1. Le mikate yādi na mvubu’ka mu kitatyi kyāsonekelwe Bible?

 MIKATE byo byakudya byādi bidya bininge bantu mu kitatyi kyāsonekelwe Bible. (Ngo. 14:18; Luka 4:4) Mikate yādi ya mvubu mpata, o mwanda kyaba kimo Bible wingidija kishima mikate kitatyi kyaesambila pa byakudya mu kikonge. (Mat. 6:11) Kadi Yesu wālongele bingelengele bibidi bya mikate biyukene biyampe. (Mat. 16:​9, 10) Kingelengele kimo i kīsambilwe’po mu Yoano shapita 6. Potubandaula ino nsekununi, tusa kuboila’ko ñeni yotubwanya kwingidija dyalelo.

2. Le i kitatyi’ka kyāsakīlwe bantu tununu ne tununu byakudya?

² Batumibwa ba Yesu pobāpwile kusapula, Yesu wāendele nabo lwa bwato batyibulula Dijiba dya Ngadilea mwanda wa bakōkolokwe. (Mako 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Bāfika ku kifuko kya kwa bunka bwabo, mu ntanda ya Betesaida. Bukidi bonka, bantu tununu ne tununu bādi bebalonda nabo bāfika. Yesu kēbasūdilepo. Wētūdile’ko na kanye kitatyi kya kwibafundija myanda ya Bulopwe ne kubelula babela. Kyolwa pa kōloba, bana ba bwanga beipangula muswelo wa kudisha bano bantu bonso. Bamo ye bano bādi’ko na twakudya tutyetye, ino bavule mobadi bādi banenwe kwenda mu bibundi kukapota byakudya. (Mat. 14:15; Yoa. 6:​4, 5) Le Yesu wādi wa kulonga’po namani?

KINGELENGELE KYA MIKATE

3. Le Yesu wālombwele batumibwa bandi balongele bantu bika? (Tala ne kibalu.)

³ Yesu wāsapwidile batumibwa bandi amba: “Kebakitaluka; mwibapei byakudya.” (Mat. 14:16) Kino kekyādipo kipēla  mwanda kwādi kintu kya bana-balume 5000. Kadi kubadila’mo bana-bakaji ne bana ye bano bādi kintu kya 15000. (Mat. 14:21) Andele wānena’mba: “Kudi mwanuke umo kuno udi na mikate itano ya mebele a buluba ne twita twa lui tubidi. Ino le bino’bi bisa kulonga bika mu bantu bavudile nenki?” (Yoa. 6:9) Mikate ya mebele a buluba yādi idibwa divule na balanda ne na bantu bakwabo, kadi mobimwekela twita twa lui twādi twele’ko mwepo kadi tumishibwe ku dyuba. Inoko, buvule bwa byakudya byādi na uno mwanuke kebyādipo bya kubwana bano bantu bavule namino!

4. Le i bika byotwifunda mu Yoano 6:​11-13? (Tala ne bifwatulo.)

⁴ Yesu byaāsakile kulombola kizaji ku kino kibumbo kya bantu, wēbasoñenye bashikate panshi bisumpibisumpi pa biyombo. (Mako 6:​39, 40; tanga Yoano 6:​11-13.) Tutanga’mba Yesu wāfwija’ko Shandi pangala pa mikate ne twita twa lui. Byādi byendele’mo kufwija Leza, mwanda aye ye mwine wāletele bino byakudya. Kino i kivulujo kiyampe kotudi kya kulonda kimfwa kya Yesu na kulombela kumeso kwa kudya byakudya, ekale potudi bunka nansha na bantu. Kupwa Yesu wālombola batumibwa babanye byakudya, ebiya bantu badya ne kwikuta baikuta. Kadi kwāshele enka ne byakudya bimo, bine kebyāsakilepo Yesu kusupakanya. O mwanda wāsoñenye bakongakanye byakudya byāshele’ko, padi mwanda wa kwibidya kitatyi kikwabo. Yesu wētushidile kimfwa mu mwanda utala kwingidija misokwe yetu na tunangu. Shi wi mbutwile, mwabulwapo kubandaula ino nsekununi na bobe bana ne kwisambila  pa ñeni yomubwanya kuboila’ko mu mwanda utala milombelo, kizaji, ne buntu?

5. Le bantu bāsakile kulonga bika pobāmwene byālongele Yesu mu difuku’dya, ino i bika byālongele’po Yesu?

⁵ Bantu bātulumukile pa muswelo wādi ufundija Yesu ne pa bingelengele byandi. Bādi bayukile amba Mosesa wālaile amba Leza ukatuma mupolofeto mukatampe, o mwanda ye bano bālangile amba Yesu ye uno mupolofeto wālailwe. (Kup. 18:​15-18) Shi balangile namino, ye bano bāmwene amba Yesu ukekala mwendeji muyampe, mwine ukapa muzo onso wa Isalela byakudya. O mwanda kibumbo kyāsakile “kumukwata mwanda wa kumubikika bu mulopwe.” (Yoa. 6:​14, 15) Shi Yesu wāitabije kino kilongeke, wādi wa kukwatakanya myanda ya politike ya Bayuda, bene bādi munshi mwa buludiki bwa bene Loma. Le wāitabije? Aa. Tutanga’mba Yesu ‘wetolwela ku lūlu.’ Nansha byobāmuningile kudi bantu bakwabo, aye kēkujijepo mu politike. Bine, i mwitushile kimfwa kiyampe’po kashā!

6. Le i muswelo’ka otubwanya kulombola’mba tusakanga kwiula kimfwa kya Yesu? (Tala ne kifwatulo.)

⁶ Shako, bantu bakwabo kebaketunenapo tuvudije mikate nansha kubelula babela mu kingelengele; kadi kebakakimbepo kwitubikika bu balopwe nansha bendeji ba ntanda. Inoko babwanya kukimba kwitutonona twikuje mu myanda ya politike na kuvota muntu obamona’mba usa kulumbulula bintu, nansha kumukwatakanya. Ino kimfwa kya Yesu kidi  patōka. Wāpelele kwikuja mu myanda ya politike, kadi wānenene enka ne mwenda mafuku amba: “Bulopwe bwami ke bwa ino ntandapo.” (Yoa. 17:14; 18:36) Batwe bene Kidishitu dyalelo tunenwe kwiula mulangilo wa Yesu ne kulonga bintu pamo bwa aye. Tukwatakenye buno Bulopwe, twibusapula, ne kulombela bwiye. (Mat. 6:10) Shi ke pano, tujokelei ku nsekununi ya kingelengele kya Yesu kya mikate, ne kumona ñeni mikwabo yotubwanya kuboila’ko.

“BULUJI BWA MIKATE”

7. Le Yesu wālongele bika, ne i bika byālongele batumibwa? (Yoano 6:​16-20)

⁷ Yesu pa kupwa kudisha kibumbo, wānenene batumibwa bandi bajokele mu Kapanama lwa bwabo. Ebiya nandi wētolwela ku lūlu mwanda wa kwepa kibumbo kyādi kikimba kumubikika bu mulopwe. (Tanga Yoano 6:​16-20.) Batumibwa pobādi benda lwa bwato, kwātetukile kimpumpu kyāletele mabimbi makatampe. Ebiya Yesu wāiya kobadi wenda ulandala pa mema. Kadi wānena mutumibwa Petelo nandi alandale pa mema. (Mat. 14:​22-31) Aye’tu Yesu ukanda mu bwato, kimpumpu ne kokyāya jimejime. Batumibwa batulumuka kebanena’mba: “Bine abe wi Mwanā Leza.” a (Mat. 14:33) Inoko kebāivwanijepo kwiifwana kwādi pa bukata bwa kino kingelengele na kingelengele kya mikate kyālongele Yesu. Mako unena pangala pa kingelengele kya mikate amba: “[Batumibwa] batendela bikatampe mpata, mwanda kebaivwanijepo buluji bwa mikate, ino mityima yabo yadi ikilēma pa kwivwana.” (Mako 6:​50-52) Bine, bākomenwe kwivwanija mwādi mubaile bukomo bobāpele Yesu kudi Yehova mwanda wa kulonga bingelengele. Inoko bukidi bonka, Yesu wēsambila monka pa kingelengele kya mikate, ne kufundija ñeni mikwabo yotubwanya kuboila’ko.

8-9. Mwanda waka kibumbo kyālondele Yesu? (Yoano 6:​26, 27)

⁸ Kibumbo kya bantu kyādishishe Yesu kyādi kitele mutyima ku kuvuija bisakibwa byabo bya ku ngitu ne bya kusakasaka byabo. Muswelo’ka? Difuku dyālondele’po, kibumbo kyājingulwile amba Yesu ne batumibwa bandi abebashiye. Pāfikile mato ādi atamba ku Tyibileasa, kibumbo kyakanda ne kwenda ku Kapanama mwanda wa kukakimba Yesu. (Yoa. 6:​22-24) Le bālongele namino mwanda wa kuyukila’ko bivule pa Bulopwe bwa Leza? Aa. Bātele mutyima dibajinji ku kudya. Le tubayuka kino namani?

⁹ Tala byālongekele kibumbo pokyātene Yesu kubwipi na Kapanama. Yesu wālombwele patōka’mba bākamulondele mwanda bādi bakimba kudya. Nansha ‘byobādile mikate baikuta,’ Yesu wānenene amba ‘byakudya byonekanga.’ O mwanda wēbakankamikile bengidile “byakudya bīja pa mwanda wa būmi bwa nyeke.” (Tanga Yoano 6:​26, 27.) Yesu wānenene amba Shandi ukaleta bino byakudya. Bine, bantu pobāivwene amba kudi byakudya bibwanya kwibapa būmi bwa nyeke, ye bano bātulumukile bininge! Le i byakudya’ka byādi bibwanya kuleta būmi bwa nyeke, ne boba bādi bateja Yesu bādi babwanya kwibitambula muswelo’ka?

10. Le bantu bādi banenwe kulonga bika pa kumona “būmi bwa nyeke”?

¹⁰ Mobimwekela, Bayuda bāmwene amba banenwe kulonga bilongwa kampanda nansha mingilo kamukaya pa kutambula bino byakudya. Ye bano bālangulukīle pa “mingilo” ya mu Bijila bya Mosesa. Inoko Yesu wēbalombwele amba: “Uno’u o mwingilo wa Leza, amba mulombole lwitabijo mudi yewa waatumine.”  (Yoa. 6:​28, 29) Kulombola lwitabijo mudi yewa wātuminwe na Leza kyo kintu kyobādi bafwaninwe kulonga pa kumona “būmi bwa nyeke.” Kadi Yesu wēsambīle pa uno mwanda. (Yoa. 3:​16-18, 36) Kadi ne mwenda mafuku wēsambīle bivule pa muswelo otubwanya kumona būmi bwa nyeke.—Yoa. 17:3.

11. Le Bayuda bālombwele namani amba bādi batele mutyima enka ku kudya? (Ñimbo ya Mitōto 78:​24, 25)

¹¹ Bano Bayuda kebāitabijepo amba bafwaninwe kulombola lwitabijo mudi Yesu. Bāmwipangwile amba: “I kika le kyolonga bu kiyukeno, amba twikimone tukwitabije?” (Yoa. 6:30) Bālombwele amba bakulutuba babo ba mu mafuku a Mosesa bātambwile māna, mene ādi bu byakudya byabo bya difuku ne difuku. (Neh. 9:15; tanga Ñimbo ya Mitōto 78:​24, 25.) Kino i kimweke patōka’mba bādi batele mutyima enka ku kudya. Kadi Yesu paēsambīle pa “mukate wa bine wa mūlu” mwine wādi mwishile na māna mwanda uno mukate wādi uleta būmi bwa nyeke, kebāsakilepo nansha kumwipangula bipangujo mwanda wa kuyuka bine byaādi usaka kunena. (Yoa. 6:32) Bādi batele mutyima bininge ku bisakibwa byabo bya ku ngitu, basūla bubine bwa ku mushipiditu bwine bwādi bwibafundija Yesu. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku ino nsekununi?

BINTU BYOTUFWANINWE KUTANGIDIJA KUMESO

12. Le Yesu wālombwele namani kintu kya mvubu mpata?

¹² Kudi ñeni ya mvubu yotwifunda mu Yoano shapita 6. Tufwaninwe kutangidija kumeso bisakibwa byetu bya ku mushipiditu. Yesu wālombwele kino paākomēne ditompo dya Satana. (Mat. 4:​3, 4) Kadi mu Busapudi bwandi bwa ku Lūlu, wākomeneje amba i kya mvubu kotudi kuyuka’mba kudi byotusakilwa ku mushipiditu. (Mat. 5:3) Nanshi i biyampe twiipangule amba, ‘Le ntele mutyima bininge ku kuvuija bisakibwa byami bya ku mushipiditu kutabuka bya kusakasaka byami bya ku ngitu?’

13. (a) Mwanda waka ke bibipo kusangela byakudya? (b) Le i kidyumu’ka kyotufwaninwe kuta’ko mutyima? (1 Bene Kodinda 10:​6, 7, 11)

¹³ I byendele’mo tulombele pangala pa bisakibwa byetu bya ku ngitu ne kwibisangela. (Luka 11:3) Kwingila bininge kwine kwitulengejanga ‘tudye ne kutoma’ kwituletelanga nsangaji. Kadi kino nakyo “kitambanga ku kuboko kwa Leza wa bine.” (Mus. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Inoko tufwaninwe kutūla bintu bya ku ngitu pa kifuko kyabyo. Mutumibwa Polo wālombwele kino paālembēle bene Kidishitu bādi’ko bōmi dya ku mfulo kwa ngikadilo ya bintu ya Bayuda. Wēsambīle pa bintu byātene Isalela pa kala, kubadila’mo ne byobya byālongekele kubwipi na Lūlu lwa Shinai. Wādyumwine bene Kidishitu ‘baleke kusakasaka bintu bibi, mwādi musakilasakila’byo bene Isalela.’ (Tanga 1 Bene Kodinda 10:​6, 7, 11.) Bene Isalela bālekele kusakasaka kwabo kwa byakudya kwibalengeje balamune enka ne byakudya bya mu kingelengele byēbapele Yehova bikale ke “bintu bibibibi.” (Umb. 11:​4-6, 31-34) Kadi bene Isalela pobātōtele kyana kya ñombe kya olo, bālombwele amba bādi batele mutyima bininge ku kudya, kutoma, ne kwisangaja kutabuka’ko kukōkela Yehova. (Div. 32:​4-6) Polo wēsambīle pa bintu byēbatene bu kidyumu ku bene Kidishitu bādi’ko bōmi kumeso kwa mfulo ya ngikadilo ya bintu ya Bayuda mu mwaka wa 70 Y.M. Netu byotudi pano ku mfulo kwa ino ngikadilo ya bintu, i biyampe tute mutyima bininge ku ano madingi a Polo.

14. Le Bible unena bika pa mwanda utala byakudya mu ntanda mipya?

¹⁴ Yesu paētulombwele tulombe “bidibwa byetu bya dyalelo,” wētulombwele tulombe ne kiswa-mutyima kya Leza kilongeke “pamo na  momwa mūlu, ne pano pa ntanda pene.” (Mat. 6:​9-11) Le ulanga’mba būmi bukekala namani mu kine kitatyi’kya? Bible ulombola’mba kukekala byakudya biyampe kitatyi kikalongeka kiswa-mutyima kya Leza pano pa ntanda. Kukwatañana na Isaya 25:​6-8, kukekala byakudya bivule bya ku ngitu mu Bulopwe bwa Yehova. Ñimbo ya Mitōto 72:16 i mulaye amba: “Kukekalanga miseke mivule pa ntanda; ikekalanga mingimingi pangala pa ngulu.” Le utengele na kipyupyu kwingidija miseke imo pa ino mwanda wa kutēka byakudya byosenswe nansha byakudya byokwatēkele kashā? Kadi kutentekela pa miseke, ukekala ne na bipa bya ku mañanza okakuna. (Isa. 65:​21, 22) Ne kadi ke enkapo abe kete ukekala na bino bintu.

15. Le i bika bikefunda boba bakasangulwa? (Yoano 6:35)

¹⁵ Tanga Yoano 6:35. Le i bika bitengēle boba bādile mikate ne twita twa lui byēbapele Yesu? Pa lusangukilo, ubwanya kuketana’ko na bamo mobadi. Nansha shi pa kala kebālombwelepo lwitabijo, babwanya kukasangulwa. (Yoa. 5:​28, 29) Bano bantu bakefunda mushintulwila binenwa bya Yesu bya amba: “Ami ne mukate wa būmi. Yewa ense wiya kondi kakevwanapo nzala nansha dimo.” Bakasakilwa kulombola lwitabijo mu kitapwa kya Yesu kya kinkūlwa, lwitabijo lwa amba wāpēne būmi bwandi pa mwanda wabo. Mu kine kitatyi’kya, kukekala mpangiko ya bufundiji bwa ku mushipiditu ya kufundija boba bakasangulwa ne bana bakabutulwa. Bine, tukekala na nsangaji mikatampe ya kwibafundija bino bintu bya kutendelwa! Kulonga namino kuketuletela nsangaji mikatampe kutabuka’ko kudya byakudya bya ku ngitu. Bine, myanda ya ku mushipiditu yo ikekala ya mvubu mpata.

16. Le i bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

¹⁶ Tubabandaula’ko kipindi kya nsekununi idi mu Yoano shapita 6. Inoko Yesu wādi na bivule bya kufundija pangala pa “būmi bwa nyeke.” Bayuda bādi banenwe kuta mutyima ku ino myanda. Ne batwe netu tunenwe kuta’ko mutyima. Tukendelela kubandaula Yoano shapita 6 mu kishinte kilonda’ko.