Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

KISHINTE KYA KWIFUNDA 22

Twendei Nyeke mu “Dishinda dya Buujila”

Twendei Nyeke mu “Dishinda dya Buujila”

“Kukekala dishinda dikatampe, . . . Dishinda dya Buujila.”—ISA. 35:8.

LWIMBO 31 Nanga na Leza!

BIDI MU KISHINTE a

1-2. Le i butyibi’ka bukatampe bwādi bunenwe kukwata Bayuda bādi mu Babiloni? (Ezela 1:2-4)

 MULOPWE wādi kala ke mulete kishima! Bayuda bādi mu bumisungi mu Babiloni mu bula bwa kintu kya myaka 70, bāikele na bwanapabo bwa kujokela mu ntanda yabo, mu Isalela. (Tanga Ezela 1:2-4.) Enka Yehova kete ye wādi ubwanya kulonga kino. Mwanda waka tubanena namino? I mwanda bene Babiloni kebādipo babwanya kulekelela bantu bobādi bakwete bu misungi. (Isa. 14:4, 17) Inoko Babiloni wānekenibwe, kwāikala mulopwe mupya mwine wālombwele Bayuda amba babwanya kutamba mu Babiloni. Kino kyālengeje Muyuda yense, nakampata mitwe ya bisaka, ikale na butyibi bwa kukwata: bwa kutamba mu Babiloni nansha kushala’mo. Buno kebwādipo butyibi bupēla kukwata. Mwanda waka?

2 Bavule mobadi ye bano bādi ke banunu, kebyādipo bya kwibapēlela kwenda luno lwendo lulampe. Kadi Bayuda bavule byobābutwidilwe mu Babiloni, ye ntanda imo kete yobādi bebidile. Kobadi, Isalela yādi ntanda ya bakulutuba babo. Ne kadi bimweka bu Bayuda bamo bāikele na bupeta mu Babiloni. Nanshi ye bino byēbakolēle pa kushiya mobo abo mayampe nansha byabusunga byabo, ne kukashikata mu ntanda yokebebidilepo.

3. Le i madyese’ka ādi atengēle Bayuda ba kikōkeji bādi ba kujokela ku Isalela?

3 Bayuda ba kikōkeji bāyukile amba kujokela ku Isalela kukebaletela madyese mavule kupita bintu byobādi ba kwisuminwa. Mu madyese makatampe obādi ba kweselwa, mwādi mubadilwa ne butōtyi bwabo. Nansha mu Babiloni byomwādi matempelo 50 a bilezaleza, kemwādipo tempelo ya Yehova nansha imo. Kemwādipo kisōkelo kyādi kibwanya kulambwila’po bene Isalela bitapwa byādi bilombelwe mu Bijila bya Mosesa, kadi kekwādipo babitobo ba kulambula’byo. Ne kadi, mu kino kibundi mwādi bantu bavule bādi batōta baleza ba bubela kutabuka boba bādi bālēmekele Yehova ne misoñanya yandi. O mwanda Bayuda tununu ne tununu basenswe Yehova, bādi na kipyupyu kya kujokela mu yabo ntanda mwine mobādi ba kwaluja butōtyi butōka.

4. Le Yehova wālaile kukwasha namani Bayuda bakajokela ku Isalela?

4 Lwendo lwa makambakano lwa kutamba mu Babiloni kwenda ku Isalela lwādi lubwanya kusela kintu kya myeji iná, inoko Yehova wālaile amba bikoleja byo-byonso byādi bimweka bu bibwanya kwibalengeja bakomenwe kujoka, bikatalulwa’ko. Isaya wālembele amba: “Tōkejai dishinda dya Yehova! Olwelai Leza wetu dishinda dikatampe mu ntanda mudi zolē. . . . Nshi ya binkulunkulu idiñamanibwe, nshi ya bikunubikunu nayo ikale ke dilungu dya musanza.” (Isa. 40:3, 4) Tompa kufwatakanya uno mwanda: dishinda dikatampe dyoloke, dyampikwa bikunubikunu mu bukata bwa ngulu. Bine bādi ba kusangela kwenda mu dino dishinda! Byādi bya kwibapēlela bininge kwenda mu dishinda dikatampe dyoloke, kupita’ko mu dishinda dya kukanda ngulu ne mikuna, ne kutūkila mu misanza. Bādi ba kwenda bukidi.

5. Le dishinda dikatampe dya kyelekejo dya kutamba ku Babiloni kwenda ku Isalela dyāpelwe dijina’ka?

5 Dyalelo, mashinda makatampe atelelwanga pa majina nansha bibalwa. Ne dishinda dikatampe dya kyelekejo dyālembele Isaya didi na dijina. Tutanga’mba: “Kukekala dishinda dikatampe, bine, dishinda ditwa bu Dishinda dya Buujila. Muntu wa disubi kakenda’mopo.” (Isa. 35:8) Le uno mulao wādi ushintulula bika ku bene Isalela mu kine kitatyi’kya? Ne ushintulula bika kotudi dyalelo?

“DISHINDA DYA BUUJILA”—PA KALA NE DYALELO

6. Mwanda waka dino dishinda dyāityilwe bu dijila?

6 “Dishinda dya Buujila”—dino i dijina diyampe’po kashā dyāpelwe dishinda dikatampe! Mwanda waka dino dishinda dyāityilwe bu dijila? I mwanda mu muzo mujokejibwe wa Isalela kemwādipo mufwaninwe kwikala “muntu wa disubi”—ko kunena’mba Muyuda ye-yense usumininwe kulonga busekese, kutōta bilezaleza, nansha bubi bukwabo bukatampe. Bayuda bājokele bādi bafwaninwe kwikala “bantu bajila” kudi Leza wabo. (Kup. 7:6) Inoko kino kekyādipo kishintulula’mba, kekwādipo bintu byādi binenwe kushinta’mo boba bātambile mu Babiloni pa kusangaja Yehova.

7. Le i kushinta’ka kwādi kunenwe kulonga Bayuda bamo? Leta kimfwa.

7 Monka motwamwenanga ku ngalwilo, Bayuda bavule bābutwidilwe mu Babiloni, kadi mobimwekela mu myanda imo, bavule bāikele na mulangilo ne mwiendelejo wa bene Babiloni. Myaka mivule pa kupita’po na pājokele Bayuda mu Isalela, Ezela wājingulwile amba Bayuda bamo bāsongele bakaji ba mizo. (Div. 34:15, 16; Eza. 9:1, 2) Mwenda mafuku, Mbikavu Nehemia wātulumukile pa kuyuka’mba bana bābutwidilwe mu Isalela, kebādipo bayukile nansha kwisamba ludimi lwa Bayuda. (Kup. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Le bano bana bādi babwanya namani kusanswa Yehova ne kumutōta shi kebādipo bēvwana Kihebelu—ludimi lwālembelwe’mo mikanda mivule ya mu Kinenwa kya Leza? (Eza. 10:3, 44) Nanshi bano Bayuda bādi banenwe kushinta bininge. Inoko bādi ba kupēlelwa bininge kushinta mu Isalela, mwine mwādi mujokejibwa bityebitye butōtyi butōka.—Neh. 8:8, 9.

Tamba mu 1919 Y.M., bana-balume, bana-bakaji, ne bana midiyo ne midiyo i batambe mu Babiloni Mukatampe ne kushilula kwenda mu “Dishinda dya Buujila” (Tala musango 8)

8. Mwanda waka myanda yālongekele pano kepadi myaka mivule itutala ne batwe dyalelo? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

8 Bamo babwanya kunena’mba, ‘Ino myanda yonso isangaja’po kashā, ino byobya byātene Bayuda pano kepadi myaka mivule bidi na kamweno’ka kotudi dyalelo?’ Bine bidi na kamweno, mwanda mu muswelo kampanda, netu twendanga mu “Dishinda dya Buujila.” Ekale tubadilwa mu bashingwe māni nansha mu “mikōko mikwabo,” tusakilwa kushala nyeke mu “Dishinda dya Buujila” dine ditukwasha kushala mu Paladisa ya ku mushipiditu, ne kwitutwala ku madyese a kumeso akaletwa na Bulopwe. b (Yoa. 10:16) Tamba mu 1919 Y.M., bana-balume, bana-bakaji, ne bana midiyo ne midiyo i batambe mu Babiloni Mukatampe, umbikalo wa ntanda yonso wa mutōtelo wa bubela, ne kushilula kwenda mu dino dishinda dya kyelekejo. Ye uno nobe ubadilwa mu bano bantu. Nansha dino dishinda byodyashitwilwe pano kepadi kintu kya myaka 100, mwingilo wa kuteakanya dino dishinda dikatampe wāshilwile myaka mivule kumeso.

KUTEAKANYA DISHINDA

9. Le kukwatañana na Isaya 57:14, “Dishinda dya Buujila” dyāteakanibwe namani?

9 Ku Bayuda bātambile mu Babiloni, Yehova wālengeje amba bijika byādi kumeso kwabo bitalulwe. (Tanga Isaya 57:14.) Le tunene namani pa “Dishinda dya Buujila” dya mu ano etu mafuku? Myaka tutwa na tutwa kumeso kwa 1919, Yehova wāingidije bana-balume batyina Leza basebe dishinda dya kutamba mu Babiloni Mukatampe. (Dingakanya na Isaya 40:3.) Bāingile mwingilo wa kuteakanya dishinda dya ku mushipiditu mwanda wa kukwasha mwenda mafuku bantu ba mityima miyampe, batambe mu Babiloni Mukatampe ne kutwela mu paladisa ya ku mushipiditu, mwine mujokejibwe butōtyi butōka bwa Yehova. Le i bika byobālongele mu uno “mwingilo wa kuteakanya dishinda”? Tubandaulei’ko bintu bimo byobālongele.

Myaka mivule kumeso, bana-balume bakaminwe Leza bākweshe ku kuseba dishinda dya kutamba mu Babiloni Mukatampe (Tala musango 10-11)

10-11. Le kutampa ne kwalamuna Bible kwākweshe namani ku kusalaja buyuki bwa mu Bible? (Tala ne kifwatulo.)

10 Kutampa. Kufika ne dya mu mwaka wa 1450, Bible wādi ukitentulwa ku makasa. Byādi bilomba kitatyi kilampe pa kutentula Bible, kadi Mabible ādi masakane ne na bei mikande. Inoko pobāshilwile kutampa Bible ku mashini, byādi ke bipēla kulupula Mabible mavule ne kwabanya’o ku bantu.

11 Kwalamuna. Mu bula bwa myaka mivule, Bible wādi’ko enka mu Kilateni, ludimi lwādi lwivwanwa enka na bantu bafunde. Inoko pobāshilwile kutampa Mabible, bantu bakaminwe Leza bāingile bininge mwanda kwalamuna Bible mu ndimi īsambwa na bantu bavule. Pano batangi ba Bible bādi babwanya kudingakanya byādi bibafundija bendeji ba bipwilo na byobya bine bifundija Bible.

Bana-balume bakaminwe Leza bākweshe ku kuseba dishinda dya kutamba mu Babiloni Mukatampe (Tala musango 12-14) c

12-13. Leta kimfwa kilombola mwāshilwidile befundi ba Bible bampikwa budimbidimbi kulupwila patōka bufundiji bwa bubela bwa bipwilo dya mu 1835.

12 Mabuku a kwifunda nao Bible. Befundi ba katentekeji ba Bible bēfundile bivule ku byobādi batanga mu Kinenwa kya Leza. Inoko bendeji ba bipwilo bēbalobēle bininge pobāshilwile kufundija bakwabo byobādi befunda. Kimfwa, dya mu 1835, bantu bavule ba mityima miyampe bāshilwile kulupula matrakte ādi alombola patōka bufundiji bwa bubela bwa bipwilo.

13 Dya mu 1835, muntu wakaminwe Leza wa dijina dya bu Henry Grew wālupwile trakte īsambila pa ngikadilo idi’mo bafwe. Wālombwele mu uno trakte kupityila ku Bisonekwa amba, kubulwa kufwa i kyabuntu kitamba kudi Leza, ke ngikadilopo yotubutulwanga nayo batwe bonso na mufundijija bipwilo bivule. Mu 1837, pashitele umo witwa bu George Storrs wāsokwele uno trakte paādi ukandile mu kudiye. Wātangile uno trakte ne kumona’mba wasokola bubine bwa kamweno. Wākwata butyibi bwa kukasapwila bantu bakwabo byaēfundile. Mu 1842, wāimanina mīsambo mivule yādi na mutwe wa mwanda unena’mba, “Le Babi Badi na Muya Keufu?” Bintu byālembele George Storrs byākweshe bininge nkasampe Charles Taze Russell.

14. Le Tutu Russell ne bapwani nandi bāmwenine namani mu mwingilo wa kuteakanya dishinda dya ku mushipiditu wāingilwe myaka kunyuma? (Tala ne kifwatulo.)

14 Le Tutu Russell ne bapwani nandi bāmwenine namani mu mwingilo wa kuteakanya dishinda dya ku mushipiditu wāingilwe myaka kunyuma? Mu bwifundi bwabo, bādi babwanya kunyemena ku mabuku a bukimbi ne ku malamuni a Bible meshileshile byālupwilwe myaka kunyuma, kumeso kwa abo kushilula mwingilo wabo. Kadi bāmwenine ne mu bukimbi bwa mu Bible bwālongele bana-balume pamo bwa Henry Grew, George Storrs, ne bakwabo. Tutu Russell ne bapwani nandi balungile kuboko ku mwingilo wa kuteakanya dishinda dya ku mushipiditu, na kulupula mabuku mavule ne matrakte esambila pa Bible.

15. Le i bika byalongekele mu 1919?

15 Mu 1919, Babiloni Mukatampe, wajimije lupusa lwaadi nalo pa bantu ba Leza. Mu mwine mwaka’wa, “umpika mukōkele ne mudyumuke” washilwile kwingila mwanda wa kukwasha bantu ba mityima miyampe bashilule kwenda mu “Dishinda dya Buujila.” (Mat. 24:45-47) Mwingilo wāingile bantu bakwabo ba kikōkeji mafuku kunyuma mwanda wa kuteakanya dino dishinda, wakweshe boba bashilwile kwenda mu dino dishinda dikatampe bavudije buyuki bwabo bwa padi Yehova ne mpango yandi. (Nki. 4:18) Kadi badi babwanya kukwatañanya būmi bwabo na bijila bya Yehova. Yehova kadipo utengēle bantu bandi bashinte kiponka na ponka mu myanda yonso mobadi banenwe kushinta. Aye watōkeje bityebitye bantu bandi. (Tala kapango “ Yehova Utōkejanga Bityebitye Bantu Bandi.”) Bine, tukasangala bininge batwe bonso potukabwanya kusangaja Leza mu byonso byotulonga!—Kol. 1:10.

“DISHINDA DYA BUUJILA” DIKIDI PULULU

16. Le i mwingilo’ka wa kulongolola wingilwanga mu “Dishinda dya Buujila” tamba mu 1919”? (Isaya 48:17; 60:17)

16 Dishinda dyonso disakilwanga kulongololwa. Tamba mu 1919, mwingilo wa kulongolola “Dishinda dya Buujila” wingilwanga mwanda wa kukwasha bantu bavule batambe mu Babiloni Mukatampe. Umpika mukōkele ne mudyumuke washilwile kwingila. Kufika mu 1921, balupula dibuku dya kwifunda nadyo Bible dya kukwasha nadyo boba bakishilula kwifunda bubine bwa mu Bible. Dino dibuku, La harpe de Dieu, dyatampilwe mu makopi kintu kya midiyo isamba mu ndimi 36, kadi dyakweshe bantu bavule befunde bubine. Panopano, kwalupwilwe dibuku dipya dya kwendeja nadyo bifundwa bya Bible dinena’mba, Ikala Mūmi Nyeke! Mu ano mafuku a mfulo, Yehova wingidijanga bulongolodi bwandi mwanda wa kwitupa byakudya bya ku mushipiditu bitukwasha batwe bonso twende nyeke mu “Dishinda dya Buujila.”—Tanga Isaya 48:17; 60:17.

17-18. Le “Dishinda dya Buujila” ditwalanga kwepi?

17 Tubwanya kunena’mba shi muntu waitabija kwifunda Bible, waikala na mukenga wa kwenda mu “Dishinda dya Buujila.” Bamo bendanga’mo’tu kinselensele batamba’mo. Bakwabo nabo i basumininwe kwenda’mo nyeke enka ne byobakafika kobenda. Le kwendwa i kwepi?

18 Ku boba badi na lukulupilo lwa kukekala momwa mūlu, “Dishinda dya Buujila” dibatwalanga ku “paladisa ya Leza” momwa mūlu. (Kus. 2:7) Ku boba badi na lukulupilo lwa kukekala pano pa ntanda, dishinda dikatampe dibatwalanga ku bubwaninine ku mfulo kwa myaka 1000. Nanshi shi wendanga mu dino dishinda dikatampe dyalelo, kokitala kunyuma. Kadi kokitamba’mo enka ne byofika koenda, ko kunena’mba mu ntanda mipya! Tukusakila “lwendo luyampe.”

LWIMBO 24 Iyai ku Lūlu lwa Yehova

a Yehova wāityile dishinda dikatampe dya kyelekejo ditamba ku Babiloni kutūla ku Isalela bu “Dishinda dya Buujila.” Le ne mu ano etu mafuku Yehova i musebele’ko bantu bandi dishinda? I amo! Tamba mu 1919 Y.M., bantu midiyo ne midiyo i batambe mu Babiloni Mukatampe ne kushilula kwenda mu “Dishinda dya Buujila.” Batwe bonso tunenwe kushala mu dino dishinda enka ne byotufika kotwenda.

c NSHINTULWILO YA BIFWATULO: Tutu Russell ne bapwani nandi bengidija mabuku a kwifunda nao Bible ālupwilwe myaka kunyuma, kumeso kwa abo kushilula mwingilo wabo.