1, 2. Lelo myanda yemwenine Tony ilombola namani amba bibwanika kushinta mu būmi?

TONY watamine pakubulwa shandi. Wadi ufunda ku masomo a sekondele, ino kadipo usenswe bininge masomo. Na bubine, wadi ulanga kuleka’o pampikwa kutambula dipolome. Ku mfulo kwa yenga ne yenga, Tony wadi ukatala mafilime ne kupityija kitatyi na balunda nandi. Kadipo usenswe bya lūma nansha kumunwa na kutoma bintu bikolwañana, ino kadipo na kitungo mu būmi. Kadipo ukulupile amba Leza udi’ko. Difuku dimo, Tony wesambakana na Batumoni ba Yehova babidi, webalombola’mba nkikulupilepo amba Leza udi’ko. Nabo bamupa maboloshile abidi a kutanga​—La vie a-t-elle été créée ? ne Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie.

² Pobakapempwile Tony, milangwe yandi yashinta shintē. Watangile maboloshile bininge, akonyangala kadi aikala na mikonye. Tony wasapwila Batumoni amba: “Leza ufwaninwe kwikala’ko.” Washilula kwifunda Bible, bityebitye mumweno waadi umona būmi washinta. Kumeso kwa kwifunda Bible, Tony kadipo mwana masomo muyampe, ino waikele ke mwana masomo muyampe kutabuka ku abo masomo! Nansha ke mwendeji wa masomo watulumukile. Wanena Tony amba: “Ngikadila yobe ibalumbuluka kadi koingilanga biyampe. Le i pa mwanda wa Batumoni ba Yehova  bowapwana nabo?” Tony wanena’mba i amo, kupwa wamusapwila byaadi wifunda. Watambwile dipolome ku masomo a sekondele, dyalelo i pania wa lonso kadi mwingidi wa mingilo. Pano Tony i musangale bininge mwanda udi na Shandi wa buswe, Yehova!​—Ñimbo ya Mitōto 68:5.

3. Le Yehova i mupe bankasampe madingi’ka?

³ Myanda yemwenine Tony ituvuluja’mba Yehova utele bankasampe mutyima bya binebine. Ukusakilanga wikale na būmi buyampe kadi bwa nsangaji, o mwanda ukudingila uvuluke “Umpangi obe Mukatakata mu mafuku a busongwalume bobe.” (Musapudi 12:1) Kulonga namino ke kupēlangapo nyeke, ino kadi ke kukomopo. Na bukwashi bwa Leza, ubwanya kwikala na būmi buyampe pokidi nkasampe ne pokatama pene. Pa kwitukwasha twivwanije kino senene, tusa kwisambila pa bintu byākweshe bene Isalela banekenye Ntanda ya Mulao ne byobya byāpele Davida bukomo bwa kunekenya kampangala Ngodiata.

4, 5. Le i ñeni’ka ya kamweno yotukokeja kuboila ku muswelo obānekenye Kenani kudi bene Isalela ne obānekenye Ngodiata kudi Davida? (Tala bifwatulo ku ngalwilo.)

⁴ Bene Isalela pobādi kebakimbe kutwela mu Ntanda ya Mulao, le i bulombodi’ka bwēbapele Yehova? Le wēbanenene bekale basola bayampe nansha kwifunda divita? Aa! (Kupituluka 28:1, 2) Wēbanenene bamukōkele ne kumukulupila. (Yoshua 1:7-9) Ano madingi ādi akokeja kumweka ku bantu bu keadipo na mvubu, ino na bubine ādi madingi malumbuluke ku bene Isalela. Yehova wākweshe bantu bandi misunsa mivule banekenye bene Kenani. (Yoshua 24:11-13) Bilombanga lwitabijo pa kukōkela Leza, ino luno lwitabijo lutwalanga nyeke ku kunekenya. Ye mobyādi bikadile pa kala, kadi ye mobikadile ne dyalelo.

⁵ Ngodiata wādi muntu wa bulwi mukomokomo. Wādi na bula bwa kintu kya mametele asatu, kadi wādi uselele byabulwi bilenga moyo. (1 Samwele 17:4-7) Ino Davida aye wādi’nka na topito ne lwitabijo lwandi mudi Leza. Muntu wampikwa lwitabijo wādi ukokeja kulanga’mba Davida wabela bulubi pa kusaka kukalwa na Ngodiata! Ino na bubine, Ngodiata’ko ye wādi kilubi.​—1 Samwele 17:48-51.

6. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

⁶ Mu kishinte kibadikile, twesambīle pa bintu biná bibwanya kwituletela nsangaji ne būmi buyampe. Twefundile amba tufwaninwe kuvuija bisakibwa byetu bya ku mushipiditu, kupwana na balunda bayampe basenswe Leza, kwitungila bitungo bya kamweno, ne kumona bwanapabo bwitupele Leza na mvubu. Mu kino kishinte, tusa kwisambila pa miswelo mivule yotubwanya kumwena mu kulonga bino bintu biyampe. Pa kino, twisambilei’ko bidi pa misoñanya imoimo idi mu Ñimbo ya Mitōto 16.

7. (a) Le ubwanya kushintulula namani muntu utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu? (b) Le “kipindi” kya Davida i kipindi’ka, ne kyāmukweshe namani?

⁷ Muntu utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu udi na lwitabijo mudi Leza kadi uloñanga bukomo bwa kumona bintu na mwibimwena Leza. Ulekanga Yehova aludike būmi bwandi kadi i musumininwe kumukōkela. (1 Kodinda 2:12, 13) Davida i kimfwa kiyampe kya muntu wādi utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu. Wāimbile amba: “Yehova i kipindi kyami.” (Ñimbo ya Mitōto 16:5) Davida wādi ufwija’ko pangala pa “kipindi” kyandi, ko kunena’mba kipwano kya mpwaninine kyaādi upwene na Leza, kadi wādi unyemena mwadi. (Ñimbo ya Mitōto 16:1) Mfulo mfulō wānena’mba: “Ami ense nasangala.” I kutupu kintu kyādi kisangaja Davida bininge kupita kipwano kyandi na Yehova!​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 16:9, 11.

8. Le i bintu’ka bimo bibwanya kukuletela nsangaji ya binebine mu būmi?

 ⁸ Bantu batele mutyima ku lupeto nansha ku kwisangaja kebakokejapo kwikala na nsangaji mivule pamo bwa Davida. (1 Temote 6:9, 10) Tutu umo wa mu Kanada unena’mba: “Nsangaji ya bine keitambengapo ku byobya byotubwanya kusokola mu būmi, ino itambanga ku byobya byotupa Mwine witupele kyabuntu kyonso kiyampe, Yehova Leza.” (Yakoba 1:17) Shi utamije lwitabijo mudi Yehova ne kumwingidila, ukekala na būmi bwa kitungo kadi bwa nsangaji. Penepa i bika byokokeja kulonga pa kukomeja lwitabijo lobe? Ufwaninwe kupityija kitatyi pamo na Yehova na kutanga Kinenwa kyandi, kubandila bintu biyampe byapangile, ne kulangulukila pa ngikadila yandi, kubadila’mo ne buswe bwakuswele.​—Loma 1:20; 5:8.

9. Le i muswelo’ka obwanya kuleka Kinenwa kya Leza kikubumbe?

⁹ Kyaba kimo Leza ulombolanga buswe bwaetusenswe na kwitulemununa ponso potusakilwa bulemununi, pamo na mulongelanga shabana wa buswe. Davida wāmwene buno bulemununi na mvubu, wānena’mba: “Nkatendelanga Yehova, mwine waumpa madingi. Enka ne bufuku bwine, milangwe yami ya munda ingololanga.” (Ñimbo ya Mitōto 16:7) Davida wālangulukīle pa milangwe ya Leza, kupwa wāikala nayo. Wālekele milangwe ya Leza imubumbe, ko kunena’mba wēilekele imushinte mwanda wa ekale muntu muyampe. Shi nobe ulonge uno muswelo, nabya ukatamija buswe bosenswe Leza ne mutyima wa kumusangaja, kadi ukekala mwine Kidishitu mutame ku mushipiditu. Kaka umo witwa bu Christin unena’mba kitatyi kyaloñanga bukimbi ne kulangulukila pa byobya byatanga, umonanga’mba Yehova wālembeje bino bintu pa mwanda wa aye!

10. Mungya Isaya 26:3, le kuta mutyima ku bintu bya ku mushipiditu kukakukwasha namani?

¹⁰ Shi utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu, ukamona ino ntanda ne bintu biitengēle kumeso na mwibimwena Leza. Yehova i mukupe buno buyuki ne bujinguludi bwa kutendelwa. Mwanda waka? Ukusakilanga uyuke bintu bya mvubu mu būmi, ukwate butyibi buyampe, ne kutengela mafuku a kumeso pampikwa moyo! (Tanga Isaya 26:3.) Tutu umo witwa bu Joshua, ushikatanga mu États-Unis, unena’mba shi wikale nyeke pabwipi na Yehova, ukayuka senene bintu bya mvubu ne byampikwa mvubu.

11. Le Davida wādi utonga balunda nandi namani?

¹¹ Tanga Ñimbo ya Mitōto 16:3. Davida wādi uyukile mwa kusokwela balunda bayampe. Wādi utonga balunda basenswe Yehova, kadi kino kyāmuletele “kuloelelwa kukatampe.” Wāityile balunda nandi bu “bajila” mwanda bādi balonga bukomo bwa kulonda misoñanya ya Yehova ya mu mwikadilo. Mulembi mukwabo wa mitōto nandi wēivwene uno muswelo pa mwanda utala kutonga balunda, wālemba’mba: “Ami ne mulunda wa boba bonso bakutyina ne boba balama misoñanya yobe.” (Ñimbo ya Mitōto 119:63) Monka motwesambile’kyo mu kishinte kibadikile, nobe ubwanya kusokola balunda bayampe bavule mu bantu basenswe Yehova ne kumukōkela. Kadi na bubine, kufwaninwepo kupwana’nka na bantu ba yobe myaka.

12. Mwanda waka ba Davida ne Yonafane bādi balunda bayampe?

¹² Davida kāpwenepo’nka na bantu ba yandi myaka. Le ubwanya kutela’ko mulunda umo wa Davida? Padi ubavuluka’ko Yonafane. Kipwano kyādi kipwene ba Davida ne Yonafane i kipwano kiyampe mpata kyotutanga mu Bible. Ino le uyukile amba Yonafane wādi mukudile Davida pa kintu kya myaka 30? Penepa mwanda waka bādi mu kipwano kiyampe uno muswelo? Kipwano kyabo kyādi kimanine pa lwitabijo lwabo mudi Leza. Kadi bādi belēmekele abo bonso ne kusangela abo bonso ngikadila yabo, kimfwa bukankamane bobālombwele kitatyi kyobādi balwa na balwana na Leza.​—1 Samwele 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Le i muswelo’ka obwanya kwikala na balunda bavule? Leta kimfwa.

 ¹³ Pamo bwa ba Davida ne Yonafane, tubwanya kwikala na “kuloelelwa kukatampe” shi tupwana na bantu basenswe Yehova kadi betabije mwadi. Kiera, mwine kemwingidile Leza myaka mivule, unena’mba, “Ne mupwane na bantu ba ntanda yonso, bantu ba bitamina ne bibidiji bishileshile.” Shi nobe ulonge namino, ukemwena muswelo witukwasha Bible ne mushipiditu ujila twikale bu kisaka kimo kya batōtyi ba ntanda yonso.

14. (a) Le i muswelo’ka okokeja kwitungila bitungo bya kamweno mu būmi? (b) Le i bika byanenene bankasampe bamo pa bitungo byabo?

¹⁴ Tanga Ñimbo ya Mitōto 16:8. Davida wādi umwene kwingidila Yehova bu kintu kya mvubu mikatampe. Shi nobe wiule Davida powitungila bitungo ne kulangulukila nyeke pa byobya bikusakila Yehova, nabya būmi bobe bukekala bwa nsangaji. Tutu umo witwa bu Steven unena’mba: “Kwitungila kitungo, kufikila’po, ne kutala byonongele kundetelanga nsangaji.” Tutu umo nkasampe wa mu Alemanye wingidila pano mu ntanda ya bweni nandi unena’mba: “Shi natama, nkisakilepo kutala kunyuma mu bwami būmi ne kumona’mba kintu kyonso kyonalongele kyadi’nka kyami.” Le nobe wiivwananga uno muswelo? Nabya ingidija bukomo ne bwino bobe mwanda wa kutumbija Leza ne kukwasha bantu bakwabo. (Ngalatea 6:10) Witungile bitungo mu mwingilo wa Yehova, kadi mulombe akukwashe ufikile’po. Ubwanya kukulupila’mba ukalondolola milombelo yobe!​—1 Yoano 3:22; 5:14, 15.

15. Le i bitungo’ka byobwanya kwitungila? (Tala kapango kanena’mba “ Bitungo Bimobimo bya Kulangulukila’po.”)

¹⁵ Le i bitungo’ka bimobimo byobwanya kwitungila? Le ubulwepo kulonga bukomo bwa kulondolola mu byobe bishima ku kupwila? Nansha ubulwepo kwitungila kitungo kya kwingila bupania nansha kukengila ku Betele? Kadi ubwanya kulonga bukomo bwa kwifunda ludimi lweni lobwanya kwisamba pa kusapwila bantu bavule myanda miyampe. Barak, tutu umo nkasampe udi mu mwingilo wa kitatyi kyonso unena’mba: “Kulanguka difuku ne difuku koku uyukile amba mpanga Yehova bukomo bwami bonso i mwiivwanino keubwanyapo kuletwa na mwingilo mukwabo.”

16. Lelo Davida wādi umona bijila ne misoñanya ya Yehova namani, ne mwanda waka?

¹⁶ Tanga Ñimbo ya Mitōto 16:2, 4. Monka motwefundile’kyo mu kishinte kibadikile, shi tulonda bijila ne misoñanya ya Leza mu būmi  bwetu, tukekala na bwanapabo bwa binebine. Tukefunda kusanswa kiyampe ne kushikwa kibi. (Amose 5:15) Davida wānenene amba Yehova i “Nsulo [yandi] ya buyampe.” Buyampe i ngikadila nansha mwikadilo mulumbuluke. Yehova i muyampe mu byonso byalonga, kadi bintu byonso biyampe byotudi nabyo i bitambe kwadi. Davida wālongele bukomo bwa kwiula Leza ne kusanswa bintu bisenswe Yehova. Inoko kadi Davida wēfundile kushikwa byobya binena Leza amba i bibi. Kintu kimo bidi i kutōta bilezaleza, ko kunena’mba kutōta muntu nansha kintu pa kyaba kya Yehova. Kutōta bilezaleza kōnanga bantu kadi kuselanga ntumbo ifwaninwe kupebwa Yehova ne kupa’yo muntu nansha kintu kikwabo.​—Isaya 2:8, 9; Kusokwelwa 4:11.

17, 18. (a) Le i bika byānenene Davida pa bipa bilula bilupuka ku butōtyi bwa bubela? (b) Le i bika bilengeja bantu dyalelo ‘bavudije malwa abo’?

¹⁷ Mu bitatyi byālembelwe Bible, mu butōtyi bwa bubela mwādi muyule busekese. (Hosea 4:13, 14) Bantu bavule bādi basenswe butōtyi bwa bubela mwanda bādi balonga’mo busekese, ino le buno butōtyi bwēbaletele nsangaji? Mhm! Davida wānenene amba boba batōta baleza ba bubela “bavudijanga malwa abo.” Bano bantu bādi balambula’nka ne babo bana ku baleza ba bubela! (Isaya 57:5) Yehova wādi mushikwe butapani bwabo. (Yelemia 7:31) Shi wādi’ko mu kine kitatyi’kya, bine wādi wa kufwija’ko bininge shi bambutwile bobe bādi batōta Yehova!

¹⁸ Dyalelo nadyo, bipwilo bivule bya bubela bitabije busekese, kubadila’mo ne kulāla kwa bantu ba ngitu imo. Bantu balonga busekese babwanya kulanga’mba badi na bwanapabo, ino na bubine “bavudijanga malwa abo.” (1 Kodinda 6:18, 19) Le nenu kemudi bamone bino bintu? Nankyo banwe bankasampe, tejai Shenu wa mūlu. Lombolai banwe bene amba i biyampe kukōkela Leza. Langulukilai pa bipa bilula bilupuka ku busekese. Mukamona’mba nsangaji ya lupito iletanga byamalwa. (Ngalatea 6:8) Joshua, otwatelanga kala, unena’mba: “Tubwanya kwingidija bwanapabo bwetu monso motusakila, ino kwibwingidija bibi kekuletangapo nsangaji.”

19, 20. Le i madyese’ka akeselwa bankasampe badi na lwitabijo mudi Yehova ne bamukōkele?

¹⁹ Yesu wānenene amba: “Shi mwikale mu mwanda wami, nabya mwi bami bana ba bwanga binebine, kadi mukayuka bubine, bubine nabo bukemupa bwanapabo.” (Yoano 8:31, 32) Tufwijanga’ko Yehova, mwanda twi banyongololwe ku mutōtelo wa bubela, ku kubulwa kuyuka kintu, ne ku kabutyibutyi. Mu mafuku a kumeso, tutengēle kukekala na “bwanapabo bwa ntumbo budi na bana ba Leza.” (Loma 8:21) Nobe ubwanya kwikala na bwanapabo tamba’nka pano shi ulonde bufundiji bwa Yesu. Mu uno muswelo, ‘ukayuka bubine,’ ke enkapo kwifunda’bo ino i ne kwibulonda mu būmi!

²⁰ A bankasampe, sanswai bwanapabo bwimupele Leza. Ingidijai’bo na tunangu. Bukemukwasha mukwate dyalelo butyibi bubwanya kwimupa būmi buyampe bwa kumeso. Tutu umo nkasampe unena’mba: “Kwingidija bwanapabo na tunangu pokidi nkasampe, kukakukwasha bininge mwenda mafuku pa kukwata butyibi bukatampe, kimfwa pa mwa kusokwela kaji kayampe nansha kutonga kwisonga nansha kushala bukungulume nansha bukungakaji mu kitatyi kampanda.”

21. Le ubwanya kwikala na “būmi bwinebwine” namani?

²¹ Mu ino ngikadilo minunu, nansha ke būmi butelwa na bantu bu buyampe i bwīpi. I kutupu muntu uyukile bya dya kesha. (Yakoba 4:13, 14) Nanshi kintu kiyampe kyobwanya kulonga i kukwata butyibi bukakukwasha wikale na “būmi bwinebwine”—būmi bwa nyeke mu ntanda mipya ya kutendelwa ya Leza. (1 Temote 6:19) Yehova kaningilangapo muntu nansha umo amwingidile. Batwe bene ye ba kutonga kya kulonga. Nanshi Yehova ekale bu “kipindi” kyobe na kulonga bukomo difuku ne difuku bwa kumufwena, ne kusanswa “bintu biyampe” byonso byakupa. (Ñimbo ya Mitōto 103:5) Kulupila’mba Yehova ubwanya kukupa nsangaji mivule ne kusepelela kwa nyeke!—Ñimbo ya Mitōto 16:11.