1. Le bantu bamo bamonanga namani mulangwe wa kwikala’ko nyeke?

 BANTU bavule baloñanga bukomo bwa kudya byakudya biyampe ne kwitamuna bidyoma kitatyi ne kitatyi, mwanda wa kwikala bakomo mu ngitu ne kulāla mafuku mavule. Ino nansha nankyo, bamonanga’mba kebabwanyapo kwikala’ko nyeke. Inoko monka mokilombwedilwe mu Yoano 3:16 ne 5:​24, Yesu wānenene amba bantu babwanya kwikala na “būmi bwa nyeke.”

2. Le Yoano shapita 6 unena bika pa būmi bwa nyeke? (Yoano 6:​39, 40)

² Difuku dimo Yesu wālongele kingelengele kya mikate ne twita twa lui, wadisha kibumbo kya bantu tununu ne tununu. a Uno wādi mwanda utulumuja, inoko byaānenene difuku dyalondele’po byādi bitulumuja bininge. Kibumbo kyāmulondele ku Kapanama, kubwipi na nkula ya Ngadilea, kwine kwaēbalombwele amba bantu babwanya kusangulwa ne kwikala na būmi bwa nyeke. (Tanga Yoano 6:​39, 40.) Nanshi tompa’po kumona mu ñeni balunda nobe ne baswe bobe bafwile. Binenwa bya Yesu bilombola’mba bantu bavule bafwile bakasangulwa ne amba abe pamo ne baswe bobe mubwanya kwikala na būmi bwa nyeke. Inoko binenwa bikwabo bya Yesu bidi mu Yoano shapita 6 byākomēne bantu bavule kwibivwanija.  Tubandaulei na katentekeji bino binenwa.

3. Le mungya Yoano 6:​51, Yesu wānenene bika pādi?

³ Kibumbo mu Kapanama kyāmwene kwiifwana pa bukata bwa mikate yēbadishishe Yesu na māna obāpele bakulutuba babo kudi Yehova. Ne Bisonekwa bine byādi bitela māna bu “mikate ya mūlu.” (Ñim. 105:40; Yoa. 6:31) Yesu wāingidije māna mwanda wa kwibafundija kintu kikwabo kya mvubu. Nansha māna byoāletelwe mu kingelengele na Leza, boba bādile’o bāfudile ku kufwa. (Yoa. 6:49) Inoko Yesu wētelele aye mwine bu “mukate wa bine wa mūlu,” “mukate wa Leza,” ne “mukate wa būmi.” (Yoa. 6:​32, 33, 35) Inoko Yesu wālombwele kwishila kukatampe kwādi pa bukata bwa māna ne aye. Wānenene amba: “Ami ne mukate mūmi utūkile mūlu. Shi muntu adye ku uno mukate ukekala mūmi nyeke.” (Tanga Yoano 6:51.) Bano Bayuda bāvutakanibwe ñeni bininge. Le Yesu wādi ubwanya kunena namani amba wātūkile mūlu bu “mukate” utabukile māna obāpele bakulutuba babo mu kingelengele kudi Leza? Yesu wēbalombwele amba: “Mukate mwine onsa kupāna i ngitu yami.” Le i bika byaādi ukimba kunena? I biyampe twivwanije byaādi ukimba kunena, mwanda malondololo a kino kipangujo alombola’mba batwe pamo ne baswe betu tubwanya kwikala na būmi bwa nyeke. Tutalei byaādi usaka kunena.

MUKATE MŪMI NE NGITU YANDI

4. Mwanda waka bamo bātenekelwe na binenwa bya Yesu?

⁴ Bantu bamo mu boba bādi bateja Yesu bātenekelwe bininge paānenene amba ‘usa kupāna ngitu yandi mwanda wa būmi bwa ino ntanda.’ Lelo bālangile amba usa kwibapa ngitu yandi minemine, kine kyādi kya kwikala pamo bwa bantu badya bantu bakwabo? (Yoa. 6:52) Tala mwanda mukwabo utulumuja wābwejeje’ko Yesu, amba: “Shi kemudilepo ngitu ya Mwanā muntu ne kutoma mashi andi, kemudipo na būmi munda mwenu.”—Yoa. 6:53.

5. Mwanda waka tubwanya kukulupila’mba Yesu kādipo usaka kunena bantu batome mashi a mu mijilo yandi?

⁵ Mu mafuku a Noa, Leza wākankeje bantu kudya mashi. (Ngo. 9:​3, 4) Yehova wāpitulukile kino kijila mu bijila byaāpele bene Isalela. Muntu yense udya mashi wādi unenwe “kwipaibwa.” (Levi 7:​27, kunshi kwa dyani.) Yesu wākankamikile Bayuda bakōkele bijila byonso byēbapele Leza. (Mat. 5:​17-19) Nanshi ke byendele’mopo kulanga’mba wādi wa kukankamika kino kibumbo kya Bayuda kidye ngitu yandi minemine nansha kutoma mashi a mu mijilo yandi. Inoko Yesu pa kunena bino binenwa, wādi usaka kufundija bantu bayuke byobādi banenwe kulonga pa kumona “būmi bwa nyeke.”—Yoa. 6:54.

6. Mwanda waka tubwanya kunena’mba binenwa bya Yesu bitala kudya ngitu yandi ne kutoma mashi andi i muneneno wa kyelekejo?

⁶ Le i bika byādi bikimba kunena Yesu? Na bubine Yesu wēsambile mu muneneno wa kyelekejo monka mwaālongele’byo mafuku kunyuma paēsambile na mwana-mukaji mwine Samadia amba: “Yewa utoma mema onkamupa bine kakevwanapo kyumwa nansha dimo, ino mema onkamupa akekala mwadi ke nsulo ya mema alondomoka mwanda wa kupāna būmi bwa nyeke.” (Yoa. 4:​7, 14) b Yesu kādipo ukimba kunena’mba mwana-mukaji mwine Samadia wādi wa kumona būmi bwa nyeke na kutoma’tu mema kampanda na ano atomibwa. Muswelo umo onka, kādipo  ukimba kunena’mba kibumbo kya mu Kapanama kyādi kibwanya kumona būmi bwa nyeke na kudya ngitu yandi minemine ne kutoma mashi a mu mijilo yandi.

KWISHILA KUDI PA BUKATA BWA BINKUMENKUME BIBIDI

7. Le i bika bilañanga bamo pa binenwa bya Yesu bidi mu Yoano 6:53?

⁷ Bantu bamo balañanga’mba binenwa bya Yesu bidi mu Yoano 6:53 bīsambila pa kudya ngitu yandi ne kutoma mashi andi, bitala Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu, mwanda pa bino bidibwa wāingidije binenwa byādi biifwene’ko mu muswelo kampanda na byobya byaānenene pa kudya ngitu yandi ne kutoma mashi andi. (Mat. 26:​26-28) Balañanga’mba muntu yense utanwa ku Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu unenwe kudya ku mukate ne kutoma vinyu byobapityijanga’ko. Le uno mulangilo i mwendele’mo? I kya mvubu tutane kilondololwa ku kino kipangujo mwanda mwaka ne mwaka bantu midiyo ne midiyo batanwanga ku kino kinkumenkume. Tusa kumona kwishila kuvule kudi pa bukata bwa myanda inenenwe mu Yoano 6:53 ne pa byānenene Yesu pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu.

8. Le i kwishila’ka kudi pa bino binkumenkume bibidi? (Tala ne bifwatulo.)

⁸ Tutalei’ko kwishila kubidi kudi pa bukata bwa bino binkumenkume. Kubajinji, le i kitatyi’ka ne i kwepi kwānenene Yesu binenwa  bidi mu Yoano 6:​53-56? Wānenene’byo ku kibumbo kya Bayuda mu Ngadilea mu mwaka wa 32 Y.M. Kino kyālongekele kintu kya mwaka umo kumeso kwa Yesu kushilula Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu mu Yelusalema. Kwa bubidi, le i bāni baāsapwidile bino binenwa? Bavule mu boba bādi bamuteja mu Ngadilea i bantu bādi batele mutyima bininge ku kuvuija bisakibwa byabo bya ku ngitu bya mu kakitatyi katyetye, pa kyaba kya kuvuija bisakibwa byabo bya ku mushipiditu. (Yoa. 6:26) O mwanda pānenene Yesu bintu byobākomenwe kwivwanija, bukidi bonka bājimija lwitabijo mwadi. Enka ne bana bandi ba bwanga bamo bālekele’byo kumulonda. (Yoa. 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Inoko kudi kwishila pa bukata bwa bintu byālongekele pa kino kinkumenkume na byobya byālongekele mu mwaka wa 33 Y.M. kitatyi kyāshilwile Yesu Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu kintu kya mwaka umo pa kupita’po. Pa kino kinkumenkume, batumibwa bandi 11 ba lulamato bādi nandi nansha byokebāivwanijepo bintu byaādi ufundija. Kadi kwishila na bantu bavule ba mu Ngadilea, batumibwa bandi bādi bakulupile amba Yesu i Mwanā Leza utūkile mūlu. (Mat. 16:16) Yesu wēbafwijije’ko amba: “Banwe e bandamete mu matompo ami.” (Luka 22:28) Kuno kwishila kubidi kulombola’mba Yesu kādipo usaka kushintulula byobya bikalongeka pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu mu Yoano 6:53. Kadi kudi kwishila kukwabo pa bino binkumenkume bibidi.

MOTADILWA NA BINENWA BYA YESU

9. Le bintu byānenene Yesu pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu bitala kisumpi’ka?

⁹ Pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu, Yesu wāpele batumibwa mukate wampikwa kiyujo ne kwibasapwila’mba uno welekeja umbidi wami. Kupwa webapa vinyu ne kunena’mba kino kyelekeja “mashi a kipwano.” (Mako 14:​22-25; Luka 22:20; 1 Ko. 11:24) Byaānenene pangala pa kipwano byādi bya mvubu mpata. Kipwano kipya i kibundwe na “njibo ya Isalela [wa ku mushipiditu]” mwine ukekala mu “Bulopwe bwa Leza,” ke na bantupo bonso mu kikonge. (Bah. 8:​6, 10; 9:15) Batumibwa kebāivwanijepo bintu byonso bitala kino kipwano mu kine kitatyi’kya, inoko bādi ke basa kushingwa māni na mushipiditu ujila ne kutwela mu kipwano kipya mwanda wa kutwela na Yesu momwa mūlu.—Yoa. 14:​2, 3.

10. Le bintu byānenene Yesu mu Ngadilea i bishile namani na byaānenene pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu? (Tala ne kifwatulo.)

¹⁰ Bintu byānenene Yesu pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu byādi bitala “kaluombe katyetye.” Kano kakisumpi katyetye kāshilwile na batumibwa bandi ba kikōkeji bātenwe’po dine difuku’dya mu kyumba. (Luka 12:32) Abo pamo ne bantu bakwabo bādi ba kubadilwa mu kano kakisumpi, bādi banenwe kudya ku bino byelekejo bibidi ko kunena’mba kudya ku mukate ne kutoma vinyu. Abo bo bākekala na kifuko momwa mūlu pamo na Yesu. Bintu byaānenene ku batumibwa bandi pa kino kinkumenkume i bishile na byaānenene ku kibumbo mu Ngadilea, mwine mwaēsambile bintu byādi bitala bantu bonso. Bino binenwa bitala bantu bavule bininge.

11. Le i bika byānenene Yesu mu Ngadilea bilombola’mba kādipo wisambila pa kisumpi kityetye?

¹¹ Yesu paādi mu Ngadilea mu mwaka wa 32 Y.M., wādi wisambila nakampata pa Bayuda bādi basaka kudya mikate yaādi wibapa. Inoko wākokele milangwe yabo pa kintu kya kamweno bininge kutabuka’ko byakudya bya ku ngitu. Wēsambīle pa kintu kikebakwasha  bamone būmi bwa nyeke. Kadi Yesu wānenene amba boba bafwile bakasangulwa mu difuku dya mfulo ne kwikala’ko nyeke. Pano Yesu kādipo wisambila pa bantu batyetye batongwe, ko kunena’mba kibalwa kityetye kya bantu na mwaānenene’byo pa Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu. Inoko mu Ngadilea wēsambīle pa madyese ādi abwanya kwimwena bantu bonso. Wānenene amba: “Shi muntu adye ku uno mukate ukekala mūmi nyeke . . . Mukate mwine onsa kupāna i ngitu yami mwanda wa būmi bwa ino ntanda.”—Yoa. 6:51.

12. Le i bika binenwe kulonga muntu pa kumona būmi bwa nyeke?

¹² Le Yesu wāsapwidile Bayuda mu Ngadilea amba ano madyese akemwena muntu yense ukekala’ko mūmi? Aa. I enka boba ‘badya ku uno mukate,’ ko kunena’mba boba balombola lwitabijo mwadi, bo bakamwena’mo. Bantu bavule betela bu bene Kidishitu balañanga’mba bakapanda shi ‘betabije’tu mudi Yesu’ ne kumumona bu mupandiji wabo. (Yoa. 6:​29, Mukanda Ukola) Inoko, bamo mu kibumbo bāitabije dibajinji mudi Yesu bāmushile. Mwanda waka?

13. Le bilomba bika pa kwikala mwanā bwanga wa bine wa Yesu?

¹³ Bantu bavule mu kibumbo kyādishishe Yesu, bāsangedile kumulonda kitatyi kyonso kyaādi wibapa byobādi basaka. Bāsangedile bingelengele bya Yesu bya kubelula babela, byakudya bya ku bitupu nansha kwibafundija bintu byobādi basangela. Inoko Yesu wālombwele amba byādi bilomba kulonga bivule pa kwikala bandi bana ba bwanga ba bine. Kāilepo pano pa ntanda mwanda’tu wa kuvuija  bisakibwa bya bantu bya ku ngitu. Bādi banenwe “kwiya” kwadi ko kunena’mba kwitabija ne kukōkela bintu byonso byaādi ufundija.—Yoa. 5:40; 6:44.

14. Le i bika byotunenwe kulonga pa kumwena mu ngitu ne mu mashi a Yesu?

¹⁴ Yesu wālombwele kibumbo amba i kya mvubu kulombola lwitabijo. Mu bika? Mu bukomo bwa kukūla bwādi na ngitu yandi ne mashi andi ādi a kupānwa bu kitapwa mwenda mafuku. Luno lwitabijo lwādi lwa kamweno ku Bayuda kadi i lwa kamweno ne kotudi dyalelo. (Yoa. 6:40) Bine, pa kusaka’mba tumwene mu ngitu ya Yesu ne mu mashi andi na mulombwela’kyo Yoano 6:​53, tunenwe kulombola lwitabijo mu kinkūlwa. Bantu bonso babwanya kwimwena ano madyese.—Ef. 1:7.

15-16. Le i bintu’ka bya mvubu byotwefunda mu Yoano shapita 6?

¹⁵ Nsekununi idi mu Yoano shapita 6 idi na myanda ya kamweno kotudi ne ku baswe betu. Ilombola’mba Yesu utele bantu mutyima bininge. Paādi mu Ngadilea, wābelwile babela, wāfundije myanda ya Bulopwe, ne kupa bantu byakudya kitatyi kyobādi basakilwa’byo. (Luka 9:11; Yoa. 6:​2, 11, 12) Kadi kya mvubu kutabuka, wēbafundije amba aye i “mukate wa būmi.”—Yoa. 6:​35, 48.

¹⁶ Boba baātelele bu “mikōko mikwabo,” kebafwaninwepo kudya ku mukate ne kutoma ku vinyu ku kinkumenkume kya pa mwaka kya Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu. (Yoa. 10:16) Inoko bamwenanga mu ngitu ne mu mashi a Yesu Kidishitu. Bamwenanga’mo na kulombola bulēme mu kinkūlwa kya kitapwa kya Yesu. (Yoa. 6:53) Inoko, boba badya ku mukate ne kutoma ku vinyu balombolanga’mba i batwejibwe mu kipwano kipya kya kukekala bampyana ba Bulopwe bwa mūlu. Nanshi, ekale twi bashingwe māni nansha ba mu mikōko mikwabo, nsekununi idi mu Yoano shapita 6 i ya mvubu kotudi. Itufundija amba batwe bonso tunenwe kulombola lwitabijo mu kinkūlwa pa kumona būmi bwa nyeke.