1-2. Le i bintu’ka bibwanya kwitulengeja tusūmije impolo?

 BATWE bonso ketudi basūmije impolo. Kitatyi kyotwitana mu ngikadilo ituletela nsangaji, tubwanya kusumija impolo ya nsangaji. Padi wasūmije impolo ya nsangaji kitatyi kyalongekele mwanda wa mvubu nansha wa pa bula kodi—kimfwa, kitatyi kyabutwilwe mwana, kitatyi kyowavulukile myanda miyampe ya mu būmi, nansha kitatyi kyowatundaile mulunda nobe muswe omwadi kemudi beshiye nandi myaka mivule.

² Inoko kitatyi kivule tusūmijanga impolo pa mwanda wa makambakano etususula. Kimfwa, tubwanya kusūmija impolo pa mwanda wa muntu wetusanshija bininge. Kadi tubwanya kusūmija impolo pa mwanda wa misongo nansha kitatyi kifwa muntu otusenswe. Mu bitatyi pamo bwa bino, tubwanya kwiivwana mwēivwanine mupolofeto Yelemia kitatyi kyāonakanibwe Yelusalema na bene Babiloni. Yelemia wānenene amba: “Tuminonga twa mema tukukanga mu meso ami . . . Meso ami adilanga kuleka’byo mpika, pampikwa kukōkolokwa.”—Mad. 3:​48, 49.

3. Le Yehova wiivwananga namani kitatyi kyamona bengidi bandi basusuka? (Isaya 63:9)

³ Yehova uyukile senene bitatyi byoketudi basūmije impolo pa mwanda wa makambakano. Bible witukulupija’mba Yehova uyukile makambakano onso ekonda na bengidi bandi, kadi wivwananga kudila kwabo kwa kulomba bukwashi. (Ñim. 34:15) Inoko Yehova uloñanga bivule kutabuka’ko’tu kumona ne kwivwana kudila kwetu. Pamo bwa mbutwile wa buswe, wivwananga  kudila kwetu kadi usakanga kwitukwasha.—Tanga Isaya 63:9.

4. Le i bimfwa’ka bimo byotusa kubandaula, ne i bika byotusa kwifunda padi Yehova?

⁴ Yehova i mwitulombole mu Kinenwa kyandi mwāeivwanine kitatyi kyāsūmije bengidi bandi impolo ne muswelo waēbakweshe. Tubwanya kumona kino na kubandaula kimfwa kya Hana, Davida, ne Mulopwe Hezekia. Le i bika byēbalengeje basūmije impolo? Le Yehova wālondolwele namani ku kudila kwabo kwa kulomba bukwashi? Ne kimfwa kyabo kibwanya kwitukwasha namani kitatyi kyotusūmija impolo ya bulanda, ya kutyumukwa mutyima, nansha ya kubulwa lukulupilo?

IMPOLO YA BULANDA

5. Le makambakano a Hana āmulengeje eivwane namani?

⁵ Hana wēkondele na makambakano mavule āmulengeje asūmije impolo ya bulanda. Makambakano amo i amba Hana wādi pa bukao, kadi mukao nandi Penina wādi umushikilwe. Ne kadi Hana kādipo ubutula bana, inoko Penina wādi na bana bavule. (1 Sa. 1:​1, 2) Kadi Penina wādi umukolomona pa mwanda wa buumba bwandi. Le wādi wakwiivwana namani mu ngikadilo pamo bwa ino? Hana wātyumukilwe mutyima bininge “kadila ne kudya kwine mpika,” kadi wāikele “na bululu bya mwiko” ku mutyima.—1 Sa. 1:​6, 7, 10.

6. Le i bika byālongele Hana pa kwiivwana biyampe?

⁶ Le i bika byālongele Hana pa kwiivwana biyampe? Kintu kimo kyāmukweshe i kukatōta Yehova ku tempelo. Kwine’kwa, padi ku kipango kya kibelo kya ku tempelo, “waanza kulombela kudi Yehova koku udila bibibibi.” Wazenza Yehova amba: “[tá] mutyima ku malwa a mwingidi obe ne kumvuluka.” (1 Sa. 1:10b, 11) Hana wāsapwidile Yehova mu milombelo mwaādi wiivwanina. Bine, Yehova wātengelwe bininge pa kumona impolo ya wandi mwana mulēme!

7. Le Hana wāsengelwe namani pa kupwa kusapwila Yehova mwaādi wiivwanina?

⁷ Le Hana wēivwene namani paāpwile kusapwila Yehova mu milombelo mwaādi wiivwanina ne pāmukulupije Kitobo Mukatampe Edi amba Yehova ukalondolola milombelo yandi? Bible ulombola’mba: “Mwana-mukaji waenda wadya ne kudya, ne mpala yandi keyakidipo mifītwe.” (1 Sa. 1:​17, 18) Hana wātūkijibwe mutyima. Wāelele kiselwa kyandi kilēma kya mu malango kudi Yehova. Yehova wāmwene makambakano andi, wāivwene kudila kwandi, ne mwenda mafuku wāmukweshe abutule bana.—1 Sa. 1:​19, 20; 2:21.

8-9. Kukwatañana na Bahebelu 10:​24, 25, mwanda waka tufwaninwe kulonga bukomo bwa kutanwa ku kupwila? (Tala ne kifwatulo.)

⁸ Ñeni yotuboila’ko. Le wikondanga na makambakano akulengeja usūmije impolo ya bulanda? Padi wafwidilwe muntu wa mu kisaka nansha mulunda nobe. Mu bitatyi pamo  bwa bino, bitufikilanga tusake kwitolwela kwa bunka. Inoko monka mwāsengelwe Hana na kwenda ku tempelo, nobe ukasengwa na kutanwa ku kupwila nansha shi wiivwana bu kudipo na bukomo. (Tanga Bahebelu 10:​24, 25.) Yehova ubwanya kwitukwasha tupingakanye milangwe mibi ityumuna mutyima na milangwe miyampe, kitatyi kyotuteja ku kupwila bisonekwa bikankamika. Kino kibwanya kwitulengeja tutūkijibwe mutyima, nansha shi ngikadilo yotudi’mo keishintyilepo kiponka na ponka.

⁹ Kadi ku kupwila kwetu tubwanya kwikala na nsangaji itamba mu kupwana na batōtyi-netu bene babwanya kunena binenwa bisenga kadi bya buswe bine bibwanya kwitutūkija mutyima. (1 Ts. 5:​11, 14) Tubandaulei’ko kimfwa kya tutu pania wa pa bula mwine wafwidilwe mukaji. Unena’mba: “Enka ne pano nakimulanga. Kitatyi kimo netolwelanga kwa bunka bwami kendila. Inoko kutanwa ku kupwila i kunkankamike. Binenwa bikankamika bya batutu ne bakaka binseñanga. Nansha byoneivwananga bibi ne kutyumukwa mutyima kumeso kwa kufika ku kupwila, neivwananga biyampe shi natanwa’ko.” Kitatyi kyotudi ku kupwila, Yehova ubwanya kwingidija batutu ne bakaka mwanda wa kwitukwasha.

10. Le i muswelo’ka otubwanya kwiula kimfwa kya Hana kitatyi kyotutyumukwa mutyima?

¹⁰ Kadi Hana wāsengelwe na kulombola Yehova mwaādi wiivwanina mu milombelo. Abe nobe ubwanya ‘kwela kuzumbazumba kobe kudi Yehova,’ koku ukulupile amba ukakwivwana. (1 Pe. 5:7) Kaka umo wa mulume waipailwe na ngivi mwilumbile mata uvuluka’mba: “Naivwene pamo bwa mutyima wansonsakene bininge mwine keubwanyapo kukoma. Nasengelwe ne kutūkijibwa mutyima kitatyi kyonalombēle kudi Tata wami wa buswe Yehova. Kitatyi kimo nadi mbulwa enka ne bishima bya kunena mu milombelo, inoko Yehova wadi ungivwana. Ponadi ntyumukwa mutyima, nadi mulomba ampe ndoe ya mutyima. Kupwa ponka na ponka nadi ntūkijibwa mutyima ne kulonga bintu byonadi nenwe kulonga mu difuku’dya.” Kitatyi kyolombola Yehova makambakano obe mu milombelo, uteñwanga bininge na impolo yobe ya bulanda kadi wivwanijanga mowiivwanina. Nansha shi makambakano obe akyendelela, Yehova ubwanya kukutūkija mutyima ne kukukwasha wiivwane biyampe. (Ñim. 94:19; Fid. 4:​6, 7) Kadi ukakupala mpalo pa kushala wa kikōkeji kwadi.—Bah. 11:6.

IMPOLO YA KUTYUMUKWA MUTYIMA

11. Le makambakano ēkondele na Davida āmulengeje eivwane namani?

¹¹ Mu būmi bwandi, Davida wādi unenwe kūminina makambakano mene āmulengeje asūmije impolo. Wēkondele na kulwibwa kwātambile ku bantu bakwabo, enka ne kutyumunwa mutyima na bantu baādi ukulupile. (1 Sa. 19:​10, 11; 2 Sa. 15:​10-14, 30) Kitatyi kimo wālembele amba: “Ñendanga mpungila na kubinza kwami; bufuku bonso mombejanga butanda bwami na impolo; ndobejanga pa kulāla pami na kudila.” Mwanda waka Davida wēivwene namino? Wānenene amba, “Mwanda wa boba bonso bankambija.” (Ñim. 6:​6, 7) Bilongwa bisansa bya bantu bakwabo byāletēle Davida misanshi mine yālengeje asūmije impolo.

12. Monka mulombwela’kyo Ñimbo ya Mitōto 56:​8, le Davida wādi ukulupile bika?

¹² Nansha Davida byaēkondele na makambakano mu būmi, wādi ukulupile amba Yehova umusenswe. Wālembele amba: “Yehova ukevwana diwi dya kudila kwami.” (Ñim. 6:8) Kitatyi kikwabo Davida wālembele binenwa  bisangaja bidi Ñimbo ya Mitōto 56:8. (Tanga.) Bino binenwa bilombola patōkelela’mba Yehova witusenswe bininge kadi utele mutyima ku muswelo otwiivwana. Davida wānenene amba bidi pamo bwa Yehova utūlanga impolo yandi mu mutyibi nansha kwiilemba mu mukanda. Davida wādi ukulupile amba Yehova uyukile kadi ukavuluka misanshi yandi. Kadi wādi ukulupile amba Tata wandi wa mūlu wa buswe uyukile makambakano aekonda nao ne muswelo waeivwana.

13. Le i bika byotufwaninwe kuvuluka shi muntu wetutyumuna mutyima? (Tala ne kifwatulo.)

¹³ Ñeni yotuboila’ko. Lelo wikondanga na makambakano a mu malango pa mwanda wa muntu okulupile ukutyumwine mutyima? Padi wikondanga na makambakano a kutyumukwa mutyima pa mwanda wa kwinangila kwenu nansha busongi bwenu bwafudile mu kitulumukila, nansha padi muntu osenswe walekele kwingidila Yehova. Tutu wa mukaji walongele makoji ne kumushiya wanenene amba: “Natyumukilwe mutyima bininge kadi nkyaitabijepo byantene. Neivwene bibi, nakwetwe bulobo ne kwimona bu wabule.” Shi muntu kampanda wakutyumwine mutyima, yuka’mba Yehova kakakwelapo nansha dimo. Uno tutu unena’mba: “Nemujingulule amba bantu kebabwanyapo kwitulamata nyeke, inoko Yehova i Dibwe dyetu. Nansha shi tutanwe na bika, aye uketukwasha nyeke. Kakelapo bantu bandi ba lulamato.” (Ñim. 37:28) Kadi vuluka’mba Yehova ukusenswe bininge kutabuka muntu ense. Nansha shi muntu kampanda etusanshije, kino kekibwanyapo kulengeja Yehova aleke kwituta mutyima. (Loma 8:​38, 39) Vuluka: Nansha shi muntu akulongele bintu bya muswelo’ka, Tata obe wa buswe wa mūlu ukusenswe.

14. Le Ñimbo ya Mitōto 34:18 itukulupija bika?

¹⁴ Kadi kitatyi kyotutyumukwa mutyima, tubwanya kusengibwa na binenwa bya Davida bitanwa mu Ñimbo ya Mitōto 34:18. (Tanga.) Dibuku dimo dinena’mba, “boba ba mushipiditu musonsakane” babwanya kwiivwana’mba “i kutupu kintu kiyampe kyobabwanya kutengela.” Le Yehova ukwashanga namani boba beivwana uno muswelo pa mwanda wa kutyumukwa mutyima? Pamo bwa mbutwile wa buswe ukwasha ne kusenga wandi mwana udi mu makambakano, Yehova “udi pabwipi” netu kitatyi kyotutyumukwa mutyima pa mwanda wa muntu kampanda witusanshije, wivwanijanga misanshi yotwikonda nayo kadi uketukwasha bukidi bonka. Usakanga kusenga ne kutalaja mityima yetu mityumuke ne misonsakane. Kadi i mwitulaye bintu bivule byotutengele kumeso bine  bitukwasha tūminine makambakano a dyalelo.—Isa. 65:17.

IMPOLO YA KUBULWA LUKULUPILO

15. Le Hezekia wētene mu ngikadilo’ka yāmulengeje adile?

¹⁵ Mulopwe Hezekia paādi na myaka 39, wābelele misongo ya mpanda-mfwa. Mupolofeto Isaya wānenene musapu utamba kudi Yehova wa amba Hezekia usa kufwa ku ino misongo. (2 Ba. 20:1) Byāmwekele bu kekwākidipo lukulupilo kudi Hezekia. Hezekia paāivwene uno musapu, wātyumukilwe mutyima bininge kadila bya mwiko. Wālombele Yehova na kininga.—2 Ba. 20:​2, 3.

16. Le Yehova wālondolwele namani ku impolo ya kuzenza ya Hezekia?

¹⁶ Yehova wātengelwe na impolo ya kuzenza ya Hezekia ne kumunena na kanye amba: “Naivwana milombelo yobe. Namone impolo yobe. Nsa kukubelula.” Yehova wālaile kupityila kudi Isaya amba, ukalepeja būmi bwa Hezekia ne kukūla Yelusalema ku makasa a bene Ashidia.—2 Ba. 20:​4-6.

17. Le Yehova witukwashanga namani kitatyi kyotwikonda na misongo mikatampe? (Ñimbo ya Mitōto 41:3) (Tala ne kifwatulo.)

¹⁷ Ñeni yotuboila’ko. Le wikondanga na misongo imweka bu keibwanyapo kupwa? Sapwila Yehova mowiivwanina, aye ukakuteja nansha podila kitatyi kyolombela. Bible witukulupija amba “Tata wa lusa lukatampe ne Leza wa kusenga konso” uketusenga mu matompo etu onso. (2 Ko. 1:​3, 4) Dyalelo ketubwanyapo kutengela Yehova atalule makambakano etu onso, inoko tubwanya kukulupila mu bukwashi bwandi. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 41:3.) Kupityila ku mushipiditu ujila, Yehova uketupa bukomo, tunangu, ne ndoe ya mutyima pa kulwa na makambakano otwikonda nao. (Nki. 18:14; Fid. 4:13) Kadi witukwashanga kupityila ku lukulupilo lwetu lwa amba ukatalula’ko misongo ya miswelo yonso.—Isa. 33:24.

18. Le i kisonekwa’ka kikuseñanga kitatyi kyowikonda na makambakano makatampe? (Tala kapango “ Bisonekwa Bibwanya Kwitusenga Kitatyi Kyotusūmija Impolo.”)

¹⁸ Hezekia wāsengelwe na binenwa bya Yehova. Batwe netu tubwanya kutana myanda isenga mu Kinenwa kya Leza. Yehova i mulame binenwa bitalaja mutyima bine bibwanya kwitutūkija mutyima kitatyi kyotwikonda na makambakano. (Loma 15:4) Kaka umo wa mu Afrika wa Kushika paakwetwe misongo ya dyaya wadidile bininge. Unena’mba: “Kisonekwa kyansengele bininge i Isaya 26:3. Nansha kitatyi kivule byoketubwanyapo kushinta ngikadilo yotudi’mo, kino kisonekwa i kinkulupije amba Yehova ubwanya kwitupa ndoe ya mutyima mine ibwanya kwitukwasha tūminine makambakano otwikonda nao.” Le kudi kisonekwa kampanda kyosokwele kine kibwanya kukusenga kitatyi kyowikonda na  makambakano amweka bu keabwanyapo kupwa?

19. Le i bika bitutengēle kumeso?

¹⁹ Pano po pene potwatokena bininge mu mafuku a mfulo, kadi tutengēle amba makambakano etulengeja tusūmije impolo asa kuvudila’ko. Monka motwekimwena mu kimfwa kya Hana, Davida ne Mulopwe Hezekia, Yehova umonanga impolo yetu yotusūmija kadi uteñwanga bininge. Bine Yehova umwene impolo yetu. O mwanda kitatyi kyotwikonda na makambakano makomo, tukimbanga bya binebine kupungulwila mityima yetu kudi Yehova mu milombelo. Nanshi tupwanei na batutu ne bakaka baswe mu kipwilo. Kadi twendelelei kutana busengi mu binenwa bitūkija mutyima bilembelwe mu Bible. Tukulupilei amba shi twendelele kūminina na kikōkeji Yehova uketupala mpalo. Mu ino mpalo mubadilwa ne mulao wa kutendelwa wa amba uketupampula mu meso impolo ya bulanda, ya kutyumukwa mutyima, ne ya kubulwa lukulupilo. (Kus. 21:4) Kupwa tukasūmija enka impolo ya nsangaji.