1, 2. Mwanda waka Leza wāmwene Danyele bu “muntu muswibwe nakampata,” ne i muswelo’ka otubwanya kwikala na kikōkeji bwa Danyele?

KITATYI kyāselēlwe Bayuda ku Babiloni, bātwadilwe mu kibundi kiyule bankishi ne bantu batōta mishipiditu mibi. Inoko Bayuda ba kikōkeji, kimfwa Danyele ne balunda nandi basatu, bāpelele kubumbwa na bantu ba mu Babiloni. (Danyele 1:6, 8, 12; 3:16-18) Danyele ne balunda nandi bāitabije Yehova bu Umbumbi wabo ne kwendelela kumutōta’nka Aye. Nansha Danyele byaādi ushikete mu kifuko kibi mu kitatyi kilampe kya bwandi būmi, mwikeulu wa Leza wāmunene amba i “muntu muswibwe nakampata.”​—Danyele 10:11, 19.

² Mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, mubumbi wadi ufinyafinya dilongo amba dinekene mwa kupungila kintu. Dyalelo, batōtyi ba bine bayukile amba Yehova i Muludiki wa diulu ne ntanda kadi amba udi na lupusa lwa kubumba mizo. (Tanga Yelemia 18:6.) Kadi Leza udi na lupusa lwa kubumba muntu ne muntu. Inoko, kaningilangapo muntu kushinta. Pa kyaba kya kwituningila, usakanga batwe bene twitabije etubumbe. Mu kino kishinte, tusa kumona  muswelo otukokeja kwikala bu dilongo dinekena mu makasa a Leza. Tusa kwisambila pa bino bipangujo bisatu: (1) Le tukepuka namani ngikadilo ilengeja tupele madingi a Leza ne kwikala bu dilongo dyūmu? (2) I muswelo’ka otubwanya kutamija ngikadilo iketukwasha tushale nyeke na kikōkeji ne kwikala bu dilongo dinekena? (3) Lelo bambutwile bene Kidishitu bakokeja namani kwingila pamo na Leza pobabumba babo bana?

3. Le i ngikadilo’ka ibwanya kūmija mutyima wetu? Leta kimfwa.

³ Nkindi 4:23 inena’mba: “Lama obe mutyima ne bupyasakane bonsololo, Mwanda mo mutamba nsulo ya būmi.” Pa kulama mutyima wetu kutyina wakekala mūmu, tufwaninwe kwepuka ngikadila mibi kimfwa, mitatulo, kulongalonga bubi, ne kubulwa lwitabijo. Shi ketutadije, ino ngikadilo ibwanya kwitulengeja twikale bampikwa kikōkeji ne kutomboka. (Danyele 5:1, 20; Bahebelu 3:13, 18, 19) Kino kyo kyāfikile ne Uzia, mulopwe wa Yuda. (Tanga 2 Bilongwa 26:3-5, 16-21.) Dibajinji, Uzia wādi na kikōkeji kadi wādi upwene bininge na Leza, o mwanda Leza wāmukomeje. Ino “nanshi pa kwalamuka ke mukomo kadi, mutyima wandi wanzunzulwa.” Wēzunzwile wafula’nka ne ku kusōka ensense mu tempelo, nansha byoyādi inenwe kusōkwa’nka na babitobo. Pāmunene babitobo amba waluba, Uzia wāfuna ne bukalabale! Yehova wāfwijije uno mulopwe wa mitatulo bumvu, wākwatwa makopo kufika ne byaāfwile.​—Nkindi 16:18.

4, 5. I bika bikokeja kwitufikila shi ketwepukilepo mitatulo? Leta kimfwa.

⁴ Shi ketwepukilepo mitatulo, tubwanya kushilula kulanga’mba twi bayampe kupita bakwetu, ne kadi tubwanya kwanza kupela madingi a mu Bible. (Nkindi 29:1; Loma 12:3) Kino kyo kyāfikile ne mukulumpe umo witwa bu Jim. Wāpelele milangwe ya bakulumpe bakwabo mu kipwilo pa mwanda kampanda. Jim unena’mba, “Nasapwidile bakulumpe’ba amba kemudipo na buswe, kupwa naleka’byo kupwila.” Myeji isamba pa kupwa, wavilukila mu kipwilo kikwabo, ino kebamutongelepo bu mukulumpe. Jim watyumukilwe mutyima. Wemwene bu wadi na bubinga, ko kuleka waleka kwingidila Yehova mu bula bwa myaka dikumi. Unena’mba waikele na mitatulo yamufikije ne ku kutopeka Yehova pa byamutene. Myaka’po, batutu bakamupempula ne kumukwasha, ino Jim wapela bukwashi’bwa.

⁵ Jim unena’mba, “Kyaba kyonso nadi nangulukila’nka pa kyokya kyonadi mfwatakanya bu kilubo kya bakwabo.” Kimfwa kyandi kilombola’mba mitatulo ibwanya kulengeja tubingije mwiendelejo wetu umbi. Shi uno mwanda ubetutana, nankyo ketukidipo dilongo dinekena. (Yelemia 17:9) Lelo ke bakusanshije kudi tutu nansha kaka? Le wafītyilwe pa kujimija madyese? Walongele’po namani? Le waikele na mitatulo, nansha wamwene amba kintu kya mvubu kutabuka i kulonga ndoe na banabenu ne kukōkela nyeke Yehova?​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:165; Kolose 3:13.

6. Le i bika biketufikila shi tulongalonga bubi?

⁶ Shi muntu wendelela kulonga bubi  ne kufya’bo bikamukomena kwitabija madingi a Leza. Papo bikamupēlela kulongalonga bubi. Tutu umo wanene amba kyaba kimo mwiendelejo wandi wampikwa kufwaninwa kewadipo’tu umutyintyidile. (Musapudi 8:11) Tutu mukwabo, waikele mu kitatyi kampanda na kibidiji kya kutala porno wanene mwenda mafuku amba, “Natamije mwikadilo wa kufutulula bakulumpe.” Mwiendelejo wandi waonene kipwano kyandi na Yehova. Bantu pobasokwele byaadi ulonga, wakwashibwa na bakulumpe. Bine batwe bonso twi bampikwa kubwaninina. Ino shi tubaikala na kafutululo pa boba betudingila nansha kwibingija potulonga kibi pa kyaba kya kulomba Leza etulekele ne kwitukwasha, nabya tukekala na mutyima mūmu.

7, 8. (a) Le bene Isalela pa kala bālombwele namani mityima myūmu ilupukanga ku kubulwa lwitabijo? (b) I ñeni’ka yotuboila’ko?

⁷ Yehova paānyongolwele bene Isalela mu Edipito, bēmwenine bingelengele bya kutendelwa byaālongele. Ino nansha nabya, pobāfikile kubwipi na Ntanda ya Mulao, bāūmija mityima yabo. Mwanda waka? Mwanda bābudilwe lwitabijo mudi Leza. Pa kyaba kya kukulupila Yehova, bāimvwana moyo ke batompwela Mosesa. Bāsaka’nka ne kujokela mu Edipito mobādi bamuninwe bupika! Kino kyāsense Yehova bininge, wānena’mba: “Lelo i ku mwaka ka o bakaleka kumfutulula?” (Umbadilo 14:1-4, 11; Ñimbo ya Mitōto 78:40, 41) Bano bene Isalela bāfwile mu ntanda mutuputupu mwanda wa mityima yabo myūmu ne kubulwa lwitabijo.

⁸ Dyalelo, ke tudi kubwipi na ntanda mipya, kadi lwitabijo lwetu lutompibwanga. O mwanda tufwaninwe kubandaula mwikadile lwitabijo lwetu. Le tukayuka namani amba i lukomo? Tubwanya kubandaula binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 6:33. Wiipangule amba: ‘Le bitungo ne butyibi bonkwata bilombola’mba nkulupile binebine mu binenwa bya Yesu? Le mbulwanga kupwila nansha busapudi mwanda wa kukimbila’ko lupeto? Le nkalonga namani shi kaji kami kalomba kitatyi kivule ne bukomo? Le nkaleka ino ntanda imumbe, padi’nka ne kuleka kwingidila Yehova?’

9. Mwanda waka tufwaninwe ‘kwitompa nyeke’ shi tukidi mu lwitabijo, ne tuketompa namani?

⁹ Shi tupumpunya madingi a Bible atala pa balunda babi, kupwana na bapangwe, ne pa kwipwija mukose, nabya mityima yetu ikekala myūmu. Le ukalonga namani shi ubaanza kutanwa na ino myanda? Bandaula bukidi lwitabijo lobe! Bible unena’mba: “Mwitompei nyeke shi mudi mu lwitabijo, jingululai nyeke momwikadile banwe bene.” (2 Kodinda 13:5) Kokeongola, kadi ingidija kyaba kyonso Kinenwa kya Leza pa kulemununa mulangilo obe.

10. I kika kiketukwasha twikale bu dilongo dinekena mu makasa a Yehova?

¹⁰ Leza i mwitupe Kinenwa kyandi, kipwilo kya bwine Kidishitu, ne mwingilo wa busapudi pa kwitukwasha twikale dilongo dinekena. Potutanga Bible ne kulangulukila’po difuku ne difuku, kitukwashanga twikale banekena mu makasa a Yehova ne kwitabija etubumbe. Yehova wāsoñenye balopwe ba Isalela kutentula Mukanda wa Bijila wa Leza ne kwiutanga difuku ne difuku. (Kupituluka 17:18, 19) Batumibwa bādi bayukile amba kutanga Bisonekwa ne kulangulukila’po kudi na kamweno mu mwingilo wabo. Bādi batela misunsa mivule Bisonekwa bya Kihebelu mu bilembwa byabo, kadi pobādi basapwila bantu, bādi bebakankamika nabo bengidije Bisonekwa. (Bilongwa 17:11) Netu mo monka, tumwene amba i kya kamweno kutanga Kinenwa kya Leza difuku ne difuku ne kulangulukila’po. (1 Temote 4:15) Kino kitukwashanga twikale betyepeje, ne kadi Yehova ukabwanya kwitubumba.

11, 12. Le Yehova wingidijanga namani kipwilo kya bwine Kidishitu pa kwitubumba mungya bisakibwa bya muntu ne muntu? Leta kimfwa.

¹¹ Yehova uyukile bisakibwa bya umo ne umo, kadi wingidijanga kipwilo kya bwine Kidishitu pa kwitubumba. Jim, utelelwe kungala, washilwile kushinta mumweno wandi kitatyi kyamutele mukulumpe umo mutyima. Jim unena’mba: “Kantopekelepo nansha dimo nansha kumfutulula pa ngikadilo  yonadi’mo. Ino, waikele nami biyampe ne kulombola’mba usaka kunkwasha.” Kupwa kwa myeji isatu, mukulumpe’wa waita Jim ku kupwila. Jim unena’mba kipwilo kyamulubwile biyampe kadi buswe bwa ba mu kipwilo bwamukweshe ashinte milangwe yandi. Washilula kumona’mba milangwe yandi ke ayopo ya mvubu kutabuka. Bakulumpe ba mu kipwilo kyadi’mo Jim ne wandi mukaji bamukankamikile, washilula bityebitye kujokela kudi Yehova. Kadi Jim wamwenine ne mu kutanga kishinte kinena’mba, “Yehova Kafwaninwepo Kutopekwa” ne “Ingidila Yehova na Kikōkeji,” mu Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 11, 1992, mu Falanse.

¹² Mwenda mafuku, Jim waikala monka mukulumpe. Tamba papo, ukwashanga banabetu bakwabo batanwa na myanda na yamutene bapwije’yo ne kukomeja lwitabijo lwabo. Unena bu wadi ulanga’mba upwene bininge na Yehova, nanshi kwako wadi wiongola! Wialakanyanga kyaalekele mitatulo imulengeje emanine pa bilubo bya bakwabo pa kyaba kya kuta mutyima ku bintu bya mvubu mikatampe.​—1 Kodinda 10:12.

13. Mwingilo wa busapudi ubwanya kwitukwasha tutamije ngikadilo’ka, ne tukamwena’mo bika?

¹³ Mwingilo wa busapudi ubwanya nao kwitubumba ne kwitukwasha twikale bantu bayampe. Muswelo’ka? Potusapula myanda miyampe, tulombolanga ngikadilo pamo bwa kwityepeja ne bipa palapala bya mushipiditu wa Leza. (Ngalatea 5:22, 23) Langulukila pa ngikadilo miyampe yowatamije kupityila ku mwingilo wa busapudi. Shi twiule Kidishitu, bantu bakasangela musapu wetu ne kushinta mobetumwena. Kimfwa, Batumoni babidi ba mu Ostrali bakasapwidile mwana-mukaji umo kwandi, ino webalobela ne kwibafutulula. Inoko, Batumoni badi bamuteja na bulēme. Mwenda mafuku, mwana-mukaji’wa wealakanya pa byaalongele ne kulembela bilo ya musambo mukanda. Walombele lusa pa kilongwa kyandi. Wanena amba, “Ne kivila pa kwimana ku meso a bantu babidi basapula Kinenwa kya Leza ne kwibapanga owa muswelo.” Kupityila ku uno mwanda, tubamone mvubu ya kwikala batalala mu busapudi. Bine mwingilo wetu ukwashanga bakwabo, ino kadi witukwashanga ne batwe bene tulumbulule bumuntu bwetu.

14. I bika bifwaninwe kulonga bambutwile shi basaka kubumba babo bana senene?

¹⁴ Divule bana batyetye bekalanga betyepeje ne na mutyima wa kufunda. (Mateo 18:1-4) O mwanda i kya tunangu ku bambutwile bakwashe bana pobakidi banuke bayuke bubine ne kwibusanswa. (2 Temote 3:14, 15) Pa kubwanya’byo, bambutwile bafwaninwe bidi kuswa bubine abo bene ne kulonda mu būmi bwabo byobya binena Bible. Shi bambutwile balonge namino, bakapēlejeja babo bana  nabo basanswe bubine. Kadi, bana bakemvwanija amba madingi ebapa bambutwile alombola’mba bambutwile bebasenswe ne Yehova nandi wibasenswe.

15, 16. Lelo bambutwile bakalombola namani kikulupiji kyabo mudi Leza shi wabo mwana wapangwa?

¹⁵ Nansha bambutwile byobafundijanga babo bana bubine, bana bamo bamulekanga Yehova, bakwabo bapangwa mu kipwilo. Shi kino kibafika, kisaka kikalanga kisusuka bininge. Kaka umo wa mu Afrika wa Kunshi unena’mba: “Kitatyi kyapangilwe tutu mu kipwilo, byadi’nka na wafwa. Byetutyumwine mutyima bininge!” Le aye ne bambutwile bandi balongele’po bika? Balondele madingi a mu Bible. (Tanga 1 Kodinda 5:11, 13.) Bambutwile bayukile amba kukōkela madingi a Leza ko kwa kamweno ku bonso. Bayukile amba kupangwa i mpangiko ya buswe itamba kudi Yehova. O mwanda badi besamba na mwana enka poso shi kudi myanda ya kisaka ilomba kwisamba nandi.

¹⁶ Le mwana wamwene’byo namani? Wanene mwenda mafuku amba, “Nadi ngyukile amba kisaka kyami kekyadipo kinshikwe, ino kyakōkele Yehova ne bulongolodi bwandi.” Kadi wabweja’ko amba, “Shi ubaikala mu ngikadilo ikuningila kuzenza Yehova akukwashe ne kukulekela, ye pokamumona na mvubu.” Langa mwasangedile kisaka pajokēle uno nsongwalume kudi Yehova! Bine, tukekala ba nsangaji ne kubwanya byotulonga shi tukōkele nyeke Leza.​—Nkindi 3:5, 6; 28:26.

17. Mwanda waka tufwaninwe kwikala na būmi bwa kukōkelelela Yehova, ne tukamwena’mo namani?

¹⁷ Mupolofeto Isaya wālaile amba Bayuda ba mu Babiloni bakesāsa ne kunena’mba: “A Yehova, abe wi tata; batwe twi dilongo, abe ye umbumbi wetu; kabidi batwe bonsololo twi mingilo ya makasa obe.” Kadi bādi ba kuzenza Yehova amba: “ [Kokavuluka] bukondame nyeke; talapo bidi, twakwisashila, umone byo tudi batwe bonsololo, twi bantu bobe.” (Isaya 64:8, 9) Shi twityepeje ne kukōkela nyeke Yehova, tubaikala bantu baswibwe nakampata, bwa Danyele. Yehova ukendelela kwitubumba na Kinenwa kyandi, mushipiditu, ne na bulongolodi bwandi amba mwenda mafuku, tukekale “bana ba Leza” babwaninine.—Loma 8:21.