1, 2. (a) Mwanda waka tutanwanga na makambakano? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) I bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

DYALELO, Satana “unangakananga koku ne koku pamo bwa ntambo ubuluma, ukimba wa kubokota.” (1 Petelo 5:8; Kusokwelwa 12:17) Mfulo mfulō būmi i buyule tusuwa, kadi nansha ke bengidi ba Yehova bene nabo batanwanga na makambakano. Bengidi ba Yehova ba pa kala nabo bākambakenye mityima mu bitatyi bimobimo. Kimfwa, Bible unena’mba Mulopwe Davida wāfītyilwe mutyima mu bitatyi bimobimo. (Ñimbo ya Mitōto 13:2) Mutumibwa Polo nandi wāikele na “mutyima wa kukambakena bipwilo byonso.” (2 Kodinda 11:28) Pene’pa i bika byotubwanya kulonga shi tubalēmenenwa na kukambakanya mutyima?

² Tata wetu wa buswe udi mūlu wākweshe bengidi bandi pa kala batane busengi mu bitatyi bya makambakano, kadi usakanga kwitukwasha ne batwe netu dyalelo. Bible witusoñanya’mba: “Koku mwela makambakano enu onso kwadi, mwanda aye wimutele mutyima.” (1 Petelo 5:7) Le i muswelo’ka obwanya kulonga kino? Tubandaulei’ko miswelo iná. (1) kulombela, (2) kutanga ne kulangulukila pa Kinenwa kya Leza, (3) kuleka mushipiditu ujila wa  Yehova ukuludike ne (4) kulombola’mo muntu okulupile makambakano obe. Potubandaula ino miswelo iná, tadija i mu mwanda’ka mobwanya kwilumbulula.

3. I muswelo’ka obwanya kwela “kiselwa kyobe padi Yehova”?

³ Milombelo yampikwa budimbidimbi o muswelo mubajinji wa kwela makambakano etu kudi Yehova. Powikonda na makambakano, Shobe wa buswe udi momwa mūlu usakanga umulombole milangwe yobe idi ku mutyima. Davida mulembi wa Ñimbo ya Mitōto wāzenzele Yehova amba: “Teja kutwi ku lulombelo lwami, abe Leza.” Mu luno lwimbo lwa Mitōto lumo lonka, Davida wānenene’mo kadi amba: “Ela kiselwa kyobe padi Yehova, nandi ukakulelanga.” (Ñimbo ya Mitōto 55:1, 22) Pa kupwa kulonga bukomo bobe bonso mwanda wa kunekenya makambakano, milombelo itamba ku mutyima yolomba Yehova ikakukwasha bininge uleke kukambakanya mutyima. Le milombelo idi na mvubu’ka? Le ibwanya kwitukwasha namani twepuke kulēmenenwa na kukambakanya mutyima?​—Ñimbo ya Mitōto 94:18, 19.

4. Mwanda waka milombelo idi na mvubu potulwa na makambakano?

⁴ Tanga Fidipai 4:6, 7. Lelo Yehova ulondololanga namani ku milombelo yetu ya kininga itamba ku mutyima? Ubwanya kwitukwasha tutūkije mutyima ne kwepuka milangwe mibi. Pa kyaba kya kukambakanya mutyima nansha kwivwana moyo, Leza witukwashanga twikale na ndoe ya mutyima yoketwadipo tubwanya kwikala nayo. Kadi batutu ne kaka bavule batūkijibwe mityima. Nobe ubwanya kutūkijibwa’o. “Ndoe ya Leza” ibwanya kukukwasha unekenye makambakano o-onso! Kulupila ne pa mfulo mu mulao wa Yehova wa amba: “Kokizumbazumbapo, mwanda ami ne Leza obe, nkakukomeja; eyo, nkakukwasha.”​—Isaya 41:10.

5. Le Kinenwa kya Leza kibwanya kukukwasha namani wikale na ndoe ya mutyima?

⁵ Muswelo wa bubidi wa kwikala na ndoe ya mutyima i kutanga ne kulangulukila pa mavese a mu Bible. Mwanda waka kino i kya mvubu? Mwanda Bible i Kinenwa kya Leza. Mudi madingi a tunangu ne a kamweno atamba kudi Umpangi wetu. Nansha shi ubatanwa na makambakano a muswelo’ka, langulukila na mushike pa milangwe ya Leza ne pa muswelo obwanya kukankamikwa na madingi andi. Kino kibwanya kukukwasha unekenye makambakano ne kwepuka kukambakanya mutyima. Yehova i mukwatañanye patōkelela kutanga Kinenwa kyandi na ‘kwikomeja ne kwiningisha’ ne na kuleka kukwatyibwa “moyo nansha kwikala ne nzuba.”​—Yoshua 1:7-9.

6. I muswelo’ka obwanya kumwena mu binenwa bya Yesu?

⁶ Mu Kinenwa kya Leza, tutanga’mo muswelo wādi wisamba Yesu na bantu. Bādi basenswe kumwivwana mwanda binenwa byandi byādi bisenga kadi bitūkija mutyima, nakampata ku boba bakōkekōke nansha batyumukwe mutyima. (Tanga Mateo 11:28-30.) Yesu wādi uta mutyima ku mwiivwanino wa bakwabo. (Mako 6:30-32) Yesu kālailepo’tu’nka kukwasha batumibwa baādi wenda nabo, ino witukwashanga ne batwe dyalelo. Ketusakilwapo kwikala na Yesu pamo pa kumwena mu bukwashi bwandi. Yesu byadi bu Mulopwe wetu momwa mūlu, wendelelanga na kulombola buswe kotudi. O mwanda kitatyi kyotanwa na makambakano, kulupila’mba ukakukwasha pa kitatyi kifwaninwe. Yesu witupanga lukulupilo  ne bukankamane, bine bitukwasha tunekenye kukambakanya mutyima.​—Bahebelu 2:17, 18; 4:16.

7. Lelo i muswelo’ka otukamwena mu mushipiditu ujila wa Leza?

⁷ Yesu wālaile amba Tata wetu uketupa mushipiditu ujila shi tumulomba’o. (Luka 11:10-13) Lelo uno muswelo wa busatu wa kutyepeja kukambakanya mutyima uketukwasha namani? Mushipiditu ujila wa Leza nansha bukomo bwingila witukwashanga tutamije ngikadilo milumbuluke idi na Leza wetu mwinē bukomo bonso. (Kolose 3:10) Mu Bible, ino ngikadilo itelwanga bu “bipa bya mushipiditu.” (Tanga Ngalatea 5:22, 23.) Shi tutamije ino ngikadilo, tukekala mu kipwano kiyampe na bantu bakwabo, kadi tukepuka ngikadilo ibwanya kwitulengeja tukambakanye mutyima. Tutalei muswelo ubwanya kwitukwasha bipa bya mushipiditu mu myanda palapala.

8-12. I muswelo’ka ubwanya kukukwasha bipa bya mushipiditu ujila wa Leza?

⁸ “Buswe, nsangaji, ndoe.” Shi ulēmeka bantu bakwabo, nabya ukatyepeja’ko kukambakanya mutyima. Muswelo’ka? Shi wibalombola buswe bwa bu bana na bana, kisanso, ne bulēme, nabya ukepuka divule myanda ibwanya kukulengeja wikale na milangwe mibi, kimfwa ya bulobo, kufītwa ne kutyumukwa mutyima. Kino kikakukwasha wikale mu ndoe na bantu bakwabo.​—Loma 12:10.

⁹ “Kutūkija mutyima, kanye, buyampe.” Bible unena’mba: “Ikalai na kanye banwe bene na bene, ba mutyima wa lusalusa, mwilekela na mutyima umo banwe bene na bene.” (Efisesa 4:32) Shi tulonda ano madingi nabya tukekala mu ndoe na bantu bakwabo, kadi tukepuka myanda ibwanya kwitulengeja tukambakanye mutyima. Kadi, biketupēlela kupwija myanda ilupuka pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwetu.

¹⁰ “Lwitabijo.” Dyalelo, kyaba kivule tukambakanyanga mutyima pa mwanda wa lupeto ne pa bintu bya ku ngitu. (Nkindi 18:11) Le tukepuka namani kukambakanya mutyima kwa uno muswelo? Tufwaninwe kulonda madingi a mutumibwa Polo a ‘kuloelelwa bintu byotudi nabyo pano.’ Lwitabijo lukomo mudi Yehova luketukwasha tukulupile amba ukavuija na buswe bisakibwa byetu. Ulaile amba: “Nkikakushiyepo nansha dimo kadi nkikakwelapo nansha dimo.” O mwanda tubwanya kunena pamo bwa Polo amba: “Yehova i mukwashi wami; nkikakwatwapo moyo. Le muntu ukokeja kunonga kika?”​—Bahebelu 13:5, 6.

¹¹ “Kutalala, kwīfula.” Langulukila pa kutalala ne kwīfula mokwikadile na mvubu ne pa muswelo okubwanya kukukwasha. Ino ngikadilo ikakukwasha uleke kulonga nansha kunena bintu bibwanya kukulengeja ukambakanye mutyima, kadi ikakukwasha wepuke “bululu bubibubi, bulobo, bukalabale, kwela mabila, ne binenwa bya mutonko.”​—Efisesa 4:31.

¹² Ufwaninwe kwityepeja pa kukulupila “kuboko kwa bukomo kwa Leza” ne pa kwela ‘makambakano obe onso kwadi.’ (1 Petelo 5:6, 7) Shi wi mwityepeje, Yehova ukakukwatakanya ne kukulama. Pojingulula’mba kudi byobwanya kulonga ne byokubwanyapo kulonga, kukekulupilapo abe mwine. Kukalēmenenwapo bininge na kukambakanya mutyima, mwanda ukekala ukulupile mudi Leza.​—Mika 6:8.

13. Lelo Yesu wādi usaka kunena bika paānenene amba: “Kemwakikambakanyai mityima nansha dimo”?

¹³ Mu Mateo 6:34 (tanga), tutana’mo madingi a tunangu a Yesu a amba: “Kemwakikambakanyai mityima nansha dimo.” Padi  tubwanya kumona bu bikomo kwingidija ano madingi. Ino le i bika byādi bisaka kunena Yesu? Twadi tubefunde kala amba Davida ne Polo bākambakenye mutyima mu bitatyi bimobimo. Yesu kādipo usaka kunena amba yewa wingidila Leza kakakambakanyapo mutyima nansha dimo. Ino, Yesu wākweshe bandi bana ba bwanga bevwanije amba kukambakanya mutyima kwampikwa kufwaninwa, nansha kwiukambakanya bipitepite, kekupwijangapo makambakano. Difuku ne difuku kukekala bikoleja, o mwanda bene Kidishitu kebafwaninwepo kukambakanya mutyima bininge na kulangulukila pa makambakano a pa kala ne a kumeso. Le madingi a Yesu abwanya kukukwasha namani uleke kukambakanya mutyima bipitepite?

14. Pamo bwa Davida, i muswelo’ka obwanya kutyepeja’ko kukambakanya mutyima?

¹⁴ Kyaba kimo bantu bakambakanyanga mityima pa mwanda wa bilubo byobalongele pa kala. Babwanya kwitopeka bipitepite pa byobalongele, nansha shi ke papite myaka mivule namani. Mu bitatyi bimo Mulopwe Davida wālēmenenwe pa mwanda wa bilubo byandi. Unena’mba: “Nakungula mwanda wa mutyima kuntalala’o mpika.” (Ñimbo ya Mitōto 38:3, 4, 8, 18) Davida wālongele bintu na tunangu paādi mu ino ngikadilo. Wākulupile amba Yehova ukamufwila lusa ne kumulekela. Kupwa Davida wāivwana nsangaji pa kuyuka’mba Yehova wamulekela.​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 32:1-3, 5.

15. (a) Lelo i bika bikwabo byotwifunda kudi Davida? (b) I bika byobwanya kulonga pa kutyepeja’ko kukambakanya mutyima? (Tala kapango “ Miswelo Imo ya Kutyepeja’ko Kukambakanya Mutyima.”)

¹⁵ Kitatyi kikwabo, ubwanya padi kukambakanya mutyima pa mwanda wa būmi bwa dyalelo. Kimfwa, Davida paāsonekele Lwimbo lwa Mitōto 55, wādi na moyo amba basa kumwipaya. (Ñimbo ya Mitōto 55:2-5) Nansha nabya, kālekelepo kukambakanya mutyima kujimije kikulupiji kyandi mudi Yehova. Davida wāzenzele Yehova amukwashe ku makambakano andi, inoko kadi wādi uyukile amba nandi ufwaninwe kulonga’po kintu. (2 Samwele 15:30-34) Ubwanya kuboila ñeni kudi Davida. Pa kyaba kya kulēmenenwa na kukambakanya mutyima, longa byobya byobwanya pa kupwija makambakano, koku ukulupile’mba Yehova ukakukwasha.

16. Lelo nshintulwilo ya dijina dya Leza ibwanya kuningija namani lwitabijo lobe?

¹⁶ Kyaba kimo mwine Kidishitu ubwanya kukambakanya mutyima pa makambakano amutengele kumeso. Inoko kufwaninwepo kukambakanya mutyima pa bintu kebyalongekele. Mwanda waka? Mwanda kyaba kivule bintu kebikalangapo bilongeka mu muswelo mubi na motwadi twibilangila. Kadi, vuluka’mba kekudipo mwanda nansha umo umukomena Leza. I kivwanike’mba dijina’tu bidi dyandi dishintulula’mba “Yewa Wikadija Ke.” (Divilu 3:14) Pa kino, nanshi ketufwaninwepo kukambakanya mutyima pa bya kumeso, mwanda dijina dya  Leza dilombola’mba ukafikidija mpango yandi yonso pa bantu. Kulupila’mba Leza ukesela bantu ba kikōkeji ne kwibakwasha batyepeje’ko kukambakanya mutyima pa bintu bya pa kala, bya dyalelo ne pa bya kumeso.

17, 18. Le mīsambo milumbuluke ibwanya kukukwasha namani polwa na kukambakanya mutyima?

¹⁷ Muswelo wa buná ubwanya kukukwasha polwa na kukambakanya mutyima i wa kwisamba pampikwa kafinda na muntu okulupile. Kimfwa, mwinē pobe, mulunda wa pa mutyima, nansha mukulumpe pa kipwilo ubwanya kukukwasha wivwanije senene obe mwanda. Bible witusapwila’mba: “Njia mu mutyima wa muntu ibatadika’o: Ino mwanda mulumbuluke usangaja’o.” (Nkindi 12:25) Bible unena monka’mba: “Kokwa kekudipo kukala-ñeni biswa-mutyima bilāla: Ino pa bakala ñeni ba ntanda ne ntanda byakomejibwa.”​—Nkindi 15:22.

¹⁸ Kadi kupwila kwetu nako kwitukwashanga tutyepeje’ko kukambakanya mutyima. Mwanda ku kupwila kwetu kwa yenga ne yenga uketana’ko na batutu ne bakaka bakutele mutyima kadi basaka kukukankamika. (Bahebelu 10:24, 25) Kuno “kwikankamika” kukakukomeja ne kukukwasha unekenye kukambakanya mutyima ko-konso.​—Loma 1:12.

19. Mwanda waka ukulupile’mba kipwano kyobe na Leza kikakukomeja?

¹⁹ Mukulumpe umo wa mu Kanada wayukile mvubu ya kwela makambakano andi kudi Yehova. Wadi na mingilo ipungija: bu mwadimu, bu mudingidi wa bana ba masomo kadi misongo nayo imukambakanya. Le i bika byamukweshe ekale mukomo? Kutabukidila walongele bukomo bwa kukomeja kipwano kyandi na Yehova. Kadi balunda ba binebine bamukweshe mu bino bitatyi bya makambakano, kadi wasapwidile’mo ne wandi mukaji pampikwa kafinda. Kupwa, bakulumpe bakwabo ne mutadi wa kipindi bamukweshe amone wandi mwanda na mwiumwena Yehova. Dokitele nandi, wakweshe uno tutu ayuke bya kulonga pa misongo yandi, kupwa wabwenye kushinta mpangiko yandi ne kumona kitatyi kya kukōkolokwa ne kwitamuna bidyoma. Bityebitye, wefunda mwa kulongela pa misongo yandi ne mwa kulamina milangwe yandi. Ponso pamona’mba kudi bintu byakabwanyapo, ukulupilanga mudi Yehova amukweshe.

20. (a) Le i muswelo’ka otubwanya kwela makambakano etu kudi Leza? (b) Lelo i bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

²⁰ Mu kino kishinte, tubefunde’mo mvubu ya kwela makambakano etu kudi Yehova Leza na kumulomba ne na kutanga Kinenwa kyandi ne kulangulukila’po. Kadi tubefunde mokikadile kya mvubu kuleka mushipiditu ujila wa Yehova wituludike, kulombola’mo muntu okulupile makambakano obe, ne kutanwa ku kupwila kwetu kwa bwine Kidishitu. Mu kishinte kilonda’ko, tukefunda’mo muswelo witukwasha Yehova na kwitupa lukulupilo lwa kwitupala mpalo.​—Bahebelu 11:6.