1. Lelo Abalahama wālombwele namani amba ukulupile mu boloke bwa Yehova? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

“LELO mutyibi mwine wa panopantanda a bulwe kadi kulonga molokele?” (Ngalwilo 18:25) Abalahama muntu wa kikōkeji kādipo utatana paāipangwile kino kipangujo. Inoko, kino kipangujo kilombola’mba wādi ukulupile amba Yehova ukatyibila kibundi kya Sodoma ne kya Ngomola mambo na boloke. Wādi ukulupile amba Yehova kakepayapo nansha dimo “boloke ne babi pamo.” Abalahama ‘kēbifwatakenyepo’ nansha dimo mu ñeni. Mwenda mafuku, Yehova wēnenene aye mwine amba: “I Dibwe, mingilo yandi i mibwaninine’tu; mwanda mashinda andi onso i moloke swā! I Leza wa binebine ne wampikwa bukondame, aye i moloke ne mululame.”—Kupituluka 31:19; 32:4.

2. Mwanda waka Yehova kabwanyapo nansha dimo kulonga bukondame?

² I kika kyādi kikulupidile Abalahama amba Yehova uloñanga’nka byoloke? Mwanda Yehova i kimfwa kiyampe kya boloke  ne kutyiba mambo. Bishima “boloke” ne “kutyiba-mambo,” pavule i bingidijibwe pamo mu Bisonekwa bya Kihebelu mwanda bidi na nshintulwilo imo. Misoñanya ya Yehova byoidi myoloke, nanshi ukatyiba nyeke mambo mobyolokele. Bible unena’mba: “Uswele boloke ne kutyiba-mambo.”—Ñimbo ya Mitōto 33:5.

3. Leta kimfwa kya bukondame bulongwa mu ino ntanda.

³ I mwanda ukankamika pa kuyuka’mba Yehova i moloke nyeke. Inoko, mu ntanda ya dyalelo i muyule bukondame. Kimfwa, bantu baponejibwanga bya bubela ne kukutwa buloko pa butapani bokebalongelepo. Kupityila ku bipimo bya ADN byalongelwe, bakutwa bamo batenwe’mba i bampikwa mambo, abo papo kebalonge myaka mivule mu buloko. Buno bukondame buletanga kafītwe ne bulobo. Inoko, kudi bukondame bukwabo bubwanya kumweka bu bukomo kūminina. Le i bukondame’ka?

4. Lelo lwitabijo lwa bene Kidishitu lubwanya kutūlwa pa ditompo namani?

⁴ Bene Kidishitu balongelwanga bintu na bukondame panja pa kipwilo. Inoko, lwitabijo lwetu lubwanya kutūlwa pa ditompo shi tubamone nansha kulongelwa bintu na bukondame mu kipwilo. Shi bibakutana, le ukalonga’po namani? Le ukakukala?

5. Mwanda waka ketufwaninwepo kutulumuka potumona nansha kulongelwa bintu na bukondame mu kipwilo?

⁵ Batwe bonso twi bampikwa kubwaninina kadi tulubanga, o mwanda nanshi bikokejika muntu etulongele bintu na bukondame nansha batwe netu kulongela’byo bakwetu mu kipwilo. (1 Yoano 1:8) Nansha bino byokebivudilepo kulongeka, bene Kidishitu ba kikōkeji kebatulumukangapo nansha kukukala shi kubalongwa bintu na bukondame. Yehova i mwitupe madingi a kamweno mu Bible mwanda wa kwitukwasha tulame kikōkeji shi tutu nansha kaka mu kipwilo wetulongela bintu na bukondame.—Ñimbo ya Mitōto 55:12-14.

6, 7. Le i bukondame’ka bwalongelwe tutu umo mu kipwilo, ne i ngikadila’ka yamukweshe?

⁶ Tala bidi myanda yatene Willi Diehl. Ku ngalwilo kwa mwaka wa 1931, Tutu Diehl waingile na kikōkeji ku Betele ya Berne, mu Suise. Mu 1946, wakatanwa ku kalasa ka mwānda ku Masomo a Ngileade mu New York, mu États-Unis. Aye pa kupwa masomo, watumwa mu mwingilo wa kipindi mu Suise. Mu nsekununi ya mu būmi bwandi, Tutu Diehl unena’mba mu Kweji 5, 1949, wasapwidile bilo ya musambo wa mu Suise amba kasake kusonga. Batutu badi batangidile mingilo bamusapwila’mba usa kuyatwa madyese onso a mingilo. Wadi wa kushala’nka na mwingilo wa bupania kete. Tutu Diehl unena’mba, “Baunkankeje kunena mīsambo mu kipwilo. Bavule balekele ne kwitwimuna, betumona pamo bwa bapangwe mu kipwilo.”

⁷ Lelo Tutu Diehl walongele’po namani? Unena’mba: “Byotwadi tuyukile amba busongi kebukankajibwepo mu Bisonekwa, o mwanda tweubije mudi Yehova kupityila ku milombelo ne kumukulupila.” Nansha banabetu bamo byokebadipo bevwanije mumweno wa Yehova pa busongi, bewivwanije senene mwenda mafuku, ne kujokejeja Tutu Diehl madyese andi a mingilo. Yehova wamwesele pa kikōkeji kyandi. * (Tala kunshi kwa dyani.) Pano  twiipangulei amba: ‘Shi nalongelwa bukondame na buno, le nami nkatūkija mutyima ne kukungila Yehova ōlole myanda? Nansha, le nkekulupila ami mwine ne kutompa kulwa na buno bukondame?’—Nkindi 11:2; tanga Mika 7:7.

8. Shi ketutadijepo, mwanda waka tubwanya kuponena mu kilubo shi tulanga’mba batwe nansha bantu bakwabo, twi balongelwe bintu na bukondame?

⁸ Shi ubamone amba kudi bintu byalongwa na bukondame mu kipwilo, i biyampe kutadija kutyina nobe wakapila’mo mambo. Mwanda waka? Mwanda twi bampikwa kubwaninina kadi kyaba kimo padi ketwivwanijepo myanda senene. Pakwabo ketuyukilepo myanda yonso. Inoko ekale twivwanije senene mwanda’wa nansha shi ketwiwivwanijepo, tufwaninwe kulombola Yehova mwanda’wa mu milombelo, kumukulupila ne kulama kikōkeji kyetu kwadi. Kino kiketukwasha tuleke kujingwa mutyima “padi Yehova.”—Tanga Nkindi 19:3.

9. I bimfwa’ka byotusa kubandaula mu kino kishinte ne mu kilonda’ko?

⁹ Pano tuboilei ñeni ku bimfwa bisatu bya bengidi ba Yehova bālongelwe bintu na bukondame mu kitatyi kyālembelwe Bible. Mu kino kishinte, tusa kubandaula’mo kimfwa kya Yosefa, kankanu ka Abalahama ne byāmulongele bamwanabo. Mu kishinte kilonda’ko tukesambila’mo pa mwāikadile Yehova na Mulopwe Ahaba ne byātene mutumibwa Petelo mu Antyioka wa Shidea. Potubandaula bino bimfwa, tala miswelo yobwanya kubambila meso obe padi Yehova ne kulama kipwano kyobe nandi, nakampata pomona’mba ubalongelwa bintu na bukondame.

10, 11. (a) Le i bukondame’ka bwālongēlwe Yosefa? (b) Lelo Yosefa wāmwene mukenga’ka mu kifungo?

¹⁰ Yesefa wādi mwingidi wa Yehova wa kikōkeji wālongēlwe bintu na bukondame mu ntanda-bene. Inoko kintu kyāmusense bininge i bukondame bwāmulongele bamwanabo. Yosefa paādi na myaka 17, bamwanabo bāmupotolweje mu bufyafya bu mupika. Wāselelwa mu Edipito. (Ngalwilo 37:23-28; 42:21) Mwenda mafuku, aye mu ntanda-bene, wābepelwa bya bubela’mba wadi ukimba kulāla na mwana-mukaji ku bukomo ne kwelwa mu kifungo pampikwa kusambijibwa. (Ngalwilo 39:17-20) Yosefa wāikele bu mupika ne kukutwa mu bula bwa myaka 13. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku byātene Yosefa, mine iketukwasha shi tubalongelwa bukondame na banabetu?

¹¹ Pādi Yosefa mu kifungo, mukulu wa bakaseya ba mulopwe nandi wākutwa’mo. Bufuku bumo, mukulu wa bakaseya wālota kilotwa, kine kyāshintulwile Yosefa na bukwashi bwa Yehova. Yosefa wāshintulwile amba kaseya’wa ukakutululwa mu buloko ne kwendelela kwingidila Felo monka. Penepa Yosefa wāmona mukenga wa kumulombola mwikadile yandi myanda. Tubwanya kwifunda bivule kudi Yosefa, ke enkapo ku byaānenene, ino i ne ku byākanenenepo bine.—Ngalwilo 40:5-13.

12, 13. (a) Le tubayuka namani amba Yosefa kaitabijepo’tu’nka bukondame bobāmulongēle? (b) Lelo Yosefa kālombwelepo kaseya myanda’ka?

¹² Tanga Ngalwilo 40:14, 15. Yosefa wānenene amba “nabombwelwe.” Kishima kingidije Bible pano kibwanya kushintululwa ne bu “kwibwa.” Na bubine,  wālongēlwe bukondame. Kadi Yosefa wānenene patōkelela’mba ketopekangapo pa mwanda obāmubepele. O mwanda wāsapwidile kaseya akamunenene’ko kudi Felo. Na kitungo’ka? Aye amba: “Umfundule mu njibo ino’i.”

¹³ Lelo Yosefa wāitabije’tu ngikadilo yaādi’mo ne kulonga’po kintu mpika? Aa! Yosefa wādi uyukile amba i mulongelwe bukondame buvule. O mwanda wāsapwidile’mo kaseya na kikulupiji kya amba uno muntu ukamukwasha. Ino i kutupu panenene Bisonekwa’mba Yosefa wāsapwidile Felo nansha ke muntu mukwabo amba bamwanabo bāmupotolweje. Pāile bamwanabo mu Edipito ne kulonga ndoe na Yosefa, Felo wēbatundaile, wēbanena bashikate mu Edipito ne kusangela bya “buya bya ntanda yonso.”—Ngalwilo 45:16-20.

14. Le i bika biketukinga tuleke kunenakanya bintu bitapa shi tubalongelwa bukondame mu kipwilo?

¹⁴ Shi tulanga’mba twi balongelwe bintu na bukondame mu kipwilo, nabya tufwaninwe kutadija kutyina twakanza kubabañana. Shako, tufwaninwe kulomba bukwashi ku bakulumpe ne kwibalombola shi mwanetu i mulonge bubi bukatampe. (Levi 5:1) Inoko, myanda mivule byokeikalangapo ya bubi bukatampe, nanshi i biyampe tulonge ndoe na mwanetu pampikwa kulombola’mo muntu mukwabo nansha ke bakulumpe bene. (Tanga Mateo 5:23, 24; 18:15.) Tufwaninwe kulonda misoñanya ya mu Bible ne kwikala na kikōkeji mu ino myanda. Kyaba kimo tubwanya kujingulula’mba ketwaivwanijepo mwanda’wa senene ne ku mfulo twamona amba i kutupu bukondame nansha bumo botulongēlwe. Bine tukamona’mba twi balonge biyampe pa kuleka kubipija mwanda na kunenakenya mwanetu bibi! Vuluka’mba, ekale tudi na bubinga nansha shi ketudipo nabo, kunenakanya bintu bitapa kekukapwijapo mwanda’wa nansha dimo. Kulamata Yehova ne banabetu kuketukinga tuleke kulonga kino kilubo. Mulembi wa Mitōto wānenene amba  kudi muntu “wakunangila moloke, swā.” Uno muntu i “wakubulwa kubēpa ne ludimi lwandi, nansha kulonga mulunda nandi bibibibi.”—Ñimbo ya Mitōto 15:2, 3; Yakoba 3:5.

15. Le kipwano kya Yosefa na Yehova dyādi dyese muswelo’ka?

¹⁵ Tubwanya kwifunda mwanda mukwabo wa mvubu kupityila ku kimfwa kya Yosefa. Mu bula bwa myaka 13 yaāsusukile na bukondame bwaālongēlwe, Yosefa wādi umona bintu mwibimwena Yehova. (Ngalwilo 45:5-8) Kātopekelepo Yehova pa byāmutene. Shako, Yosefa kāidilwepo bukondame bwaāsusukile nabo, inoko kāikelepo na bululu ku mutyima. Kya mvubu mpata, kālekelepo kubulwa kubwaninina ne bilongwa bibi bya bakwabo bimusansanye na Yehova. Kikōkeji kya Yosefa kyāmupele mukenga wa kumona Yehova upwija bukondame bwamulongēlwe ne kumwesela aye ne kisaka kyandi.

16. Mwanda waka tufwaninwe kufwena bininge pabwipi na Yehova shi tubalongelwa bintu na bukondame mu kipwilo?

¹⁶ Muswelo umo onka, netu tufwaninwe kukwata na mutyika kipwano kyetu na Yehova ne kwikilama. Ketufwaninwepo kuleka nansha dimo kubulwa kubwaninina kwa bakwabo kwitusansanye na Leza wetu otusenswe ne otutōta. (Loma 8:38, 39) Nanshi, shi tubalongelwa bintu na bukondame mu kipwilo, twiulei kimfwa kya Yosefa ne kufwena bininge pabwipi na Yehova. Tulongei bukomo bwa kumona bintu mwibimwena Yehova. Pa kupwa kulonga bukomo bwetu bonso bwa kupwija mwanda na kulonda misoñanya ya mu Bible, nabya tufwaninwe kutūla myanda mu makasa a Yehova. Tubwanya kukulupila’mba ukapwija mwanda’wa mu muswelo muyampe ne pa kitatyi kyasaka.

17. Le tukalombola namani amba tukulupile “Mutyibi Mwine wa panopantanda”?

¹⁷ Byotukidi mu ino ntanda mibi, o mwanda tubwanya kulongelwa bintu na bukondame. Padi kyaba kimo, abe nansha muntu mukwabo oyukile mubwanya kumona nansha kulongelwa bintu bimweka bu bilongwe na bukondame mu kipwilo. Kokakukala. (Ñimbo ya Mitōto 119:165) Ino, lamata nyeke kudi Leza, mulombe akukwashe, ne kumukulupila. Vuluka’mba, pa mwanda wa kubulwa kubwaninina, ubwanya kukomenwa kwivwanija senene mwanda kampanda nansha kuyuka myanda yonso itala mwanda’wa. Iula kimfwa kya Yosefa ne kuleka kunenakanya bibi, kwine kubwanya kubipija myanda. Ku mfulo, pa kyaba kya kwikulupila abe mwine, ino sumininwa kulamata nyeke kudi Yehova ne kumukungila na kitūkijetyima apwije mwanda’wa. Shi ulonge namino, nabya uketabijibwa na Yehova ne kweselwa nandi pamo bwa Yosefa. Kulupila’mba Yehova, “Mutyibi mwine wa panopantanda,” uloñanga’nka byoloke, “mwanda mashinda andi onso i moloke swā!.”—Ngalwilo 18:25; Kupituluka 32:4.

18. Le i bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Mu kishinte kilonda’ko, tukabandaula’mo bimfwa bibidi bya bantu ba Leza bālongēlwe bintu na bukondame mu kitatyi kyālembelwe Bible. Bino bimfwa biketukwasha tumone muketukwashisha kwityepeja ne lulekelo twiule mumweno moloke wa Yehova.