupityija mema, ba myotele, bendeja maamviyo, bapasulañana, ne bakwabo balondanga bino bijila pobengila ino mingilo yabo. Kimfwa, mutyima wa muntu udi pantu pamo ponka ku bonso, o mwanda yewa upasula uyukile kwa kwiusokola mu muntu e-ense wa kupasula. Kadi muntu ne muntu uyukile amba shi muntu akile kutamba peulu palampe ukapona pakwabo ne kufwa. Tukōkelanga bijila bya kipangila, kimfwa bukomo bukokela bintu panshi, mwanda tusakanga kwikala bōmi.

6. Le tubayuka namani amba Yehova usakanga bantu bandi bamutōte mu ndudi?

⁶ Na bubine Yehova ulongolwele diulu ne ntanda mu muswelo wa kutendelwa. Nanshi usakanga bantu bandi bamutōte mu ndudi. O mwanda, Yehova i mwitupe Bible pa kwitufundija mwa kumutōtela. Tukabwanya kwikala na nsangaji ne kuloelelwa enka shi tulonda bwendeji bwetupa kupityila ku Bible ne ku bulongolodi bwandi.

7. Lelo i bika byotwifunda pa muswelo wālembelwe Bible?

⁷ Bine Bible i kyabuntu kya pa bula kitamba kudi Leza. Befundi bamo banenanga’mba Bible i mikanda’tu ya Bayuda ne bene Kidishitu ikongakanibwe pamo na bantu. Inoko Leza wātongele bantu ba kulemba mikanda, kwa kwiilembela ne bine bya kulemba. O mwanda mikanda yonso ya mu Bible itukwashanga twimvwanije musapu wa Leza. Kutamba ku Ngalwilo kutūla ku Kusokwelwa, Bible witulombola’mba kwadi kufwaninwe kwikala ‘lutundu’ lwine lukekadija monka ntanda ke paladisa. Kadi twi bayuke amba luno ‘lutundu’ i Kidishitu Yesu ne amba Bulopwe bwandi bubingijanga’mba  Yehova ye udi na lupusa lwa kuludika bantu bonso.—Tanga Ngalwilo 3:15; Mateo 6:10; Kusokwelwa 11:15.

8. Lelo bene Isalela bādi balongololwe senene mu miswelo’ka?

⁸ Bene Isalela bādi balonda bijila byēbapele Leza kadi bādi balongololwe senene. Kimfwa kwādi “bana-bakaji bengidi badi bengidila mingilo pa kibelo kya kipema-kyakitango.” (Divilu 38:8) Kadi bene Isalela bādi na bulombodi bwa mwa kutundulukila pa kitūlo kikwabo ne mwa kuselela tebenakulo mu ndudi. Mwenda mafuku, Mulopwe Davida wālongolwele babitobo ne bene Levi ba kwingila mu tempelo, bantu ne bantu ne mwingilo wabo mupotoloke. (1 Bilongwa 23:1-6; 24:1-3) Ponso pādi pakōkela bene Isalela, Yehova nandi wādi wibesela. Bādi balongololwe kadi bādi mu ndoe ne bumo.—Kupituluka 11:26, 27; 28:1-14.

9. Lelo bipwilo bya mu myaka katwa kabajinji byādi bilongololwe namani?

⁹ Bipwilo bya mu myaka katwa kabajinji nabyo byādi bilongololwe. Kwādi kitango kyendeji, ko kunena’mba kisumpi kya bana-balume baleta bulombodi ku bipwilo. Dibajinji, kino kisumpi kyādi kibundwe na batumibwa. Mwenda mafuku, mwābwejibwa ne bakulumpe bakwabo. (Bilongwa 6:1-6; 15:6) Yehova wāludikile bantu ba mu kitango kyendeji ne bakwabo bobābadi bengila nabo bandikile bipwilo mikanda ya madingi ne ya bulombodi. (1 Temote 3:1-13; Tetusa 1:5-9) Lelo bipwilo byāmwenine namani mu kulonda bulombodi bwa kitango kyendeji?

10. I bika byālongekele kitatyi kyākōkele bipwilo bya mu myaka katwa kabajinji bulombodi butamba ku kitango kyendeji? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹⁰ Tanga Bilongwa 16:4, 5. Mu myaka katwa kabajinji, batutu bamo bāpempwile bipwilo mwanda wa kwibapa “mbila yakwete batumibwa ne bakulumpe ba mu Yelusalema,” ke kitango kyendeji kadi. Bipwilo byālondele buno bulombodi kadi byādi “bininga mu lwitabijo ne kwivudija difuku ne difuku.” I ñeni’ka yotuboila ku kino kimfwa ibwanya kwitukwasha mu kipwilo kyetu dyalelo?

11. Le bakulumpe ne bengidi ba mingilo bafwaninwe kulonga bika pobapebwa bwendeji na bulongolodi bwa Leza?

¹¹ Batutu ba mu Komite ya Musambo nansha ba mu Komite ya Ntanda, batadi ba kipindi, ne bakulumpe bafwaninwe kukōkela bwendeji bobapebwa na bulongolodi bwa Leza. Dibuku dya Yehova mwine ditusapwila batwe bonso kukōkela boba betutangidile kumeso. (Kupituluka 30:16; Bahebelu 13:7, 17) Bantu balamete Yehova kebatombokangapo, kadi kebetompwejangapo pa bwendeji bobapebwa. Ketusakilepo kwikala pamo bwa Deotefese, kādipo ulēmekele batutu batangidile kumeso. (Tanga 3 Yoano 9, 10.) Shi tulonda bwendeji botupebwa, nabya tukatuntwila ku kulama ndoe ne bumo bwa kipwilo. Nanshi i biyampe twiipangule amba: ‘Le nkankamikanga batutu ne bakaka balamate kudi Yehova? Le ngikalanga na kampeja-bukidi ka kulondela bwendeji butamba ku bulongolodi bwa Leza?’

12. Lelo bakulumpe ne bengidi ba mingilo batoñwanga namani?

¹² Panopano ponka, Kitango Kyendeji kyashintyile muswelo wa kutonga bakulumpe ne bengidi ba mingilo pa kipwilo ne kipwilo. “Bipangujo bya Batangi” bidi mu Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 11, 2014, kyashintulwile amba mu myaka katwa kabajinji, kitango kyendeji kyāpele batadi bendakana lupusa lwa kutonga bakulumpe ne bengidi ba mingilo. O mwanda, tamba mu Kweji 9, 2014, ke batadi ba bipindi batoñanga bakulumpe ne bengidi ba mingilo. Shi bakulumpe abatonge tutu wa kwingila bu mukulumpe nansha  bu mwingidi wa mingilo, mutadi wa kipindi uloñanga bukomo bwa kumuyuka aye ne kyandi kisaka. Kimfwa, ubwanya kutambila na tutu’wa mu mwingilo wa busapudi. (1 Temote 3:4, 5) Kupwa mutadi wa kipindi ne bakulumpe betana pamo. Ke babandaula na katentekeji Bisonekwa bilombola bisakibwa bya bakulumpe ne bengidi ba mingilo.—1 Temote 3:1-10, 12, 13; 1 Petelo 5:1-3.

13. I muswelo’ka otukalombola’mba tulondanga bwendeji botupebwa na bakulumpe?

¹³ Bakulumpe betupanga bwendeji bwa mu Bible mwanda basakanga kukinga kipwilo ne kwikita mutyima. I biyampe tukōkele, mwanda buno bulombodi i bwa kamweno ketu. (1 Temote 6:3) Bantu bamo mu myaka katwa kabajinji, bādi bananga “bya kavutakanya.” Kebādipo bengila nansha dimo ino beela’ko mu myanda keibatalepo. Bakulumpe pa kwibalemununa, abo bāpela kushinta. Polo wāsapwila kipwilo muswelo obafwaninwe kumona muntu wa uno muswelo. Amba: “Yao mutūlei kiyukeno kadi kemwakipwanai nandi.” Bādi bafwaninwe kuleka kupwana na uno muntu ino kumumona bu walwana mpika. (2 Tesalonika 3:11-15) Bakulumpe nabo dyalelo baloñanga bukomo bwa kukwasha muntu usūla misoñanya ya Leza, kimfwa yewa unangila muntu wampikwa kwitabija mwanda wa kwisonga nandi. (1 Kodinda 7:39) Shi muntu wapele kushinta mwiendelejo wandi, bakulumpe babwanya kukwata butyibi bwa kunena dishikulu dilombola muswelo ubwanya uno mwiendelejo kulengeja bantu banenene kipwilo mabi. Shi bakulumpe abanena dino dishikulu mu kyenu kipwilo, le ukalonga’po namani? Shi ubayuka muntu mwine wisambilwa’po, le ukepuka kupwana nandi? Nabya ukakwasha muntu’wa ayuke amba mwiendelejo wandi i mubi, ufītyijanga Yehova mutyima, padi kino kikamulengeja ashinte. ^[1]—Tala bilembwa bya ku mfulo.

14. Le tubwanya namani kukwasha ku kulama butōki bwa kipwilo?

¹⁴ Kinenwa kya Leza kitusapwila byobya byotufwaninwe kulonga batwe bonso kutyina twakatala bubi kilomonyeka mu kipwilo. Tala byālongekele mu Kodinda. Polo wādi usenswe’mo batutu ne bakaka. Wākweshe’mo bavule bayuke bubine. (1 Kodinda 1:1, 2) Ino langa bidi mwaāimvwanine pa kuyuka amba umo umbukata mwabo i wa busekese ne amba banabetu i baleke uno muntu mu kipwilo! Polo wāsapwidile bakulumpe “kupāna yao muntu kudi Satana.” Bādi bafwaninwe kufundula uno muntu mu kipwilo, ko kunena’mba i kumupanga. (1 Kodinda 5:1, 5-7, 12) Dyalelo, bakulumpe babwanya kukwata butyibi bwa kupanga muntu shi i mulonge bubi bukatampe kwisāsa mpika. Mu uno mwanda, le tumonanga muntu wapangwa’wa mwitusoñenya Bisonekwa? Shi i amo, tubakwasha ku kulama butōki bwa kipwilo. Kadi namino tukakwasha muntu’wa ajingulule amba ufwaninwe kwisāsa ne kulomba Yehova amufwile lusa.

15. I muswelo’ka otubwanya kulama ndoe mu kipwilo?

¹⁵ Kadi kwādi mwanda mukwabo mu Kodinda. Bamo bādi basambila banababo mu bidye. Polo wēbepangwile amba: “Mwanda waka kemulekapo’tu bemulubile?” (1 Kodinda 6:1-8) Dyalelo, bantu bamo mu kipwilo baumvwañene mu myanda ya busunga na banababo ino abo bebajimijija lupeto nansha kumona bu abebadimbe. Pene’pa bakasambila banababo ku kidye. Shi kino kibalongeka kikalengeja bantu banenene Yehova ne bantu bandi bibi. Kibwanya kadi kuleta kavutakanya mu kipwilo. Dibuku dya Leza mwine ditukwasha tumone amba tufwaninwe kulama ndoe na banabetu nansha shi tubajimija lupeto. ^[2] (Tala  bilembwa bya ku mfulo.) Kadi Yesu wētufundije mwa kupwila myanda mikatampe ne kubulwa kumvwañana. (Tanga Mateo 5:23, 24; 18:15-17.) Shi tulonde buno bwendeji, tukalama ndoe ne bumo mu kipwilo.

16. Mwanda waka bantu ba Leza badi umbumo?

¹⁶ Dibuku dya Yehova mwine ditusapwila’mba: “Ē! talaipo bidi, mo kyanengelela ne kulumbuluka’kyo, bāna na bāna kwikala pamo mutyima umo onka, senene, shē!” (Ñimbo ya Mitōto 133:1) Bene Isalela bādi bekele balongololwe ne umbumo ponso pobādi bakōkela Yehova. Leza wālaile pangala pa bantu bandi amba: “Nkebasambakanya pamo, pamo’nka bwa mikōko ya Bozala.” (Mika 2:12) Kadi Yehova wālaile bantu bandi amba bakafundijibwa bubine bwa mu Bisonekwa ne kumwingidila umbumo. Wānenene amba: “Ponkapo kadi nkapana ludimi lutōka ku bantu amba bonso bakēte pa dijina dya Yehova, kumwingidila ne mutyima umo.” (Zefenia 3:9) I bisangaja’po kashā pa kuyuka’mba tubwanya kutōta Yehova umbumo!

17. Lelo bakulumpe bakalonga bika shi muntu umo mu kipwilo walonga bubi bukatampe?

¹⁷ Shi muntu walonga bubi bukatampe, bakulumpe bakapelakana kumulemununa ne kumudingila na buswe. Bayukile amba Yehova wibasakila bakinge kipwilo ku lupusa lonso lubi ne kulama bumo ne butōki bwakyo. (Nkindi 15:3) Polo wādi usenswe bininge banababo ba mu Kodinda kadi wādi wibalemununa ponso pokifwaninwe na motutangila’kyo mu mukanda umbajinji waēbatumīne. Tuyukile amba bakulumpe ba mu Kodinda bādi balonda bwendeji bwa Polo na kampeja-bukidi, myeji ibala-inga pa kupita’po Polo wēbafwijije’ko mu mukanda wa bubidi waēbandikile. Shi mwanetu “wasāsuka kumeso kwa aye kujingulula’kyo,” bakulumpe bafwaninwe kumulemununa na kanye.​—Ngalatea 6:1.

18. (a) Lelo bwendeji bwa Kinenwa kya Leza bwākweshe namani bipwilo bya mu myaka katwa kabajinji? (b) I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Kibamweka patōka amba bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji pobādi balonda bwendeji bwa Dibuku dya Leza mwine, bipwilo byādi bilama butōki, ndoe, ne bumo. (1 Kodinda 1:10; Efisesa 4:11-13; 1 Petelo 3:8) Mfulo mfulō, bano batutu ne bakaka bābwenye kusapula myanda miyampe “mu bipangwa byonso bidi munshi mwa diulu.” (Kolose 1:23) Dyalelo nadyo, bantu ba Yehova badi mu bumo kadi i balongololwe, basapulanga myanda miyampe pano pa ntanda ponsololo. Kishinte kilonda’ko kikaleta bubinga bwa amba kitungo kyabo i kya kutumbija Yehova, Mfumu Mubikadi ne kukōkela ku bwendeji bwa Dibuku dyandi mwine, ke Bible kadi.​—Ñimbo ya Mitōto 71:15, 16.