1, 2. (a) Lelo Yesu wādi umona namani Bijila bya Leza? (b) Le basonekeji ne Bafadiseo bādi bengidija namani Bijila mu muswelo mubi?

YESU wādi usenswe Bijila bya Mosesa. Kino ke kitutulumujangapo, mwanda Bijila i bitambe kudi Shandi, Yehova, Muntu wa mvubu mpata mu būmi bwa Yesu. Mu Ñimbo ya Mitōto 40:8, Bible wālaile musanshilwe Yesu bininge Bijila bya Leza amba: “Ndoelelwe monka mu kulonga kiswa-mutyima obe, abe Leza wami; eyo i binebine, mukanda-obe-wabijila udi umutyima wami.” Yesu wālombwele kupityila ku binenwa ne bilongwa byandi amba Bijila bya Leza i bibwaninine, bya kamweno, kadi bifikidilanga binebine.​—Mateo 5:17-19.

² Yesu wādi ufītwa pa kumona basonekeji ne Bafadiseo bengidija bibi Bijila bya Shandi, na kwibimwekeja bu bilēma. Wēbanenene amba: “Mutūlanga kya dikumi kya mante ne anete ne kumine,” ko kunena’mba bādi batele mutyima bininge pa kukōkela twanda tutyututyu twa mu Bijila. Ino, le bādi na makambakano’ka? Yesu wāshintulwile amba: “Ino mupēlula’ko bintu bilēme kutabuka mu Bijila, kimfwa boloke ne lusa ne kikōkeji.” (Mateo 23:23) Bafadiseo kebādipo batele mutyima ku buluji bwa Bijila, kadi bādi bemona bu bayampe kupita bantu bakwabo. Inoko Yesu aye wādi wivwanije misoñanya ifyeme mu Bijila ne ngikadila ya Yehova imwekela ku kijila ne kijila.

3. I bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

 ³ Byotudi bene Kidishitu, ketunenwepo kulonda Bijila bya Mosesa. (Loma 7:6) Penepo mwanda waka Yehova wālembeje bino Bijila mu Kinenwa kyandi Bible? Mwanda witusakilanga twivwanije ne kwingidija “bintu bilēme kutabuka” bidi’mo, ke misoñanya ifyeme mu Bijila kadi. Kimfwa, i misoñanya’ka yotwifunda ku mpangiko ya bibundi bya kunyemena’mo? Mu kishinte kibadikile, twaboile ñeni ku kwifunda byobya byādi binenwe kulonga kipya-mambo. Mu kino kishinte, tusa kuyuka’mo byobya bitufundija bibundi bya kunyemena’mo padi Yehova ne muswelo otubwanya kwiula ngikadila yandi. Tusa kulondolola’mo bino bipangujo bisatu: Lelo bibundi bya kunyemena’mo bilombola namani amba Yehova i wa lusa? Le bitufundija bika pa mumwena Leza būmi? Ne i muswelo’ka obimwekeja boloke bwandi bubwaninine? Ku kipangujo ne kipangujo, longa bukomo bwa kujingulula muswelo obwanya kwiula Shobe wa mūlu.​—Tanga Efisesa 5:1.

4, 5. (a) I bika byālongelwe pa kupēleleja kipya-mambo afike bukidibukidi mu kibundi kya kunyemena’mo, ne mwanda waka? (b) Le bino bitufundija bika padi Yehova?

⁴ Yehova wālongolwele bibundi bisamba bya kunyemena’mo mu muswelo upēla kufika’mo. Wāsapwidile bene Isalela batonge bibundi bisatu bukila bumo bwa Yodano ne bikwabo bisatu bukila bukwabo. Mwanda waka? I mwanda wa kipya-mambo apēlelwe kufika bukidibukidi nansha’tu mu kibundi kimo pa bino. (Umbadilo 35:11-14) Mashinda ādi enda’ko ādi alongololwa senene. (Kupituluka 19:3) Kukwatañana na bibidiji bya Bayuda, kwādi biyukeno mu mashinda mwanda wa kukwasha babipya-mambo bafike mu bibundi’mwa. Byokwādi bibundi bya kunyemena’mo mu Isalela, o mwanda mwine Isalela wipaile muntu pampikwa kusaka kādipo ufwaninwe kunyemena mu ntanda ingi, mwine mwaādi ubwanya kuponena mu ditompo dya kutōta bilezaleza.

⁵ Langulukila pa kino: Yehova wāletele musoñanya wa kwipaya bantapañani. Ino kadi wālombwele amba shi muntu waipaya mukwabo pampikwa kusaka ubwanya kulekelwa, kufwilwa lusa, ne kukingwa. Mushintuludi umo wa Bible wanenene amba: “Bintu byonso byādi bilongololwe mu ndudi ne mu muswelo upēla.” Yehova ke mutyibipo mubi ukimba pa kupela bengidi bandi mfuto. Inoko, “i mpeta mu lusa.”​—Efisesa 2:4.

6. Lelo Bafadiseo bādi beula lusa lwa Yehova? Shintulula.

⁶ Inoko Bafadiseo kebādipo na mutyima wa kufwila bakwabo lusa. Kimfwa, bibidiji bya Bayuda bilombola’mba Bafadiseo kebādipo bafwila muntu lusa pa kilubo kimo kupita pa misunsa isatu. Pa kulombola mwādi mubipile mwikadilo wabo, Yesu wāletele kyelekejo kya Mufadiseo wādi ufutulula musonkeji  wa musonko mu milombelo. Uno Mufadiseo wānenene amba: “A Leza, nakufwija’ko mwanda ami nkidipo mwikadile bantu bakwabo​—ba manyengenyenge, bakondame, ba makoji​—nansha mwikadile uno musonkeji wa musonko.” Lelo i bika byādi bisaka kunena Yesu? Bafadiseo bādi “bamona bakwabo bu ba bitupu,” ne kulanga’mba abo i boloke kebasakilwapo kufwilwa lusa.​—Luka 18:9-14.

7, 8. (a) Le i muswelo’ka obwanya kwiula lusa lwa Yehova? (b) Mwanda waka tufwaninwe kwikala betyepeje pa kufwila bakwetu lusa?

⁷ Abe iula Yehova, ino kokeula Bafadiseo. Fwila bakwenu lusa ne kwibalekela. (Tanga Kolose 3:13.) Lengeja bantu bakwabo bapēlelwe kukulomba lusa. (Luka 17:3, 4) Wiipangule amba: ‘Le bimpēlelanga kufwila bantu bakwabo lusa bukidibukidi nansha shi abandubila misunsa mivule? Lelo ngikalanga na mutyima wa kulonga ndoe na muntu waundubile nansha kunsanshija?’

⁸ Pa kufwilañana lusa, tufwaninwe kwikala betyepeje. Bafadiseo bādi bemona bu bayampe kupita muntu ye-yense, o mwanda kebādipo na mutyima wa kufwilañana lusa. Inoko batwe byotudi bene Kidishitu, o mwanda na kwityepeja, ‘tumonanga bakwetu amba i betupite bukatampe’ ne kwibafwila lusa na mutyima umo. (Fidipai 2:3) Tubwanya kwiipangula’mba, ‘Le ngiulanga Yehova ne kumwekeja kwityepeja?’ Shi twityepeje, nabya tukapēleleja bakwetu betulombe lusa, kadi netu tukapēlelwa kwibafwila’lo. Peja pa kufwila bakwenu lusa, ino ija pa kuloba.​—Musapudi 7:8, 9.

9. Lelo Yehova wākweshe namani bene Isalela bamone amba būmi i bujila?

⁹ Bubinga bumo bukatampe bwātūdilwe’ko bibundi bya kunyemena’mo, i mwanda wa kukinga bene Isalela ku kupya-mambo a mashi na kumwanga mashi ampikwa mwanda. (Kupituluka 19:10) Yehova usenswe būmi, kadi ushikilwe ntapañani. (Nkindi 6:16, 17) Byadi Leza moloke kadi ujila, katunyangapo kuyuka muntu wipaijañene pampikwa kusaka. Na bubine, muntu wipaijañene pampikwa kusaka wādi ubwanya kufwilwa lusa. Inoko dibajinji bidi wādi unenwe kushintulula wandi mwanda ku bakulumpe. Shi bakulumpe abatyibe amba i mwipaijañane pampikwa kusaka, penepa kipya-mambo’wa wādi ufwaninwe kushikata mu kibundi kya kunyemena’mo kufika’nka ne bifwa kitobo mukatampe. Padi kino kyādi kibwanya kushintulula’mba kipya-mambo’wa wādi unenwe kuvuya būmi bwandi mu kibundi kya kunyemena’mo. Ino mpangiko yākankamikile bene Isalela bonso bamone amba būmi i bujila. Pa kutumbija Yewa upāna būmi, bene Isalela bādi bafwaninwe kulonga bukomo bwabo bonso mwanda wa kuleka kutūla būmi bwa bakwabo mu kyaka.

10. Mungya Yesu, le basonekeji ne Bafadiseo bēmwekeje namani amba kebalēmekelepo būmi bwa bantu bakwabo?

¹⁰ Kwishila na Yehova, basonekeji ne Bafadiseo abo kebādipo balēmekele būmi bwa bantu bakwabo. Yesu wēbanenene amba: “Mwatalwile lufungulo lwa buyuki; banwe bene kemwatwelele’mopo, kadi ne boba bakatwela’mo bene mwebakankaja!” (Luka 11:52) Le Yesu wādi usaka kunena bika? Basonekeji ne Bafadiseo bādi bamonwa bu ba kushintulwila bantu Kinenwa kya Leza ne kwibakwasha bakamone būmi bwa  nyeke. Inoko, bādi bakankaja bantu baleke kulonda Yesu, “Kalombwe Mukatampe wa Būmi.” (Bilongwa 3:15) Mu uno muswelo bādi batwala bantu ku bonakani. Basonekeji ne Bafadiseo bādi na mitatulo ne kwisakila, kadi kebādipo bamwene būmi bwa bantu bakwabo na mvubu. Bine buno i butapani ne kubulwa buswe!

11. (a) Lelo mutumibwa Polo wālombwele namani amba umwene būmi na mwibumwena Yehova? (b) Le i bika biketukwasha twiule bupyasakane bwa Polo mu mwingilo?

¹¹ Le i muswelo’ka otubwanya kwiula Yehova ne kuleka kwikala pamo bwa basonekeji ne Bafadiseo? Tuloñanga namino na kulēmeka būmi. Mutumibwa Polo wālongele kino na kusapwila bantu bavule myanda miyampe ya Bulopwe. O mwanda wādi na bubinga bwa kunenena’mba: “Natōka ku mashi a bantu bonso.” (Tanga Bilongwa 20:26, 27.) Ino le wādi usapula mwanda’tu wa kuleka kulambikwa mashi a bantu nansha mwanda’tu Yehova wāmusoñenye kusapula? Aa. Polo wādi usenswe bantu. Wādi umwene būmi bwabo na bulēme, kadi wādi wibasakila bakamone būmi bwa nyeke. (1 Kodinda 9:19-23) Netu tufwaninwe kumona būmi na mwibumwena Yehova. Usakanga muntu ye-yense esāse ne kumona būmi. (2 Petelo 3:9) Pa kwiula Yehova, tufwaninwe kusanswa bantu. Mutyima wa lusa uketutonona tusapule na bupyasakane ne kwikala na nsangaji.

12. Mwanda waka kuleka kwitūla mu kyaka kudi na mvubu ku bantu ba Leza?

¹² Pa kumona būmi na mwibumwena Yehova, tufwaninwe kadi ne kuleka kwibutūla mu kyaka. Tufwaninwe kwepuka byaka potwendeja byendwa nabyo, potwingila, nansha ke potūbaka bifuko bya kupwidila’po, potwibilongolola, nansha potwenda’ko. Bantu bamo basakanga kupwa bukidibukidi kaji kobengila ne kuleka kujimija lupeto. Inoko kulonga namino kuletanga byaka bivule. Mwanda būmi ne bukomo bwa ngitu bwa bantu bidi na mvubu kupita lupeto ne kitatyi. Leza wetu uloñanga nyeke byoloke, kadi netu tufwaninwe kumwiula. Bakulumpe basakilwa nakampata kuta mutyima ku kuleka kutūla būmi bwabo ne bwa bakwabo mu kyaka. (Nkindi 22:3) Shi mukulumpe wakuvuluja misoñanya ya kuleka kwitūla mu kyaka, muteje. (Ngalatea 6:1) Mona būmi na mwibumwena Yehova, nabya ‘kukapipo mambo a mashi.’

13, 14. Lelo bakulumpe bene Isalela bādi babwanya namani kwiula boloke bwa Yehova?

¹³ Yehova wāsoñenye bakulumpe bene Isalela beule boloke bwandi. Dibajinji, bakulumpe bādi basakilwa kujingulula myanda yonso. Kupwa, bādi bafwaninwe kubandaula na katentekeji kukanina kwa mutyima kwa yewa wipaijañene, mwikadilo wandi, ne bilongwa byandi bya pa kala pa kukwata butyibi bwa kumufwila lusa nansha kuleka kumufwila’lo. Bakulumpe bādi bafwaninwe kujingulula shi kipya-mambo’wa wadi ushikilwe muntu waipaile’wa, ne shi ye kine kyamulengeje amwipaye. (Tanga Umbadilo 35:20-24.) Shi i patanwe batumoni, kwādi kusakibwa babidi kumeso kwa kuponeja ntapañani’wa.​—Umbadilo 35:30.

¹⁴ Pa kupwa kuyuka byonso bilongekele, bakulumpe bādi banenwe kulangulukila pa muntu’wa, ke enkapo pa byalongele. Bakulumpe bādi bafwaninwe kwikala na bujinguludi bwa kuyukila’ko myanda mikwabo ne kuyuka kine kyalengeje bintu’bya bilongeke. Kya mvubu nakampata, bādi basakilwa mushipiditu ujila wa Yehova wa kwibakwasha beule bujinguludi, lusa, ne boloke bwandi.​—Divilu 34:6, 7.

15. Le muswelo wādi umona Yesu babipya-mambo wādi mwishile namani na mwādi mwibamwena Bafadiseo?

¹⁵ Bafadiseo kebādipo batyibila bantu mambo na lusa. Bādi bata mutyima’nka pa bilongele kipya-mambo pa kyaba kya kujingulula ne bumuntu bwandi. Bafadiseo bamo pobāmwene Yesu udya bidibwa kwa Mateo, bāipangwile bandi bana ba bwanga’mba: “Mwanda waka le mufundiji wenu udyanga na basonkeji ba musonko ne babipya-mambo?” Yesu wēbalondolwele amba: “Bantu bakomo kebadipo kyobasakila muñanga,  poso boba babela. Shi ke pano, endai mukayuke mushintulwila kino: ‘Nsakanga lusa ke kitapwapo, aa.’ Mwanda naidile kwita babipya-mambo, ke bolokepo, aa.” (Mateo 9:9-13) Lelo Yesu wādi welela babipya-mambo kunyuma? Nansha dimo. Wādi wibasakila besāse. Kino kyādi na mvubu mu musapu waādi usapula. (Mateo 4:17) Yesu wājingulwile amba “basonkeji ba musonko ne babipya-mambo” bamo bādi na mutyima wa kushinta. Kebāendelepo kwa Mateo mwanda’tu wa kukadya bitupu. Ino bāendele’ko mwanda bādi balonda Yesu. (Mako 2:15) I kya bulanda, mwanda Bafadiseo bavule kebādipo bamona bantu na mwādi mwibamwena Yesu. Kebādipo balanga’mba bantu babwanya kushinta, kadi bādi bebamona bu banonga-bibi bampikwa lukulupilo. Bine bādi beshile kulampe kwine na Yehova, Leza wa boloke ne wa lusa!

16. Lelo i bika bifwaninwe kujingulula boba bengila mu komite wa butyibi?

¹⁶ Dyalelo nadyo bakulumpe bafwaninwe kwiula Yehova, mwine ‘uswele boloke.’ (Ñimbo ya Mitōto 37:28) Dibajinji, bafwaninwe “kukimbidila” mwanda wa kuyuka shi i kulongwe bubi. Shi bubi’bwa i bulongwe bya bine, nabya bakalonda misoñanya ya mu Bible pa kukwata butyibi bwa bya kulonga. (Kupituluka 13:12-14) Pobengila mu komite wa butyibi, bafwaninwe kutadija pa kujingulula shi muntu ulongele bubi’wa udi na mutyima wa kwisāsa nansha kadipo nao. Kino ke kipēlangapo nyeke. Mu kwisāsa mubadilwa ne muswelo umona kipya-mambo bintu byalongele ne bine bidi mu mutyima wandi. (Kusokwelwa 3:3) Kipya-mambo ufwaninwe kwisāsa pa kufwilwa lusa. *​—Tala kunshi kwa dyani.

17, 18. Lelo bakulumpe babwanya kuyuka namani shi muntu i mwisāse bya binebine? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹⁷ Ba Yehova ne Yesu bayukile ne pa mfulo bine bilanga muntu ne mwiivwanino wandi, mwanda bamonanga bidi mu mutyima. Inoko bakulumpe abo kebabwanyapo kumona bidi mu mutyima wa muntu. Penepa shi wi mukulumpe, le ukayuka namani shi muntu i mwisāse bya binebine? Dibajinji, lombela mwanda wa wikale na tunangu ne kusansanya. (1 Balopwe 3:9) Dya bubidi, ingidija Kinenwa kya Leza ne mabuku alupulwa na umpika mukōkele pa kuyuka kwishila kudi pa “kufītwa mutyima bya ino ntanda” ne “kufītwa mutyima bya bwine Leza,” ke mutyima wa kwisāsa kadi. (2 Kodinda 7:10, 11) Bandaula nsekununi ya mu Bible ya bantu bēsāshile ne boba kebēsāshilepo, ne kubandaula mobēivwanine, milangwe, ne bilongwa byabo.

¹⁸ Dya busatu, langulukila pa muntu, ke enkapo pa byalongele kete. Mwanda waka walonga kino? Mwanda waka wakwete buno butyibi? Le i mikalo’ka yadi nayo ne i makambakano’ka alwa nao? Bible wālaile amba Yesu, mutwe wa kipwilo kya bwine Kidishitu “kakatyibilapo mwendele kutala kwa meso andi, nansha kutopeka mwendele kūmvwana kwa matwi andi. Ino nanshi ukatyibila balanda ne boloke, ne kutopeka ne buluji bakōkekōke ba panopanshi.” (Isaya 11:3, 4) A bakulumpe, Yesu i mwimutonge mwanda wa kulela kipwilo, kadi ukemukwasha mutyibe mambo na boloke ne lusa. (Mateo 18:18-20) Bine tufwijanga’ko bininge pa kwikala na bakulumpe betutele mutyima! Kadi betukwashanga netu twilongele bintu na boloke ne lusa batwe bene na bene.

19. Lelo i ñeni’ka yowaboila ku bibundi bya kunyemena’mo?

¹⁹ Bijila bya Mosesa bidi na “myanda mikatampe ya buyuki ne ya bubine.” Bitufundijanga myanda itala padi Yehova ne misoñanya yandi. (Loma 2:20) Bibundi bya kunyemena’mo bitelelwe mu Bijila, bifundija bakulumpe mwa kutyibila “molokele mambo,” kadi bitufundija batwe bonso twilombole “kanye ne lusalusa.” (Zekadia 7:9) Nansha byoketunenwepo kulonda Bijila bya Mosesa, Yehova kashintyilepo. Boloke ne lusa bidi nyeke na mvubu mpata kwadi. Bine kutōta uno Leza i dyese kotudi. Shi ke pano twiulei ngikadila yandi milumbuluke ne kutana mutyima-ntenke ne kukingwa nandi!