1. Le Bible ushintulula namani buswe bwa bine?

 “LUBIMBI [lwa buswe] i mudilo utēma, lubimbi lwa Yah. Mema atūta keabwanyapo kubula buswe, nansha minonga kwibupitula.” b (Lwi. 8:6, 7) Uno shao o muswelo muyampe wa kushintulula buswe bwa bine! Bino binenwa bidi na bubine bukankamika banwe besongele bwa amba: Mubwanya kwisanswa buswe bwa bine.

2. Le i bika bifwaninwe kulonga ba mulume ne mukaji pa kusaka’mba buswe bwabo buleke kutalala?

² Bilombanga boba besongele kulonga bukomo pa kwendelela kwisanswa mu būmi bwabo bonso. Kimfwa, mudilo wendelelanga kutēma shi basonshila’po nkuni—ino shi kekudipo muntu usonshila’po nkuni ubulanga. Ne buswe bwa ba mulume ne mukaji nabo bukekala nyeke bukomo enka shi bendelela kuningija kipwano kyabo. Kyaba kimo, ba mulume ne mukaji babwanya kumona’mba buswe bwabo bwendanga butalala, nakampata kitatyi kyobekonda na makambakano a misokwe, misongo, nansha kulela bana. Nanshi shi wi musonge nansha musongwe, le i muswelo’ka obwanya kwendelela kulama “lubimbi lwa Yah” lwikale nyeke lutēma mu bwenu busongi? Mu kino kishinte, tusa kwisambila’mo pa miswelo isatu ya kwendelela kuningija kipwano kyenu ne kwikala na busongi bwa nsangaji. c

3. Le kwikala mu kipwano kityite na Yehova kukwashanga namani ba mulume na mukaji bendelele kwisanswa? (Musapudi 4:12) (Tala ne kifwatulo.)

³ Pa kusaka’mba “lubimbi lwa Yah” lwikale nyeke lutēma, ba mulume ne mukaji bafwaninwe kulonga bukomo bwa kwikala mu kipwano kityite na Yehova. Le kino kipwano kikebakwasha namani mu busongi? Shi ba mulume ne mukaji bakwete na bulēme kipwano kyobapwene na Tata wabo wa mūlu, bakōkelanga bukidibukidi madingi andi, mene akebakwasha bepuke ne kukomena makambakano adi abwanya kulengeja buswe bobesenswe butalale. (Tanga Musapudi 4:12.) Kadi bantu badi mu kipwano kiyampe na Yehova, baloñanga bukomo bwa kumwiula ne kwikala na ngikadila na yandi, pamo bwa kanye, kitūkijetyima, ne lulekelo. (Ef. 4:32–5:1) Ba mulume ne mukaji badi na ino ngikadila bapēlelwanga kuningija buswe bobesenswe. Kaka Lena, mwine walonga mu busongi myaka 25 ne kupita unena’mba: “I bipēla kusanswa ne kulēmeka muntu usenswe Yehova.”

4. Mwanda waka Yehova wātongele ba Yosefa ne Madia bekale bambutwile ba yewa ukekala Meshiasa?

⁴ Tubandaulei’ko kimfwa kimo kya mu Bible. Yehova paādi ukimba kutonga ba mulume ne mukaji ba kwikala bambutwile ba yewa wādi wa kwikala Meshiasa, wātongele ba Yosefa ne Madia mu bantu bavule ba ku lutundu lwa Davida. Mwanda waka? Mwanda abo bonso babidi bādi mu kipwano kiyampe na Yehova, kadi Yehova wāyukile amba busongi bwabo bukemanina pa buswe bobamusenswe. A banwe besongele, le i ñeni’ka yomubwanya kuboila kudi ba Yosefa ne Madia?

5. Le i ñeni’ka ibwanya kuboila balume ku kimfwa kya Yosefa?

⁵ Yosefa wālondele bukidibukidi bulombodi bwa Yehova, ne kino kyāmulengeje ekale mulume muyampe. Kintu kya misunsa isatu, Leza wāmupele bulombodi butala kisaka kyandi. Kitatyi kyonso, wākōkele kiponka na ponka, nansha byobyādi bimulomba kushinta kukatampe. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Yosefa byaālondele bulombodi bwa Leza, wākingile Madia, wāmukwatakanya ne kuvuija bisakibwa byandi. Tompa’po kufwatakanya bilongwa bya Yosefa mobyālengejeje Madia amusanswe ne kumulēmeka! A balume, mubwanya kwiula Yosefa na kukimba madingi a mu Bible a mwa kulelela bisaka byenu. d Kitatyi kyomulonda ano madingi nansha shi i bikomo, mulombolanga’mba musenswe benu bakaji ne kuningija busongi bwenu. Kaka umo wa mu Vanuatu, kadi na myaka 20 ne kupita mu busongi unena’mba: “Shi wami mulume ukimba bwendeji bwa Yehova ne kwibulonda, mulēmekelanga’ko. Ngikalanga na mutyima-ntenke, kadi nkulupilanga butyibi bwakwata.”

6. Le i ñeni’ka ibwanya kuboila bakaji kudi Madia?

 ⁶ Madia wādi aye mwine upwene na Yehova; lwitabijo lwandi kelwādipo lulondakana na byādi bilonga Yosefa. Wādi uyukile Bisonekwa senene. Kadi wādi witūdila’ko kitatyi kya kulanguluka. (Luka 2:19, 51) Na bubine, kwikala mu kipwano kiyampe na Yehova kwālengeje Madia ekale mukaji muyampe. Dyalelo, bakaji bavule baloñanga bukomo bwa kwiula Madia. Kimfwa, kaka Emiko unena’mba: “Ponadi nkungakaji, nadi na bibidiji biyampe bya ku mushipiditu. Inoko ponasongelwe najingulwile amba wami mulume byawadi witutangidila mu milombelo ne mu butōtyi, lwitabijo lwami lwadi kelwimanina enka pa byawadi ulonga. Ebiya namona’mba nenwe kwiselela ami mwine kiselwa kyami mu mwanda utala kipwano kyami na Yehova. O mwanda pano netūdilanga’ko kitatyi kya kwikala pa bunka na Leza wami—ko kunena’mba kulombela, kutanga Bisonekwa, ne kulangulukila pa milangwe yandi.” (Ngt. 6:5) A kaka musongwe, shi wendelele kuningija kipwano kyobe na Yehova, obe mulume ukekadila’ko na bubinga bwa kukutendela ne kukusanswa.—Nki. 31:30.

7. Le i ñeni’ka ibwanya kuboila boba besongele ku kimfwa kya ba Yosefa ne Madia kya kutōtela pamo?

⁷ Kadi ba Yosefa ne Madia bādi bengidila pamo pa kwikala nyeke mu kipwano kikomo na Yehova. Bāivwanije kamweno kadi mu kutōtela Yehova pamo mu kisaka. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Ye bino kebyādipo bipēla nakampata pādi penda pabaila’ko kisaka, inoko bāendelele kwibilonga. Bine kino i kimfwa kiyampe ku boba besongele dyalelo! Shi mudi na bana, pamo bwa ba Yosefa ne Madia, bibwanya kwikala bikomo kutanwa ku kupwila nansha kutūla’ko mpangiko ya butōtyi bwa kisaka. Bibwanya enka ne kwikala bikomo pa kusokola kitatyi kya kwifunda ne kulombela pamo na mwinē pobe. Inoko, vulukai amba shi mutōtela Yehova pamo, mukekala nandi mu kipwano kiyampe kadi mukapwana ne banwe bene. Nanshi tūlai butōtyi pa kifuko kibajinji.

8. Le i bika bibwanya kulonga boba badi na makambakano mu busongi pa kumwena bininge mu butōtyi bwa kisaka?

⁸ Le i bika byomubwanya kulonga shi mudi na makambakano mu busongi bwenu? Mulangwe wa kushikatyila pamo mu butōtyi bwa kisaka keubwanyapo kumweka bu mulangwe muyampe. Shi bidi namino, shilulai na kubandaula myanda mīpi kadi isangaja, mine yomwitabije banwe bonso kwisambila’po. Kulonga namino kukaningija kipwano ne mutyima wenu wa kusaka kulongela bintu bya ku mushipiditu pamo.

9. Mwanda waka ba mulume ne mukaji bafwaninwe kupityija kitatyi pamo?

⁹ Banwe besongele, mubwanya kadi kwendelela kwisanswa na kupityija kitatyi pamo. Shi mulonga namino, bikekala bikomo kwisansanya mu ñeni ne mu malango. (Ngo. 2:24) Tala bintu byajingulwile ba Lilia ne Ruslan kinondanonda’tu na pobesongele pano kepadi myaka 15 ne musubu. Lilia unena’mba: “Twajingulwile amba ketwadipo tupityija kitatyi kivule pamo na motwadi twibilangila. Twadi tuselwa na twaji, mingilo ya ku njibo, ne mwenda mafuku na betu bana. Twajingulwile amba shi ketwetūdile’kopo kitatyi kya kushikatyila pamo, ketwadipo ba kupwana bininge.”

10. Lelo i muswelo’ka ubwanya ba mulume ne mukaji kulonda musoñanya udi mu Bene Efisesa 5:15, 16?

¹⁰ Le i bika bibwanya kulonga ba mulume ne mukaji pa kupityija kitatyi pamo? I na kwitūdila’ko kitatyi nansha mpangiko ya kushikatyila pamo. (Tanga Bene Efisesa 5:15, 16.)  Tutu Uzondu wa mu Nijeria unena’mba: “Pontandika bya kulonga, ntwejanga’mo ne kitatyi kya kushikatyila pamo na wami mukaji ne kwikitūla pa kifuko kibajinji.” (Fid. 1:10) Tala kaka Anastasia, mukaja mutadi wa kipindi mu Moldavi, mwaingidijijanga biyampe kitatyi kyandi. Unena’mba: “Neelelanga’ko kuvuija mingilo yami kitatyi kivuija wami mulume biselwa byandi bya ku mushipiditu. Kino kitukwashanga tupityije kitatyi pamo.” Ino le tunene namino shi mpangiko yenu imulengejanga mukomenwe kupityija kitatyi pamo?

11. Le i mingilo’ka yādi ingila ba Akwila ne Pishila pamo?

¹¹ Ba mulume ne mukaji babwanya kuboila ñeni ku kimfwa kya ba Akwila ne Pishila, bene bobādi batendela kudi bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. (Loma 16:3, 4) Nansha Bible byakanenapo bivule pa busongi bwabo, ino unena’mba bādi bengidila pamo, basapula pamo, ne kukwasha bantu bakwabo pamo. (Bil. 18:2, 3, 24-26) Kadi kitatyi kyonso kitela Bible ba Akwila ne Pishila, wibatelanga nyeke abo bonso pamo.

12. Le i bika bibwanya kulonga ba mulume ne mukaji mwanda wa kupityija kitatyi pamo? (Tala ne kifwatulo.)

¹² Le boba besongele babwanya kwiula muswelo’ka ba Akwila ne Pishila? Langulukila pa bintu bivule byomunenwe abe ne mwinē pobe kulonga. Lelo mwingidilanga’ko mingilo imo pamo pa kyaba kya kwiingila bunka? Kimwa, ba Akwila ne Pishila bādi basapula pamo. Lelo mutūlanga’ko mpangiko kitatyi ne kitatyi ya kusapwila pamo? Kadi ba Akwila ne Pishila bādi bengidila pamo. Padi abe ne mwinē pobe kemwingilangapo kaji ka muswelo umo, ino mubulwe’po kwingidila pamo tumingilo twa ku njibo? (Mus. 4:9) Kitatyi kyomwingidila pamo mwingilo kampanda, mukeivwana’mba mudi mu bumo kadi mukekala na mukenga wa kwisamba. Ba Robert ne Linda abalonga mu busongi pano ke myaka 50 ne musubu. Robert unena’mba: “Na bubine, ketudipo na kitatyi kivule kya kupityija pamo mu kwipwija mukose. Inoko shi tukenda masāni pamo na wami mukaji nansha kitatyi kyaiyanga kunkwasha’ko poñingila panja mu jardin, binsangajanga bininge. Kwingidila pamo kwitulungilanga mu bumo. Buswe bwetu bwendanga buvudila’ko.”

13. Le i bika bifwaninwe kulonga ba mulume ne mukaji pa kwikala bine mu bumo?

¹³ Inoko vulukai amba, kwikala pamo kekushintululapo nyeke amba ba mulume ne mukaji badi mu bumo. Mwana mukaji umo musongwe wa mu Brezile unena’mba: “Mu ano etu mafuku mwikele’ko bilabi bivule, najingulwile amba tubwanya kuponena mu dikinga dya kulanga’mba tupityijanga kitatyi pamo mwanda’po’tu tushikete mu njibo imo. Namwene amba kwikala pamo kekubwenepo. Bilomba ne kuta mutyima ku bisakibwa bya mwinē pami.” Tala biloñanga ba Bruno ne wandi mukaji Tays pa kwita mutyima umo ku mukwabo. Bruno unena’mba: “Kitatyi  kyotushikatyila pamo, tutūlanga matelefone etu kulampe ne kusangela kitatyi kyotupityija pamo.”

14. Le i bika bibwanya kulonga ba mulume ne mukaji shi kebasangelangapo kupityija kitatyi pamo?

¹⁴ Ino le tunene namani shi abe ne mwinē pobe, kemusangelangapo kupityija kitatyi pamo? Padi kemusangelangapo bintu bimo, nansha padi mwilobejanga. Le i bika byomubwanya kulonga? Tuvulukei kimfwa kya mudilo kyotwesambilanga’po ku ngalwilo. Keushilulangapo kiponka na ponka bu lubimbi. Bilombanga kusonshila’po nkuni bityebitye. Ne banwe nenu, mubulwe’po kushilula na kupityija pamo kitatyi kityetye difuku ne difuku? Longai bintu byomusangela banwe bonso, ke bintupo bya kwimukolomwena kubulwa kumvwañana. (Yak. 3:18) Shi mushilule bityebitye, buswe bomwisenswe nabo bukavudila’ko.

15. Mwanda waka bulēme i bwa mvubu pa kusaka’mba ba mulume ne mukaji bendelele kwisanswa?

¹⁵ Bulēme i bwa mvubu mu busongi. Budi pamo bwa luvula lulengejanga mudilo utēme bininge. Pampikwa luvula, bukidi ponka mudilo ukabula. Muswelo umo onka, pampikwa kwilēmeka, buswe bwa ba mulume ne mukaji bubwanya kutyepa bukidibukidi. Inoko, ba mulume ne mukaji balonga bukomo bwa kwilēmeka, balengejanga buswe bobesenswe buvudile’ko. I biyampe kuvuluka’mba kya mvubu ke kulangapo amba ulēmekele mwinē pobe, inoko i shi mwinē pobe umonanga’mba umulēmekele. Ba Penny ne Aret abalonga pano mu busongi ke myaka 25 ne musubu. Penny unena’mba: “Byotwilēmekele batwe bonso, mu njibo yetu mudi nsangaji. Tulombolanga na bwanapabo byotulanga mwanda tuyukile amba tukwatanga na bulēme milangwe ya umo ne umo potudi.” Le pene’po i muswelo’ka obwanya kukwasha mwinē pobe amone amba bine umulēmekele? Tubandaulei’ko kimfwa kya Abalahama ne Sala.

16. Le i ñeni’ka ibwanya kuboila balume ku kimfwa kya Abalahama? (1 Petelo 3:7) (Tala ne kifwatulo.)

¹⁶ Abalahama wādi ulongela Sala bintu na bulēme. Wādi uteja milangwe ya Sala ne kuta mutyima ku muswelo waeivwana. Difuku dimo Sala wātyumikilwe mutyima, wāsapwila Abalahama mwaādi wiivwanina enka ne kumutopeka pa mwine mwanda’wa. Lelo Abalahama wālobele ne kumunena bishima bisansa? Aa. Wādi uyukile amba Sala i mukaji wa kikōkeji kadi umukwatakanyanga. Abalahama wāmutejeje na kulonga bukomo bwa kupwija mwanda. (Ngo. 16:5, 6) Le i ñeni’ka yotuboila’ko? A mulume, udi na lupusa lwa kukwata butyibi butala kyobe kisaka. (1 Ko. 11:3) Inoko, buswe bukakulengeja uteje milangwe ya obe mukaji kumeso kwa kukwata butyibi, nakampata shi butyibi’bwa bumutala ne aye. (1 Ko. 13:4, 5)  Kyaba kimo, obe mukaji ubwanya kusela mutyima kūlu ne kusaka kukulombola mwaeivwanina. Lelo ulēmekanga mwaeivwanina ne kumuteja na katentekeji? (Tanga 1 Petelo 3:7.) Ba Angela ne Dmitry kebadi pano na kintu kya myaka 30 mu busongi. Angela ushintulula muswelo ulengejanga wandi mulume emone bu mulēmekibwe, amba: “Dmitry ungivwananga nyeke kitatyi kyontyumukilwe mutyima nansha kyonsaka’tu kwisamba. Untūkijijanga mutyima nansha ke kitatyi kyonkīsambepo na mutyima mutūke.”

17. Le i ñeni’ka ibwanya kuboila bakaji ku kimfwa kya Sala? (1 Petelo 3:5, 6)

¹⁷ Sala wādi ulēmekele Abalahama ne kukwatakanya butyibi bwandi. (Ngo. 12:5) Difuku dimo, Abalahama wālombwele kizaji ku beni bāfikile mu kitulumukila. Wānena Sala aleke byaādi ulonga oshe’ko mikate mivule. (Ngo. 18:6) Sala wākalongele’byo bukidibukidi ne kukwatakanya butyibi bwa Abalahama. A bakaji, mubwanya kwiula Sala na kukwatakanya butyibi bwa benu Balume. Pomulonga namino, muningijanga busongi bwenu. (Tanga 1 Petelo 3:5, 6.) Dmitry wesambilwanga’po mu musango ubadikile, ushintulula muswelo ulengejanga wandi mukaji emone bu mulēmekibwe. Unena’mba: “Nsangelanga bukomo buloñanga Angela mwanda wa kukwatakanya butyibi bwami, nansha shi ketwadipo na milangwe imo pa mwine mwanda’wa. Kadi shi bintu kebyendekelepo biyampe, kantopekangapo.” Bine, bipēlanga kusanswa muntu ukulēmekele!

18. Le boba besongele bakamwena namani mu kwendelela kulonga bukomo bwa kulama buswe bobesenwe?

¹⁸ Dyalelo, Satana ukimbanga kutalaja buswe budi mu masongi a bene Kidishitu. Uyukile amba shi ba mulume ne mukaji abaleka kwisanswa, bakashilula kupaluka kudi Yehova. Inoko buswe bwa bine, kebubwanyapo kutalala! Nanshi buswe bwa mu busongi bwenu bwikale pamo bwa bobwa bushintulwilwe mu Lwimbo lwa Ñimbo. Sumininwai kutūla Yehova pa kifuko kibajinji mu bwenu busongi, pityijai kitatyi pamo, kadi mwilēmekei ne kuta mutyima ku bisakibwa bya umo ne umo. Shi mulonge namino, busongi bwenu bukapeja bulēme Yehova, Nsulo ya buswe bwa bine. Kadi pamo bwa mudilo usonshilwa’po nkuni, buswe bwenu nabo bukalādila nyeke ne nyeke.