1, 2. (a) Mwanda waka kubandaula bimfwa bya ba Noa, Danyele, ne Yoba kubwanya kwitukankamika? (b) Lelo i mu ngikadilo’ka mwālembele Ezekyele binenwa bidi mu Ezekyele 14:14?

LELO wikondanga na makambakano a misongo, kukoma kwa misokwe, nansha kupangwapangwa? Lelo kyaba kimo umonanga’mba i bikomo kwikala na nsangaji mu mwingilo oingidila Yehova? Shi wiivwananga uno muswelo, kubandaula bimfwa bya ba Noa, Danyele, ne Yoba kubwanya kukukwasha. Bano bantu bādi ba kubulwa kubwaninina kadi bādi balwa na makambakano’nka na otulwa nao dyalelo. Kitatyi kimo, būmi bwabo bwādi bwikala’nka ne mu kyaka. Inoko bākōkele nyeke Yehova, nandi wēbamona bu bimfwa biyampe bya lwitabijo ne kikōkeji.​—Tanga Ezekyele 14:12-14.

² Ezekyele wālembele binenwa pemanine mutwe wa mwanda wa kino kishinte paādi mu Babiloni mu mwaka wa 612 Kidishitu kaile. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Ezekyele 1:1; 8:1) Paālembele bino binenwa,  kepāijijepo kala Yelusalema wāonakanibwa mu 607. Enka bantu batyetye kete mu Yelusalema bo bāshele na lwitabijo ne kikōkeji pamo bwa Noa, Danyele, ne Yoba kadi bo abo bāpandile. (Ezekyele 9:1-5) Yelemia, Baluki, Ebede-meleke, ne bene Lekaba nabo babadilwa mu bano bantu.

3. I bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

³ Mo monka ne dyalelo, enka bantu batyetye kete, bene bamonwa na Yehova bu boloke, bantu badi pamo bwa Noa, Danyele, ne Yoba, bo bakapanda ku mfulo kwa ino ntanda mibi. (Kusokwelwa 7:9, 14) Nanshi tubandaulei mwanda waka Yehova wātelele bano bantu basatu bu bimfwa bya bantu bālongele bintu byoloke ku meso andi. Tusa kubandaula (1) makambakano ēkondele na umo ne umo, ne (2) muswelo otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kyabo.

4, 5. Lelo Noa wēkondele na makambakano’ka amoamo, ne i bintu’ka byakutulumuja padi?

⁴ Lelo Noa wēkondele na makambakano’ka amoamo? Mu mafuku a Enoke, nkambulula wa Noa, bantu bādi kala ke babipe mpata. Bādi banena Yehova “bintu byonso bisansa.” (Yude 14, 15) Mu mine ntanda’ya mwāyudile bukalabale bya malwa. Mu kitatyi kya Noa namo, pano pa ntanda “padi’tu ke pakabakane na kampata.” Bamwikeulu babi bāile pano panshi, bāvwala imbidi ya bantu ne kusonga bakaji. Bābutwile bana ba bukalabale kadi bantapani. (Ngalwilo 6:2-4, 11, 12) Inoko Noa wādi mwishile na bantu bonso. Bible unena’mba “Noa watene biyampe kumeso a Yehova.” Kwishila na bantu bādi bamujokolokele, aye Noa wādi ulonga byoloke. “Noa wadi unanga ne Leza.”​—Ngalwilo 6:8, 9.

⁵ Lelo bino binenwa bitufundija bika padi Noa? Dibajinji bidi, langulukila pa bula bwa kitatyi Noa kyaāingidile Yehova na kikōkeji mu ntanda mibi kumeso kwa Dilobe kufika. Keyādipo’tu myaka 70 nansha 80, ino i kintu kya myaka 600! (Ngalwilo 7:11) Dya bubidi, vuluka’mba kādipo na kipwilo kyādi kya kumukwasha ne kumukankamika pamo bwa batwe dyalelo. Bimweka’mba enka ne banababo bana-balume ne bana-kaji bene bāpelele kumukwatakanya. *​—Tala kunshi kwa dyani.

6. Le i muswelo’ka wālombwele Noa bukankamane bukatampe?

⁶ Noa kālangilepo amba kwikala’tu muntu muyampe i kubwane. Ino wāsapwidile bantu pampikwa moyo myanda itala lwitabijo lwandi mudi Yehova. Bible umutela bu “musapudi wa boloke.” (2 Petelo 2:5) Mutumibwa Polo wēsambīle padi Noa amba: “Pa luno lwitabijo wāponeje yoya ntanda.” (Bahebelu 11:7) Ne kutatana kwine mpika, bantu bādi bamuzawila ne kumukankaja. Padi enka ne kumuzakaja’mba basa kumulonga kibi. Inoko Noa kātyininepo muntu nansha umo. (Nkindi 29:25) Ke-pantu wādi na lwitabijo, o mwanda Yehova wāmupele bukankamane. Kadi wāmupele bukankamane’nka na bwapānga bengidi bandi bonso ba kikōkeji dyalelo.

7. I makambakano’ka ēkondele na Noa paādi ūbaka safina?

⁷ Noa wādi kala ke mwingidile Yehova na kikōkeji mu bula bwa myaka 500 pāmusapwidile Yehova kūbaka safina mikatampe. Ino safina yādi ya kwingidijibwa mwanda wa kupandija bantu ne banyema bamobamo ku Dilobe. (Ngalwilo 5:32; 6:14) Bine kūbaka ino safina mikatampe, kewādipo mwingilo upēla kudi Noa. Kadi wādi uyukile amba bantu bakamusepa bininge, enka ne kulengeja būmi bwandi bwikale bukomo. Inoko Noa wādi na lwitabijo ne kikōkeji mudi Yehova. “E monka mwālongele.”​—Ngalwilo 6:22.

8. Le Noa wālombwele namani kikulupiji mudi Yehova pa kukwatakanya kyandi kisaka?

⁸ Noa wādi na makambakano makwabo. Wādi unenwe kusasaketa wandi mukaji ne bandi bana. Kumeso kwa Dilobe, bantu bādi bengila bikomo pa kusokola bidibwa. Mo mwādi mulongela ne Noa. (Ngalwilo 5:28, 29) Nansha nankyo, kādipo ukambakanya mutyima bipitepite pa mwanda wa bisakibwa bya kyandi kisaka. Kwingidila Yehova,  kyo kintu kyādi nyeke na mvubu mpata mu būmi bwandi. Nansha Noa byaādi mutyinibwe na mingilo ya kūbaka safina, padi i mu bula bwa myaka 40 nansha 50, wādi ukulupile nyeke Yehova. Kadi wālongele namino ne mu bula bwa myaka 350 pa kupwa kwa Dilobe. (Ngalwilo 9:28) Bine Noa i kimfwa kiyampe kya lwitabijo ne kikōkeji!

9, 10. (a) Le i muswelo’ka otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya Noa? (b) Le i bika byobwanya kukulupila shi wi musumininwe kukōkela bijila bya Leza?

⁹ Le i muswelo’ka otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya Noa? Tumwiulanga na kubingija mumweno wa Yehova pa byobya byoloke, na kuleka kwiela mu ino ntanda ya Satana, ne na kutūla Yehova pa kifuko kibajinji. (Mateo 6:33; Yoano 15:19) Na bubine, kino kyo kitushikilwe ino ntanda. Kimfwa, byotusumininwe kukōkela bijila bya Leza bitala pa kusambakena pamo ne busongi, bantu babwanya kwitunenena bintu bibi ku bisanji. (Tanga Malaki 3:17, 18.) Pamo bwa Noa, netu ketutyinangapo bantu. Tutyinanga’nka Yehova, ko kunena’mba tumulēmekele bulēme bukatampe kadi ketusakangapo kumufityija mutyima. Tuyukile amba Aye kete ye ubwanya kwitupa būmi bwa nyeke.​—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Wiipangule amba: ‘Lelo nkendelela na kulonga byobya byoloke ku meso a Leza nansha shi bantu bakwabo banzawila ne kumfutulula? Lelo nkulupile amba Yehova ubwanya kunkwasha nkwatakanye kyami kisaka nansha shi būmi bubakoma namani?’ Shi ukulupile mudi Yehova ne kumukōkela pamo bwa Noa, nabya yuka’mba Yehova ukakukwatakanya.​—Fidipai 4:6, 7.

11. Lelo i makambakano’ka makomo ēkondele na Danyele ne balunda nandi basatu mu Babiloni? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹¹ Lelo Danyele wēkondele na makambakano’ka amoamo? Danyele wāselēlwe mu Babiloni, kibundi kya bweni mwine mwādi muyudile baleza ba bubela ne majende. Bantu ba mu Babiloni bādi bashikilwe Bayuda kadi bādi bebazawila ne Leza wabo mwine, Yehova. (Ñimbo ya Mitōto 137:1, 3) Kino kyādi kisansa Danyele mpata ne Bayuda bakwabo bādi basenswe Yehova! Kadi, bantu bavule bātele mutyima padi Danyele ne balunda nandi basatu ba Hanania, Mishaele, ne Azadia pobāselelwe kukafundijibwa mwanda wa kwingidila mulopwe wa Babiloni. Bādi banenwe kudya bidibwa bya mulopwe, mwine mwādi ne bimo byādi bikankeje Yehova bantu bandi kwibidya. Inoko Danyele kasakilepo kwisubija aye “mwine ne bidībwa bya mulopwe’bya.”​—Danyele 1:5-8, 14-17.

12. (a) Lelo Danyele wādi muntu wa muswelo’ka? (b) Lelo Yehova wāmwene Danyele namani?

¹² Danyele wātenwe na makambakano makwabo, mene ādi amweka dibajinji bu ke makomopo. Wādi na bwino ne ñeni ya kulongela bintu, o mwanda mulopwe wāmupele mwingilo wa pa bula. (Danyele 1:19, 20) Nansha nankyo, Danyele kāikelepo na mitatulo kadi kādipo umona nyeke amba milangwe yandi yo myoloke. Wādi nyeke mwityepeje kadi mutūkanye. Wādi nyeke unena’mba Yehova ye wādi umukwasha abwanye kulonga byonso byaādi ulonga. (Danyele 2:30) Languluka’po bidi: Yehova wātelele Danyele pamo na ba Noa ne Yoba bu bimfwa biyampe bya kwiula. Mu kine kitatyi’kya, ba Noa ne Yoba bādi kala ke bengidile Yehova na kikōkeji mu būmi bwabo bonso, inoko Danyele wākidi’tu nkasampe. Bine Yehova wādi na kikulupiji mudi Danyele! Kadi na bubine, Danyele wālamine nyeke lwitabijo ne kikōkeji mudi Leza mu būmi bwandi bonso. Danyele paādi kalumba ku myaka 100, mwikeulu wa Leza wāmusapwidile bino binenwa biyampe amba: “A Danyele, abe muntu muswibwe nakampata.”​—Danyele 10:11.

13. Le i bubinga’ka bumo padi bwālengeje Yehova akwashe Danyele engile pa kitenta kikatampe?

¹³ Kupityila ku bukwashi bwa Yehova, Danyele wāikele ke muledi wa mvubu mpata, ko kunena’mba mubajinji mu Umbikalo wa Babiloni ne mwenda mafuku mu Umbikalo wa Mede ne Peleshia. (Danyele 1:21; 6:1, 2) Padi Yehova wākweshe Danyele engile pa kino kitenta kikatampe mwanda wa akwashe bantu bandi na mwālongele Yosefa mu Edipito ne ba Eseta  ne Modekai mu Peleshia. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Danyele 2:48) Le ubwanya kulanga mwēivwanine Ezekyele ne Bayuda bakwabo bamisungi pa kumona Yehova wingidija Danyele mwanda wa kwibakwasha? Bine kino kyēbakankamikile mpata!

14, 15. (a) Le ngikadilo yotudi’mo i miifwane namani na yādi’mo Danyele? (b) Dyalelo, le bambutwile babwanya kuboila ñeni’ka ku bambutwile ba Danyele?

¹⁴ Le i muswelo’ka otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya Danyele? Mu ino ntanda yotushikete’mo dyalelo, i muyule busekese ne butōtyi bwa bubela. Bantu i batādilwe na lupusa lwa Babiloni Mukatampe, ko kunena’mba umbikalo wa ntanda yonso wa mitōtelo ya bubela, mwine witwa na Bible bu “kīkalo kya bandemona.” (Kusokwelwa 18:2) Inoko batwe, tudi pamo’nka bwa beni mu ino ntanda. O mwanda bantu betumona’mba twi beshile nabo bininge, ne kadi babwanya’nka ne kwituzawila. (Mako 13:13) Inoko pamo bwa Danyele, tufwenei kudi Leza wetu, Yehova. Shi twi betyepeje, tukulupile mudi Yehova, ne kumukōkela, nabya netu uketumona bu balēme.—Hakai 2:7.

¹⁵ Bambutwile babwanya kuboila ñeni mikatampe ku bambutwile ba Danyele. Danyele paākidi mwanuke, bantu bavule mu Yuda bādi babi mpata. Nansha nankyo, wātamije buswe bwandi mudi Yehova. Le kino kyālongekele’tu mu kitulumukila? Mhm. Bimweka’mba bambutwile bandi bāmufundije myanda itala padi Yehova. (Nkindi 22:6) Enka ne dijina Danyele, dine dishintulula’mba “Mutyibi Wami I Leza,” dilombola’mba bambutwile bandi bādi basenswe Yehova. (Danyele 1:6) A bambutwile, ikalai na kitūkijetyima pomufundija benu bana myanda ya Yehova. Kemwakikōkai. (Efisesa 6:4) Lombelai nabo pamo. Lombelai pangala pabo. Longai bukomo bwenu bonso bwa kwibafundija basanswe byobya byoloke ku meso a Yehova, nabya Yehova nandi ukemwesela madyese mavule.​—Ñimbo ya Mitōto 37:5.

16, 17. Lelo Yoba wēkondele na makambakano’ka mu bitatyi palapala mu bwandi būmi?

¹⁶ Lelo Yoba wēkondele na makambakano’ka amoamo? Yoba wātenwe na makambakano makomo mu bwandi būmi. Dibajinji bidi, Yoba wādi mutabuke “bukatampe bwa bāna ba kutunduka’ba bonso.” (Yoba 1:3) Wādi mpeta mukatampe, muyukwe na bantu bavule kadi mulēmekibwe. (Yoba 29:7-16) Nansha nankyo, Yoba kālangilepo amba wādi muyampe kupita bakwabo nansha kwimona’mba kasakilwapo bukwashi bwa Leza. Tubayuka kino mwanda Yehova wāmwityile bu “mwingidi wami” ne kwisambila padi amba: I “muntu moloke, wakwakamwa Leza ne kutyina bibibibi.”​—Yoba 1:8.

¹⁷ Ino i kya bulanda, mwanda būmi bwa Yoba  bwāshintyile’nka na mu kukopa kwa diso. Wājimije bintu byonso, wātyumukwa mutyima, kaābila’nka ne kufwa. Dyalelo, batwe tuyukile amba Satana ye wākolomwenine Yoba byamalwa. Wānenene amba Yoba wingidilanga Yehova mwanda wa kamweno ka aye mwine. (Tanga Yoba 1:9, 10.) Yehova wāmwene luno lonji lubi bu mwanda musumininwe. Lelo Leza wālongele’po namani mwanda wa kulombola’mba Satana i mbepai wa nshikani? Wāpele Yoba mukenga wa kulombola kikōkeji kyandi kudi Leza ne kulombola’mba wādi umwingidila na buswe.

18. (a) Le i bika byakutulumuja pa mwanda utala Yoba? (b) Le i bika byotwefunda padi Yehova kupityila ku muswelo waāmwene Yoba?

¹⁸ Satana wātompele Yoba mu miswelo mivule ne kumulengeja alange amba ano matompo atambanga kudi Leza. (Yoba 1:13-21) Kupwa bana-balume basatu bādi betela bu balunda na Yoba bāmushinikile bishima bibibibi. Bāmunenene amba i mubi ne amba i Leza wamupa mfuto. (Yoba 2:11; 22:1, 5-10) Nansha nankyo, Yoba wākōkele Yehova nyeke. Shako kyaba kimo Yoba wāshilwile kunena bintu byampikwa kwendela’mo. (Yoba 6:1-3) Inoko Yehova wāivwanije’tu amba i mwanda Yoba i mutyumukwe mutyima kadi udi na bululu. Yehova wāmwene amba Yoba kāmusonsolokelepo, nansha Satana udi pamo bwa kipalapala mukatampe byaāmuletele matompo ne kumufutulula kitatyi ne kitatyi. Pāpwile kino kitatyi kya byamalwa, Yehova wājokejeje Yoba pabidi bintu byaājimije ne kumubweja’ko myaka 140 ya būmi. (Yakoba 5:11) Ne mu bula bwa kine kitatyi’kya, Yoba wāendelele kwingidila Leza na mutyima wandi onso. Le tubekiyuka namani? Mwanda Ezekyele 14:14, kisonekwa kine pemanine mutwe wa mwanda, kyālembelwe ke papite myaka tutwa na tutwa na pāfwile Yoba.

19, 20. (a) Le i muswelo’ka otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya Yoba? (b) Le i muswelo’ka otubwanya kulombola lusa ku banabetu na mulongelanga Yehova?

¹⁹ Le i muswelo’ka otubwanya kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya Yoba? Nansha shi twikale mu ngikadilo’ka, tufwaninwe kuyuka’mba Yehova ye Muntu wa mvubu mpata mu būmi bwetu. Tufwaninwe kumukulupila ne pa mfulo ne kumukōkela na mutyima onso. Na bubine, batwe dyalelo tudi na bubinga buvule bwa kulongela kino kupita ne Yoba mwine. Langulukila bidi pa byotuyukile dyalelo. Tuyukile myanda mivule itala Satana ne manwa andi. (2 Kodinda 2:11) Kupityila ku Bible, nakampata mu mukanda wa Yoba, tuyukile kine kilekele’ko Leza masusu. Kupityila ku bupolofeto bwa Danyele, tuyukile amba Bulopwe bwa Leza i umbikalo udi’ko bine uludikwa na Yesu Kidishitu. (Danyele 7:13, 14) Kadi tuyukile amba panopano ponka, buno Bulopwe busa kuludika pano pa ntanda ponso ne kupwija masusu onso.

²⁰ Kadi myanda yātene Yoba itufundija twivwanine banabetu lusa kitatyi kyobasusuka. Pamo bwa Yoba, babwanya kunena bintu byampikwa kwendela’mo. (Musapudi 7:7) Ino ketufwaninwepo kwibafwatakenya bibi nansha kwibatopeka’mba i balonge bintu bibi. Inoko, tufwaninwe kwibevwana. Shi tulonge namino nabya tukeula Tata wetu Yehova, Leza wa buswe ne lusa.​—Ñimbo ya Mitōto 103:8.

21. Lelo binenwa bidi mu 1 Petelo 5:10 bituvuluja bika pa byobya byātene ba Noa, Danyele, ne Yoba?

²¹ Ba Noa, Danyele, ne Yoba bāikele’ko mu bitatyi bishileshile mu mānga ne mu ngikadilo mishile. Inoko, abo bonso bāūminine mu byamalwa byēbatene. Myanda yēbatene ituvuluja byobya byānenene mutumibwa Petelo amba: “Banwe pa kupwa kususuka kitatyi kityetye, Leza muyule kanye kakatampe . . . aye mwine ukavuya kufundijibwa kwenu, ukemuningija, ukemukomeja.”​—1 Petelo 5:10.

22. I bika byotukefunda mu kishinte kilonda’ko?

²² Kadi binenwa bidi mu 1 Petelo 5:10 bitala ne bantu ba Leza dyalelo. Yehova witukulupija’mba ukakomeja ne kukankamika bengidi bandi. Batwe bonso tusakanga Yehova etukomeje, kadi tusakanga kwimanija shinkidingi ne kumukōkela nyeke. O mwanda tufwaninwe kwiula lwitabijo ne kikōkeji kya ba Noa, Danyele, ne Yoba. Mu kishinte kilonda’ko, tukefunda’mo amba bano bantu bākōkele nyeke Yehova mwanda bādi bamuyukile senene. O mwanda bābwenye kwivwanija “bintu byonso” byādi bibasakila Leza kulonga. (Nkindi 28:5) Netu tubwanya kulonga uno muswelo.