Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Busongi—Nsulo ne Kitungo Kyabo

Busongi—Nsulo ne Kitungo Kyabo

“Yehova Leza wanena’mba: Kebiyampepo mwana-mulume ekale kasuku, mhm, nanshi nkamulongela mukwashi wandi umwifwene.”​—NGALWILO 2:18.

ÑIMBO: 36, 11

1, 2. (a) Le busongi bwāshilwile namani? (b) I bika byājingulwile mwana-mulume ne mwana-mukaji umbajinji pa mwanda utala busongi? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

KUSONGA ke kubipo. Ino le busongi bwāshilwile namani, ne kyobwikadile’ko kine i kika? Kuyuka kino kuketukwasha twikale na mumweno muyampe pa busongi ne pa madyese adi’mo. Leza wāpangile Adama, muntu mubajinji, kadi wamunena enike banyama majina. Adama wāmwene amba banyama bonso badi babidi babidi, ino “mukwashi umwifwene wakumukwasha muntu wadi kutupu’ye.” O mwanda Leza wāponeneja Adama mu tulo tukatampe wāmuyata lupamvu ne kupunga nalo mwana-mukaji. Yehova ko kuleta, wāleta mwana-mukaji kudi Adama ke mukaji wandi. (Tanga Ngalwilo 2:20-24.) Monka motukokeja kwikimwena, busongi i kyabuntu kitamba kudi Yehova.

2 Myaka mivule pa kupita’po, Yesu wāpitulukile mu byobya byānenene Yehova mu budimi bwa Edena amba: “Mwana-mulume ukashiya shandi ne inandi kadi ukalamata wandi mukaji, penepo abo babidi bakekala ngitu imo.” (Mateo 19:4, 5) Leza byaāyete lupamvu lwa Adama ne kupunga nalo mwana-mukaji umbajinji, nanshi ba mulume ne mukaji bafwaninwe kuyuka’mba i bamo. Yehova kasakengapo ba mulume ne mukaji belubule nansha umo pobadi kwikala na benē pandi bavule.

BUSONGI BUBADILWA MU MPANGO YA YEHOVA

3. Le kitungo kikatampe kya busongi kyādi kitungo’ka?

3 Adama wāsangedile mukajandi, waāinikile mwenda mafuku bu Eva. Wāikele bu mukwashi wandi umwifwene. Ba Adama ne Eva bāsangele kwikala bu ba mulume ne mukaji. (Ngalwilo 2:18) Kitungo kikatampe kya buno busongi kyādi kya kuyuja ntanda. (Ngalwilo 1:28) Bana bana-balume ne bana bana-bakaji bādi ba kuswa bambutwile babo, inoko mwenda mafuku bādi ba kwibashiya pa kusonga ne kusongwa amba bakashilule bisaka byabo. Bantu bādi ba kudinga ntanda ne kwiyalamuna yonso ke paladisa.

4. I bika byāfikīle busongi bubajinji?

4 Busongi bubajinji bwāonekele ba Adama ne Eva pobātombokele Yehova. Satana Dyabola, “nyoka wa kala na kala,” wāongwele Eva ne kumusapwila amba shi adye ku kipa kya ku “mutyi wakuyukanya buya ne bubi” ukekala na buyuki bwa pa bula. Satana wānenene amba shi Eva adye ku mutyi, kino kikamulengeja abwanye kwitongela kiyampe ne kibi. Eva kālombwelepo amba ulēmekele bumutwe bwa Adama pa kukwata butyibi aye mwine bwa kudya kipa kwampikwa kwipangula bidi mulume. Kadi Adama nandi wābudilwe kukōkela Leza na kwitabija kipa kyāmupele wandi mukaji.​—Kusokwelwa 12:9; Ngalwilo 2:9, 16, 17; 3:1-6.

Pa kutana nsangaji mu busongi, balume ne bakaji bafwaninwe kukōkela Yehova ne kwiselela biselwa bilupuka ku bilongwa byabo

5. I bika byotwifunda ku byālondolwele ba Adama ne Eva pebēpangwile Yehova?

5 Yehova pa kwibepangula, Adama wālambikile mukajandi. Kanena’mba: “Mwana-mukaji o wampele kwikala nami ye aye wampele kya ku mutyi’wa nami nadi.” Eva nandi wālambika nyoka pa kumongola. (Ngalwilo 3:12, 13) Ba Adama ne Eva bāikele kwikañanya bya bubela pa kubulwa kikōkeji kwabo, Yehova wātelele bano bantu bu bantomboki. Na bubine, kimfwa kyabo i kidyumu kotudi! Pa kutana nsangaji mu busongi, balume ne bakaji bafwaninwe kukōkela Yehova ne kwiselela biselwa bilupuka ku bilongwa byabo.

6. I muswelo’ka obwanya kushintulula Ngalwilo 3:15?

6 Yehova wākwete’ko mpango ya kupa bantu lukulupilo lwa kumeso, pampikwa kubanga byālongele Satana mu Edena. Luno lukulupilo lutanwa mu bupolofeto bubajinji bwa mu Bible. (Tanga Ngalwilo 3:15.) Buno bupolofeto bwālombwele amba Satana ukasanshijibwa na “ntundu” ya “mwana-mukaji.” Bipangwa byoloke bya ku mushipiditu bingila mulu bipwene bininge na Leza. Bidi pamo bwa mukaji wa Yehova. Yehova wādi ubwanya kutuma umo wa mu bino bipangwa bya ku mushipiditu ‘kusanshija’ Dyabola. Luno lutundu lwadi lwa kupa bantu ba kikōkeji muswelo wa kumona kyokya kyājimije ba mulume ne mukaji babajinji. Bantu ba kikōkeji badi ba kumona pano mukenga wa kwikala nyeke na būmi pano pa ntanda, mungya mpango ya Yehova.​—Yoano 3:16.

7. (a) Lelo busongi budi namani tamba pātombokele ba Adama ne Eva? (b) Lelo Bible ulomba bika ku ba mulume ne mukaji?

7 Butomboki bwa ba Adama ne Eva bwāonene busongi bwabo ne masongi makwabo adi a kulonda’po. Kimfwa, Eva ne bana bandi bonso bana-bakaji badi ba kwimvwana misanshi mikatampe pa kubutula. Bana-bakaji kusakasaka kwabo kukatampe kwadi kwa kwalukila ku balume babo, ne balume badi ba kwibabikadila, pakwabo’nka ne kwibasusula na motwibimwena dyalelo. (Ngalwilo 3:16, Dibuku Dijila) Yehova usaka balume bekale mitwe ya bisaka idi na buswe, kadi usaka bakaji nabo bakōkelele balume babo. (Efisesa 5:33) Shi boba besongele bengidile umbumo, nabya bakapwija makambakano mavule.

BUSONGI BWA TAMBA PA ADAMA KUFIKA KU DILOBE

8. Shintulula mwādi mwikadile busongi tamba pa Adama kutūla ne ku Dilobe?

8 Ba Adama ne Eva bābutwile bana bana-balume ne bana-bakaji kumeso kwa kufwa. (Ngalwilo 5:4) Mwenda mafuku, Kena mwana umbedi, wāsongele mwanabo mwana-mukaji. Lameka, wa ku lutundu lwa Kena ye utelelwe mu Bible bu umbajinji kusonga bakaji babidi. (Ngalwilo 4:17, 19) Kutamba pa Adama kutūla ne ku Noa, kwādi’tu bantu batyetye kete batōta Yehova. Mu bano bantu ba kikōkeji mudi Abele, Enoke, Noa ne kisaka kyandi. Bible unena’mba, mu mafuku a Noa, “bāna ba Leza bana-balume bamwene’mba bāna bana-bakaji ba bantu i ba buya bwa dyangi, ino basonga bakaji muswidile mityima yabo.” Ino kino i kishile na kipangila, bamwikeulu ne bano bana-bakaji bābutwile bana batumpangala ba bukalabale betwa bu Nefilimi. Mu kine kitatyi’kya, “bubi bwa bantu . . . bwadi ke bwa ntanda ne miseke panopantanda” ne “kufwatakanya konsololo’tu kwa kuvuluka kwa mityima yabo kwadi bubi bonka bonka nyeke.”​—Ngalwilo 6:1-5.

9. I bika byālongele Yehova ku bantu babi mu mafuku a Noa, ne i ñeni’ka yotuboila ku byobya byālongekele mu kitatyi’kya?

9 Yehova wāsapwile amba usa kuleta dilobe dikatampe pa ntanda mwanda wa konakanya babi bonso. “Noa, musapudi wa boloke,” wādyumwine bantu ku dino Dilobe. (2 Petelo 2:5) Inoko kebātejejepo Noa bādi balabikwe na mingilo yabo ya mu būmi ya bukile-bukya, mwine mubadilwa ne kwisonga. Yesu wādingakenye kitatyi kya Noa na kino kyetu kitatyi. (Tanga Mateo 24:37-39.) Dyalelo bantu bamo bapelanga kuteja musapu otusapula wa myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. Tusapulanga uno musapu pano kepafikile bonakani bwa ino ntanda. Lelo i ñeni’ka yotuboila ku byāpityile mu kitatyi kya Dilobe? Ketufwaninwepo kuleka bintu kimfwa busongi nansha kubutula bana bikale na mvubu mpata kotudi twailwa ne kufwena kwa difuku dya Yehova.

BUSONGI BWA TAMBA PA DILOBE KUFIKA MU MAFUKU A YESU

10. (a) Mu bibidiji bivule, le busekese bwāikele namani bu kibidiji kya mu būmi? (b) Le ba Abalahama ne Sala bāshile namani kimfwa kiyampe mu busongi bwabo?

10 Noa ne bandi bana basatu bādi na mukaji umo umo. Ino pa kupwa kwa Dilobe, bana-balume bavule bāsonga bakaji bangi. Mu bibidiji bivule mwādi muvudile busekese kadi bwāikele ke kipindi kya mu butōtyi bwabo. Ba Abalahama ne Sala pobaendele ku Kenani, bādi bajokolokelwe na bantu ba busekese bampikwa kulēmeka busongi. Yehova wāonakenye bibundi bya Sodoma ne Ngomola, mwanda byādi’mo bantu basenswe mpata busekese. Abalahama wādi mwishile na bano bantu. Wādi mutwe wa kisaka muyampe, kadi Sala nandi wāshile kimfwa kiyampe kya bu mukaji mukōkele. (Tanga 1 Petelo 3:3-6.) Abalahama wādi usaka wandi mwana Izake asonge mwana-mukaji utōta Yehova. Izake nandi wālongele muswelo umo kudi wandi mwana Yakoba, mwinē bana bāikele ke mitwe ya bisaka 12 bya Isalela.

11. Lelo Bijila bya Mosesa byākingile namani bene Isalela?

11 Mwenda mafuku, Yehova wāsambile kipwano, nansha kumvwañana, na muzo wa Isalela. Wēbapele Bijila bya Mosesa, bine byākweshe balume ne bakaji mwa kutōtela Yehova. Kimfwa, kwādi bijila bitala bibidiji bya mu busongi, myanda itala kusonga bakaji bavule, kadi bene Isalela kebādipo bapelwe lupusa lwa kusonga batōtyi ba bubela. (Tanga Kupituluka 7:3, 4.) Shi kubamweka myanda mikatampe mu busongi, bakulumpe bādi bakwasha’ko. Kwādi ne bijila bitala pa makoji, mukao, ne mfwatakani. Bantu bādi bakokeja kwilubula, inoko kwādi bijila bya kukinga bonso besongele. Kimfwa, mwana-mulume wādi ukokeja kulubula wandi mukaji shi wamone mwadi “kintu kya bumvubumvu.” (Kupituluka 24:1) Bible kashintulwilepo kine “kya bumvubumvu,” inoko mwana-mulume kādipo unenwe kulubula wandi mukaji pa tubilubo tutyetutye.—Levi 19:18.

KOKATOMBOKA MWINĒ POBE

12, 13. (a) Bantu bamo bādi bamona namani babo bakaji mu mafuku a Malaki? (b) Dyalelo, shi muntu umo mubatyijibwe watomboka na muntu mukwabo, i bika bibwanya kumufikila?

12 Mu mafuku a mupolofeto Malaki, Bayuda bavule bana-balume bādi balubula bakaji babo pa bubinga’tu bo-bonso. Bādi balubula babo bakaji mwanda wa basonge bakaji banuke nansha boba kebengidilapo Yehova. Mu kitatyi kya Yesu, Bayuda bavule bana-balume bādi bakilubula babo bakaji “pa mwanda o-onso.” (Mateo 19:3) Yehova Leza ushikilwe dilubu dyampikwa kukwatañana na bijila.—Tanga Malaki 2:13-16.

13 Dyalelo, kwitomboka mu busongi i kupelejibwe mu bantu ba Yehova, kadi kekuvudilepo kulongeka’mo. Langa’po bidi shi muntu mubatyijibwe walonga makoji ne kwilubula na wandi mwanda wa kwisonga na mukwabo. Shi uno muntu kesāshilepo, nabya ubwanya kupangwa mu kipwilo mwa kulamina butōki bwakyo. (1 Kodinda 5:11-13) Bilomba bidi muntu’wa ape “bipa bifikīle pa kwisāsa” kumeso kwa kujokejibwa’ye mu kipwilo. (Luka 3:8; 2 Kodinda 2:5-10) I kutupu bula bwa kitatyi butungilwe pa kujokeja uno muntu. Inoko, padi pabwanya kupita mwaka umo nansha mivule pa kusaka’mba nonga-bibi alombole binebine kwisāsa kwandi ne kwitabijibwa’ye mu kipwilo. Nansha nankyo, muntu ufwaninwe bidi kwimana “kumeso kwa kityibilo kya mambo kya Leza.”—Loma 14:10-12; tala Kiteba kya Mulami, kya 15 Kweji 2, 1980, paje 31-32, mu Falanse.

BUSONGI MU BENE KIDISHITU

14. Lelo Bijila byādi na kitungo’ka kikatampe?

14 Isalela wādi munshi mwa Bijila bya Mosesa mu bula bwa myaka 1500. Bijila byākweshe bantu ba Leza mu miswelo mivule. Kimfwa, mwādi misoñanya ikwasha bantu bapwije makambakano mu kisaka, ne kwibaludikila kudi Meshiasa. (Ngalatea 3:23, 24) Pāfwile Yesu, bino Bijila byāfudile, kadi Leza wātūdile’ko mpangiko mipya. (Bahebelu 8:6) Papo, bintu bimo byādi bitabijibwe mu Bijila bya Mosesa kebyādipo kadi bya kulondwa na bene Kidishitu.

15. (a) I musoñanya’ka utala pa busongi ufwaninwe kulonda kipwilo kya bene Kidishitu? (b) I mu mwanda’ka mubwanya mwine Kidishitu kulanga ya kwilubula na mwinē pandi?

15 Difuku dimo, Bafadiseo bāipangwile Yesu kipangujo kitala pa busongi. Yesu wālondolola amba Leza nansha byakādipo usaka dilubu tamba ku ngalwilo, ino mu Bijila bya Mosesa wālekele bene Isalela belubule. (Mateo 19:6-8) Kilondololwa kya Yesu kilombola’mba musoñanya umbajinji wa Leza utala pa busongi o-onka ufwaninwe pano kulonda bene Kidishitu. (1 Temote 3:2, 12) Ba mulume ne mukaji byobadi bu “ngitu imo,” banenwe kwilamata. Buswe bobaswele Leza ne bobeswele abo bene bubwanya kwibakutyila umbumo. Yense wilubula na mwinē pandi kwa kubulwa mwanda wa busekese kadipo na bwanapabo bwa kwisonga na mukwabo. (Mateo 19:9) Muntu ubwanya kutonga kufwila lusa mwinē pandi wesāsa makoji andi. Bino ye byālongekele ne kudi mupolofeto Hosea wāfwidile lusa Ngomela mukajandi wālongele makoji, kadi ne Yehova nandi wāfwidile lusa Isalela wēsāshile. (Hosea 3:1-5) Kadi, shi muntu wayuka’mba mwinē pandi i mulonge makoji ino wasambakana nandi pamo, kino kilombola’mba wamufwila lusa. Kepakidipo bubinga bwa mu Bisonekwa bwa kwilubwila.

16. I bika byānenene Yesu pa bukunga?

16 Yesu wānenene amba busekese bo bubinga bumo kete bubwanya bene Kidishitu ba bine kwilubwila’po. Kupwa wēsambīle pa “boba badi na kyabuntu” kya kwikala bankunga mu būmi bwabo. Yesu wānenene amba: “Yewa ubwanya kwitabija’o etabije’o.” (Mateo 19:10-12) Bantu bavule batoñanga kushala bankunga mwanda wa kwingidila Yehova pampikwa kulabikwa, nanshi bafwaninwe kufwijibwa’ko pa butyibi bwabo!

17. I kika kibwanya kukwasha mwine Kidishitu ayuke shi ukokeja kusonga?

17 I kika kibwanya kukwasha muntu akwate butyibi bwa kusonga nansha bwa kushala nkunga? I aye mwine ufwaninwe kutala shi ubwanya kutamija kyabuntu kya bukunga. Mutumibwa Polo wēsambīle bukunga māya. Inoko wānenene kadi amba: “Mwanda wa busekese bwavula, nanshi mwana-mulume ense ekale na wandi mukaji ne mwana-mukaji ense nandi ekale na wandi mulume.” Polo ubweja’ko amba: “Shi kebadipo na kwīfula, nabya basonge nansha kusongwa, mwanda i kipite buya kusonga kupita’ko kusōkwa mudilo na kilokoloko.” Nanshi muntu ubwanya kutonga kusonga nansha kusongwa, mwanda wa kwepuka kilokoloko kikomo kya bulādi kibwanya kumutwala ku kwikaila ku ngitu ya bumvu ne ku kulonga busekese. Inoko, bankunga bafwaninwe kutala shi bine i batame mobifwaninwe pa kwiela mu busongi. Polo amba: “Shi kudi ulanga’mba wiendejanga byampikwa kwendela’mo na bujike bwandi, shi wapite pa kusongola, nabya bikale uno muswelo: alonge mwasakila; kalongelepo bubi. Basonge nansha kusongwa.” (1 Kodinda 7:2, 9, 36; 1 Temote 4:1-3) Kekwakikala muntu wa kuningila mukwabo kusonga nansha kusongwa amba mwanda’po waanza kwimvwana kilokoloko kya bulādi kimvwananga bankasampe bavule shi abasongola. Mwanda uno muntu ubwanya kwikala wampikwa kutama senene mwa kuselela biselwa bya mu busongi.

18, 19. (a) Le busongi bwa bene Kidishitu i bwa ani ne ani? (b) I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

18 Kwisonga kwa bene Kidishitu i kwa mwana-mulume mubatyijibwe na mwana-mukaji mubatyijibwe kadi basenswe Yehova na mutyima wabo onso. Kadi bafwaninwe kwisanswa bininge abo bene na bene mwa kwikadila pamo mu būmi bwabo bonso. Yehova ukebesela mwanda abakōkela madingi a kwisonga “enka mudi Mfumwetu kete.” (1 Kodinda 7:39) Kadi busongi bwabo bukekala bwa nsangaji shi bendelela kulonda madingi a mu Bible.

19 Dyalelo, tudi mu “mafuku a mfulo,” kadi bantu bavule kebadipo na ngikadilo ilengeja bekale na nsangaji mu busongi. (2 Temote 3:1-5) Mu kishinte kilonda’ko, tukesambila pa misoñanya ya mu Bible ibwanya kukwasha bene Kidishitu bekale na busongi bwa nsangaji ne katōkwe nansha byokudi makambakano. Ne kino kikebakwasha banangile nyeke mu dishinda dya būmi bwa nyeke.—Mateo 7:13, 14.