Kumeso kwa kwimusekunwina byalongekele, nsa kwimusapwila bidi monashilwidile mwingilo wa kitatyi kyonso.

Nabutwilwe mu 1942, pa kisanga kilumbuluke kya Karaibe kya Kurasao. Tata mwabo i mu Siriname, inoko kaji ko kamulengeje avilukile pa kino kisanga. Myaka mityetye kumeso kwa ami kubutulwa, tata wadi mu bantu babajinji babatyijibwe bu Batumoni ba Yehova mu Kurasao. a Wadi wifunda netu Bible batwe bandi bana yenga ne yenga, nansha byoketwadipo nyeke tumupēleleja kiselwa. Ponadi na myaka 14, tata wavilukila mu Siriname na kyetu kisaka mwanda wa kukalela inandi wadi ke mununu.

Mu Siriname, nashilwile kupwana’mo na bankasampe mu kipwilo badi bepāne mu mwingilo wa Yehova. Badi bankudile’ko bityetye kadi badi bengila bu bapania ba lonso. Pobadi besambila pa myanda yobadi bemwena mu busapudi, badi bamweka bu badi na nsangaji. Shi tubapu kupwila, ami ne balunda nami twadi twisambila ne pa myanda ya mu Bible​—kyaba kimo tushikete panja, mūlu muyule ñenyenye. Bano balunda bankweshe njingulule byonadi nsaka kulonga mu bwami būmi; nadi nsaka kwingidila Yehova. O mwanda nabatyijibwe na myaka 16. Ami pa kubwanya myaka 18 nashilula bupania.

Naboile ñeni mivule mu kwingila bu pania, kadi ino ñeni i minkwashe mu mwingilo wami wa kitatyi kyonso. Kimfwa, ñeni mibajinji yonaboile’ko i itala kamweno kadi mu kufundija bantu bakwabo. Ponashilwile bupania, mishonele umo witwa bu Willem van Seijl wansangedile bininge. b Wamfundije bininge mwa kwingidila mingilo ya kiteokratike. Mu kine kitatyi’kya, nkyadipo nanga’mba  nadi nsakilwa bininge kufundijibwa. Mwaka walondele’po natongwa bu pania wa pa bula, kupwa nashilula kwimanina bisumpi bitolwele byadi kulampe bininge mu ditó dya amazone mu Siriname. Bine mfwijanga’ko bininge pa bufundiji bwamfundije batutu pa kitatyi kifwaninwe! Tamba pene’pa, noñanga bukomo bwa kwiula kimfwa kyabo na kwitūdila’ko kitatyi kya kufundija bantu bakwabo.

Ñeni ya bubidi yonaboile’ko i itala kamweno kadi mu kwikala na būmi bwa bintu bityetye abo’ko bwa ndudi. Ku ngalwilo kwa kweji ne kweji, ami ne mwingidi nami pania wa pa bula twadi tutandika bintu byotusakilwa mu mayenga alonda’ko. Kupwa umo potudi wadi wenda lwendo lulampe mwipata, wakapota byotusakilwa. Twadi twingidija biyampe kalupeto ka kwikwatakanya nako kobadi betupa ne mposo yetu mwa kupwila kweji yense mutuntulu. Shi twabulwa kintu kampanda mu ditó dya amazone, i bantu batyetye kete badi babwanya kwitukwasha, pakwabo kutupu nansha umo. Ngitabije amba kwifunda tamba ku bwanuke kwikala na būmi bwa bintu bityetye abo’ko bwa ndudi, kwankweshe nté nyeke mutyima ku kwingidila Yehova mu bwami būmi.

Ñeni ya busatu yonaboile’ko i itala kamweno kadi mu kufundija bantu mu lwabo ludimi lwa kibutwila. Ponatamine nadi nesamba ludimi lwa Suriname, Angele, Kipapiamento, ne Kisranantongo (luyukene ne bu Sranan), ndimi isambwa bininge mu Siriname. Inoko mu ditó dya amazone, namwene amba bantu badi betaba biyampe ku myanda miyampe shi wibasapwila mu lwabo ludimi lwa kibutwila. Byankomēne bininge kwisamba ndimi yabo imo, pamo bwa ludimi lwa Saramaccan, lwisambwa na kukanda ne kutūka. Inoko byonalongele bukomo, nabwenye kwisamba’lo. Mu bula bwa myaka mingi, nabwenye kufundija bantu bavule bubine mwanda nadi nesamba lwabo ludimi.

Shako nalongele ne myanda ya bumvu. Kimfwa, difuku dimo nadi nsaka kwipangula mwana-mukaji umo onadi nefunda nandi Bible wisamba ludimi lwa Saramaccan mwaadi wiivwanina, mwanda munda mwadi mumusansa bininge. Inoko nanshi ami namwipangula shi udi na dīmi! Bine kino kipangujo kyamukwatyije bumvu. Nansha byonalongele bilubo pamo bwa kino, nalongele nyeke bukomo bwa kwisamba ludimi lwa kibutwila lwa bantu ba konadi ñingidila.

Mu 1970, natongwa bu mutadi wa kipindi. Mwine mwaka’wa natadije mpangiko inena’mba, “Bupempudi bwa ku Kité kya Ntanda Yonso kya Batumoni ba Yehova” ku bantu bavule ba mu bisumpi bitolwele mu ditó dya amazone. Pa kukafika kobadi, ami pamo ne batutu bakwabo twadi tusambuka minonga ya mu ditó dya amazone mu botyi wa mbao mulampe mutyetye. Mu botyi twadi tomeka’mo motele (groupe), bido wa mazutu, malampi a mazutu, ne bingidilwa bya kutadija nabyo ino mpangiko. Shi tubafika twadi tuselela bino bingidilwa byonso mu ditó, kwine kotwadi tubwanya kutadijija mpangiko. Kintu kyomvuluka bininge mu ino ñendo, i muswelo wadi usangela bantu ba mu bino bifuko bitolwele ino mpangiko. Nadi nsangela bininge kukwasha bantu bakwabo bayuke Yehova ne kipindi kya pano pa ntanda  kya bulongolodi bwandi. Madyese a ku mushipiditu onaeselwe i matabuke kulampe bintu byonso byonesuminwe ku ngitu mu mwingilo wa Yehova.

Nansha byonadi mona’mba bukungulume bwadi bwa kamweno mu mwingilo wami, nadi’nka mona’mba nsakilwa mwingidi nami wa mu būmi bwami bonso. Ebiya nashilula kulomba milombelo mipotoloke ya kusokola mukaji ukōminina na nsangaji makambakano a mu mwingilo mukomo wa kitatyi kyonso mu ditó dya amazone. Kintu kya mwaka pa kupita’po, twaanza kwisamba ya kwisonga na Ethel, pania wa pa bula wadi na mushipiditu wa kwipāna. Tamba ku bwanuke, Ethel wadi usangela bininge mutumibwa Polo kadi wadi usaka kwipāna mu mwingilo wa bwine Kidishitu pamo bwa aye. Twesonga mu Kweji 9, 1971, twashilula kwingila mu mwingilo wa kipindi.

Ethel watamīne mu kisaka mokebadipo na bintu bivule bya ku ngitu, o mwanda wapēlelwe kwibidila mwingilo wa kwendakana mu ditó dya amazone. Kimfwa, potwadi twiteakanya mwanda wa kukapempula bipwilo bya kulampe mu ditó, ketwadipo tusela bintu bivule. Twadi tukafula bisandi ne kukoya ku lui. Kadi twadi tudya byonso byobadi betutēkela—kimfwa iguanas (bidi bwa lunkusunkwe) ne piranhas (mwita wa lui wa meno makatampe) nansha bintu bikwabo byobakapoile mu ditó nansha byobakwete mu lui. Shi kekudipo masāni a kudīla’mo, twadi tudīla pa mani a makonde. Kadi shi kekudipo nkanya nansha mpawa ya kudya nayo, twadi tudya na makasa. Ami ne Ethel tumona’mba kwipāna uno muswelo kya pamo mu mwingilo wa Yehova i kwitukwashe twikale monji wa mpambo isatu. (Mus. 4:12) Ketukashintapo bino byonso byotwemwenine ku kintu nansha kimo!

Difuku dimo potwadi tujoka tutamba ku kifuko kya kulampe mu ditó, ye potwatenwe na mwanda onasekununanga ku ngalwilo. Patwelele botyi mu mulungu mukomo, botyi watokene bityetye mu  mema, kupwa wealuja. Na bya dyese twadi tuvwele majilé a kwipandija nao kadi ketwapompokelepo mu botyi. Ino mema ayula mu botyi. Twaela byakudya byadi mu bibakudi mu munonga, kupwa twebingidija mwanda wa kwēsa mema mu botyi.

Byotwaelele byakudya byonso mu mema, twashilwile kuloba mwita potwadi twenda twika na munonga. Inoko ketwasamwinepo keta nansha kamo. Twalomba Yehova etupe’ko byakudya bya difuku’dya. Batwe’tu tupwa kulombela, tutu umo wasamuna kimwita kikatampe kyetubwene batwe bonso butano bufuku’bwa.

Pa kupwa kwingidila pamo na Ethel mu bula bwa myaka itano mu mwingilo wa kwendakana, twatambwile madyese oketwadipo tulangila​—twadi ketwikala bambutwile. Nasangele bininge kwivwana uno mwanda, nansha byonkyadipo ndyukile musa kwikadila būmi bwetu. Ami ne Ethel twadi tusaka bininge kushala mu mwingilo wa kitatyi kyonso. Mu 1976, twabutula wetu mwana mwana-mulume Ethniël. Ebiya myaka ibidi ne kipindi pa kupita’po, twabutula Giovanni wetu mwana wa bubidi mwana-mulume.

Mu kine kitatyi’kya byokwadi bisakibwa mu Siriname, bilo ya musambo yaunenene ñendelele kwingila bu mutadi wa kipindi koku tulela betu bana. Betu bana pobakidi banuke, badi bantuma kukengidila mu bipindi byadi na bipwilo bityetye. Kino kyadi kinkwasha ñingile bu mutadi wendakana mu mayenga matyetye mu kweji, kupwa mafuku ashale’ko mu kweji’wa naingila bu pania mu kipwilo mobetutumine. Ethel ne betu bana badi bakantūla ponadi mpempula bipwilo bya kubwipi na kwetu. Inoko nadi ñenda bunka ponadi nkapempula bipwilo ne kwimanina bitango mu ditó dya amazone.

Nadi nenwe kuteakanya bintu byami senene pa kuvuija biselwa byami byonso. Nadi nonga bukomo amba kifundwa kya kisaka kilongwe yenga ne yenga. Shi ne mukapempule bipwilo mu ditó, Ethel ye wadi wendeja kifundwa kya kisaka na betu bana ku njibo. Inoko divule dine, twadi tulongela bintu pamo mu kisaka. Kadi kitatyi kyonso, ami ne Ethel twadi tupityija kitatyi pamo na betu bana mu kwipwija mukose kuyampe​—twadi tukaya makayo nansha kukapempula bifuko biyampe bya kubwipi na kwetu. Divule nadi ndāla bufuku bininge mwanda wa kwiteakanya mu mingilo yami ya kiteokratike. Kadi Ethel byadi mukaji nkanka bwa yewa utelelwe mu Nkindi 31:15, wadi ubūka lubanga futwi mwanda wa kulongolola  bintu senene amba tutange kisonekwa kya difuku mu kisaka ne kudīla pamo byakudya bya lubanga kumeso kwa bana kwenda ku masomo. Bine mfwijanga’ko bininge pa kwikala na uno mukaji wa kwipāna, mwine unkwashanga nyeke mvuije biselwa byami bya mu Bisonekwa!

Byotudi bambutwile, twaingile bininge mwanda wa kukwasha betu bana basanswe Yehova ne mwingilo wa bwine Kidishitu. Twadi tusaka betu bana batonge kwingila mwingilo wa kitatyi kyonso mu bwabo būmi, ke pa mwandapo wa amba ye byotwadi twibasakila kulonga, ino bwikale butongi bwa abo bene. Twadi nyeke twibasekunwina nsangaji ya mu mwingilo wa kitatyi kyonso. Twadi twibalombola ne bikoleja bidi’mo, inoko twadi twibalombola bininge mwadi mwitukwashisha Yehova ne kwitwesela mu kisaka. Kadi twadi tulonga bukomo amba betu bana bapwane na Batumoni badi batūdile Yehova pa kifuko kibajinji mu bwabo būmi.

Potwadi tulela bana Yehova wadi witupa byonso byotwadi tusakilwa. Shako nadi nonga nyeke byonadi mbwanya mwanda wa kukwatakanya kisaka. Myanda yonemwenine mu būmi bwa bukungulume ponadi pania wa pa bula mu ditó dya amazone, bwamfundije kutandika bintu kumeso kwa kitatyi mu mwanda utala bisakibwa byetu bya ku ngitu. Nansha shi tubalonga bukomo namani, ketwadipo tusokola byonso byotusakilwa. Mu bino bitatyi Yehova wadi witukwasha. Kimfwa, dya ku mfulo kwa myaka ya 1980 ne ku ngalwilo kwa myaka ya 1 990, bintu byakandile bei mu Siriname. Mu ino myaka’i, kyaba kimo byadi bikomo enka ne kusokola bintu bya kyalwilo. Nansha nankyo, Yehova wadi witupa byotusakilwa.​—Mat. 6:32.

Mu būmi bwetu bonso Yehova witukwatakanyanga nyeke, kadi i mwitukwashe twikale na nsangaji ne kuloelelwa. Kubutula bana i dyese dikatampe kotudi, kadi kwibakwasha bengidile Yehova dyadi dyese. Tudi na nsangaji mwanda nabo bengilanga mu mwingilo wa kitatyi kyonso mu bwabo būmi. Ba Ethniël ne Giovanni i bafunde masomo a kiteokratike, kadi pano bengilanga na babo bakaji ku bilo ya musambo mu Siriname.

Pano ami ne Ethel tubanunupa bininge, inoko byotudi bapania ba pa bula, tuvudilwe nyeke bya kulonga mu mwingilo wa Yehova. Kadi twi bavudilwe bya kulonga, o mwanda enka ne pano nkyaikele na kitatyi kya kufunda kusumba! Inoko nkialakanyangapo nansha dimo. Ponangulukila pa būmi bwami, na bubine monanga’mba butyibi bonakwete ponadi nakidi nkasampe bwa kwingila mwingilo wa kitatyi kyonso mu bwami būmi, i butyibi buyampe mpata bonakwete.