Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

I Batambe mu Bipwilo bya Bubela

I Batambe mu Bipwilo bya Bubela

“Tambai’mo, banwe bantu bami.”​—KUSOKWELWA 18:4.

ÑIMBO: 101, 93

1. Le tubayuka namani amba bantu ba Leza badi ba kunyongololwa mu Babiloni Mukatampe, ne i bipangujo’ka byotusa kulondolola?

MU KISHINTE kibadikile twefundile amba bene Kidishitu ba kikōkeji bamuninwe mu Babiloni Mukatampe. Mwanda muyampe i uno amba kebadipo ba kushadidila’mo. Tubayuka kino kupityila ku Bible, Leza usoñanyanga bantu bandi ‘batambe’ mu umbikalo wa ntanda yonso wa bipwilo bya bubela. (Tanga Kusokwelwa 18:4.) Kino kilombola’mba bene Kidishitu badi ba kutamba mu bupika bwa Babiloni Mukatampe. Tudi na kipyupyu kya kuyuka kitatyi kyobadi ba kutamba’mo! Ino tufwaninwe bidi kulondolola bino bipangujo: Le Befundi ba Bible badi basumininwe kulonga bika mu mwanda utala Babiloni Mukatampe kumeso kwa 1914? Le i muswelo’ka walombwele banabetu bupyasakane mu mwingilo wa busapudi mu bula bwa Divita I dya Ntanda? Lelo bantu ba Leza badi mu bupika bwa Babiloni mu kino kitatyi mwanda’tu wa balemununwe?

“KUPONA KWA BABILONI”

2. Lelo Befundi ba Bible bakwete butyibi bwa kulonga bika’nka ne kumeso kwa Divita I dya Ntanda?

2 Myaka mivule kumeso kwa Divita I dya Ntanda (1914-1918), Charles Taze Russell ne Befundi ba Bible bakwabo bajingulwile’mba bipwilo bya kine Kidishitu kebifundishangapo bubine bwa mu Bible. Kebakidipo kadi na kyobekadila mu bipwilo bya bubela. Nansha ke Kiteba kya Mulami kya Ziona kyanenene mu 1879 amba kipwilo kyonso kītela bu musongwa mukōkele kudi Kidishitu ino akyo’ko kikwatakanya maludiki, na bubine kibadilwa mu Babiloni Mukatampe, utelelwe na Bible bu ndumba.​—Tanga Kusokwelwa 17:1, 2.

3. Lelo Befundi ba Bible balongele bika pa kulombola amba abatambe mu bipwilo bya bubela? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

3 Bana-balume ne bana-bakaji ba kikōkeji bayukile amba shi bendelele kukwatakanya bipwilo bya bubela, Leza kakebeselapo. Pene’pa, bavule bashilula kutuma mikanda ku bipwilo byabo ya kunena’mba abatambe’mo. Bamo badi batangila kipwilo kyonso ino mikanda na diwi ditunduke. Kokwa kobadi bapela kutangila kipwilo, badi batumina muntu ne muntu wa mu kipwilo mukanda. Befundi ba Bible belombwele patōka’mba abatambe mu bipwilo bya bubela! Ku ngalwilo, badi basaka ne kwibepaya pa kutamba mu kipwilo. Ino dya mu 1870, maludiki a mu matanda mavule alekele kukwatanya bipwilo na moadi alongelanga. Pano bantu badi babwanya kwisamba myanda ya mu Bible na bwanapabo enka ne kupela bifundija kipwilo.

4. Lelo Befundi ba Bible bamwene namani Babiloni Mukatampe mu bula bwa Divita I dya Ntanda, Shintulula.

4 Befundi ba Bible bamwene amba kusapwila ba kisaka, balunda, ne ba mu kipwilo amba abatambe mu kipwilo kya bubela kekubwenepo. Badi basaka ntanda yonso iyuke amba Babiloni Mukatampe i kipwilo kya bundumba! O mwanda mu Kweji 12, 1917 ne ku ñanjilo kwa 1918, Befundi ba Bible batyetye baabenye na bupyasakane matrakte 10 000 000 mwadi ne kishinte kinena’mba “Kupona kwa Babiloni.” Uno trakte wasokwele patōkelela bufundiji bwa kine Kidishitu. Fwatakanya’po bidi mwalobēle bendeji ba bipwilo! Nansha nankyo Befundi ba Bible kebalekele’byopo. Basumininwe nyeke kusapula ne kukōkela “Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.” (Bilongwa 5:29) Le kino kitulombola bika? Kitulombola’mba mu bula bwa Divita I dya Ntanda, bano bana-balume ne bana-bakaji bene Kidishitu kebadipo bakatwela mu bupika, ino badi ke benda batamba mu bipwilo bya bubela ne kukwasha bakwabo nabo batambe’mo.

BUPYASAKANE MU DIVITA I DYA NTANDA

5. Mwanda waka tunena’mba banabetu badi bapyasakane mu bula bwa Divita I dya Ntanda?

5 Pa kala, twadi tunena’mba bantu ba Leza kebadipo betabijibwe nandi mu bula bwa Divita I dya Ntanda, mwanda kebadipo basapula na bupyasakane. Pa kino twadi tulanga’mba Yehova walekele baselwe bu misungi na Babiloni Mukatampe mu kakitatyi katyetye. Inoko, batutu ne bakaka ba kikōkeji baingidile Leza tamba mu 1914 kutūla mu 1918 bashintulwile mwenda mafuku amba abo bonso balongele byonso byobabwanya mwanda wa kwendelela na kusapula. Kwimvwanija biyampe byobya byafikīle Befundi ba Bible mu kitatyi’kya kwitukwasha twimvwanije myanda imo mikatampe isonekelwe mu Bible.

6, 7. (a) Lelo i bikoleja’ka byalwile na Befundi ba Bible mu bula bwa Divita I dya Ntanda? (b) Lelo i bika bilomboja’mba Befundi ba Bible badi bapyasakane?

6 Na bubine, mu bula bwa Divita I dya Ntanda Befundi ba Bible badi basapula bininge. Badi kadi na bikoleja bivule. Tutalei’po bibidi. Kibajinji bidi, Befundi ba Bible kebadipo bayukile mwa kusapwila’nka na Bible kete. Badi bashīla bitupu bantu mabuku ke betangila bubine abo bene. O mwanda kitatyi kyakankajibwe dibuku dya mu Angele dya Kifyame Kikatakata na ba lupusa ku ngalwilo kwa 1918, banabetu bavule bakomenwe kusapula. Kikoleja kya bubidi enka mu uno mwaka mo mwashilwile kipupo kya manzamba. Ino misongo mibi yadi isambuka bininge, yalengeja banabetu bakomenwe kunanga ne kusapula. Nansha nabya, Befundi ba Bible balongele bukomo bwabo bonso mwanda wa kwendelela na mwingilo wa busapudi.

Bano Befundi ba Bible badi bapyasakane! (Tala musango 6, 7)

7 Mu 1914, kakisumpi katyetye ka Befundi ba Bible kalombweje “Foto Drame ya Bupangi.” Mu kine kitatyi’kya ino filime ya bifwatulo bijina byendela pamo na mawi kyadi kintu kyeni. Ino drame, yadi’mo mānga ya muzo wa muntu, tamba ku kupangwa kwa Adama kutūla ne ku mfulo kwa Buludiki bwa Kidishitu. Mu 1914, o mwaka mubajinji oyatadilwe’mo, yatadilwe na bantu 9 000 000 ne kupita. Langa’po bidi. Kino i kibalwa kipite bungi bwa Batumoni ba Yehova kujokoloka ntanda yonso dyalelo! Malapolo makwabo alombola’mba mu 1916, bantu 809 000 ne kupita batenwe ku kupwila kwa bantu bonso mu États-Unis, kufika mu 1918, kino kibalwa kyelundile’ko kyafika ne ku bantu 950 000. Bano Befundi ba Bible badi bapyasakane’po kashā!

8. Le batutu batangidile mingilo bakankamikile namani Befundi ba Bible mu bula bwa Divita I dya Ntanda?

8 Mu bula bwa Divita I dya Ntanda batutu batangidile mwingilo baingile bininge mwanda wa kulupula mabuku esambila pa Bible ne kukankamika Befundi ba Bible bonso. Buno bukwashi bwa buswe bwebakomeje bendelele kusapula. Richard H. Barber, wadi musapudi mukankamane mu kitatyi’kya unena’mba: “Twabwenye kwikala na batadi batyutyu bendakana mwanda wa kwabanya Kiteba kya Mulami kadi ne kutuma’kyo mu Kanada mokyadi kikankajibwe.” Ubweja’ko amba: “Naikele na dyese dya kusela’ko bitabo bimo bya Kifyame Kikatakata bya bukata bubwana mu ditumba, naselela’byo balunda bamo basompwelwe byabo. Tutu Rutherford wetunena tuteakanye kitango mu bibundi bivule bya kupona kwa États-Unis ne kutuma baneni mwanda wa kukankamika balunda netu ponso pobibwanika.”

KULEMUNUNWA KUMOKUMO

9. (a) Mwanda waka bantu ba Leza badi basakilwa kulemununwa mu myanda imo tamba 1 914 kutūla ku 1919? (b) Nansha byobadi basakilwa kulemununwa, le i bika byoketufwaninwepo kulanga?

9 Kwadi bintu bimo byadi bifwaninwe kulemununa Befundi ba Bible. Kebadipo bemvwanije senene buluji bunenene Yehova’mba kōkelai ba lupusa. (Loma 13:1) O mwanda mwine bakomenwe kuleka kwikuja mu bya ntanda mu kitatyi kya divita. Kimfwa, muludiki wa États-Unis paanenene bantu kulombela mwanda wa ndoe mu mafuku 30 Kweji 5, 1918, Kiteba kya Mulami kyakankamikile Befundi ba Bible nabo balombele. Batutu bamo badi bakwatakanya mavita na lupeto lwabo, kadi batyetye mobadi batwelele busola ne kulwa mavita. Nansha byobadi basakilwa kulemununwa, ke biyampepo kulanga’mba kulemununwa ye kobaselēlwe bu misungi mu Babiloni Mukatampe. Ino bubine i buno, besansenye lonso na umbikalo wa ntanda yonso wa bipwilo bya bubela mu kitatyi kya Divita I dya Ntanda.​—Tanga Luka 12:47, 48.

10. Lelo Befundi ba Bible balombwele namani amba balēmekele būmi?

10 Kibamweka patōka’mba Befundi ba Bible kebadipo bemvwanije senene mwanda waka bene Kidishitu kebafwaninwepo kwikuja mu bya ntanda. Inoko badi bayukile amba i kibi kwipaya muntu. O mwanda nansha ke banabetu batwelele busola ne kutekuna bya bulwi mu bula bwa Divita I dya Ntanda kebadipo bepaya bantu. Bamo badi bapela kwipayañana badi bebatūla ku mulongo wa kumeso mwanda wa bepaibwe.

11. Lelo ba lupusa balongele namani papelele Befundi ba Bible kulwa divita?

11 Dyabola wakalabele pa kumona banabetu balamata kudi Leza. Ku mfulo ‘balonga kibi mu dijina dya kijila.’ (Ñimbo ya Mitōto 94:20) James Franklin Bell, komanda wa kibumbo kya basola ba mu États-Unis wasapwila ba Tutu Rutherford ne Van Amburgh amba buludiki busa kutūla’ko kijila kipya kya kwipaya yewa ense upela kukalwa divita. Watela ne kutela’mba kimfwa Befundi ba Bible. Kupwa, uno komanda wasapwila Tutu Rutherford na bulobo amba kijila kekitūdilwepo mwanda mulopwe wa États-Unis wapele. Ebiya komanda wanena’mba: “tuyukile pa kwimukwatyila, tusa kwikilonga!”

12, 13. (a) Mwanda waka batutu mwānda batyibīlwe nsambu ya kukutwa kitatyi kilampe? (b) Le kukutwa buloko kwalengeje bano batutu baleke kukōkela Yehova? Shintulula.

12 Mfulo mfulō ba lupusa bamona muswelo wa kupa Befundi ba Bible mfuto. Ba Tutu Rutherford ne Van Amburgh, ne batutu bakwabo basamba badi bemanine Watch Tower Society abo bonso bakutwa. Zuji wadi wibasambija wanena’mba bano batutu badi baleta kyaka kutabuka kibumbo kya basola bene Alemanye. Wanena’mba bapunikile buludiki, basola ne bipwilo byonso ne amba bafwaninwe kupebwa mfuto mikatampe. [1] (Tala bilembwa bya ku mfulo.) O mwanda Befundi ba Bible mwānda batyibilwe nsambu ya kukutwa kitatyi kilampe mu Atlanta, mu Jeorji. Inoko, bakutulwilwe papwile divita baleka ne kwibalondalonda.

13 Nansha ke pobadi mu buloko, bano bana-balume mwānda badi basumininwe kukōkela bijila bya Leza. Le tubekiyuka namani? Balembēle muludiki wa États-Unis bamulomba ebakutulule mu buloko. Mu mwine mukanda’wa, banenene’mo amba Bible witusapwila’mba ketufwaninwepo kwipayañana, kadi muntu ense wipēne kudi Leza ino umutombokela ku kusaka, kaketabijibwapo nandi kadi ukonakanibwa. Bashintulwile amba kino kyo kyebalengeje baleke kwipaya muntu mukwabo. Bine kwandikila muludiki uno mukanda kwadi kulomba kininga! Ne kutatana kwine mpika, bano batutu badi basumininwe kukōkela Yehova.

MFULO MFULŌ BANTU BA LEZA BANYONGOLOLWA!

14. Lombola kupityila ku Bisonekwa byobya byalongekele tamba mu 1914 kufika 1919.

14 Malaki 3:1-3 ushintulula byatene Befundi ba Bible tamba mu mwaka wa 1914 kutūla ku ngalwilo wa 1919. (Tanga.) Yehova Leza, “Mfumwetu,” ne Yesu Kidishitu, “mukendi wa kipwano,” baile kupempula “bāna ba Levi,” belekeja bashingwe māni. Yehova pa kupwa kwibalemununa ne kwibatōkeja, baitabije kupebwa mwingilo mupya. Mu 1919, Yesu watonga “umpika mukōkele ne mudyumuke,” wamupa mwingilo wa kwendeja ne kufundija bengidi ba Leza bonso. (Mateo 24:45) Mfulo mfulō bantu ba Leza banyongololwa mu Babiloni Mukatampe. Tamba pene’pa, befundanga myanda mivule itala pa kiswa-mutyima kya Leza ne kino i kilengeje bamusanswe bininge. Bafwijanga’ko bininge pa dino dyese! [2]—Tala bilembwa bya ku mfulo.

15. Le tukalombola namani amba tufwijanga’ko pa kunyongololwa mu bupika bwa Babiloni Mukatampe?

15 Tufwijanga’ko bininge pa kunyongololwa mu Babiloni Mukatampe. Satana kabwenyepo konakanya mutōtelo wa bine. I mukomenwe! Inoko, tufwaninwe kuvuluka kine kitunyongolwedile Yehova. Kyasaka i bantu bonso bapande. (2 Kodinda 6:1) Inoko bipwilo bya bubela bikidi na lupusa pa bantu ba mityima myoloke midiyo ne midiyo, o mwanda tufwaninwe kwibakwasha! Tulongei bukomo bwetu bonso bwa kwiula bano banabetu ba kikōkeji na kukwasha bantu batambe mu bupika.

^ [1] (musango 12) Tala dibuku Lwitabijo Lwingila, mu Angele, dya Macmillan, paje 99.

^ [2] (musango 14) Kudi kwiifwana pa bukata bwa Bayuda bāselelwe bu misungi mu Babiloni na byobya byātene bene Kidishitu pa kupwa kwa bupondo kushilula. Shako, ketubwanyapo kunena’mba bupika bwa Bayuda bwelekeja byobya byatene bene Kidishitu bashingwe māni, o mwanda nanshi ketufwaninwepo kukimba byelekejo bya bupolofeto mu kamwanda ne kamwanda. Kwishila kumokumo kudi’po. Kimfwa Bayuda bālele myaka 70 mu bupika, ino bene Kidishitu abo yadi mingi kupita ne ino.