1. Lelo mutumibwa Polo wālembēle bene Kidishitu ba mu Kolose bika? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

MUTUMIBWA Polo wālembēle bene Kidishitu ba mu Kolose paādi mukutwe mu Loma mu mwaka wa 60-61. Wēbashintulwidile kine kyobādi bafwaninwe kwikadila na “kwivwanija kuletwa na mushipiditu,” ko kunena’mba, bwino bwa kumona bintu na mwibimwena Yehova. (Kolose 1:9) Polo wānenene amba: “Nanena namino kutyina’mba kwakekala muntu wa kwimongola na binenwa bya kwimunekenya. Tadijai kutyina’mba kwakekala muntu wa kwimukwata bu bamisungi na tunangu twa ino ntanda ne na bongojani bwa bituputupu mwendele kishi kya bantu, mwendele bintu bya kyalwilo bya ino ntanda, ke mwendelepo Kidishitu, aa.” (Kolose 2:4, 8) Kadi Polo wāshintulwile kine kyādi kibipile milangilo yādi yandabile mu bantu bavule ne kine kyobādi beisanshilwe. Kimfwa, milangilo imo yādi ilengeja bantu bemone bu ba tunangu nansha bu bayampe kupita bantu bakwabo. O mwanda Polo wālembēle banababo mukanda mwanda wa kwibakwasha bapele mulangilo wa ino ntanda ne bibidiji bibi.​—Kolose 2:16, 17, 23.

2. Mwanda waka tusa kwisambila pa bimfwa bya mulangilo wa ino ntanda?

² Bantu batādilwe na mulangilo wa ino ntanda, bapēlulanga misoñanya ya Yehova, kadi shi netu ketutadijepo, mulangilo wabo  ubwanya kuzozeja bityebitye kikulupiji kyetu mu tunangu twa Leza. Batwe bonso tumonanga mulangilo wa ino ntanda ku televijo, pa Entelenete, ku kaji, nansha ku masomo. Penepa i bika byotubwanya kulonga pa kwepuka luno lupusa lubi? Mu kino kishinte tusa kwisambila’mo pa bimfwa bitano bya mulangilo wa ino ntanda ne kumona muswelo otubwanya kupela uno mulangilo.

3. Le i mulangilo’ka usenswe bantu bavule? Mwanda waka?

³ “Mbwanya kwikala muntu muyampe nansha shi nkikulupilepo mudi Leza.” Dyalelo, uno mulangilo i muzambalale mu matanda mavule. Bantu banena uno muswelo, kebalangulukilangapo na mushike pa kwikala’ko kwa Leza, ino babwanya’tu enka kusangela kyepelo kyabo kya bwanapabo bwa kulonga kyonso kyobasaka. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 10:4.) Bantu bakwabo nabo bemonanga’mba badi na ñeni na kunena’mba, “Mbwanya kulonda misoñanya miyampe nansha shi nkikulupilepo mudi Leza.”

4. Lelo i bika byotubwanya kunena pa kukwasha muntu ukulupile amba Umpangi i kutupu’ye?

⁴ Le i byendele’mo kukulupila’mba Umpangi i kutupu’ye? Bantu bamo bavutakanibwanga ñeni pobakimba malondololo mu myanda ya sianse. Inoko bubine i bupēla. Le bikokejika njibo iikadile’ko’tu ayo mine? Kebikokejikapo! Kusakilwa muntu wa kwiyūbaka. Inoko bintu byūmi i bikutakane bininge kupita njibo. Enka ne tuseke tutyetutye twa būmi tubwanya kwivudija ato twine, ino njibo keibwanyapo. Kino kishintulula’mba tuno tuseke tubwanya kulama myanda ne kutundulwila’yo mu tuseke tupya amba nato twivudije. Lelo i ani wāpangile tuseke twa būmi na bwino bwa kulonga bino bintu? Bible ulondolola’mba: “Njibo yonso i myūbakwe na muntu, ino mwine wāubakile bintu byonso i Leza.”​—Bahebelu 3:4.

5. Le i bika byotubwanya kunena pa mulangilo wa amba tubwanya kuyuka bintu biyampe pampikwa kukulupila mudi Leza?

⁵ Le i bika byotubwanya kunena pa mulangilo wa amba tubwanya kuyuka bintu biyampe pampikwa kukulupila mudi Leza? Shako Kinenwa kya Leza kinena’mba nansha ke bantu kebakulupilepo mudi Leza babwanya kulonda misoñanya miyampe. (Loma 2:14, 15) Kimfwa, muntu ubwanya kulēmeka ne kusanswa bambutwile bandi. Inoko shi kalondangapo misoñanya ya Yehova, ubwanya kukwata butyibi bubi mpata. (Isaya 33:22) Dyalelo, bantu bavule ba ñeni i betabije amba tusakilwa bukwashi bwa Leza pa kupwija makambakano a ino ntanda. (Tanga Yelemia 10:23.) Nanshi ketufwaninwepo kulanga’mba tubwanya kuyuka bintu biyampe pampikwa kukulupila mudi Leza nansha pampikwa kulonda misoñanya yandi.​—Ñimbo ya Mitōto 146:3.

6. Lelo bantu bavule bamonanga namani myanda ya kipwilo?

⁶ “Ubwanya kwikala na nsangaji nansha shi kudipo mu kipwilo.” Bantu bavule bamonanga’mba myanda ya bipwilo ipungijana kadi keidipo na mvubu. Kadi bipwilo bivule bifundijanga myanda ya kalunganyembo ka mudilo, biningila bantu kutūla lupeto, nansha kukwatakanya myanda ya politike. Nanshi ke kya kutulumukapo shi bantu bavule banenanga’mba badi na nsangaji nansha byokebadipo mu kipwilo! Babwanya’nka ne kunena’mba, “Myanda ya Leza’ko neisenswe, inoko nkisakilepo kutwela mu kipwilo.”

7. Le mutōtelo wa bine ubwanya kukukwasha namani wikale na nsangaji?

⁷ Lelo tubwanya bine kwikala na nsangaji pampikwa kwikala mu kipwilo? Shako muntu ubwanya kwikala na nsangaji shi kadipo mu kipwilo kya bubela. Inoko na bubine i kutupu muntu nansha umo ubwanya  kwikala na nsangaji shi kekelepo mulunda na Yehova, “Leza wa nsangaji.” (1 Temote 1:11) Bintu byonso bilonga Yehova wibiloñanga mwanda wa kukwasha bantu. Byotudi bengidi bandi, tudi na nsangaji mwanda netu tukimbanga mikenga ya kukwasha’mo bantu bakwabo. (Bilongwa 20:35) Kimfwa, langulukila pa muswelo ubwanya mutōtelo wa bine kukwasha kisaka kikale na nsangaji. Twifundanga kulēmeka mwinē petu ne kumulamata, mwa kulelela bana senene, ne kwisanswa bya binebine mu kisaka. Mutōtelo wa bine ukwashanga bantu ba Yehova bengidile pamo mu ndoe mu kipwilo ne kwisanswa abo bene na bene.​—Tanga Isaya 65:13, 14.

8. Lelo Mateo 5:3 ubwanya kwitukwasha namani twivwanije kine kiletelanga bantu nsangaji ya bine?

⁸ Na bubine, le muntu ubwanya kwikala na nsangaji shi kengidilapo Leza? Lelo i bika bilengejanga bantu bekale na nsangaji? Bamo basangelanga kabo kaji, makayo, nansha kwipwija mukose. Bakwabo nabo beivwananga biyampe pobata kisaka ne balunda nabo mutyima. Nansha bino bintu byobiletanga nsangaji, inoko kudi bintu bya mvubu bya kulonga mu būmi. Twi beshile na banyema, batwe tubwanya kuyuka Umpangi wetu ne kumutōta. Wētupangile uno muswelo amba twikale na nsangaji shi tulonga bino bintu. (Tanga Mateo 5:3.) Kimfwa, twivwananga nsangaji ne kukankamikwa potwitananga na batutu ne bakaka mwanda wa kutōta Yehova. (Ñimbo ya Mitōto 133:1) Kadi twivwananga nsangaji pa kubadilwa mu bubana na bana bwa ntanda yonso, pa kwikala bampikwa disubi, ne pa kwikala na lukulupilo lwa kutendelwa lwa mu mafuku āya kumeso.

9. (a) Lelo bantu bavule bamwene busekese namani? (b) Mwanda waka Kinenwa kya Leza kinena’mba i bibi kulonga busekese?

⁹ “Lelo i bibi kulonga busekese?” Bantu babwanya kukwipangula’mba: “Mwanda waka wisusula? Wisangaje mu būmi.” Inoko Kinenwa kya Leza kikankajanga kulonga busekese. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Tanga 1 Tesalonika 4:3-8.) Yehova udi na bubinga bwa kwitūtudila’ko bijila mwanda i aye witupangile. I munene amba i enka ba mwana-mulume ne mwana-mukaji besongele, bo badi na lupusa lwa kusambakena pamo. Yehova i mwitupe bijila mwanda witusenswe. Uyukile amba shi twibilonde, nabya būmi bwetu bukalumbuluka. Kisaka kilonda bijila bya Leza, kikekutyila pamo mu buswe ne kwilēmeka kadi kikekala na mutyima-ntenke. Inoko Leza ukapa mfuto boba bayukile bijila byandi ino bapela kwibikōkela.​—Bahebelu 13:4.

10. Lelo mwine Kidishitu ubwanya kukomena namani ditompo dya busekese?

¹⁰ Bible witufundijanga mwa kwepukila busekese. Tufwaninwe kubandaula bintu byotutala. Yesu wānenene amba: “Ense utala mwana-mukaji sō enka ne byamwivwanina kilokoloko wapu kala kulonga nandi makoji mu mutyima wandi. Nanshi shi diso dyobe dya lundyo dikukukajanga, nankyo bongotola’dyo ne kwela’dyo kulampe nobe.” (Mateo 5:28, 29) Nanshi ketufwaninwepo kutala porno nansha kwivwana minjiki ilangula kilokoloko. Polo wāsonekele amba: “Ipayai bya ku ngitu byenu bidi pano panshi mu myanda ya busekese.” (Kolose 3:5) Kadi tufwaninwe ne kutadija bintu byotulangulukila’po ne byotwisambila’po.​—Efisesa 5:3-5.

11. I kika kibwanya padi kwitulengeja tusake kwikala na kaji kayampe?

¹¹ “Kaji kayampe ko kakakuletela nsangaji.” Bantu babwanya kwituningila tujimije kitatyi kyetu ne bukomo mwanda wa kwingila kaji ka mu ino ntanda, nakampata koka kabwanya kwituletela ntumbo, bukomo, nansha bupeta. Bantu bavule byobalañanga’mba kaji kayampe ko kaletanga nsangaji, padi netu tubwanya kushilula kulanga uno muswelo.

12. Lelo kwikala na kaji kayampe kukakuletela nsangaji?

¹² Le na bubine kaji kakupa bukomo ne ntumbo kakakuletela ne nsangaji? Ke bya binepo. Langulukila pa kino. Satana wādi usaka kwikala mukomo ne kutumba. Mu muswelo kampanda, wābwenye kwikala na bino bintu. Inoko i mukalabale, kadipo na nsangaji. (Mateo 4:8, 9; Kusokwelwa 12:12) Kwishila na kino, langulukila pa motwikadile na nsangaji potukwasha bantu bakwabo bayuke Leza ne milao yandi ya kutendelwa ya mu mafuku āya kumeso. I kutupu kaji nansha kamo ka mu ino ntanda kabwanya kukuletela nsangaji ya uno muswelo. Kadi pa kusokola kaji kayampe, divule bantu bekalanga balwila’ko, bekalabela, nansha kwikwatyilwa mukao. Nansha nankyo, bafulanga ku kwibimona bu bya bitupu. Bible unena’mba i “kupanga luvula.”​—Musapudi 4:4.

13. (a) Le i muswelo’ka otufwaninwe kumona ketu kaji? (b) I bika byālengeje Polo ekale na nsangaji ya bine?

¹³ Na bubine, tusakanga kwikala na būmi buyampe, kadi ke bibipo kwingila kaji kotusenswe. Inoko ketu kaji kekafwaninwepo kwikala bu kintu kya mvubu mpata mu būmi bwetu. Yesu wānenene amba: “I kutupu ubwanya kwingidila bamfumwandi babidi bu umpika, nabya ukashikwa’ko umo wasanswa’ko mukwabo nansha kadi ukalamata umo ne kupēleka mukwabo. Kemukokejapo kwingila bu bapika ba Leza koku kadi bapika ba Bupeta.” (Mateo 6:24) Kwingidila Yehova ne kufundija bantu bakwabo Bible kwituletelanga nsangaji mikatampe. Mutumibwa Polo wēmwenine kino. Paākidi nkasampe, wādi utele mutyima bininge ku kwikala na kaji kayampe. Mwenda mafuku, wāikele na nsangaji ya bine paāmwene musapu wa Leza ushinta būmi bwa bantu baādi usapwila. (Tanga 1 Tesalonika 2:13, 19, 20.) I kutupu kaji nansha kamo mu ino ntanda kabwanya kwituletela nsangaji pamo bwa kwingidila Yehova ne kufundija bantu bakwabo myanda yandi!

14. Mwanda waka bantu basenswe mulangilo wa amba babwanya kwipwila abo bene makambakano abo?

¹⁴ “Bantu babwanya kwipwila abo bene makambakano abo.” Bantu bavule basenswe uno mulangilo. Mwanda waka? Shi kwadi amba i bya bine, byadi bya kumweka’mba ketusakilwa’po buludiki bwa Leza ne amba tubwanya kulonga kyonso kyotusaka. Padi kodi mwivwane bantu banena’mba makambakano pamo bwa mavita, bupolapola, misongo, ne bulanda endanga atyepa. Lapolo imo yanenene amba: “Kyalengeja bantu bendelele kumeso dyalelo, i mwanda i bakwate butyibi bwa kulumbulula ino ntanda ikale bu kifuko kiyampe.” Le i bya bine? Lelo bantu i basokole muswelo wa kupwija makambakano a mu ino ntanda? Tubandaulei’ko myanda imoimo.

15. Mwanda waka tubwanya kunena’mba makambakano a mu ino ntanda a bapite’byo kipimo?

¹⁵ Lelo bantu i bapwije makambakano a mavita? Mu Divita I ne II dya Ntanda, mwafwile bantu midiyo 60 ne kupita. Mu 2015, bantu midiyo 12 ne kupita bashile bīkalo byabo mwanda wa mavita nansha kupangwapangwa. Kino i kilengeje kibalwa kya balefije kifike ku midiyo 65. Le bupolapola nabo le? Mu bifuko bimo, miswelo imoimo ya bupolapola yendanga ityepa. Ino kadi mikwabo nayo yendanga ibweja’ko, kimfwa bupolapola bwa pa Entelenete, kususulwa ku mobo, butumbula, ne kutyiba milomo byendanga bivudila’ko. Le misongo nayo? Na bubine bantu i basokole malawa ondapa misongo imoimo. Inoko mu 2013, lapolo imo yanenene amba mwaka ne mwaka, bantu midiyo kitema ba munshi mwa myaka 60 bafwanga ku misongo ya mutyima, bulebe, dyaya, misongo ya kubulwa kufoma senene, ne dyabeta. Tunene namani pa bulanda? Banki ya Ntanda Yonso yalombwele amba kibalwa kya bantu bashikete mu matanda malanda bininge a mu Afrika’tu kete i kikande kutamba ku midiyo 280 mu 1990 kufika ku midiyo 330 mu 2012.

16. (a) Mwanda waka i enka Bulopwe bwa Leza kete bo busa kupwija makambakano a mu ino ntanda? (b) Lelo kisonekwa kya Isaya ne kya Ñimbo ya Mitōto bilombola’mba Bulopwe bwa Leza bukalonga bika?

¹⁶ Ino myanda keitutulumujangapo. Dyalelo, malongolodi atala myanda ya lupeto ne a politike aludikwanga na bantu besakila. Bano bantu kebabwanyapo kupwija mavita, bupolapola, misongo, ne bulanda. Enka Bulopwe bwa Leza kete bo bukapwija bino byonso. Langulukila pa byobya bikalongela Yehova bantu. Bulopwe bwandi bukatalula’ko bintu byonso bilengeja mavita, pamo bwa kwisakila, kutyiba milomo, kufwila ntanda, bipwilo bya bubela, ne Satana mwine. (Ñimbo ya Mitōto 46:8, 9) Bulopwe bwa Leza bukapwija bupolapola. Enka ne dyalelo, bufundijanga midiyo ne midiyo ya bantu besanswe abo bene na bene ne kwikulupila. Kekudipo umbikalo mukwabo ubwenye kulonga kino. (Isaya 11:9) Panopano ponka Yehova usa kupwija misongo ne kupa bantu bonso bukomo bwa ngitu bubwaninine. (Isaya 35:5, 6) Usa kupwija bulanda ne kulengeja bantu bonso bekale na būmi bwa nsangaji ne kupwana nandi bininge. Kino kyo kintu kya mvubu mpata kupita lupeto nansha shi i luvule namani.​—Ñimbo ya Mitōto 72:12, 13.

17. Le i muswelo’ka obwanya kupela mulangilo wa ino ntanda?

¹⁷ Nanshi, shi ubaivwana mulangilo wa bantu umweka bu uzozeja lwitabijo lobe, nabya wifunde byobya binena Bible pa mwanda’wa. Lombola’mo tutu nansha kaka mutame ku mushipiditu. Langulukila pa kine kilengeje bantu basanswe mulangilo’wa, kyowikadile mubi, ne muswelo obwanya kwiupela. Tubwanya kwikinga batwe bene ku mulangilo wa ino ntanda na kulonga byobya byānenene Polo amba: “Nangai nyeke na tunangu ku boba ba panja . . . muyuke mwa kulondolwela muntu ne muntu.”​—Kolose 4:5, 6.