Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Tutu Rutherford wisamba ku kitango kya mu Cedar Point, Ohio, mu 1919

1919—Pano ke Myaka Katwa

1919—Pano ke Myaka Katwa

DYA mu 1919 Divita Dikatampe (dyaityilwe mwenda mafuku bu Divita I dya Ntanda), dyalongele myaka iná ne musubu, dyapwa. Ku mfulo kwa mwaka wa 1918, mizo yaleka kulwa, kadi mu mafuku 18 Kweji 1, 1919 Kitango kya Kuleta Ndoe kyashilula mu Paris. Ku kino kitango bashinya’ko mukanda wa kwiivwana witwa bu traité de Versailles, mwine wapwijije divita dya mu Alemanye. Bashininye’o mu mafuku 28 Kweji 6, 1919.

Kadi mu ino mīsambo batūdile’ko kitango kipya kitwa bu Kitango kya Mizo. Kyadi na kitungo kya “kwiivwana kwa mizo ne kuleta ndoe ne mutyima-ntenke pano pa ntanda.” Bipwilo bivule bya kine Kidishitu byakwatakenye kino Kitango. Bemaniji ba Kitango kya Bipwilo bya Kine Kidishitu bya mu Amerika, banenene amba Kitango kya Mizo kyo “kingidilwa kya politike kimanine Bulopwe bwa Leza pano pa ntanda.” Kino kitango kya bipwilo kyakwatakenye Kitango kya Mizo na kutuma mikendi mu Paris ku Kitango kya Kuleta Ndoe. Mukendi umo wanenene amba kino kitango “kibashilula kitatyi kipya mu mānga ya ntanda.”

Na bubine kitatyi kipya kyashilwile, ino kekyaletelwepo na bantu bakatenwe ku kitango kya kuleta ndoe. Mu 1919, kitatyi kipya mu mwingilo wa busapudi kyashilula, kitatyi kyapele Yehova bantu bandi bukomo, basapule bininge kupita mafuku kunyuma. Ino dibajinji, Befundi ba Bible badi basakilwa kushinta bininge.

BUTYIBI BUKOMO

Joseph Rutherford

Batūdile’ko butongi bwa pa mwaka bwa bendeji ba Watch Tower Bible and Tract Society mu Dya Mposo mafuku 4 Kweji 1, 1919. Mu kine kitatyi’kya, Joseph Rutherford, mwine wadi utangidile bantu ba Yehova, wadi mukutwe pampikwa bubinga mu Atlanta, mu Jeorji, mu États-Unis, pamo na batutu bakwabo basamba-babidi. Kipangujo i kino, lelo batutu bakutwe badi batangidile, badi ba kutongwa monka? Nansha badi ba kutonga’ko bangi ba kwibapingakena?

Evander Coward

Tutu Rutherford paadi mu kyumba kyandi kya buloko, wadi ulangalanga pa musa kwikadila bulongolodi mu mafuku a kumeso. Wayukile amba batutu bamo bamwene amba i biyampe kutonga’ko muntu mukwabo wa kwikala mwimaniji. Pa kino, walembela boba badi babungakene mukanda, wanena batonge Evander Coward bu mwimaniji. Rutherford walombwele amba Coward i muntu “utalala,” “wa tunangu,” kadi “ulamete Mfumwetu.” Inoko batutu bavule basaka kupwa mwanda’wa mu muswelo mukwabo, batundulula butongi mu myeji isamba ilonda’ko. Kisumpi kya baavoka kyadi kinenena batutu bakutwe kyaitabija. Pobadi besamba, banabetu bamo baloba.

Richard Barber

Kupwa Richard Barber walonga bukomo bwa ‘kutalaja myanda.’ Tutu umo mobadi babungakene wanena na diwi ditunduke amba: “Ami nkijingulwilepo bijila, inoko mobyendele pa uno mwanda, bilomba kwikala na lulamato. Lulamato kyo kintu kisaka Leza. Muswelo muyampe wa kulombola lulamato lwetu kudi Leza i kutonga monka Tutu Rutherford bu mwimaniji.”​—Ñim. 18:25.

Alexander Macmillan

Macmillan, obadi bakutyilwe nandi, wavulukile mwenda mafuku amba difuku dilonda’ko Tutu Rutherford wakokola ku kyumba kyami kya buloko wanena’mba, “Tambija kuboko panja.” Kupwa Tutu Rutherford wamupa telegrame. Macmillan wamona musapu mwīpi, wayuka ponka na ponka moushintulwila. Musapu mwine utangwa’mba: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NE SPILL BENDEJI BASATU BABAJINJI BATANGIDIJI TWIMUSENSWE BANWE BONSO.” Uno musapu ushintulula’mba bendeji bonso abatongwe monka ne amba Joseph Rutherford ne William Van Amburgh abashala bu batangidiji. Mu uno muswelo, Tutu Rutherford waendelele kwikala bu mwimaniji.

KUKUTULULWA!

Kitatyi kyadi kikutyilwe batutu mwānda, Befundi ba Bible ba kikōkeji badi benda balomba kukutululwa kwabo. Bano batutu ne bakaka bankanka bakongakenye mashinyantyile 700 000 ne musubu. Mu Dya Busatu mafuku 26 Kweji 3, 1919, kumeso kwa kukatūla kulomba kwabo, Tutu Rutherford ne batutu bakwabo batangidiji bakutululwa.

Tutu Rutherford wanena boba baile kumutundaila’mba: “Nkulupile amba bino byonso byotwapita’mo’bi bibetuteakanya ku bitatyi bikomo bininge bitutengēle kumeso. . . . Bulwi bwenu kebwadipo’tu’nka bwa kukutulwija banabenu mu buloko. Ino budi na kitungo kinekine. . . . Bulwi bomwalwile bwadi na kitungo kya kusapula Bubine, kadi boba basapwile’bo i beselwe madyese makatampe.”

Bintu byalongekele mu kisambo kya banabetu bilombola’mba Yehova ye wadi uludika bintu. Mu mafuku 14 Kweji 5, 1919, kisambo kya lwito kyanena’mba: “Bano bantu balambikilwe myanda kebebasambijepo biyampe . . . mobyadi bifwaninwe, kadi pa kino, kisambo kibaimanina pano.” Batutu badi balambikwa myanda mibi, kadi bino bisambo byadi bya kushala bilembe shi bebafwidile lusa nansha shi batyepeje myaka ya kukutwa. Kebashelepo kadi na mambo. Mfulo mfulō, Mutyibi Rutherford wadi’nka wenda ukanenena bantu ba Yehova ku Kidye Kikatampe kya États-Unis, bintu byaalongele misunsa mivule pa kupwa kukutululwa.

BASUMININWE KUSAPULA

Tutu Macmillan uvuluka’mba, “ketwadipo ba kushikata bitupu pampikwa kulonga kintu, tutengēle Mfumwetu āye etutekwine momwa mūlu. Twajingulwile amba tufwaninwe kulonga’po kintu pa kuyuka kiswa-mutyima kya Mfumwetu.”

Inoko banabetu ba ku kité kebaendelelepo kwingila mwingilo obadi bengila mu bula bwa myaka. Mwanda waka? Mwanda pobadi bakutyilwe, bipapo byonso bya kitampilo byadi bingidijibwa mwanda wa kutampa mabuku byaonakanibwe. Kino kyebatyumwine mutyima, kadi banabetu bamo badi beipangula shi mwingilo wa busapudi ubapu.

Le kukidi muntu ukasangela monka musapu wa Bulopwe usapulwa na Befundi ba Bible? Pa kulondolola kino kipangujo, Tutu Rutherford wakwete’ko butyibi bwa kunena mwisambo. Baita bantu. Tutu Macmillan unena’mba, “shi ku uno mwisambo kekwailepo muntu nansha umo twadi ba kuyuka’mba busapudi bubaimana.”

Julunale īsambila pa mwisambo wa Tutu Rutherford unena’mba “Lukulupilo ku Bantu Basusuka” mu Los Angeles, mu Kaliforni, mu 1919

Penepa mu Dya Yenga mafuku 4 Kweji 5, 1919, nansha Tutu Rutherford byaadi ubela bininge, wanena mwisambo unena’mba, “Lukulupilo ku Bantu Basusuka” mu Los Angeles, mu Kaliforni. Bantu kubwipi kwa 3 500 batanwa ku uno mwisambo, bakwabo tutwa na tutwa bakajoka ku abo mobo. Difuku dilonda’po, kwatanwa monka bantu 1 500. Banabetu batana malondololo​—bantu badi bakisangela!

Bintu bikwabo byalongele banabetu byaikele ke kimfwa kya kulonda mu mwingilo wa busapudi wa Batumoni ba Yehova kufika ne dyalelo.

KWITEAKANYA KU KWENDELELA KWA MU MAFUKU A KUMESO

Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 8, 1919, kyanenene amba ku ngalwilo kwa Kweji 9 kukalongwa kitango kikatampe mu Cedar Point, Ohio. Clarence Beaty, nkasampe Mwifundi wa Bible wa mu Missouri uvuluka’mba, “muntu ense wadi usaka kukatanwa’ko.” Kwatanwa batutu ne bakaka 6 000 ne kupita, kutabuka mobadi balangila. Kintu kikwabo kyalengeje kitango kikale kisangaja i kubatyijibwa kwa bantu 200 ne kupita kubwipi na Dijiba dya Erie.

Kibalu kya nimelo mibajinji ya L’Âge d’Or, wa 1 Kweji 10, 1919

Mu mafuku 5 Kweji 9, 1919, difuku dya butano dya kitango, Tutu Rutherford waela lubila lwa kulupulwa kwa dipepala dipya ditwa bu L’Âge d’Or * mu mwisambo wandi unena’mba, “Mwisambo ku Bengidi-Netu.” Dino dipepala dyadi “dīsambila pa myanda mikatampe ilongeka ne kushintulula Bisonekwa mwanda wa kulombola kine kyadi kilongekela bino binkumenkume bikatampe.”

Befundi bonso ba Bible bakankamikilwe kusapula na bukankamane na dino dipepala dipya. Mukanda ulombola mwa kuteakenya mwingilo wanenene amba: “Muntu ense mwipāne [mubatyijibwe] avuluke amba udi na dyese dikatampe dya kwingila, kukwatakanya mukenga dyalelo, ne kubadilwa mu boba basapula bukamoni bukatampe pano pa ntanda.” Bantu bavule baitabije kusapula! Dya mu Kweji 12, basapudi ba Bulopwe bapyasakane basokola bantu 50 000 belembeje mwanda wa kupebwa dino dipepala dipya.

Batutu ba mu Brooklyn, mu New York, na motoka muyule L’Âge d’Or

Dya ku mfulo kwa 1919, bantu ba Yehova bateakanibwa ne kwikala monka na bukomo. Ne kadi, bupolofeto buvule bwa kamweno butala pa mafuku a mfulo bwafikidila. Kutompibwa ne kutōkejibwa kwa bantu ba Leza kwālailwe mu Malaki 3:1-4 kwafikidila. Bantu ba Yehova bakūlwa mu bupika bwabo bwa kyelekejo bwa “Babiloni Mukatampe,” kadi Yesu watonga “umpika mukōkele ne mudyumuke.” * (Kus. 18:2, 4; Mat. 24:45) Mu kine kitatyi’kya, Befundi ba Bible badi beteakanye kwingila mwingilo wadi wibasakila Yehova kwingila.

^ mus. 22 L’Âge d’Or waityilwe bu Consolation mu 1937 ne bu Langukai! mu 1946.