Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 1, 1918, i kishilule na binenwa bya amba: “Le i bika bitutengēle mu mwaka wa 1918?” Nansha Divita Dikatampe byodyadi dikidi dinane mu Bulaya, inoko binkumenkume byabadikile mu uno mwaka byadi bilombola bu kudi bintu biyampe bitengēle Befundi ba Bible ne bantu ba ntanda yonso.

Mu mafuku 8 Kweji 1, 1918, Mwendeji Woodrow Wilson, mu mwisambo wandi wa ku Kitango kya mu États-Unis, watelele’mo bintu 14 byaadi umona’mba bidi na mvubu pa kuleta “ndoe ya bine kadi ya endaenda.” Waletele mulangwe wa kupwana kwa mizo, kutyepeja byabulwi, ne kutūla’ko “kipwano kikatampe kya mizo” amba “matanda makatampe ne matyetye mene” amwene’mo. “Bintu Dikumi ne Biná” byaatelele, byadi bya kulondwa pa kubunda Kitango kya Mizo ne mu mīsambo ya kwiivwana ya mu Versailles, mwanda wa kupwija Divita Dikatampe.

Nansha byokwadi tuvutakanya mu mwaka wapityile, * bimweka’mba Befundi ba Bible badi bakulupile kwikala na ndoe, enka na mokyalombwedilwe na binkumenkume bya ku lenyo ya pa mwaka ya Watch Tower Bible and Tract Society.

Ku ino lenyo yalongekele mu mafuku 5 Kweji 1, 1918, bantu bavule badi na biselwa batambile ku Betele, badi kebasake kwendeja monka bulongolodi. Richard Barber, mutadi wendakana wa kikōkeji washitula lenyo na milombelo. Pa kupwa kuleta lapolo ya mwaka wa mingilo wapityile, kwalongwa butongi bwa pa mwaka bwa bendeji. Tutu Barber watonga Joseph Rutherford ne batutu bakwabo basamba. Kupwa zuji mukatampe wadi ku mutamba wa balwana, nandi watonga bantu basamba-babidi bakwabo, mwine mwadi ne boba batambile ku Betele. Ino banekenibwa. Kibumbo kikatampe kya bantu batenwe’ko, kyatonga Tutu Rutherford ne batutu bakwabo basamba ba kikōkeji bu bendeji.

Banabetu bavule batenwe’ko baityile ino lenyo bu “kitango kyeselwe bininge kyokebatenwe’ko kashā.” Inoko nsangaji yabo yadi ya lupito.

Befundi ba Bible baabenye dibuku Kifyame Kikatakata mu myeji mivule. Batangi bampikwa budimbidimbi baitabije bubine bwa mu Bible bwadi’mo.

Edward Crist, mutadi wendakana wa mu Kanada, wesambīle pa ba mulume ne mukaji batangile dibuku Kifyame Kikatakata, baitabija bubine mu mayenga’tu atano kete! Wanenene amba: “Abo bonso ba mulume ne mukaji i basumininwe kadi bendelelanga bya binebine.”

Muntu umo watambwile dino dibuku, ne kwija mpika wasapwila’mo balunda nandi myanda yadi’mo. “Watengelwe” na musapu wadi’mo. Usekununa’mba: “Nadi ñenda mu Dishinda dya Busatu, amba ntulumuke kintu kyaumponena pa kipuji, nalanga’mba i kidiki, ino amba ntale nanshi i dibuku ‘Kifyame Kikatakata.’ Nediselela kwinjibo, natanga dyonso. . . . Penepa nayuka’mba i musapudi umo . . . waelele dino dibuku pa dididisha na bulobo . . . Ino na kino kilongwa kyandi, nkulupile bya binebine amba i mwalamune bantu bavule bekale na lukulupilo lwa binebine kupita kilongwa  kyo-kyonso kya mu būmi bwandi. . . . Kupityila ku bulobo bwa uno musapudi, pano tutendelanga Leza.”

Ke enkapo uno musapudi walongele uno muswelo. Ba lupusa ba mu Kanada bakankeje dino dibuku mu mafuku 12 Kweji 2, 1918, amba mudi myanda itombola bantu ne kwibakankaja baleke kwenda ku divita. Kitatyi kityetye pa kupita’po, ba lupusa ba mu États-Unis nabo balonga uno muswelo. Ba lupusa badi basantaula mu Betele ne mu mabilo a mu New York, mu Pennsylvania, ne mu Kaliforni, bakimba bubinga bwa kuponeja bendeji ba bulongolodi. Mu mafuku 14 Kweji 3, 1918, Bilo ya Butyibi ya mu États-Unis yakankaja dibuku Kifyame Kikatakata, amba kulupulwa ne kwabanibwa kwadyo kujikankanyanga bukomo bulongwa pa kulwa divita, ne kino kityumunanga Kijila kya kukimba batubedibedi.

Mu mafuku 7 Kweji 5, 1918, Bilo ya Butyibi yaleta mukanda wa kukuta Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, ne Clayton Woodworth. Bebasambile amba “batyumunanga bijila, balengeja butomboki na buzazangi kadi ku kusaka, bampikwa lulamato, kadi bapela mingilo ya busola ne bwa pa mema bwine mu États-Unis.” Kisambo kyabo kyashilwile mu mafuku 3 Kweji 6, 1918, inoko kebadipo balanga’mba basa kwibanekenya. Mwanda waka?

Zuji mukatampe wa mu États-Unis watela kijila kyobadi bebasambile amba bajilulanga’kyo, Kijila kya kukimba batubedibedi, amba i “kyabulwi kya binebine kya kupwa lunsafwakanwa.” Mu mafuku 16 Kweji 5, 1918, Kitango kyapela kulemununa Kijila kyadi kikinga boba badi balupula “bintu bya bine, na kukanina kuyampe kwa mutyima, kadi byampikwa kupatanibwa.” Dibuku Kifyame Kikatakata dyadi dibadilwa mu bintu byobadi besambila’po bininge. Pa kino, myanda yobalembele ku Kitango kya États-Unis inena’mba: “Kimfwa kimo kileta kyaka kikatampe pa luno lunsafwakanwa i dibuku ditwa bu ‘Kifyame Kikatakata’ . . . didi na kitungo kya kutonona basola bafutulule lupusa lwetu ne kutonona bantu . . . baleke kutwela busola.”

Mu mafuku 20 Kweji 6, 1918, mutyibi waponeja bano batutu mwānda mu myanda yonso yobebasambile. Difuku dilonda’po, mutyibi webatyibila nsambu ya kukutwa buloko. Wanena’mba: “Lunsafwakanwa lwa bipwilo lubingija bano bantu ne kusambakanya’lo na bukankamane, . . . i kyaka kikatampe kutabuka kisumpi kya Basola ba Alemanye. . . . Bafwaninwe kupebwa mfuto mikomo.” Mayenga abidi pa kupita’po, bano batutu mwānda batwela mu buloko bwa kasusu, mu Atlanta, mu Jeorji, batungilwa buloko bwa kukutwa myaka 10 kutūla ku 20.

Mu kino kitatyi, Befundi ba Bible bapangilwepangilwe bininge. Bilo Ilonda Mwikadile Myanda  (FBI) yalondelelondele mwingilo wabo, yaleta mikanda tununu na tununu. Ino myanda ilombola’mba banabetu badi basumininwe kusapula nyeke.

Mu mukanda umo waatumīne FBI, mwimaniji umo wa poshita ya Orlando, mu Florida, walembele’mo amba: “[Befundi ba Bible] bakisapulanga ku njibo ne njibo mu kibundi, nakampata bufuku. . . . I basumininwe kusapula nyeke nansha byobapangwapangwa.”

Komanda wa Bilo ya Divita walembēle bilo lapolo ya mwingilo wa Frederick Franz, waingile mu Kitango Kyendeji mwenda mafuku. Komanda walembele amba: “Frederick Franz . . . wapoteje na bukankamane kintu kya mabuku kanunu a Kifyame Kikatakata.”

Charles Fekel, nandi waingile mu Kitango Kyendeji mwenda mafuku, walondelwelondelwe bibi. Ba lupusa bamukutyile mwanda wa kwabanya dibuku Kifyame kikatakata ne kubandaula mikanda imutala. Wakutyilwe mu Baltimore, mu Maryland, mu kweji umo, bamwita bu “walwana wilungile na Ostrali.” Paadi uleta bukamoni na bukankamane ku bipangujo byobadi bamwipangula, wavulukile binenwa bya Polo bidi mu 1 Kodinda 9:16, binena’mba: “Malwa ami shi nkisapwilepo myanda miyampe!” *

Kutentekela pa bupyasakane bwabo mu busapudi, Befundi ba Bible badi banangija na kininga mukanda wa kulomba kukutululwa kwa banababo bakutyilwe mu Atlanta. Anna Gardner usekununa’mba: “Twadi nyeke tulonga’po kintu. Banabetu pobadi mu buloko, mwingilo wetu mukwabo wadi wa kukimba bantu ba kushinya ku mukanda. Twadi twenda ku njibo ne njibo. Twaikala na mashinyantyile tununu na tununu! Twasapwidile bantu botwadi tunena bashinye’ko amba abo i bene Kidishitu ba bine kadi i bebakute pampikwa mwanda.”

Mu kino kitatyi kikomo, kwadi kulongwa bitango kitatyi ne kitatyi mwanda wa kukomeja banabetu ku mushipiditu. Kiteba kya Mulami kyanenene amba: “Bitango makumi-aná ne musubu . . . byalongelwe mu bula bwa mwaka . . . twadi tutambula malapolo asangaja a ku bino bitango byonso. Mafuku kunyuma bitango byonso byadi bilongwa ku mfulo kwa bushipo nansha ku dikumbi; ino pano mu kweji ne kweji pa mwaka mulongibwanga bitango.”

Bantu bampikwa budimbidimbi badi’nka betabija myanda miyampe. Ku kitango kimo kya mu Cleveland, Ohio, kwatenwe kintu kya bantu 1 200, ebiya kwabatyijibwa bantu 42, kubadila’mo ne nkasampe umo wadi “usenswe Leza ne kwipāna kwadi, kintu kyafwijije batame bavule bumvu mu bula bwa myaka.”

Ku mfulo kwa mwaka wa 1918, Befundi ba Bible bamona’mba kumeso’ku bintu kebisapo kwendeka. Bapoteja mobo amo a mu Brooklyn, kupwa bavilwila kité ku Pittsburgh, mu Pennsylvania. Boba badi batangidile bulongolodi pobadi bakidi mu buloko, batūla’ko mpangiko mikwabo ya lenyo ya pa mwaka mu mafuku 4 Kweji 1, 1919. Le byadi bya kupita namani?

Banabetu baūminine mu mwingilo wabo. Badi bakulupile bininge amba kusa kulupuka bipa biyampe, ebiya batonga kisonekwa kya mwaka wa 1919 kinena’mba: “I kutupu kyabulwi nansha kimo kikupungīlwe kikalonga kintu.” (Isaya 54:17) Badi batengele kushinta kwa mu kitulumukila, kwine kwadi kwa kuningija lwitabijo lwabo ne kwibakomeja mwanda wa mwingilo mukatampe wadi wibatengēle kumeso.