1924—Pano Ke Myaka Katwa
BULLETIN a ya Kweji 1, 1924 yanenene amba: “I kitatyi kiyampe kya ku ngalwilo kwa mwaka kudi mwana yense mwipāne wa Mfumwetu . . . kukimba’ko mikenga ya kutandabula mwingilo wandi.” Mu bula bwa mwine mwaka’wa, Befundi ba Bible balondele ano madingi na kwikala bakankamane ne kusapula myanda miyampe pampikwa moyo.
BUSAPUDI BWA KU LADIYO
Batutu ku Betele baingile bininge mu bula bwa mwaka umo ne kupita mwanda wa kushimika ladiyo ya WBBR mu Staten Island, mu New York. Pa kupwa kulongolola kifuko, baūbaka njibo mikatampe ya kwikala’mo bengidi ne njibo mikwabo ya kutūla’mo bingidilwa bya ladiyo. Papwile uno mwingilo, batutu bashilula kukongakanya bingidilwa byobadi basakilwa pa kusaka’mba bantu banze kukwata shene ya ino ladiyo. Inoko kwakidi bijika bivule bya kunekenya.
Batutu bamwene amba i bikomo kushimika antene mikatampe. Antene ya bula bwa mametele 91 yadi inenwe kukobekwa pa bukata bwa mityi ibidi ya bula bwa mametele 61. Musunsa mubajinji obatompele kwiipudika, bakomenwe. Batutu byobakulupile mu bukwashi bwa Yehova, bafudile ku kwiipudika. Calvin Prosser mwine waingile ku uno mwingilo, unena’mba, “Shi twabwenye kwiipudika musunsa mubajinji, twadi ba kwanza kwitendela batwe bene amba, ‘Tala byotwalonga!’” Batutu bapele Yehova mitendelo pa uno mwingilo, inoko kwakidi bikoleja bikwabo.
Bantu badi bakyanzaanza kwingidija ladiyo, kadi kebyadipo bipēla kusokola bingidilwa byonso byobadi basakilwa. O mwanda batutu basokwele dya kubwipi bingidilwa bikulu bya ladiyo byaūbakile muntu umo. Pa kyaba kya kupota mikolo, baingidije’tu mikolo ya ku telefone. Difuku dimo bufuku mu Kweji 2, batutu bakwata butyibi bwa kutompa kino kingidilwa. Badi basakilwa mpangiko ya kupityija ku ladiyo, o mwanda batutu bashilwile kwimba’ko ñimbo ya Bulopwe. Ernest Lowe uvuluka koku usepa amba pashilwile batutu kwimba, b mwine walondele byobadi bemba ku ladiyo paadi ulonda shene’ya mu Brooklyn, ku kintu kya makilometele 25 na kobadi.
bebeta kudi Mutyibi Rutherford,Tutu Rutherford wanena’mba: “Lekai kulonga lunwa. Mwivwanikwa wiya’mba i kisumpi kya bapushi!” Batutu baimika mpangiko bukidibukidi na bumvu, inoko bajingulula’mba ladiyo ingilanga ne amba babwanya kwiingidija.
Mu mafuku 24 Kweji 2, 1924, padi papityijibwa mpangiko mibajinji ku ladiyo, Tutu Rutherford wapāna ladiyo’ya pa mwanda wa “tumweno twa bulopwe bwa Meshiasa.” Wanena’mba kitungo kya ino ladiyo “i kukwasha bantu bevwanije Bible ne mvubu ya kitatyi kyobadi’mo.”
Mpangiko mibajinji ya ku ino ladiyo yapityile biyampe mpata. Ino ladiyo ya WBBR yaingidijibwe mu myaka 33 yalondele’po, mwanda wa kupityija’ko mpangiko ya bantu ba Yehova.
BATOPEKELE BENDEJI BA BIPWILO NA BUKANKAMANE
Mu Kweji 7, 1924, Befundi ba Bible baikele na kitango kya ntanda mu Columbus, mu Ohio. Befundi ba Bible batambile ntanda yonso, kadi batejeje’ko mīsambo mu Kyalabu, Angele, Falanse, Kialema, Kingidiki, Kihongrwa, Kiitadi, Kilithuani, Kipolonye, Kirusi, ndimi ya mu Skandnavi, ne Kiikrene. Bantu balondele’ko mīsambo imo ku ladiyo, kadi batutu balombele julunale imo ilupule’ko bishinte pangala pa kino kitango kya ntanda.
Mu Dya Buná 24 Kweji 7, batutu ne bakaka 5000 batenwe ku kitango baenda kukasapula mu kibundi. Bapāna kintu kya mabuku 30000 ne kushilula bifundwa bya Bible tununu ne tununu. Kiteba kya Mulami kyaityile dino difuku bu “kipindi kya nsangaji mpata ku kitango.”
Mwanda mukwabo usangaja ku kino kitango, walongekele mu Dya Butano, mafuku 25 Kweji 7, patangile Tutu Rutherford na bukankamane musapu wa kutopeka bendeji ba bipwilo. Wanena’mba bendeji ba politike, bendeji ba bipwilo, ne bansunga badi “bakankaja bantu kwifunda bubine butala Bulopwe bwa Leza, bwine bukengidija Leza mwanda wa kwesela muzo wa muntu.” Kadi, uno trakte wanenene amba bano bantu “i betupe’byo mwanda bakwatakanyanga Kitango kya Mizo
ne kulanga’mba ‘uno o muswelo uludika Leza ntanda.’” Befundi ba Bible badi basakilwa bukankamane pa kusapula uno musapu.Pa kulombola mu kīpi byabuyabuya bya kino kitango kya ntanda, Kiteba kya Mulami kyanenene amba: “Kino kibumbo kityetye kya Mfumwetu kyatenwe ku Kitango kya Ntanda kya mu Columbus kyajokele kikomejibwe mu lwitabijo . . . , kekibwanyapo kunekenibwa na bukomo bo-bonso nansha bukalabale bwa balwana bebatamba bulwi.” Leo Claus watenwe ku kino kitango kya ntanda uvuluka’mba: “Twatambile ku kitango na nsangaji ya kusapula uno musapu mu wetu mwaba.”
Mu Kweji 10, Befundi ba Bible bashilula kwabanya makopi midiyo ne midiyo a trakte Musapu wa Kutopeka Bipwilo watangile Tutu Rutherford ku kitango. Mu kibundi kityetye kya Cleveland, mu Oklahoma, Frank Johnson wapwile kwabanya ano matrakte kintu kya minite 20 kumeso kwa basapudi bakwabo kwiya kumusela. Kyadi kyaka kwadi kwilaijija pa kifuko pobabwanya kumumona, mwanda bana-balume ba mu kino kibundi bakalabele pangala pa mwingilo wandi wa busapudi, badi bamukimba. Tutu Johnson wakwata butyibi bwa kukafyama mu kipwilo kya kubwipi. Byakatene’mopo bantu, washiya makopi a Trakte Musapu wa Kutopeka Bipwilo mu Bible wa pashitele ne pa kishikatwa kyonso. Kupwa watamba’mo bukidibukidi. Byaakidi’ko na kitatyi, wakalonga enka namino ne mu bipwilo bikwabo bibidi.
Ebiya Frank wajokela bukidibukidi pa kifuko pobadi bafwaninwe kwiya kumuselela. Wakafyama kunyuma kwa stasion ya mazutu koku utadija na bana-balume badi bamukimba. Bana-balume’ba baenda’ko, inoko kebamumwenepo. Abo’tu benda, basapudi bakwabo badi basapwila dya kubwipi bafika, basela Frank baenda.
Tutu umo uvuluka’mba, “Potwadi tutamba mu kibundi, twapityīle dya ku bipwilo bisatu. Kwadi kintu kya bantu 50 bemene kumeso kwa kipwilo ne kipwilo. Bamo badi batanga trakte, bakwabo nabo bakwete’ye koku balombola’ye pashitele. Bine, twatambile pa kitatyi kifwaninwe mwanda wa kwepuka makambakano! Inoko twafwijije’ko Yehova wetu Leza pa kwitukinga ne kwitukwasha tusapule uno musapu pampikwa kukwatwa na balwana na Bulopwe.”
KIMFWA KYA BUKANKAMANE MU BUSAPUDI
Mu matanda makwabo, Befundi ba Bible nabo basapwile na bukankamane. Kungala kwa Franse, Józef Krett wasapwidile bengidi bamo ba mu mungotyi batambile mu Polonye. Wakwete’ko mpangiko ya kunena mwisambo unena’mba, “Bafwile Basa Kusangulwa Panopano.” Paabanibwe tukanda twa lwito mu kibundi, kitobo umo wa kwine’kwa wanena bandi bantu baleke kutanwa’ko. Inoko kidyumu kyandi kyalengeja bantu batanwe’ko. Bantu 5000 ne musubu balonda uno mwisambo, kubadila’mo ne kitobo mwine! Tutu Krett wanena uno kitobo abingije nkulupilo yandi, inoko wapela. Tutu Krett waabanya mabuku onso awadi nao, mwanda wamwene amba bantu badi na kyumwa kya Kinenwa kya Leza.—Amo. 8:11.
Mu Afrika, Claude Brown wafikije myanda miyampe mu Côte-de-l’Or, iyukene dyalelo bu Ghana. Mīsambo yandi ne mabuku awaabenye byakweshe ku kusalaja bubine bukidibukidi mu ino ntanda. John Blankson, mwine wadi ufunda mwanda wa kwikala bu mwingidi wa mu farmasi, watenwe ku mwisambo umo wa Tutu Brown. Bukidi bonka wajingulula’mba wasokola bubine. John uvuluka’mba: “Bubine bwandetēle nsangaji, kadi nadi nsapwila’bo kyaba kyonso botwadi tufunda nabo ku masomo.”
Difuku dimo, John waendele ku kipwilo kya Anglican mwanda wa kwipangula kitobo pa Busatu-Busantu, mwanda mwine waadi pano ke mwivwanije amba i bufundiji kebukwatañenepo na bisonekwa. Kitobo wamupanga na kumufunina’mba: “Kudipo mwine Kidishitu; wi wa Dyabola. Tamba muno!”
John pa kujokela ku njibo, walembela kitobo mukanda wa kumunena abingije Busatu-Busantu ku meso a bantu bavule. Kitobo walondolola na kumusoñanya ende ku bilo ya mwadimu utangidile masomo abo a bengidi ba mu farmasi. Kwine’kwa, mwadimu wamwipangula shi walembēle kitobo mukanda.
John walondolola’mba, “En-en, namulembēle.”
Mwadimu walombola John alembele kitobo mukanda wa kumulomba lusa. Ebiya John walemba amba:
“A tata, mwadimu waunena nkulembele mukanda wa kukulomba lusa kadi nami ngitabije kukulomba’lo, inoko i enka shi witabije amba ufundijanga bya bubela.”
Mwadimu waloba, wanena’mba, “Blankson, ye byokimba kulemba?”
“I amo Mesye. Ye byonso byombwanya kulemba.”
“Usa kupangwa ku masomo. Le ubwanya namani kwisamba uno muswelo na kitobo wa masomo akwatakanibwa na ba lupusa koku ukulupile amba usa kushala’ko?”
“Ino, a Mesye, . . . shi witufundija inoko ketwivwanijepo myanda kampanda, mwene tukwipangulanga bipangujo?”
“En-en, mwipangulanga.”
“Bine, abe Mesye, ye bilongekele’nka byabyo. Kitobo wadi witufundija myanda ya mu Bible, nami namwipangula kipangujo. Shi aye wakomenwa kulondolola kipangujo, mwanda waka mfwaninwe kumulembela mwanda wa kumulomba lusa?”
Blankson kapangilwepo ku masomo. Kadi kalembelepo mukanda wa kulomba lusa.
BADI NA KIPYUPYU KYA KULONGA BIVULE
Pa kulombola mu kīpi mwingilo waingilwe mu bula bwa mwaka, Kiteba kya Mulami kyanenene amba: “Bine, tubwanya kunena pamo bwa Davida amba: ‘Ukanumbila bukomo pa mwanda wa bulwi.’ (Ñimbo ya Mitōto 18:39) Uno wadi mwaka ukankamika bininge mwanda twi bemwene’mo kuboko kwa Mfumwetu . . . bantu bandi bepāne . . . i basapule myanda miyampe na nsangaji.”
Dya ku mfulo kwa mwaka’wa, batutu bakwete’ko mpangiko ya kushimikila’ko ladiyo mikwabo. Bashimikile ino ladiyo mu Chicago, mu États-Unis. Ino ladiyo yadi ītwa bu KINENWA. Pano, baingidije bingidilwa bya bukomo bininge bine byadi bikwasha bantu bevwane musapu wa Bulopwe, enka ne kulakula kwine kufika ne Kungala kwa Kanada.
Mwaka wa 1925 wadi keusa kuleta bitōkeji bisangaja mu mwivwanino wa Befundi ba Bible wa Kusokwelwa shapita 12. Pa mwanda wa uno mwivwanino mupya, bamo balekele’byo kwingidila Yehova. Inoko bakwabo bavule basangedile kwivwanija senene binkumenkume byalongekele mūlu, ne muswelo obyadi bitala bantu ba Leza pano pa ntanda.
a Dyalelo i Kabuku ka ku Kupwila—Būmi ne Mwingilo Wetu wa Bwine Kidishitu.
b Joseph Rutherford, mwine wadi utangidile Befundi ba Bible mu kine kitatyi’kya, wadi uyukene bu Mutyibi Rutherford. Kumeso kwa aye kushilula kwingila ku Betele, waingile bu mutyibi wa pa bula wa Kidye kya Kipindi kya Mwānda kya Butyibi mu Missouri.