1-3. (a) Lelo i lukulupilo’ka lubadilwa mu nkulupilo yetu mikatampe? (b) Mwanda waka lusangukilo ludi na mvubu mpata? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

SHI muntu wakwipangula nkulupilo yobe mikatampe, lelo ukamulondolola namani? Na bubine padi ukamulondolola’mba, ukulupile amba Yehova ye Mupangi kadi ye aye witupele būmi. Pakwabo ukanena’mba witabije mudi Yesu Kidishitu, mwine wētufwidile bu kinkūlwa. Kadi na bubine kukabulwepo kwisambila ne pa Paladisa ya pano pa ntanda, mwine mukekala bantu ba Leza nyeke ne nyeke. Ino le ubulwe’po kutela lusangukilo bu lukulupilo losenswe bininge?

² Tudi na bubinga bwendele’mo bwa kutelela lusangukilo bu lukulupilo lwetu lukatampe, nansha shi tulanga’mba tukapita bōmi pa kyamalwa kikatampe ne kwikala’ko nyeke pano pa ntanda. Mutumibwa Polo wālombwele kine kikadile lusangukilo na mvubu mpata. Wānenene amba: “Shi bine i kutupu lusangukilo lwa bafwe, nanshi ne Kidishitu mwine kasangwilwepo.” Shi kwadi amba Yesu kāsangukilepo, nabya kadipo wa kuludika bu Mulopwe momwa mūlu, kadi busapudi bwetu bwadi bwa kwikala bwa bitupubitupu. (Tanga 1 Kodinda 15:12-19.) Inoko, tuyukile amba Yesu wāsangukile. Byotukulupile mu lusangukilo, o mwanda ketudipo pamo bwa Basadusea bādi bakulupile amba muntu mufwe kabwanyapo kusanguka. Nansha shi bantu bakwabo betuzawila,  batwe tukulupile ne pa mfulo amba Leza udi na bukomo bwa kusangula bafwe.​—Mako 12:18; Bilongwa 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ Polo wānenene amba bufundiji bwa “lusangukilo lwa bafwe” bubadilwa mu “lufundijo lubajinji lwa myanda ya Kidishitu.” (Bahebelu 6:1, 2) Wālombwele amba ukulupile mu lusangukilo. (Bilongwa 24:10, 15, 24, 25) Nansha byoludi lufundijo lubajinji, ko kunena’mba lubadilwa mu myanda ya kyalwilo yotwifunda mu Kinenwa kya Leza, inoko tukisakilwa kwifunda na katentekeji myanda itala lusangukilo. (Bahebelu 5:12) Mwanda waka?

4. I bipangujo’ka byotubwanya kwiipangula pa mwanda utala lusangukilo?

⁴ Bantu pobashilulanga kwifunda Bible, divule batañanga myanda ya lusangukilo lwālongekele myaka kunyuma, pamo bwa lusangukilo lwa Lazalasa. Kadi befundanga’mba Abalahama, Yoba, ne Danyele bādi bakulupile amba bafwe bakasangukanga mu mafuku a kumeso. Shi ke pano, i bika byobwanya kunena shi muntu wakwipangula umulondolole kukwatañana na Bible kine kyotukulupidile mu mulao wa lusangukilo wālailwe myaka tutwa na tutwa kumeso? Lelo Bible i mutele kitatyi kikalongeka lusangukilo lwa mu mafuku a kumeso? Malondololo a bino bipangujo asa kuningija lwitabijo lwetu.

5. I bika byotusa kwisambila’po dibajinji?

⁵ Padi twabilanga muntu asanguke’nka pa kifwa’pa. (Yoano 11:11; Bilongwa 20:9, 10) Ino le tubwanya kukulupila mulao wa amba muntu ubwanya kusanguka nansha shi ke papite myaka tutwa na tutwa, nansha mu mafuku a kumeso? Lelo tubwanya kukulupila’mba uno mulao ukafikidila ku muntu wāfwile ke padi myaka mivule ne ku yewa ufwile panopano? Na bubine, ukulupile kala mu lusangukilo lwālongekele pa kupwa kwa myaka tutwa na tutwa na polwālailwe. Le i lusangukilo’ka? Ne ludi na lupusa’ka pa lukulupilo lobe lwa lusangukilo lwa mu mafuku āya kumeso?

6. Lelo Yesu wādi utalwa namani na kufikidila kwa Ñimbo ya Mitōto 118?

⁶ Mu Ñimbo ya Mitōto 118, yālembelwe padi na Davida, tusa kubandaula’mo myanda itala lusangukilo lwālailwe myaka mivule kumeso. Mu Ñimbo ya Mitōto mutanwa binenwa bya amba: “Pano pandija, tubakwisashila abe Yehova.” Ne amba mweselwe dyese i “yewa wiya mu dijina dya Yehova.” Bantu bāpitulukile mu buno bupolofeto butala Meshiasa pātwelele Yesu mu Yelusalema mu mafuku 9 Kweji wa Nisane, mafuku matyetye kumeso kwa lufu lwandi. (Ñimbo ya Mitōto 118:25, 26; Mateo 21:7-9) Lelo Ñimbo ya Mitōto 118 ifunkila namani pa lusangukilo lwādi lwa kulongeka myaka mivule kumeso? Ino Ñimbo ya Mitōto inena monka’mba: “Dibwe dyafutulwilwe ku bashimiki. Dyo dibaalamuka ke mutwe wa difinko.”​—Ñimbo ya Mitōto 118:22.

7. Lelo Bayuda bāpelele Yesu muswelo’ka?

⁷ “Bashimiki” bāpelele Meshiasa bādi bendeji Bayuda. Kebāpelelepo’tu bitupu Yesu bu Kidishitu. Inoko Bayuda bavule bāmupelele na kulomba Pilato lupusa lwa kumwipaya. (Luka 23:18-23) Na bubine kwipaibwa kwa Yesu kwādi pa mutwe wabo.

8. Lelo Yesu wāikele namani bu “mutwe wa difinko”?

⁸ Shi Yesu wāpelelwe ne kwipaibwa, penepa wāikele namani bu “mutwe wa difinko”? Kino kyādi kya kulongeka enka shi Yesu wasanguka. Yesu wālombwele kino patōkelela pāesambīle pa mānga ya mwinē budimi wātumine mikendi ku babidimye bādi bamwingidila. Babidimye bādi basusula ino mikendi. Ku mfulo, uno mwinē budimi wātuma wandi mwana na kikulupiji kya amba babidimye bakamwivwana. Inoko abo bamwipaya. Pa kupwa kwisamba ino mānga, Yesu wāpitulukile  mu bupolofeto butanwa mu Ñimbo ya Mitōto 118:22. (Luka 20:9-17) Mutumibwa Petelo nandi wāingidije uno vese umo enka paādi wisamba ku meso a ‘baledi, bakulumpe, ne basonekeji Bayuda bādi bebungīle mu Yelusalema.’ Wēsambīle padi ‘Yesu Kidishitu mwine Nazala, obāpopele ku mutyi ino Leza wāmusangula mu bafwe.’ Wābwejeje’ko amba: “Uno Yesu ye ‘dibwe dyomwamwene banwe bōbaki bu dya kubulwa mvubu ino dibaikala ke mutwe wa difinko.’”​—Bilongwa 3:15; 4:5-11; 1 Petelo 2:5-7.

9. I mwanda’ka mukatampe wālailwe mu Ñimbo ya Mitōto 118:22?

⁹ Na bubine, bupolofeto budi mu Ñimbo ya Mitōto 118:22 bwālaile lusangukilo lwādi lwa kulongeka pa kupwa kwa myaka tutwa na tutwa. Meshiasa wādi wa kupelwa ne kwipaibwa. Inoko wādi wa kusanguka ne kwikala bu mutwe wa difinko. Yesu pa kupwa kusanguka, wāikala ke muntu umo kete wa dijina “dipelwe bantu motufwaninwe kupandila.”​—Bilongwa 4:12; Efisesa 1:20.

10. (a) Lelo i mwanda’ka wālailwe mu Ñimbo ya Mitōto 16:10? (b) Mwanda waka tunena’mba Ñimbo ya Mitōto 16:10 keisambilangapo padi Davida?

¹⁰ Tubandaulei’ko vese mukwabo wisambila pa lusangukilo. Wāfikidile pa kupwa kwa myaka kanunu ne kupita. Uno mwanda witukulupija’mba lusangukilo lubwanya kulongeka pa kupwa kwa kitatyi kilampe na polwālailwe. Mu Ñimbo ya Mitōto 16, tutanga’mo binenwa bya Davida bya amba: “Abe kukashiepo muya wami mu [Kibundu] mhm, nansha kulekelela ōbe ujila amone bubole.” (Ñimbo ya Mitōto 16:10) Davida kādipo usaka kunena’mba kakafupo ne kujīkwa mu Kibundu. Kinenwa kya Leza kinena patōkelela’mba Davida wānunupile ne kufwa, ne amba “walāla nalo pamo na bashandi, ne kujīkwa wajīkwa mu kibundi kya Davida.” (1 Balopwe 2:1, 10) Penepa le uno vese wisambilanga padi ani?

11. Lelo i kitatyi’ka kyāshintulwile Petelo Ñimbo ya Mitōto 16:10?

¹¹ Pa kupwa myaka kanunu ne kupita na pālembele Davida bino binenwa, Petelo wālombwele muntu mwine wisambilwe’po mu Ñimbo ya Mitōto 16:10. Mayenga matyetye pa kupwa kwa Yesu kufwa ne kusanguka, Petelo wēsambile ku meso a Bayuda tununu ne tununu ne boba betūtyile’mo. (Tanga Bilongwa 2:29-32.) Wēbavulwije amba Davida wāfwile ne kujīkwa. Kadi Bible kanenenepo amba kudi muntu nansha umo wāpatenye Petelo paābwejeje’ko amba, Davida “wābadikile kumona, wēsamba myanda ya lusangukilo” lwa Meshiasa.

12. Lelo Ñimbo ya Mitōto 16:10 yāfikidile muswelo’ka, ne kino kitupa kikulupiji’ka pa mulao wa lusangukilo?

¹² Petelo wākwatakenye mulangwe wandi na kupituluka mu binenwa bya Davida bidi mu Ñimbo ya Mitōto 110:1. (Tanga Bilongwa 2:33-36.) Petelo pa kulangulukila pa Bisonekwa na kibumbo kikatampe kya bantu, wēbakweshe bakulupile amba Yesu ye ‘Mfumwetu kadi ye Kidishitu.’ Bantu bājingulwile amba Ñimbo ya Mitōto 16:10 yāfikidile kitatyi kyāsangwilwe Yesu mu bafwe. Mwenda mafuku, mutumibwa Polo nandi wāingidije buno bubinga bumo bonka kitatyi kyāesambile ku meso a Bayuda mu kibundi kya Antyioka mu Pishidya. Na bubine buno bubinga bwēbatulumwije, bāikala na mutyima wa kwivwanina’ko myanda mivule. (Tanga Bilongwa 13:32-37, 42.) Buno bubinga bufwaninwe netu kwitukulupija’mba buno bupolofeto bwa mu Bible butala pa lusangukilo lwādi lwa kulongeka kumeso i bukulupilwa nansha byobwāfikidile pa kupwa kwa myaka tutwa na tutwa.

13. I bipangujo’ka byotubwanya kwiipangula pa mwanda utala lusangukilo?

¹³ I kikankamika pa kuyuka’mba lusangukilo lubwanya kulongeka pa kupwa kwa  myaka tutwa na tutwa na polwālailwe. Inoko, bamo babwanya kwiipangula’mba: ‘Le kino kishintulula’mba mfwaninwe kwilaija kitatyi kilampe pa kukemona na muswe wami? Le i kitatyi’ka kikekala’ko lusangukilo?’ I bine, Yesu wāsapwidile batumibwa bandi amba kudi bintu byokebādipo ba kubwanya kuyuka nansha dimo. Ne amba kudi myanda itala “bitatyi nansha byaba bitūdile Tata mu lupusa lwandi aye mwine.” (Bilongwa 1:6, 7; Yoano 16:12) Inoko, tudi’ko na myanda imoimo itala kitatyi kikekala’ko lusangukilo.

14. Lelo lusangukilo lwa Yesu lwādi lwishile namani na lwa bantu bakwabo bāmubadikidile?

¹⁴ Lusangukilo lwa mvubu mpata lulembelwe mu Bible i lwa Yesu. Shi Yesu kāsangukilepo mu bafwe, longa i kutupu muntu nansha umo wadi wa kwikala na lukulupilo lwa kukemona monka na baswe bandi bafwile. Bantu bāsangwilwe kumeso kwa Yesu, kimfwa boba bāsangwilwe na ba Ediya ne Edisha, kebāendelelepo kwikala’ko nyeke. Bāfwile monka, bāikala ke biloba mu kibundu. Inoko Yesu wāsangwilwe “mu bafwe.” Kadi “kakifupo monka; lufu kelukimubikalapo bufumu monka.” Yesu padi momwa mūlu, i mūmi “nyeke ne nyekeke.”​—Loma 6:9; Kusokwelwa 1:5, 18; Kolose 1:18; 1 Petelo 3:18.

15. Mwanda waka Yesu utelwa bu “kyangulwa kibajinji”?

¹⁵ Yesu ye muntu mubajinji kusangulwa na ngitu ya mushipiditu ne kwenda mūlu, kadi luno lo lusangukilo lwa mvubu mpata. (Bilongwa 26:23) Inoko, ke’nkapo aye kete upēlwe luno lusangukilo lwa kwenda mūlu. Yesu wālaile amba batumibwa bandi ba kikōkeji bakaludikanga nandi momwa mūlu. (Luka 22:28-30) Inoko badi ba kupebwa ino mpalo pa kupwa kufwa. Penepa basangulwa na ngitu ya mushipiditu pamo bwa Yesu. Polo wālembele amba “Kidishitu wasangwilwe mu bafwe, kyangulwa kibajinji kya boba balēle mu tulo twa lufu.” Kadi Polo wālombwele amba kudi bantu bakwabo badi ba kusangulwa ne kwenda mūlu na kunena’mba: “Muntu ne muntu mu kyaba kyandi kifwaninwe: Kidishitu kyangulwa kibajinji, kupwa ke boba ba Kidishitu mu kitatyi kya kwikala’po kwandi.”​—1 Kodinda 15:20, 23.

16. Le i kiyukeno’ka kilombola kitatyi kyadi kya kulongeka lusangukilo lwa ba kwenda mūlu?

¹⁶ Binenwa bya Polo bilombola kiyukeno kya mwa kuyukila kitatyi kyadi kya kulongeka lusangukilo lwa ba kwenda mūlu. Lwadi lwa kulongeka mu kitatyi kya kwikala’po kwa Kidishitu. Mu bula bwa myaka mivule, Batumoni ba Yehova i basokole bubinga bwa mu Bible bulombola’mba “kwikala’po” kwa Kidishitu kwashilwile mu 1914. Ne pano tukidi mu kitatyi kya “kwikala’po” kwandi, kadi mfulo ya ino ngikadilo mibi ibafwena pabwipi.

17, 18. Lelo i bika bikafikila bashingwe māni bamo mu kitatyi kya kwikala’po kwa Kidishitu?

¹⁷ Bible ushintulula bintu bivule pa  lusangukilo lwa boba ba kwenda mūlu amba: “Ketusakilepo mwikale bampikwa kuyuka myanda itala boba balēle mu lufu . . . Shi tudi na lwitabijo amba Yesu wafwile kupwa wasanguka, nanshi ne boba bene balēle mu tulo twa lufu mudi Yesu, Leza ukebaletanga pamo nandi . . . Batwe bōmi bakatanwa’ko pa kitatyi kya kwikala’po kwa Mfumwetu ketukabadikilangapo nansha dimo boba balēle mu tulo twa lufu; mwanda Mfumwetu mwine ukatūka mūlu na lubila lwa lupusa, . . . kadi boba bafwile umbumo na Kidishitu bakasangukanga dibajinji. Kupwa batwe bōmi bakatanwa’ko, tukaselelwanga pamo nabo mu makumbi kukasambakena Mfumwetu mu lwelele; i enka namino motukekadila mafuku onso na Mfumwetu.”​—1 Tesalonika 4:13-17.

¹⁸ Lusangukilo lubajinji lwadi lwa kulongeka pa kupwa kwa kitatyi kampanda na pashilwile kitatyi kya kwikala’po kwa Kidishitu. Bashingwe māni bakatanwa bōmi pa kyamalwa kikatampe bakaselelwanga “mu makumbi.” (Mateo 24:31) Le kino kishintulula bika? Boba ‘bakaselwa’ kebakalālapo “mu tulo twa lufu,” ko kunena’mba kebakalongapo kitatyi kilampe mu lufu. Na bubine, pobakafwa, bakalamunwanga “mu kyaba kityetye’tu, na mu kukopa kwa diso, pakavuma kimpungidi kya mfulo.”​—1 Kodinda 15:51, 52.

19. Le “lusangukilo lupite buya” i lusangukilo’ka?

¹⁹ Dyalelo, bene Kidishitu bavule ba kikōkeji ke bashingwepo māni kadi kebatongelwepo kukaludika na Kidishitu momwa mūlu. Nansha nankyo, batengele “difuku dya Yehova,” dyakonakanya ino ntanda mibi. I kutupu muntu nansha umo uyukile senene kitatyi kine kikafika ino mfulo, inoko kudi bubinga bulombola’mba ibafwena pabwipi. (1 Tesalonika 5:1-3) Pakafika ntanda impya ya Leza, kukekalanga lusangukilo lwa muswelo mukwabo. Mu kine kitatyi’kya, bantu bakasangwilwa pano pa ntanda ne kwikala na lukulupilo lwa kwikala babwaninine, pampikwa kufwa monka nansha dimo. Luno lukekala “lusangukilo lupite buya” kutabuka lwa boba bāsangwilwe pa kala, ino bafwa monka mwenda mafuku.​—Bahebelu 11:35.

20. Mwanda waka tukulupile amba lusangukilo lukapita mu ndudi?

²⁰ Bible unena’mba boba ba kwenda mūlu basangulwanga “muntu ne muntu mu kyaba kyandi kifwaninwe.” (1 Kodinda 15:23) O mwanda tubwanya kukulupila’mba lusangukilo lwa boba ba kwikala pano pa ntanda nalo lukapita mu ndudi. Kino kibwanya kwitulengeja twiipangule amba: Lelo boba bafwile panopano bo bakasangulwa ku ngalwilo kwa Buludiki bwa Kidishitu bwa Myaka Kanunu ne kutundailwa na baswe babo bebayukile? Lelo bana-balume ba kikōkeji ba pa kala bādi bendeji ba bwino bo bakabadikila kusangulwa mwanda wa kuteakanya bantu ba Leza mu ntanda impya? Lelo bantu kebāingidilepo Yehova nabo le? Lelo bakasangwilwa kwepi ne kitatyi’ka? Kudi bipangujo bivule bine byotubwanya kwiipangula. Inoko ketufwaninwe kala kuzumbija mutyima pa bino bintu. Ino tufwaninwe’tu kukungila ne kukemwena. Tukulupilei amba kikekala kitatyi kisangaja potukamona Yehova ufikidija bino bintu.

21. Le i lukulupilo’ka lodi nalo?

²¹ Pano’ko bidi, tufwaninwe kwendelela na kuningija lwitabijo lwetu mudi Yehova. Wālaile kupityila kudi Yesu amba bantu bafwe badi mu luté lwandi ne amba bakasangukanga. (Yoano 5:28, 29; 11:23) Kudi bubinga bukwabo bulombola’mba Yehova ukasangula bafwile, mwanda difuku dimo Yesu wānenene amba Abalahama, Izake, ne Yakoba, kudi Leza “bonso i bōmi.” (Luka 20:37, 38) Na bubine, tudi na bubinga buvule bwendele’mo bwa kunenena pamo bwa mutumibwa Polo amba: “Nkulupile mudi Leza . . . amba kukekalanga lusangukilo.”​—Bilongwa 24:15.