Bambutwile bami batalukile mu Estoni pa Divita II dya Ntanda baenda mu Alemanye, mwine mobambutwidile. Kupwa papo, bashilula kwiteakanya mwanda wa kuvilukila mu Kanada. Njibo mibajinji yotwashikete’mo dya kubwipi na Ottawa, mu Kanada, yadi mityetye bininge kadi mo mwadi mulāla ne banzolo. Twadi balanda bininge, inoko ketwadipo tubulwa mai a kudya lubanga.

Difuku dimo, Batumoni ba Yehova batangila mama Kusokwelwa 21:3, 4. Byaefundile byamusangeje bininge wasūmija’nka ne impolo. Nkunwa ya bubine yatama, kadi bukidi bonka ba tata ne mama baendelela bafikila ne ku kubatyijibwa.

Bambutwile kebadipo bayukile Angele senene. Inoko bakwete bubine na makasa abidi. Kisengele Dya Mposo dyonso, nansha shi tata i mwingile bininge bufuku bonso mu Sudbury, mu Ontario, wadi witusela ami ne nkasami mwana-mukaji Sylvia, twaenda mu busapudi. Kadi yenga ne yenga twadi twifunda Kiteba kya Mulami mu kisaka. Ba tata ne mama bakunine mu mutyima wami kusanswa Leza. Kino kyanengeje nepāne kudi Yehova mu 1956 na myaka dikumi. Buswe bukatampe bobadi basenswe Yehova i bunkwashe bininge mu būmi bwami bonso.

Ponapwile masomo, nkyakitelepo mutyima bininge ku kwingidila Yehova. Nadi nanga’mba shi naikala pania nkikasokolapo nansha dimo lupeto luvule lukankwasha mfikidije mēlu ami a kukanda amviyo ne kunanga ntanda. Ebiya nasokola kaji ka kwingila ku shene ya ladiyo, kwine konadi ñingila bu wa komba minjiki, kaji konadi nsenswe bininge. Inoko nadi ñingila kyolwa; kino kyadi kinengeja mbulwe kyaba kyonso kupwila ne kupwana na bantu kebasenswepo Leza. Ku mfulo, mutyima wami wa mundamunda mufundijibwe na Bible waunengeja nshinte.

Navilukila mu Oshawa, mu Ontario. Kwine’kwa, netana’ko na Ray Norman, mwanabo Lesli, ne bapania bakwabo. Bantundaile senene. Pa kumona mobadi bekadile na nsangaji, byaunengeja nami mandaule bitungo byonadi netugīle. Bankankamikile ñingile mwingilo wa bupania, mwine onashilwile mu Kweji 9, 1966. Nadi na nsangaji, kadi byonso byadi byenda biyampe mu bwami būmi. Inoko, kwadi kekusa kulongeka myanda yonkyadipo nangila, mine yashintyile būmi bwami bonso.

Ponakidi ku iniveleshite, nadingile fomu wa kukengila ku Betele mu Toronto, mu Kanada. Mwenda  mafuku ponadi ñingila bu pania, natambula lwito lwa kukengila ku Betele mu myaka iná. Inoko nasenswe bininge Lesli, o mwanda nakwetwe moyo amba shi ngitabije luno lwito, ketukemonepo nandi monka. Pa kupwa kulombela bininge pa uno mwanda, naitabija kukengila ku Betele, inoko na bulanda bwa kwishiya na Lesli.

Ku Betele, naingile ku mwingilo wa kukenda bisandi ne bu mulembi mwenda mafuku. Mu kine kitatyi’kya, Lesli waikala pania wa pa bula mu Gatineau, mu Quebec. Kyaba kyonso, nadi’nka neipangula byaadi ulonga ne shi nami nakwete butyibi buyampe. Ebiya kwalongeka kintu kiyampe kyonkyadipo nangila mu bwami būmi. Ray, mwanabo na Lesli mwana-mulume, bamwita ku Betele. Betutūla nandi mu kyumba kimo! Kino kyanengeja njokeje monka bulunda na Lesli. Ebiya twesonga mu mafuku 27 Kweji 2, 1971, mu difuku dya mfulo dya mu myaka iná yobampele kwingila ku Betele.

Ami ne Lesli betutuma kwingidila mu kipwilo kya Falanse mu Quebec. Myaka mityetye pa kupita’po, natongwa kwingila bu mutadi wa kipindi na myaka 28. I mwanda onkyadipo nangila. Nadi nemona bu nkasampe kadi wampikwa kufwaninwa, ino binenwa bidi mu Yelemia 1:7, 8 byankakamikile. Inoko, Lesli walongele akishinda misunsa kampanda na motoka, o mwanda wadi ukolelwa bininge kulāla. Penepo twadi ba kwingila namani mu mwingilo wa kipindi? Nansha nankyo, Lesli wanena’mba, “Shi Yehova wetunena kulonga kintu kampanda, tufwaninwe kwielela’ko kwikilonga.” Twaitabija uno mwingilo wa kwendakana ne kwiwingila mu bula bwa myaka 17.

Ponadi mutadi nadi muvudilwe bya kulonga, kadi nkyadipo nyeke na kitatyi kivule kya kushikatyila pamo na Lesli. Nadi nenwe kuboila’ko ñeni mikwabo. Dya Mwanzo dimo lubanga, soné ya ku mulango yadila. Batwe pa kutamba panja, ketwatene’popo muntu, twatana’po enka kitunga kya kusela’mo bya kukepwija nabyo mukose, mwine mwadi kisandi kya kwāla pa meza, bipa, fromaje, mikate, ntyupa wa vinyu, bilaudi, ne mukanda wampikwa dijina unena’mba, “Sela obe mukaji mwende mukepwije mukose.” Difuku’dya, kūlu kwadi kuyampe. Inoko nashintulwila Lesli amba ngidi na mīsambo ya kuteakanya, o mwanda nkisapo kwenda. Nandi wangivwana, inoko kebyamusangejepo’tu. Ami pa kushikata ku meza, mutyima wa mundamunda washilula kuntopeka. Navuluka binena Bene Efisesa 5:25, 28. Binenwa bya Yehova bidi’mo byankankamikile nte mutima ku muswelo wiivwana mukajami. Pa kupwa kulombela pa uno mwanda, nasapwila Lesli amba, “Twende.” Byamusangaja. Twaenda na motoka ku kifuko kiyampe kya kubwipi na munonga, twaala kisandi kyalwanga pa meza, twapityija’ko kitatyi kiyampe mpata pamo. Ne mīsambo yami mine kadi neiteakanya.

Twaingile na nsangaji mu mwingilo wa kipindi, kadi bipindi bivule byotwaingile’mo, i kutamba ku Kolombi wa mu Beletanye kutūla ku Terre-Neuve. Pano nadi keñenda ñendo monka monadi ngabidilanga ponakidi nkasampe. Nadi nanga ya kukafunda Masomo a  Ngileade, inoko nkyadipo nsaka kwikala bu mishonele mu ntanda mikwabo. Bamishonele badi bamweka bu bantu ba pa bula, o mwanda nkyadipo nemona bu mbwenye bisakibwa. Kadi nadi ntyina’mba babwanya kwitutuma mu ntanda ya mu Afrika, mwine mobekonda na bipubo bya misongo ne mavita. Nadi nsangedile kwingidila mu Kanada.

Mu 1992 paitabijibwe mwingilo wetu mu matanda amo a mu Inio Sovietike, betunenene shi tuswile twende mu Estoni tukengile bu bamishonele. Byetutulumwije bininge, inoko twalombela pa uno mwanda. Twanena monka’mba, ‘Shi Yehova wetunena kulonga kintu kampanda, tufwaninwe kwielela’ko kwikilonga.’ Twaitabija, ino nanena’mba, ‘Eyo ke mu Afrikapo motwenda.’

Kiponka na ponka twashilula kwifunda Kiestoni. Pa kupwa kulonga myeji mityetye mu Estoni, betutuma kukengila mu mwingilo wa kipindi. Twadi tunenwe kupempula bipwilo ne bisumpi 46 bya mu matanda asatu a Baltike ne mu Kaliningrad, mu Rusi. Ko kunena’mba, twadi tunenwe kwifunda Kilatviani, Kilithuani, ne Kirusi. Bwadi i bulwi. Nansha nakyo, banabetu badi batengwa pobadi bamona bukomo botwadi tulonga bwa kwisamba lwabo ludimi, kadi badi betukwasha. Mu 1999, mu Estoni mwaikala bilo ya musambo. Nami natongwa kukengila mu komite wa musambo pamo na tutu Toomas Edur, tutu Lembit Reile, ne tutu Tommi Kauko.

Tweyukile’mo na Batumoni bavule baselēlwe ku Siberi mafuku kunyuma. Nansha byobebasuswile bininge ne kwibasansanya na bisaka byabo, kebaikelepo na bululu ku mutyima. Balamine nsangaji ne bupyasakane bwabo mu busapudi. Kino kyetukweshe tumone amba tubwanya kūminina ne kulama nsangaji mu makambakano.

Twaingile mu bula bwa myaka mivule pampikwa kukōkolokwa, ebiya Lesli washilula kwivwana bukōke bininge. Ketwaivwanijepo kiponka na ponka’mba bukōke bwaadi wivwana bwadi butamba ku misongo itwa bu fibromyalgie. Twalangile ya kujokela mu Kanada. Pobetwityile ku Patterson, mu États-Unis, kukafunda masomo a boba bengila mu komite wa musambo, nkyalangilepo amba tukabwanya kufunda. Inoko, pa kupwa kulombela bininge pa uno mwanda, twaitabija kukafunda. Yehova waesele buno butyibi. Potwadi ku ano masomo, ye pobaundapile Lesli bundapi bwaadi usakilwa. Kino kyetukweshe twanze kwingila monka senene.

Difuku dimo kyolwa mu 2008 potwadi mu Estoni, bangita ku kité kya ntanda yonso mwanda wa kungipangula shi twitabije kukengidila mu Congo. Natulumukile bininge, nakampata mwanda nadi nenwe kwibalondolola difuku dilonda’ko. Dibajinji, nkyasapwidile’mopo Lesli mwanda nayukile’mba ukatunya kulāla bufuku’bwa. Inoko ami ye kalēlepo bufuku’bwa mwanda nadi’nka nombela Yehova pangala pa malangalanga onadi nao pa mwanda utala kwenda mu Afrika.

Pobwakile, nasapwila’mo Lesli, ebiya twanena’mba: “Yehova witwita twende mu Afrika. Le tubayuka  namani’mba ketukabwanyapo ne kusangela kwingidila’mo batwe kutompa mpika?” O mwanda pa kupwa kulonga myaka 16 mu Estoni, twakandile amviyo twaenda mu Kinshasa, mu Congo. Uno musambo wadi na lunkoto ne maluba bilongolole biyampe, kadi mwadi mu kifuko kya talala. Kintu kimo mu bintu bibajinji byatūdile Lesli mu kyetu kyumba, i kalata kotwadi nako tamba mu Kanada. Padi palembe amba “Sangela kifuko kyodi’mo.” Nsangaji yetu yavudīle’ko pa kupwa kwitana na banabetu, kwendeja bifundwa bya Bible, ne kwimwena nsangaji idi mu kwingila bu bamishonele. Mwenda mafuku, twaikele na dyese dya kupempula misambo 13 ya mu matanda makwabo a mu Afrika. Kino kyetukweshe twiyuke na bantu bayampe kadi beshileshile. Malangalanga a kwingidila mu Afrika onadi nao dibajinji apwa. Bine twafwijije’ko Yehova pa kwitutuma kwingidila mu Afrika.

Mu Congo, twadīle’mo byakudya bya miswelo palapala, kimfwa bishi, bine byonadi nangila’mba ketukadi’byopo nansha dimo. Inoko ponadi mona banabetu basangela kudya’byo, netu twatompa, kupwa twaanza kwibisangela.

Twaendele kutunduka kwa Congo mwanda wa kukakankamika batutu ne bakaka ne kwibaletela bukwashi bobadi basakilwa. Mu bino bifuko, bisumpi bya batomboki byadi bikatamba bibundi ne kususula bana-bakaji ne bana. Batutu ne bakaka bavule badi balanda bininge. Inoko lukulupilo lwabo lukomo mu lusangukilo, buswe bobasenswe Yehova, ne lulamato lwabo ku bulongolodi bwandi byetutengele bininge. Kimfwa kyabo kyetulengeje tulangulukile pa kine kyotwingidila Yehova ne kukomeja lwitabijo lwetu mwadi. Banabetu bamo bajimije mobo ne bintu byobadi badimine ku madimi. Kino kyamvulwije amba bintu bya ku ngitu bibwanya kujimina bukidi bonka, ne amba kipwano kyetu na Yehova kyo kintu kya mvubu mpata. Nansha banabetu byobadi mu makambakano makomo, kebadipo betompwela kyaba kyonso. Mumweno wabo wetukweshe twikonde na makambakano etu ne na misongo na bukankamane.

Kupwa, mwanda mukwabo oketwadipo tulangila waiya. Betunenene tukengidile ku musambo wa mu Hong Kong. Kashā twadi ketwalangile amba tukashikatanga mu Azia! Inoko pa kupwa kwimwena kuboko kwa Yehova mu mingilo mikwabo yonso yotwaingile,  twaitabije kwenda’mo. Mu 2013, na impolo mu meso, tweshile na balunda netu ba pa mutyima ne bintu biyampe bya mu Afrika, pa kubulwa kuyuka bitutengēle kumeso.

Kushikata mu Hong Kong kwaikele bu kushinta kukatampe, mwanda i kibundi kikatampe kya bantu bavule batambile koku ne koku. Kwifunda Kishinwa kwaikele bu kikoleja kikatampe. Ino banabetu betutundaile biyampe, kadi twasangedile bininge byakudya bya kuno. Mwingilo wetu wadi wenda utandabukila’ko bininge, inoko mobo nao adi akandila’ko bei. O mwanda Kitango Kyendeji kyakwete butyibi buyampe bwa kupoteja mobo mavule a musambo. Kitatyi kityetye pa kupita’po, mu 2015, twavilukila mu Korea wa Kunshi, mwine motwingidila ne pano. Muno twikondanga’mo na kikoleja kikwabo kya kwifunda ludimi, inoko nansha byoketwabwenye kwisamba senene Kikorea, batutu ne bakaka betukankamikanga amba tubaendelela mu kwisamba’kyo.

Kupwana na balunda bapya kekupēlangapo nyeke, inoko twi bamone amba shi tulombole banabetu kizaji, biketupēlela kwiyuka nabo bukidibukidi. Twi bamone amba banabetu i beifwane mu bivule, inoko beshile’tu mu bityetye. Kadi twi bamone amba Yehova wētupangile mwanda wa tushitule mityima yetu ne kusanswa balunda bavule.—2 Ko. 6:11.

Twi bamone amba i biyampe kwitabija bantu monka mwibetabijije Yehova, ne kumona bubinga bulombola’mba Yehova witusenswe kadi wituludikanga. Kitatyi kyonso kyotwadi tutyumukwa mutyima nansha kyotwadi, twiipangula shi banabetu betusangedile, twadi tutanga monka binenwa bya pa tulata nansha mikanda yadi itutumina balunda. Twemwenine muswelo wadi ulondolola Yehova milombelo yetu na kwitupa bukomo ne kwitukulupija’mba witusenswe.

Mu bula bwa myaka mivule, ami ne Lesli twi befunde kumona kamweno kadi mu kwitūdila’ko kitatyi kya kushikatyila pamo, nansha shi twi bavudilwe namani bya kulonga. Twi befunde kumona kamweno kadi mu kwisepa kitatyi kyotulonga bilubo, nakampata kitatyi kyotwifunda ludimi kampanda. Kadi kyolwa kyonso, twadi tulonga bukomo bwa kumona kintu kiyampe kyotubwanya kufwijija’ko Yehova.

Na bubine, nkyadipo nanga nansha dimo amba nkabwanya kwingila bu mishonele nansha kushikata mu matanda makwabo. Ino tudi na nsangaji ya kwifunda’mba bintu byonso bibwanikanga na bukwashi bwa Yehova. Navuluka binenwa bya mu polofeto Yelemia bya amba: “A Yehova, ubandimbe.” (Yel. 20:7) Bine, i mwitwesele ne kwitulongela bintu bivule bisangaja byoketwadipo tulangila, kadi i muvuije ne kusakasaka kwami kwa kukanda amviyo. Twi banange mu bibundi bivule lwa amviyo, kutabuka ne pa byonadi nangila ponakidi nkasampe, na kupempula misambo palapala mu makontina atano. Kadi mfwijanga’ko bininge Lesli pa kunkwatakanya na mutyima umo mu ino mingilo yonso’i.

Tuvulukanga nyeke mwine otwingidila ne kine kyotulongela bintu. Madyese otweselwe dyalelo, i ntompejo’tu ya būmi bwa nyeke botusa kwikala nabo pasa kubāla Yehova kuboko kwandi “ne kuvuija bisaka mutyima wa bintu byonso byūmi.”—Ñim. 145:16.