NA BUBINE usenswe byabuntu palapala bitupele Yehova, kubadila’mo ne bwanapabo bwa kwitongela mwa kukwatyila butyibi pa mwa kusangela bino byabuntu. Kya kusangaja, Bible utela vinyu bu kyabuntu kitamba kudi Leza. Unena’nka ne kunena’mba: “Mukate i mulongelwe wa tusepo, kadi vinyu nayo isangajanga būmi.” (Mus. 10:19; Ñim. 104:15) Nansha nankyo, padi kodi mumone bantu bamo batanwa na makambakano pa mwanda wa mālwa. Kadi kujokoloka ntanda yonso mu bibidiji palapala, bantu badi na mumweno ne milangwe mishileshile pa mwanda utala mālwa. Le penepo, i bika bibwanya kukwasha bene Kidishitu bakwate butyibi bwa tunangu mu mwanda utala kutoma mālwa?

Nansha shi tushikatanga kwepi nansha twi batamine mu bibidiji’ka, kuleka mumweno wa Leza uludike mulangilo wetu ne butyibi bwetu kuketukwasha tumwene’mo ne kwituletela madyese a kulādila.

Padi monka mokodi mwibimwene, bantu bavule mu ino ntanda batomanga mālwa mavule kadi misunsa mivule. Bamo padi batomanga mālwa mwanda wa kwisangaja. Bakwabo batomanga mālwa mwanda wa kwitalula milangwe. Kadi mu bifuko bimo, bantu bamonanga’mba kutoma mālwa mavule bo bwana-bulume nansha kwikala mukomo.

Inoko, bene Kidishitu badi na buludiki bwa tunangu butamba kudi Umpangi wabo wa buswe. Kimfwa, witudyumunanga ku bipa bibi bilupuka ku mutomeno-mpata. Padi ketudi batange Nkindi 23:​29-35 mwine mobalombola mwikadilanga nkolwankolwa ne makambakano amoamo alupukanga mu kukolwa mālwa. a Daniel, mukulumpe mwine Kidishitu wa mu Bulaya, uvuluka mwadi mwikadile būmi bwandi kumeso kwa kwikala mwine Kidishitu wa bine amba, “Nadi ntoma mālwa mavule, ne kino kyadi kinengeja nkwate butyibi bubi. Inoko natenwe na makambakano mene antyumunanga mutyima’nka ne pano kitatyi kyoneavuluka.”

Le i muswelo’ka ubwanya bene Kidishitu kwingidija bwanapabo bwabo bwa kwitongela ne kwepuka makambakano adi mu kutoma mālwa mavule? Kintu kikatampe kikebakwasha, i kuleka mumweno wa Leza uludike mulangilo wabo ne bilongwa byabo.

Shi ke pano, tubandaulei’ko byobya binena Bible pa mwanda utala mālwa ne kine kilengejanga bantu bamo batome mālwa.

Kinenwa kya Leza kekipelejepo kutoma mālwa pa ntomeno. Bible unena’nka ne kunena’mba, kutoma vinyu kubwanya kuleta nsangaji. Tutanga’mba: “Kadye byakudya byobe na nsangaji, kadi katome vinyu yobe na mutyima muyule nsangaji.” (Mus. 9:7) Yesu ne bengidi bakwabo ba Yehova ba kikōkeji, bātomene mālwa kitatyi kimo.—Mat. 26:​27-29; Luka 7:34; 1 Tm. 5:23.

Inoko, Kinenwa kya Leza kilombola patōka kwishila kudi pa bukata bwa kutoma’mo mālwa ne kukolwa. Kinena patōkelela amba: “Kemwakikolwai vinyu.” (Ef. 5:18) Kadi kinena’mba “bankolwankolwa . . . kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza.” (1 Ko. 6:10) Bine, Yehova i mupeleje mutomeno-mpata ne bunkolwankolwa. Pa kyaba’tu kya kulonda bibidiji bya kwetu, tusangelanga kulonda mumweno wa Leza.

Bamo bamonanga’mba babwanya kutoma mālwa mavule ino kukolwa mpika. Inoko, kino i kyaka kikatampe. Bisonekwa bilombola patōka’mba “kumunwa na vinyu mingi” kubwanya kufikija mwana-mulume (nansha mwana-mukaji) ku kulonga bilubo bikatampe ne kona kipwano kyandi na Yehova. (Tet. 2:3; Nki. 20:1) O mwanda Yesu wānenene amba “mutomeno-mpata” ubwanya kulengeja muntu  akomenwe kutwela mu ntanda mipya ya Leza. (Luka 21:​34-36) Le penepo, i bika bikokeja kukwasha mwine Kidishitu epuke bipa bibi bilupuka mu kutoma mālwa?

Muntu shi ukwata butyibi bwa kutoma mālwa mungya bibidiji bya kwabo, i kyaka. Bene Kidishitu baloñanga bya tunangu na kusangaja Yehova mu mwanda utala kudya ne kutoma. Bible wituvuluja’mba: “Nansha mudye nansha mutome nansha mulonge kintu kyo-kyonso, longai byonso mwanda wa ntumbo ya Leza.” (1 Ko. 10:31) Bipangujo bimo ne misoñanya ya mu Bible byotunenwe kubandaula i bino:

Lelo ntomanga mālwa mwanda wa kusangaja bakwetu? Divilu 23:2 unena’mba: “Kufwaninwepo kulonda kibumbo.” Pano Yehova wādi udyumuna bene Isalela baleke kwiula bantu kebamusangajapo. Kino kidyumu i kya mvubu ne ku bene Kidishitu dyalelo. Shi tuleke bantu bakwabo bekale na lupusa pa mulangilo wetu ne pa butyibi botukwata mu mwanda utala kutoma mālwa, tukafula ku kuleka kulonda misoñanya ya Yehova ne kujimija kipwano kyotupwene nandi.—Loma 12:2.

Lelo ntomanga mālwa mwanda wa kwimwekeja amba ne mukomo? Mu bibidiji bimo, kutoma mālwa mavule kadi misunsa mivule i kwitabijibwe. (1 Pe. 4:3) Inoko tala bitukankamika 1 Bene Kodinda 16:​13, amba: “Talai’nka kutala, imanijai pototo mu lwitabijo, ikalai bwa bana-balume, mwikomejei.” Le na bubine mālwa abwanya kulengeja muntu ekale mukomo? Aa, pa kyaba kya kukomeja muntu, mālwa amulengejanga ekale muzoze. Mālwa abwanya kuzozeja bukomo bwa muntu bwa kulanga senene ne kukwata butyibi buyampe. Nanshi, kutoma mālwa mavule ke kilombojipo kya bukomo, i kilomboji kya buzoze. Isaya 28:7 ulombola muntu usāsuka pa mwanda wa mālwa bu ulunduka ne ukukala.

Bukomo bwa bine butambanga kudi Yehova, kadi bulombanga kutala’nka kutala ne kwimanija pototo mu lwitabijo. (Ñim. 18:32) Mwine Kidishitu wampikwa budimbidimbi ubwanya kulonga namino na kutadija mwanda wa kwepuka byaka ne kulonga’po kintu na bukankamane mwanda wa kukinga kipwano kyandi na Yehova. Yesu wāmwekeje buno bukomo kitatyi kyaādi pano pa ntanda, kadi bantu bavule bāmulēmekele mwanda wādi mukankamane kadi musumininwe kulonga byobya byoloke.

 Lelo ntomanga mālwa mwanda wa kwitalula milangwe? Kaimba wa mitōto wālembele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Kuzumbazumba pokwandēmenene, [Yehova] waunsengele ne kuntalaja.” (Ñim. 94:19) Shi ubalēmenenwa na kuzumbija mutyima, kimba bukwashi kudi Yehova, ke mu mālwapo. Muswelo muyampe wa kulonga namino i na kulombela Yehova kitatyi ne kitatyi. Kadi bavule i bamone amba kukimba madingi a kamweno kudi mulunda mutame ku mushipiditu mu kipwilo kukwashanga. Na bubine, kutoma mālwa mwanda wa kulwa na makambakano kubwanya kuzozeja bukomo bwa muntu bwa kulanga ne kusumininwa kwandi kwa kulonga byobya byoloke. (Hos. 4:11) Daniel, otwesambilanga’po ku ngalwilo unena’mba: “Nekondele na kutyumukwa mutyima ne na milangwe ya kwitopeka. Nadi ntoma mālwa mwanda wa kwitalula milangwe, inoko makambakano avudīle’ko kadi najimije balunda ne bulēme bwami.” Le i bika byakweshe Daniel? Unena’mba: “Najingulwile amba nsakilwa bukwashi bwa Yehova, pa kyaba kya mālwa. Ponalongele namino, nabwenye kulwa na makambakano ami ne kwiakomena.” Bubine i amba Yehova udi’ko nyeke mwanda wa kwitukwasha, nansha shi makambakano etu amweka bu keabwanyapo kupwa.—Fid. 4:​6, 7; 1 Pe. 5:7.

Shi kyaba kimo utomanga mālwa, bandaula mutomeno obe na kwiipangula bino bipangujo, ‘Lelo kudi muntu wa mu kisaka nansha mulunda muswe waunenene ntadije na muswelo ontoma mālwa?’ Shi i amo, kino kibwanya kwikala kilomboji kya amba kodi mwanze kwikala na kibidiji nansha na makambakano okuyukilepo. ‘Le pano nkentomenga mālwa mavule kutabuka mafuku kunyuma?’ Kino kibwanya kwikala kilomboji kya amba muntu kadipo umuninwe na mālwa, kaendanga ku kumunwa nao. ‘Lelo binkomenanga kupityija mafuku mavule nansha kitatyi kilampe pampikwa kutoma mālwa?’ Shi i amo, kino kibwanya kwikala kilomboji kya amba kotomenga mālwa mu muswelo mubi nansha kumunwa nao. Ubwanya kusakilwa bukwashi bwa bashayuka pa kunekenya ano makambakano.

Mālwa byoaletanga makambakano mavule, bene Kidishitu bamo i batonge kuleka kwiatoma. Bakwabo babwanya kutonga kuleka kutoma mālwa mwanda ebaludilanga mu kanwa. Shi mulunda nobe wakwata butyibi bwa kuleka kutoma mālwa, ubwanya  kulombola kanye na kulēmeka butyibi bwandi pampikwa kumufutulula.

Nansha padi kodi mwimwene kamweno kadi mu kwitūdila mikalo kampanda. Mwine Kidishitu ubwanya kwitūdila mikalo pa buvule bwa mālwa abwanya kutoma. Nansha kadi ubwanya kwitūdila mikalo pa misunsa yatoma mālwa, padi dimo ku yenga nansha kutoma mālwa matyetye mu kitatyi kya kudya. Bakwabo i betūdile mikalo pa mālwa obafwaninwe kutoma. Kimfwa kutoma vinyu nansha mālwa makwabo pa ntomeno inoko ke oapo malobo bininge, nansha shi i matyange. Shi muntu wetūdila mikalo mu mwanda utala mālwa, bikamupēlela kwiilēmeka. Kadi mwine Kidishitu mutame kafwaninwepo kwivwana bumvu shi wakwata buno butyibi ne kusumininwa kwibulēmeka.

Kintu kikwabo kyotufwaninwe kuta’ko mutyima, i mwiivwanino wa bantu bakwabo. Bene Loma 14:21 unena’mba: “I biyampe kuleka kudya mwita wa ntanda, kutoma vinyu, nansha kulonga kintu kyo-kyonso kikukala’po mwanenu.” Lelo i muswelo’ka okokeja kulonda ano madingi? Ikala na kisanso kya bu bana na bana. Shi ubamone amba kutoma mālwa kubwanya kukukaja mwanenu kampanda, buswe bufwaninwe kukulengeja uleke kutoma’o. Namino, ukalombola’mba ulēmekele ne kuta mutyima ku mwiivwanino wa bantu bakwabo, ne amba ukimbanga tumweno twabo pa kyaba kya tobe.—1 Ko. 10:24.

Kadi, ba lupusa babwanya kutūla’ko bijila bifwaninwe kukōkela mwine Kidishitu pakwata butyibi. Bino bijila bibwanya kwikala bitala myaka ifwaninwe kwikala na muntu pa kutoma mālwa nansha bipeleja kutoma mālwa, ne bipeleja kwendeja motoka nansha kwingidija mamashini kampanda kitatyi kyotomene mālwa.—Loma 13:​1-5.

Yehova i mwitulēmeke na kwitupa bwanapabo bwa kusangela byabuntu bivule byaetupele. Mu bino byabuntu mubadilwa ne kwingidija bwanapabo bwa kwitongela kitatyi kyotutonga bintu bya kudya ne bya kutoma. Nanshi butongi bwetu bulombole amba tukwete na bulēme buno bwanapabo ne kwibwingidija mwanda wa kusangaja Tata wetu wa mūlu.