1, 2. (a) I ñeni’ka yotuboila ku kūminina kwa Ngideoni ne kwa bantu bandi 300? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) Mungya Luka 21:19, mwanda waka kūminina kudi na mvubu?

VULUKA bulwi bukomo kadi bupungijañanga bwa basola bene Isalela bādi bendejibwa na Mutyibi Ngideoni bobālwile na balwana nabo. Ngideoni ne bantu bandi bālondele bene Midiana ne bakwashi babo bufuku butuntulu ku bula bwa makilometele 32! Bible witusapwila byālongekele amba: “Ngideoni waiya ku Yodano, kaabuka aye ne bāna bana-balume tutwa tusatu’ba badi nandi, bampungiji.” Bādi kebashindile bulwi, kwādi kukibashadile basola 15 000 ba kulwa nabo. Bano balwana bāsuswile bene Isalela mu myaka mivule, nanshi byādi bibalomba’nka kulwa. Ebiya, Ngideoni ne bantu bandi bālwile kufika enka ne byobātambwile bushindañani bwa mfulo pa balwana nabo!​—Batyibi 7:22; 8:4, 10, 28.

² Batwe netu tudi mu bulwi bukomo kadi bupungija. Balwana netu i Satana, ntanda yandi, ne kubulwa kubwaninina kwetu. Bamo motudi ke balwe na bano balwana myaka  mivule. Na bukwashi bwa Yehova, ke tudi banekenye malwi mavule. Shako, ketwatambwile bushindañani bwa mfulo. Kyaba kimo tukokeja kupungila mu buno bulwi. Pakwabo tubwanya kupungila potwilaija mfulo ya ino ngikadilo imbi ya bintu. Yesu wētudyumwine amba tukatanwa na matompo mavule ne kupangwapangwa kubi mu mafuku a mfulo. Inoko wānene amba shi tūminine, tukanekenya. (Tanga Luka 21:19.) Kūminina i bika? I bika biketukwasha tūminine? I bika byotwifunda ku boba bāūminine? Ne tukaleka namani “kūminina kuvuye mwingilo wako”?​—Yakoba 1:4.

3. Le kūminina i bika?

³ Mu Bible, kūminina kushintulula bivule kupita ne pa kutyumwina’tu mu manwi ngikadilo mikomo, nansha kwiitabija. Mubadilwa ne muswelo otulanga ne otwiimvwana pa matompo etu. Kūminina kwitukwashanga twikale na bukankamane, kikōkeji ne kitūkijetyima. Kitabo kimo kinena’mba kūminina i ngikadilo itukwasha twikale na lukulupilo lukomo ne kuleka kuzoza potutompibwa. Kwitukwashanga twimanije ne kujina mpika nansha ke mu matompo makomo mpata. Kwitukwashanga tumone matompo’a bu bushindañani ne kuta mutyima pa kitungo kyetu, pa kyaba kya kuta’o pa bitusansa.

4. Mwanda waka tunena’mba buswe bo bulengeja muntu ōminine?

⁴ Buswe bwitutononanga tūminine. (Tanga 1 Kodinda 13:4, 7.) Mu myanda’ka? Buswe botuswele Yehova bwitutononanga tūminine kintu kyo-kyonso kyaleka kilongeke. (Luka 22:41, 42) Buswe botuswele banabetu bwitukwashanga tūminine kutupatupa kwabo. (1 Petelo 4:8) Buswe botuswele mwinē petu bwitukwashanga tūminine “byamalwa” bitananga ne ba mulume ne mukaji badi mu nsangaji ne kwitukwasha tukomeje busongi bwetu.​—1 Kodinda 7:28.

5. Mwanda waka Yehova bunka ye mufwaninwe kwitukwasha tūminine?

⁵ Lomba Yehova akukomeje. Yehova i “Leza upānanga kūminina ne busengi.” (Loma 15:5) I aye umo kete uyukidije ngikadilo yotudi’mo, mwiimvwanino wetu, ne bitamina byetu. Nanshi uyukile senene bine byotusakilwa pa kūminina. Bible unena’mba: “Ukafikijanga kisaka boba bamwakaminwe; kadi ukēvwananga lwito lwabo, ne kwibapandija.” (Ñimbo 145:19) Ino le Leza ulondololanga namani potumulomba bukomo bwa kūminina?

6. Monka mwikilaile Bible, le Yehova ushitulanga namani “dishinda dya kutambila’ko” potutompibwa?

⁶ Potulomba Yehova etukwashe tūminine, i mulaye kwitushitwila “dishinda dya kutambila’ko.” (Tanga 1 Kodinda 10:13.) Le widishitulanga namani?  Kyaba kimo, ubwanya kutalula ditompo. Ino pavule pene, witupanga bukomo bwa ‘kūminina ne pa mfulo na kitūkijetyima ne nsangaji.’ (Kolose 1:11) Kadi Yehova byayukile pafudile bukomo bwetu bwa ngitu, bwa ñeni ne bwa mwiimvwanino, o mwanda kakalekapo tutompibwe mu muswelo otutunya kushala na kikōkeji.

7. Leta kimfwa kilombola kine kyotusakilwa bidibwa bya ku mushipiditu pa kūminina.

⁷ Leka bidibwa bya ku mushipiditu bikomeje lwitabijo lobe. Mwanda waka bidibwa bya ku mushipiditu bidi na mvubu? Tulete kimfwa: Pa kukanda lūlu lulampe mpata, muntu ufwaninwe kudya pa kifuko bidibwa byaadi wa kudya mu mafuku asatu. Ko kunena’mba i bivule kutabuka mwadilanga. Pa kūminina ne kufikidija kitungo kyandi, yewa ukanda lūlu udyanga bidibwa bimuletela bukomo bininge. Mo monka, netu tufwaninwe kudya bidibwa bivule bya ku mushipiditu pa kūminina ne kufikila pa kitungo kyetu. Tufwaninwe kusumininwa kwifunda pa kasuku ne ku kupwila. Ino mingilo iketupa byotusakilwa pa kukomeja lwitabijo lwetu.​—Yoano 6:27.

8, 9. (a) Mungya Yoba 2:4, 5, i mwanda’ka utalwanga na matompo etu? (b) Potutompibwa, i mwanda’ka otukokeja kumona mu ñeni?

⁸ Lama mu ñeni kikōkeji kyobe kudi Leza. Potutompibwa, kwikalanga bivule bitalwa na matompo’a kupita ne masusu mene. Kikōkeji kyetu kudi Leza nakyo kitompibwanga. Muswelo otulonga pa matompo ulombolanga shi bine tumwene Yehova bu Muludiki wa diulu ne ntanda. Namani le? Satana, walwana na Leza mwine ulwa bubikadi bwandi, utukanga Yehova na kunena’mba bantu bamwingidilanga Leza mwanda wa kamweno kabo. Satana wānenene amba: “Byonso bidi na muntu ukapana’byo pa būmi bwandi.” Kupwa Satana wānenene pangala pa Yoba amba: “Ino pano ōlola kuboko kobe, utenge kikupa kyandi ne ngitu yandi mine, ponkapo abulwepo kukakufinga mafingo ku mpala yobe, a?” (Yoba 2:4, 5) Le pano Satana ke mushinte milangwe yandi? Aa! Myaka mivule pa kupita’po, paāpangilwe mūlu, wadi ukisambila nyeke bengidi ba kikōkeji ba Leza. (Kusokwelwa 12:10) Dyalelo, Satana ukinena’nka kunena’mba bantu batōtanga Leza pa mwanda wa kamweno ka abo bene. Witusakilanga bininge tupele kyepelo kya Leza kya kuludika ne kuleka kumwingidila.

⁹ Shi ususuka na matompo, mona mu ñeni uno mwanda. Satana ne bandemona badi ku mutamba umo. Bakutala ne kunena’mba, usa kuzoza. Koku nako, kudi Yehova, Yesu Kidishitu Mulopwe wetu, bashingwe māni badi kala mūlu, ne bamwikeulu tununu na tununu. Nabo batala bulwi bolwa, inoko bakusangedile! Basangele kumona amba udi na bukomo bwa kūminina ne kulama kikōkeji kyobe kudi Yehova. Ebiya abe’mba wimvwane Yehova wakunena’mba: “Wami mwana, wikale wañeni ne kusangaja mutyima wami, amba nondolole yewa umpunika.”—Nkindi 27:11.

10. Le ukeula namani Yesu na kuta mutyima ku mpalo itamba ku kūminina?

 ¹⁰ Ta mutyima ku mpalo. Fwatakanya wendanga lwendo. Mu dishinda mudi mutá mulampe opita’mo. Konso kotala kudi fukutu bwī. Inoko uyukile amba shi wendelele kufika ne kusabīle mutá, ukatana monka kitōkeji. Būmi budi pamo bwa luno lwendo. Kukabulwepo kutana bikoleja bivule, ne pakwabo ukeimvwana bu mulēmenenwe nabyo. Enka ne Yesu mwine wēimvwene uno muswelo. Paādi upopwa pa mutyi wa masusu, wāfutulwilwe ne kususulwa bininge. Kino bine kyādi kitatyi kikomo mu būmi bwandi! I kika kyāmukweshe ōminine? Bible unena’mba wāelele meso ku “nsangaji yādi imutūdilwe kumeso.” (Bahebelu 12:2, 3) Yesu wātele mutyima ku mpalo itamba ku kūminina kwandi, kadi kya mvubu mpata, kūminina kwādi kwa kuyukanya buujila bwa dijina dya Leza ne kukwatakanya kyepelo kya Leza kya kuludika. Wādi uyukile amba matompo andi i a lupito, ino mpalo yandi momwa mūlu ikekala ya nyeke. Dyalelo, matompo otanwa nao akokeja kukulēmenena ne kukususula, ino vuluka’mba i a lupito.

11. Mwanda waka tufwaninwe kubandaula myanda ya “boba baūminine”?

¹¹ Ketūmininangapo bunka. Pa kukankamika bene Kidishitu bōminine matompo mavule a Satana, mutumibwa Petelo wālembele amba: “Mukomenei, mwimanije pototo mu lwitabijo, pa kuyuka’mba kisaka kituntulu kya banabenu mu ino ntanda kyūmininanga masusu amo onka.” (1 Petelo 5:9) Myanda ya “boba baūminine” itufundija tushale na kikōkeji, itukulupija’mba netu tubwaya kunekenya, ne kwituvuluja’mba tukapalwa mpalo mwanda wa kikōkeji kyetu. (Yakoba 5:11) Tutalei’ko bimfwa bimo. ^[1]​—Tala bilembwa bya ku mfulo.

12. I bika byotwifunda ku kimfwa kya bakelubi bātūdilwe mu Edena?

¹² Bakelubi i bamwikeulu ba peulu. Ba Adama ne Eva pa kupwa kuluba, Yehova wāpele bakelubi bamo mwingilo mupya pano pa ntanda. Wādi mwishīle bininge na obādi bengila mūlu. Kimfwa kyabo kitufundija muswelo otubwanya kūminina potupebwa mwingilo mukomo. Bible unena’mba Yehova “wabika kutunduka kwa budimi bwa Edena, bakelubi ba lupanga lwa lubimbi lwa mudilo lwalamuka ku mitamba yonso, konso konso, koku ne koku, mwanda wa kulama dishinda dya ku mutyi wa bumi.” ^[2] (Tala bilembwa bya ku mfulo.) (Ngalwilo 3:24) Bible kanenepo amba bakelubi bādi betompwela nansha kwimona bu ba mvubu pa  mwanda wa mwingilo wabo mupya. Kebākokelepo nansha kuzoza. Ino, bādi bengila nyeke mwingilo wabo kufika ne byowāpwile, padi mu kitatyi kya Dilobe, kintu kya myaka 1 600 ne kupita!

13. Yoba wābwenye namani kūminina matompo āmutene?

¹³ Yoba muntu wa kikōkeji. Pakwabo ubwanya kutyumunwa mutyima na binenwa bya balunda ne babutule. Padi udi na luba lukomo nansha wimvwene bulanda bwa kufwilwa muntu osenswe. Ino nansha tutanwe na bika, tubwanya kusengibwa na kimfwa kya Yoba. (Yoba 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) Yoba kāyukilepo mwanda waka wātenwe na matompo mavule a mu kitulumukila, inoko kāzozelepo. Le i bika byāmukweshe ōminine? Kikatampe bidi, i buswe bwaādi uswele Yehova ne kupela kumufītyija mutyima. (Yoba 1:1) Yoba wādi usaka kusangaja Leza mu bitatyi biyampe ne bibi. Kadi Yehova wākweshe Yoba amone bukomo bwandi na kumutelela bipangwa byandi bya kutendelwa. Bino byākulupije Yoba bininge amba Yehova ukapwija matompo andi pa kitatyi kifwaninwe. (Yoba 42:1, 2) Ne ye mobyāikadile. “Yehova wamupa Yoba mungya byādi nabyo kalā kutentekapo ne bikwabo bidingakane pamo’nka na byādi nabyo.” “Yoba wafwa, mununu mufikijije mafuku.”—Yoba 42:10, 17.

14. Kukwatañana na 2 Kodinda 1:6, kūminina kwa Polo kwākankamikile namani bakwabo?

¹⁴ Mutumibwa Polo. Lelo ulwibwanga ne kupangwapangwa bibibibi? Lelo wi mukulumpe mu kipwilo nansha mutadi wa kipindi umona’mba ubalēmenenwa na mingilo mivule? Shi i amo, kimfwa kya Polo kisa kukukwasha. Polo wāpangilwepangilwe bityani, kadi wādi nyeke ukambakena banabetu mu kipwilo. (2 Kodinda 11:23-29) Inoko Polo kākokelepo, kadi kimfwa kyandi kyākomeje bakwabo. (Tanga 2 Kodinda 1:6.) Nobe shi ūminine, ukakankamika bakwabo nabo bōminine.

15, 16. (a) Lelo “mwingilo” ufwaninwe kuvuibwa na kūminina i mwingilo’ka? (b) Leta kimfwa kya motubwaninya kuleka “kūminina kuvuye mwingilo wako.”

¹⁵ Mwanā bwanga Yakoba wāpelwe bukomo bwa mushipiditu alembe amba: “Lekai kūminina kuvuye mwingilo wako, amba mwikale babwane kadi bakunkane umbyonso, ne kubulwa kintu nansha kimo kine mpika.” (Yakoba 1:4) Le kūminina kubwanya namani kuvuya “mwingilo” wako motudi? Kitatyi kyotudi mu matompo, tubwanya padi kumona’mba tusakilwa kutamija kitūkijetyima, kufwija’ko, ne buswe. Potūminina matompo, twifundanga mwa kulombwela bininge ino ngikadilo, mu uno muswelo, tukalumbulula bumuntu bwetu bwa bwine Kidishitu.

¹⁶ Kūminina byokubwanya kwitulengeja twikale bene Kidishitu bayampe, ketusakangapo kutyimuna bijila bya Yehova mwanda’tu wa kwiepeja ku matompo etu. Kimfwa, shi ulwanga na milangwe ya busekese, kokapona na ano matompo! Lomba Yehova akukwashe ufundwile kulampe milangwe mibi. Lelo udi na mubutule ukulwa? Kokapungila! Sumininwa kwingidila Yehova nyeke. Mfulo mfulō, ukakomeja kikulupiji kyobe mudi Yehova. Kokelwa: Pa kwitabijibwa na Leza, tufwaninwe kūminina.​—Loma 5:3-5; Yakoba 1:12.

17, 18. (a) Leta kimfwa kilombola mvubu ya kūminina kufika ne ku mfulo. (b) I kikulupiji’ka kyotudi nakyo pano potwafwena ku mfulo?

¹⁷ Tufwaninwe kūminina kufika ne ku mfulo, ke’nkapo mu kitatyi kampanda. Fwatakanya’po bidi shi kyombo kibalobela. Pa kupanda, bantu bafwaninwe kusumbila kufika ne ku mbadi. Muntu ense uzoza pakishilula kusumbila ubwanya kufwa mema. Mo monka kadi ne muntu uzoza kadi kubwipi na ku mbadi nandi ubwanya kufwa mema. Shi tusaka kukekala mu ntanda mipya, tufwaninwe kūminina. Twikalei na mumweno na wādi na mutumibwa Polo wānene amba: “Ketulekanga’byopo.”​—2 Kodinda 4:1, 16.

¹⁸ Pamo bwa Polo, tukulupile amba Yehova uketukwasha tūminine kufika ne ku mfulo. Polo wālembe amba: “Tutambanga’mo banekenye nekenyē kupityila kudi yewa wetusenswe. Mwanda nkulupile na kusumininwa’mba nansha lufu nansha būmi nansha bamwikeulu nansha maludiki nansha bintu bidi’po pano nansha bintu bikāya’ko nansha bukomo nansha bula bwa mūlu nansha bula bwa munshi nansha kipangwa kikwabo shi kika, shi kika kebikakokejapo kwitusansanya na buswe bwa Leza budi mudi Kidishitu Yesu Mfumwetu.” (Loma 8:37-39) Shako tukapungila kyaba kimo. Ino twiulei Ngideoni ne bantu bandi. Bāpungīle, ino kebāzozelepo. ‘Badi balonda’nka kulonda’!​—Batyibi 8:4.