1. Le i madingi’ka obabwanya kwitudingila, ne mwanda waka tusakilwa batwe bonso madingi?

 BATWE bonso tusakilwa kudingilwa kyaba ne kyaba. Kyaba kimo tubwanya’nka ne kulomba madingi kudi muntu otulēmekele. Pakwabo napo tutu witutele mutyima ubwanya kwitudyumuna’mba ketudi kubwipi na ‘kusāsuka,’​—kintu kine kyotukealakanya. (Ngt. 6:1) Ku mfulo, babwanya kwitudingila na kwitulemununa pa kupwa kulonga kilubo kikatampe. Inoko nansha shi abetudingila pa mwanda’ka, tufwaninwe kwivwana madingi. Kwivwana madingi i kuyampe kadi kubwanya kupandija būmi bwetu!​—Nki. 6:23.

2. Kukwatañana na Nkindi 12:15 ne kunshi kwa dyani, mwanda waka tufwaninwe kwivwana madingi?

² Kisonekwa kīmanine’po kishinte kitukankamika “[twivwane] binenwa bya wa tunangu.” (Nki. 22:17) I kutupu muntu uyukile bintu byonso; ino kudi nyeke muntu uyukile bintu bivule kwitupita. (Tanga Nkindi 12:15 ne kunshi kwa dyani.) O mwanda kwivwana madingi i kilomboji kya kwityepeja. Kulombola’mba tuyukile mikalo yetu; tuyukile amba tusakilwa kukwashibwa pa kufikila pa bitungo byetu. Solomone mulopwe wa tunangu wālembele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Pa badingidi [nansha “bakala-ñeni,” kunshi kwa dyani] bavule kudi kufikidila.”​—Nki. 15:22.

3. Le babwanya kwitudingila mu miswelo’ka?

³ Babwanya kwitudingila mu muswelo mufyame nansha mumwekelele. Le kudingilwa mu muswelo mufyame ko kunena namani? Ko kunena’mba tubwanya kutanga kintu mu Bible nansha mu dibuku dyetu, kyetulengeja tulangulukile pa mwiendelejo wetu ne kushinta ngikadila yetu. (Bah. 4:12) Kuno ko kudingilwa mu muswelo mufyame. Le muswelo mumwekelele nao? Mukulumpe  nansha mwanetu wa bwino ubwanya kwitulombola kintu kyotufwaninwe kulemununa. Uno ubwanya kwitwa bu muswelo mumwekelele. Shi muntu witusenswe usaka kwitudingila madingi a mu Bible, tufwaninwe kulombola kufwija’ko na kuteja madingi andi ne kwiengidija.

4. Mungya Musapudi 7:9, le i bika byoketufwaninwepo kulonga kitatyi kyobetudingila?

⁴ Na bubine, tubwanya kukomenwa kwitabija madingi a mu muswelo mumwekelele. Tubwanya padi’nka ne kuloba. Mwanda waka? Nansha byotubwanya kupēlelwa kwitabija’mba twi bampikwa kubwaninina, padi tubwanya kukomenwa kwitabija madingi shi muntu wetulombola kilubo kampanda kyotulongele. (Tanga Musapudi 7:9.) Tubwanya padi kukimba kwibingija. Tubwanya padi kutatana kukanina kwa mutyima kwa yewa witudingila, nansha kuloba pa muswelo waetudingila. Tubwanya padi’nka ne kuboya bilubo yewa witudingila na kunena’mba: ‘Kafwaninwepo kundingila! Mwene nandi uloñanga bilubo!’ Kadi shi madingi keetusangejepo, tubwanya padi kwiapumpunya nansha kunena muntu mukwabo etudingile mwanda ukanena bintu byotusaka kwivwana.

5. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

⁵ Mu kino kishinte tusa kwisambila pa bimfwa bya mu Bisonekwa bya bantu bāpelele madingi ne bāitabije madingi. Kadi tusa kwisambila pa bintu biketukwasha twitabije madingi ne kumwena’mo.

6. Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wālongele Mulopwe Lehaboma pobāmudingile?

⁶ Twisambilei pa kimfwa kya Lehaboma. Paāikele ke mulopwe wa Isalela, bantu bāile kumulomba kintu kampanda. Bāmulombele apēleje’ko kiselwa kyādi kibatwikile shandi Solomone. Lehaboma wālonga’tu kintu kiyampe, wākesamba na bana-balume banunu mu Isalela pa kuyuka mwa kulondolwela bantu. Bana-balume banunu bādingila mulopwe amba shi alonge bintu byamulomba bantu, bakamwingidila nyeke. (1 Ba. 12:3-7) Mobimwekela, Lehaboma kāsangedilepo ano madingi, kupwa wākesamba na bana-balume ba yandi myaka. Bano bana-balume bādi padi na kintu kya myaka 40 ne kupita, o mwanda padi nabo bādi ke bemwene bintu mu būmi. (2 Bi. 12:13) Inoko pano, bāpele Lehaboma madingi mabi. Bāmudingile abwejeje’ko bantu biselwa bilēma. (1 Ba. 12:8-11) Byobāmupele milangwe ibidi mishile, Lehaboma wādi ukokeja kulombela kudi Yehova ne kumunena amulombole madingi aādi ufwaninwe kulonda. Ino aye wākwata butyibi bwa kwitabija madingi ādi amusangaja, wāivwana madingi a bana-balume bankasampe. Kupwa Lehaboma ne bantu ba Isalela bāangula’ko bipa bilula. Netu madingi obetudingila keabwanyapo kwikala nyeke oa otusaka kwivwana. Inoko shi i a mu Kinenwa kya Leza, tufwaninwe kwietabija.

7. Le kimfwa kya Mulopwe Uzia kitufundija bika?

⁷ Mulopwe Uzia wāpelele madingi. Wātwelele mu kyumba kya mu tempelo ya Yehova mwādi munenwe kutwela’nka babitobo, kakimbe kulambula ensense. Babitobo ba Yehova bāmunena’mba: “Abe Uzia kufwaninwepo kusōka ensense kudi Yehova! I enka babitobo bo bafwaninwe kusōka ensense.” Le Uzia wālongele’po namani? Shi wāitabije madingi na kwityepeja ne kutamba mu tempelo kiponka na ponka, Yehova wādi wa kumulekela. Ino, “Uzia . . . wakalabala.”  Mwanda waka wāpelele madingi? Na bubine wālangile amba, byaādi mulopwe, wādi na lupusa lwa kulonga kintu kyonso kyasaka. Inoko Yehova kādipo wibimwene uno muswelo. Ku mfulo, pa mwanda wa kilongwa kyandi kya ditatu, Uzia wātambwa na makopo ne kwikala “nyeke wa makopo kufika ne difuku dyaafwile.” (2 Bi. 26:16-21) Kimfwa kya Uzia kitufundija’mba, nansha shi twi bāni, Yehova kaketwitabijapo shi tupela madingi a mu Bible.

8. Le Yoba wālongele namani pobāmudingile?

⁸ Bible kaletelepo’nka bimfwa bya kudyumukila’ko byotwesambila’po, ino i mulete ne bimfwa biyampe bya bantu bāeselwe pa mwanda wa kwitabija madingi. Tulangulukilei pa kimfwa kya Yoba. Nansha byaādi muntu wakaminwe Leza, ino kādipo mubwaninine. Paādi mu makambakano makatampe, wāikele ne na mumweno mubi. Ebiya bāmudingila madingi a mu muswelo mumwekelele kudi Edihu ne Yehova. Ino le wālongele’po namani? Wāitabije madingi na kwityepeja. Wānena’mba: “Nesambile, ino pampikwa kwivwanija . . . natalula byonanenene’bya, kadi nesāsa mu luvumbi ne mu buto.” Yehova wāesele Yoba mwanda wādi mwityepeje.​—Yoba 42:3-6, 12-17.

9. Le Mosesa wālongele namani pobāmudingile, ne mwanda waka i kimfwa kiyampe?

⁹ Mosesa i kimfwa kiyampe kya muntu wāitabije kulemununwa pa kupwa kulonga kilubo kikatampe. Difuku dimo, wākalabele kadi wāleka kutumbija Yehova. Pa kino, Mosesa wājimije dyese dyandi dya kutwela mu Ntanda ya Mulao. (Umb. 20:1-13) Mosesa pa kuzenza Yehova ashinte buno butyibi, Yehova wāmunena’mba: “Kokesamba nami monka wao mwanda.” (Kup. 3:23-27) Mosesa kālobelepo. Ino wāitabije butyibi bwa Yehova, ebiya Yehova wāendelela kumwingidija mwanda wa kwendeja Isalela. (Kup. 4:1) Ba Yoba ne Mosesa bāitabije madingi, kadi i bimfwa biyampe byotufwaninwe kwiula. Yoba wāshintyile mumweno wandi; kāsakilepo kwibingija. Mosesa wālombwele amba witabije madingi a Yehova na kushala nyeke mukōkele, nansha ke pa kupwa kujimija dyese dyaādi usenswe bininge.

10. (a) Le kisonekwa kya Nkindi 4:10-13, kilombola kamweno’ka kadi mu kwitabija madingi? (b) Le bantu bamo bamwekeje mumweno’ka muyampe pobebadingile?

¹⁰ Tumwenanga’mo shi twiula kimfwa kishile ba Yoba ne Mosesa, bantu ba kikōkeji. (Tanga Nkindi 4:10-13.) Batutu ne bakaka bavule bebeulanga ne kwitabija madingi. Tutu umo witwa bu Emmanuel, ushikatanga mu Congo, unena pa mwanda utala kidyumu kyobamudyumwine amba: “Batutu batame ku mushipiditu ba mu kyetu kipwilo, bamwene amba kipwano kyami na Yehova kekisake koneka, baiya kunkwasha. Naingidija madingi abo, kadi aunkwasha ndeke kwikala na makambakano mavule.” * Megan, pania umo wa mu Kanada unena pa mwanda utala madingi amba: “Keekalangapo nyeke madingi onsakanga kwivwana, ino i ao onadi nsakilwa kwivwana.” Kadi Marko, tutu umo wa mu Kroasi unena’mba: “Najimije madyese ami, inoko ponangulukilanga’po, monanga’mba madingi obandingile aunkweshe ningije monka kipwano kyami na Yehova.”

11. Le i bika byanenene Tutu Karl Klein pa mwanda utala kwitabija madingi?

¹¹ Kimfwa kikwabo kya muntu wamwenine mu kwitabija madingi i kya Tutu Karl Klein, wadi wingila mu Kitango Kyendeji. Mu nsekununi ya mu  būmi bwandi, Tutu Klein ulombola’mo kitatyi kyobamudingile na kusumininwa kudi Tutu Joseph Rutherford, mwine obadi bapwene nandi bininge. Tutu Klein waitabije amba dibajinji ano madingi amusense. Wanenene amba: “Potwemwene monka na Tutu Rutherford, wañimuna na nsangaji amba, ‘A Karl wakama’po!’ Ino byobyadi bikinsansa, naitabija’tu bwa ami upelele. Waunena’mba, ‘Karl tá mutyima! Dyabola usakanga kukukwata!’ Na bumvu, namulondolola’mba ‘Aa nkikulobēlepo abe Tutu Rutherford.’ Ino wadi muyuke amba ne mumulobele, ebiya wandyumuna monka amba, ‘Naivwanija. Inoko tá mutyima. Dyabola usakanga kukukwata.’ Bine, wadi na bubinga! Mwanda shi tulamina mwanetu kīji, na kampata pa bintu byadi na lupusa lwa kunena . . . , i bipēla kupya mu dikinga dya Dyabola.” * (Ef. 4:25-27) Tutu Klein waitabije madingi a Tutu Rutherford, ebiya bashala nyeke balunda ba pa mutyima.

12. Le kwityepeja kubwanya kwitukwasha namani twitabije madingi? (Ñimbo ya Mitōto 141:5)

¹² Le i bika bikokeja kwitukwasha twitabije madingi? Tufwaninwe kwikala betyepeje ne kuvuluka’mba twi bampikwa kubwaninina, kadi kyaba kimo tubwanya kulonga bintu bya bulembakane. Monka motwanenenanga kala, Yoba nandi wāikele na mumweno mubi. Ino wāshintyile milangwe yandi mwenda mafuku, Yehova nandi wāmwesela. Mwanda waka? Mwanda Yoba wādi mwityepeje. Wālombwele amba i mwityepeje na kwitabija madingi āmudingile Edihu, nansha Edihu byaādi mwanuke kwadi. (Yoba 32:6, 7) Kwityepeja kuketukwasha netu twingidije madingi nansha shi tumona’mba ketufwaninwe’opo, kadi nansha shi mwine witudingila i mwanuke kotudi. Mukulumpe umo mu Kanada unena’mba, “byoketwimonengapo mu muswelo witumona bakwetu, le tukendelela namani kumeso shi kekudipo muntu wa kwitudingila?” Le i ani mu bukata mwetu kasakilwapo kutamija kipa bya mushipiditu ne kwingila biyampe mwingilo wa bwine Kidishitu?​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 141:5.

13. Le tufwaninwe kumona namani madingi obetudingila?

¹³ Mona madingi bu kilomboji kilombola’mba Leza ukusenswe. Yehova witusakilanga biyampe. (Nki. 4:20-22) Paetudingilanga kupityila ku Kinenwa kyandi, ku mabuku esambila pa Bible, ne ku banabetu mu lwitabijo batame ku mushipiditu, ulombolanga’mba witusenswe. Kisonekwa kya Bahebelu 12:9, 10 kinena’mba, uloñanga namino “mwanda wa kamweno ketu.”

14. Le i bika byotufwaninwe kuta’ko mutyima kitatyi kyobetudingila?

¹⁴ Tá mutyima ku madingi, ke ku muswelopo obakudingila. Kyaba kimo, tubwanya kumona’mba  kebetudingilepo mu muswelo muyampe. Shako, muntu yense uleta madingi ufwaninwe kwialeta mu muswelo obabwanya kwietabija. * (Ngt. 6:1) Inoko shi i batwe bobadingila, i biyampe kuta mutyima ku ñeni iboilwa’ko, nansha shi tulanga’mba adi afwaninwe kuletwa mu muswelo muyampe. Tubwanya kwiipangula’mba: ‘Nansha shi nkisangedilepo muswelo obandingila, le mubyaanena mudi kintu kya bine? Le mbwanya kuleka kuta mutyima ku bilubo bya muntu waundingila ne kuboila ñeni ku madingi andi?’ I kya tunangu kukimba muswelo wa kumwena mu madingi obetudingila.​—Nki. 15:31.

15. Mwanda waka tufwaninwe kulomba madingi?

¹⁵ Bible witusoñanya tulombe madingi. Kisonekwa kya Nkindi 13:10 kinena amba: “Tunangu tudi na boba bakimba madingi.” Bine, bino binenwa i bya bine! Divule dine boba balombanga madingi pa kyaba kya kukungila muntu āye aye mwine ebadingile, bakendelela biyampe ku mushipiditu kutabuka boba kebakimbe’opo. Nanshi badikila kulomba madingi.

16. Le i mu myanda’ka motubwanya kulomba madingi?

¹⁶ Le i kitatyi’ka kyotubwanya kulomba madingi kudi banabetu mu lwitabijo? Langulukila’ko pa ino myanda. (1) Kaka umo wanena musapudi wa bwino akatanwe pobefunda na muntu, kupwa walombe madingi pa mwa kulumbulwila manwa andi a kufundija. (2) Kaka umo nkungakaji usaka kukapota bisandi, wanena kaka umo mutame ku mushipiditu amupe milangwe miyampe ya mwa kutyakwila bisandi. (3) Tutu umo abamupe kunena mwisambo wandi mubajinji wa bantu bonso. Wanena muneni wa bwino ateje mwisambo wandi senene, kupwa amulombole pabwanya kwilumbulula. Nansha tutu ke munene mīsambo mu myaka mivule, ubwanya kulomba madingi kudi baneni ba bwino kupwa wealonda.

17. Le madingi abwanya kwitukwasha namani?

¹⁷ Mu mayenga nansha myeji īya’ko, batwe bonso tukapebwa madingi, ekale a mu muswelo mufyame nansha mumwekelele. Shi kino kibalongeka, tuvulukei bintu byotwesambila’po’bi. Twikalei nyeke betyepeje. Tutei mutyima ku madingi, ke ku muswelopo obetudingila. Kadi twingidijei madingi obetudingila. I kutupu muntu nansha umo motudi wa tunangu tamba kubutulwa kwandi. Ino shi “[twivwane] madingi ne kwitabija bulemununi,” Kinenwa kya Leza i kilaye amba tukekala “[ba] tunangu.”​—Nki. 19:20.