1-2. (a) Le i ngikadilo’ka yādi’mo Polo paālembēle bene Efisesa mukanda, ne mwanda waka wēbalembēle’o? (b) Le i bipangujo’ka byotusa kulondolola?

 POLO paādi mu kifungo mu Loma, wāsakile kukankamika banababo mu lwitabijo. Byakādipo ubwanya kwibapempula mpala na mpala, o mwanda wālembele mikanda. Mu ino mikanda, wālembēle’mo bene Efisesa mukanda umo dya mu mwaka wa 60 nansha 61 Y.M.—Ef. 1:1; 4:1.

² Kintu kya myaka dikumi kunyuma, Polo wālongele kitatyi kampanda mu Efisesa, usapula’mo ne kufundija myanda miyampe. (Bil. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Wādi usenswe banababo bininge, kadi wādi usaka kwibakwasha bekale nyeke na kikōkeji kudi Yehova. Ino mwanda waka wālembēle bene Kidishitu bashingwe māni pa mwanda utala fukutu ne kitōkeji? Ne i ñeni’ka ibwanya kuboila bene Kidishitu bonso ku ano madingi? Bino byo bipangujo byotusa kulondolola.

KUTAMBA MU FUKUTU NE KWIKALA MU KITŌKEJI

3. Le i kudingakanya’ka kwāingidije Polo mu mukanda waālembēle bene Efisesa?

³ Polo wālembēle bene Kidishitu ba mu Efisesa amba: “Dibajinji mwadi fukutu, ino pano kemudi kitōkeji.” (Ef. 5:8) Pano Polo wāingidije kishima fukutu ne kitōkeji, mwanda wa kulombola mwāshintyīle bininge bene Efisesa. Tubandaulei kine kyānenene Polo amba bene Efisesa bādi dibajinji “fukutu.”

4. Le bene Efisesa bādi mu mfindi ya mu mutōtelo mu buluji’ka?

⁴ Fukutu ya mu mutōtelo. Kumeso kwa kwifunda bubine ne kwikala bene Kidishitu, bene Efisesa bobālembēle mukanda kudi Polo, bādi bamunwe na milangwe ya mutōtelo wa bubela  ne na kabutyibutyi. Mu kibundi kya Efisesa mwādi tempelo mikatampe ya Alatemise, leza mukaji wa Bangidiki, mine yādi imonwa na bantu bavule mu kine kitatyi’kya bu kyūbakwa kya mu byūbakwa bisamba-bibidi bya kutendelwa pano pa ntanda. Bantu bādi bakatōtela’mo bilezaleza. Basendwe bādi basokola lupeto luvule mu kupunga ne kupoteja tumobo twa tukishi twa leza mukaji Alatemise. (Bil. 19:​23-27) Kadi bantu bavule mu kino kibundi bādi balonga bya majende.—Bil. 19:19.

5. Le ñeni ya bene Efisesa yādi mu fukutu mu buluji’ka?

⁵ Fukutu ya mu mwikadilo. Kibundi kya Efisesa kyādi kitumbīle busekese ne mwiendelejo wampikwa bumvu. Bantu bādi besambila mīsambo ya kiboja mu bikailo bya kibundi, enka ne ku mafetyi a bipwilo. (Ef. 5:3) Bene Efisesa bavule bājimije “mutyima onso wa bumvu,” binenwa bishintulula kishima pa kishima amba, “kebādipo bakivwana misanshi.” (Ef. 4:​17-19) Kumeso kwa bene Efisesa kwifunda kuyuka kiyampe ne kibi, mutyima wabo wa mundamunda kewādipo wibatopeka nansha kulanga’mba banenwe kwishintulwila ku meso a Yehova. O mwanda Polo wēbalombwele amba “ñeni yabo idi mu fukutu, kadi i basonsoloke ku būmi bwa kwa Leza.”

6. Mwanda waka Polo wālombwele bene Efisesa amba “pano kemudi kitōkeji”?

⁶ Inoko bene Efisesa bamo kebāshelepo nyeke mu fukutu. Polo wālembele amba “pano kemudi kitōkeji mudi Mfumwetu.” (Ef. 5:8) Bāitabije kitōkeji kya bubine bwa mu Bisonekwa. (Ñim. 119:105) Bano bene Efisesa bālekele bilongwa byabo bya mu mutōtelo wa bubela ne mwiendelejo wa busekese. Bādi ‘kebeula Leza’ ne kulonga bukomo bwabo bonso mwanda wa kutōta Yehova ne kumusangaja.—Ef. 5:1.

7. Le twi beifwane namani na bene Kidishitu bavule ba mu Efisesa?

⁷ Ne batwe netu kumeso kwa kwifunda bubine, twadi mu fukutu ya mu mutōtelo ne ya mu mwikadilo. Bamo motudi badi bafeta mafetyi a mitōtelo; bakwabo nabo na mwiendelejo wa busekese. Inoko potwefundile’tu misoñanya ya Yehova itala kiyampe ne kibi,  twashintyile. Twashilwile kwiendeja musakila Yehova. Kadi kino i kituletele byabuyabuya bivule. (Isa. 48:17) Nansha nankyo, tukyendelelanga kwikonda na bikoleja. Ino tufwaninwe kwikala kulampe na fukutu yotushile, ne kunanga “nyeke bu bana ba kitōkeji.” Le i muswelo’ka otubwanya kulonga namino?

PELA FUKUTU

8. Le kukwatañana na Bene Efisesa 5:​3-5, i bika byādi bifwaninwe kupela bene Efisesa?

⁸ Tanga Bene Efisesa 5:​3-5. Pa kusaka’mba bekale kulampe na fukutu ya mu mwikadilo, bene Kidishitu ba mu Efisesa bādi banenwe kwendelela kupela bilongwa bifītyija Yehova mutyima. Mu bino bilongwa, kemwādipo’tu enka mwiendelejo wa busekese, ino i ne mīsambo ya kiboja. Polo wāvulwije bene Efisesa amba, bafwaninwe kupela bino bintu shi basaka’mba bekale ‘na kyobakapyana mu Bulopwe bwa Kidishitu ne bwa Leza.’

9. Mwanda waka tufwaninwe kupela kintu kyo-kyonso kitutūla mu kyaka kya kulonga busekese?

⁹ Netu tufwaninwe kwendelela kutadija kutyina’mba twakaponena mu “mingilo ya fukutu yampikwa bipa.” (Ef. 5:11) Kitatyi ne kitatyi, myanda mimweke ilombola’mba shi muntu utala bintu bya disubi ne bya busekese, wibiteja nansha kwisambila’po, i bipēla kwadi kuponena mu bilongwa bibi. (Ngo. 3:6; Yak. 1:​14, 15) Mu ntanda imo, batutu bavule bapungile kisumpi kya bulunda pa lezo ya mīsambo. Bavule bashilwile mīsambo na kutuma misapu īsambila pa bintu bya ku mushipiditu. Inoko bityebitye, bashilwile kwisambila pa bintu kebisangajapo Yehova. Mīsambo yabo yashilwile kwimanina enka pa bya bulādi. Bavule mobadi baitabije mwenda mafuku amba ino mīsambo ya kiboja yebafikije ku kulonga busekese.

10. Le Satana ukimbanga namani kwitongola? (Bene Efisesa 5:6)

¹⁰ Ntanda ya Satana ikimbanga kwitongola ne kwitulengeja tukulupile amba bintu bitela Yehova bu bya busekese ne bya disubi, ke bibipo. (2 Pe. 2:19) Kino kekifwaninwepo kwitutulumuja! Manwa amo bidi engidijanga Satana tamba kala, i a kuvutakanya bantu ñeni mwanda wa bakomenwe kuyuka kiyampe ne kibi. (Isa. 5:20; 2 Ko. 4:4) O mwanda ke kya kutulumukapo shi mafilime mavule, mampangiko a ku televijo, ne masite a Entelenete, akankamikanga milangwe mitupe na misoñanya myoloke ya Yehova! Satana ukimbanga kwitulengeja tulange amba bilongwa bya disubi ne bya busekese i biyampe, bileta nsangaji, kadi byampikwa bipa bibi.—Tanga Bene Efisesa 5:6.

11. Le byatene Angela bilombola namani kamweno kadi mu kulonda madingi a tunangu adi mu Bene Efisesa 5:7? (Tala ne kifwatulo.)

¹¹ Satana usakanga tupwane na bantu balengeja tukolelwe bininge kulēmeka misoñanya ya Yehova. O mwanda Polo wāsoñenye bene Efisesa amba: “Kemwakipwanai nabo,” ko kunena’mba, boba balonga bilongwa bibi ku meso a Leza. (Ef. 5:7) Tufwaninwe kuvuluka’mba bantu botupwene nabo ke enkapo boba botupityija nabo kitatyi pamo mpala na mpala. Mubadilwa ne boba botwisamba nabo pa malezo a mīsambo, kyaka kine ke kyādipo ku bene Efisesa ba pa kala. Angela, a ushikatanga mu Azia, wajingulwile amba malezo a mīsambo adi na kyaka kikatampe. Unena’mba: “I dikinga, abwanya kushinta bityebitye mulangilo obe. Bukidi bonka, nkyadipo nekimona’mba i bibi kwikala na ‘balunda’ kebalēmekapo misoñanya ya mu Bible. Ku mfulo, nashilwile kumona’mba ke bibipo kwikala na  būmi kebusangajapo Yehova.” Na bya dyese, bakulumpe ba buswe bamukweshe ashinte. Angela unena’mba: “Pano ndiñanga mu ñeni yami bintu bya ku mushipiditu, pa kyaba kya kudinga’mo bintu bya pa malezo a mīsambo.”

12. Le i bika biketukwasha tukōkele misoñanya ya Yehova ya kiyampe ne kibi?

¹² Tufwaninwe kulwa na mulangilo wa ino ntanda umona’mba mwiendelejo wa busekese i muyampe. Tuyukile biyampe amba i mubi. (Ef. 4:​19, 20) O mwanda i biyampe kwiipangula’mba: ‘Lelo noñanga bukomo bwa kupela kipwano kyampikwa mvubu na bengidi-nami, bakwetu ba ku masomo, nansha na bantu bakwabo kebalēmekapo misoñanya myoloke ya Yehova? Le nkōkelanga na bukankamane misoñanya ya Yehova nansha shi bantu bamo bantela’mba ne muntu wa kasuminiji mwanda’po neikōkela?’ Monka mulombwela’kyo 2 Temote 2:​20-22, tufwaninwe ne kutadija kitatyi kyotutonga balunda ba kupwana nabo mu kipwilo kya bwine Kidishitu. Tuvulukanga’mba bamo kebakokejapo kwitukwasha twendelele kwingidila Yehova na kikōkeji.

NANGAI “BU BANA BA KITŌKEJI”

13. Le kunanga “nyeke bu bana ba kitōkeji” kushintulula bika? (Bene Efisesa 5:​7-9)

¹³ Polo wākankamikile bene Kidishitu ba mu Efisesa bendelele kupela fukutu, ne kunanga “nyeke bu bana ba kitōkeji.” (Tanga Bene Efisesa 5:​7-9.) Le kino kishintulula bika? Mu kīpi’tu, kishintulula kwiendeja bu bene Kidishitu kitatyi kyonso. Kintu kimo bidi kiketukwasha i kutanga Bible na kininga ne kwifunda’ye pamo ne mabuku etu esambila pa Bible. Kadi i kya mvubu kuta mutyima ku kimfwa ne ku bufundiji bwa Yesu Kidishitu, “kitōkeji kya ino ntanda.”—Yoa. 8:12; Nki. 6:23.

14. Le mushipiditu ujila ubwanya kwitukwasha muswelo’ka?

¹⁴ Kadi tusakilwa bukwashi bwa mushipiditu ujila wa Leza pa kwendelela kwiendeja “bu bana ba kitōkeji.” Mwanda waka? Mwanda kebipēlapo nyeke kushala batōka mu ino ntanda miyule bya busekese. (1 Ts. 4:​3-5, 7, 8) Mushipiditu ujila ubwanya kwitukwasha tulwe na mulangilo ne mumweno wa bantu ba mu ino ntanda, wampikwa kukwatañana  na mulangilo wa Leza. Kadi mushipiditu ujila ubwanya kwitukwasha tumwekeje “miswelo yonso ya buyampe ne boloke.”—Ef. 5:9.

15. Le i muswelo’ka otubwanya kutambula mushipiditu ujila? (Bene Efisesa 5:​19, 20)

¹⁵ Muswelo umo bidi otubwanya kutambula mushipiditu ujila, i kulomba’o. Yesu wānenene amba Yehova “ukapāna mushipiditu ujila ku boba bamulomba.” (Luka 11:13) Kadi tutambulanga mushipiditu ujila kitatyi kyotutendela Yehova pamo ku kupwila. (Tanga Bene Efisesa 5:​19, 20.) Lupusa luyampe lwa mushipiditu wa Leza potudi luketukwasha twiendeje mu muswelo usangaja Leza.

16. Le i bika biketukwasha tukwate butyibi buyampe? (Bene Efisesa 5:​10, 17)

¹⁶ Kitatyi kyotudi na butyibi bukatampe bwa kukwata, tufwaninwe kujingulula “kiswa-mutyima kya Yehova i kyepi,” ne kulonga bintu kukwatañana nakyo. (Tanga Bene Efisesa 5:​10, 17.) Shi tubatana misoñanya ya mu Bible ikwatañene na ngikadilo yotudi’mo, tukimbanga bya binebine mulangilo wa Yehova pa mwanda’wa. Kupwa shi twalonda misoñanya yandi, tukakwata butyibi buyampe.

17. Le i muswelo’ka otubwanya kwingidija kitatyi kyetu na tunangu? (Bene Efisesa 5:​15, 16) (Tala ne kifwatulo.)

¹⁷ Kadi Polo wādingīle bene Kidishitu ba mu Efisesa bengidije kitatyi kyabo na tunangu. (Tanga Bene Efisesa 5:​15, 16.) “Yewa mubi,” ko kunena’mba Satana walwana netu, usakanga tuvudilwe nyeke bya kulonga mu ino ntanda, amba tubulwe kitatyi kya kwingidila Leza. (1 Yo. 5:19) Kadi i bipēla kudi mwine Kidishitu kushilula kuta mutyima bininge ku lupeto, ku kufunda masomo, nansha ku kaji, kupita’ko mikenga ya kwingidila Yehova. Shi alonge namino, bikalombola’mba washilula kwikala na mulangilo wa ino ntanda. Shako bino bintu ke bibipo, inoko kebifwaninwepo nansha dimo kwikala pa kifuko kibajinji mu bwetu būmi. Pa kunanga “bu bana ba kitōkeji,” tufwaninwe ‘kwingidija biyampe shē  kitatyi kyetu,’ na kuta mutyima ku bintu bya mvubu mpata.

18. Le i bika byalongele Donald mwanda wa kwingidija biyampe kitatyi kyandi?

¹⁸ Kimba’ko mikenga ya kwingidila’mo Yehova bininge. Bino byo byalongele Donald, ushikatanga mu Afrika wa Kunshi. Unena’mba: “Nabandawile ngikadilo yami ne kuzenza Yehova ankwashe nonge bivule mu mwingilo wa busapudi. Namulombele ankwashe nsokole kaji kakanengeja ngikale na kitatyi kivule kya kusapula. Na bukwashi bwa Yehova, nasokwele kaji ka uno muswelo. Ami ne wami mukaji twashilwile kwingidila pamo Yehova kitatyi kyonso.”

19. Le i muswelo’ka otubwanya kwendelela kunanga “bu bana ba kitōkeji”?

¹⁹ Mukanda wa Polo kudi bene Efisesa, ye uno wēbakweshe bininge mu būmi bwabo bwa bwine Kidishitu. Kadi ano madingi a ku bukomo bwa mushipiditu abwanya kwitukwasha ne batwe. Monka motwamwena, abwanya kwitukwasha tutonge na tunangu bintu bya kwipwija nabyo mukose ne balunda. Abwanya kwitulengeja twendelele kwikala mu kitōkeji kya bubine, na kwikala na mpangiko mipotoloke ya kwifunda Bible. Kadi ano madingi alombola kamweno kadi mu kwikala na mushipiditu ujila, mwine ukalupula ngikadila miyampe motudi. Kulonda madingi ālembele Polo kubwanya kwitukwasha tukwate butyibi bwa tunangu, bwine bukwatañene na mulangilo wa Yehova. Bine shi tulonge bino bintu, tukapela fukutu ya ino ntanda ne kushala nyeke mu kitōkeji!