KOMANDA umo wa KGB waunenene amba, “Wi shabana mubi. * Ubashiye obe mukaji na dīmi ne obe mwana mwanuke mwana-mukaji. I ani usa kwibadisha ne kwibalela? Tuna mingilo yobe, ujokele kwinjibo!” Namulondolola’mba: “Napele, amiwa nkishilepo kyami kisaka. Mwene i banwe bankutyile! Ne kyomunkutyile kine i kika?” Komanda wafuna’mba: “Bupolapola bo-bonso i buyampe kupita’ko kwikala bu Kamoni.”

Ino myanda yalongekele mu 1959 mu buloko bwa mu kibundi kya Irkutsk mu Rusi. Lekai pano nemusapwile mwanda waka amiwa ne wami mukaji Maria tweteakenye kususuka “pa mwanda wa boloke” ne muswelo otwaeselwe pa mwanda wa kikōkeji kyetu.​—1 Petelo 3:13, 14.

Nabutwidilwe mu Ikrene mu 1933 mu kibundi kya Zolotniki. Mu 1937 mama-nkaji ne wandi mulume, badi Batumoni pobatambile mu Franse kwiya kwitupempula, betushidile mabuku Umbikalo ne Bukūdi, a mu Angele malupulwe na Societé Watch Tower. Tata paatangile ano mabuku, watamije lwitabijo lwandi mudi Leza. Ino yō, mu 1939 wabela bininge, inoko kumeso kwa kufwa wasapwidile mama amba: “Buno bo bubine. Fundija’bo betu bana.”

Mu Kweji 4, 1951, balupusa bashilwile kutuma Batumoni kushika kwa URSS bakebatula mu Siberi. Ami, mama ne nkasami mwana-mulume, Grigory, twaselelwe mu Ikrene wa Kushika. Pa kupwa kwenda lwendo lwa makilometele 6 000 na kudiye, ebiya twafika mu Siberi mu kibundi kya Tulun. Mayenga abidi pa kupita’po, tutu wami Bogdan nandi wafika mu komponi mu kibundi kya kubwipi kya Angarsk. Watungilwe kwingila kaji ka masusu mu bula bwa myaka 25.

Amiwa, mama ne Grigory, twadi tusapula mu bibundi bya kubwipi na Tulun, inoko twadi tukimba manwa a mwa kushilwila mīsambo. Kimfwa, twadi twipangula’mba, “Le muno kemudipo usaka kupotoloja ñombe mukaji?” Shi tubatana muntu udi nandi, twadi tumulombola muswelo utulumukwa upangilwe bañombe bakaji. Kupwa twaanza kumusapwila myanda itala Umpangi. Mu kine kitatyi’kya julunale imo yanenene pangala pa Batumoni amba bepangulanga mwikadile bañombe ino abo’ko bakimba mikōko! Bine twatene bantu badi pamo bwa mikōko! Byadi bisangaja’po kashā kwifunda Bisonekwa na bantu betyepeje kadi ba kizaji mu uno mwaba kemwasapwilwe. Dyalelo, mu Tulun mudi kipwilo kya basapudi 100 ne musubu.

Wami mukaji Maria, wefundile bubine mu Ikrene mu Divita II dya Ntanda. Paadi na myaka 18, komanda umo wa KGB washilula kumulondalonda ne kukimba kulāla nandi, inoko Maria wapela na kusumininwa. Difuku dimo aye ujokela ku njibo watana mwana-mulume’wa ulēle pa bwandi butanda. Maria wanyemena lubilo panja. Komanda waloba, waanza kumuzakaja’mba usa kumukuta pa mwanda wa bu Kamoni, ye mobyaikadile, mu 1952, Maria waketelwa nsambu ya kukutwa myaka dikumi mu buloko. Weivwene pamo bwa Yosefa, wākutyilwe pa mwanda wa bululame bwandi. (Ngalwilo 39:12, 20) Shofele waselele Maria mu kiketelo kya mambo kukamutūla ku buloko wamusapwidile amba: “Kokizakala. Bantu bavule belwanga mu buloko kadi batamba’mo babwane.” Bino binenwa byamukankamikile.

Kutamba mu 1952 kutūla mu 1956, Maria wadi wingila mu komponi ka masusu kadi kubwipi na kibundi kya Gorkiy (kitwa dyalelo bu Nizhniy Novgorod) mu Rusi. Wapelwe kaji ka kujula mityi enka ne mu mashika mekwate. Kakidipo na bukomo bwa ngitu buyampe, o mwanda mu 1956 bamukutulwile waenda mu Tulun.

Paunsapwidile tutu umo wa mu Tulun amba kudi kaka umo wiya, naenda na nkinga lubilo pa kishīko kya myotoka kukamusambakana ne kumuseleja’ko bintu. Potwetene na Maria, ami’tu pa kumumona, kala namusanswa. Nalongele bukomo pa kumunekenya​—mfulo mfulō waungitabija. Twesongele mu 1957. Mwaka umo pa kupita’po, twabutula wetu mwana mwana-mukaji Irina, inoko ketwashiketepo nandi kitatyi kilampe. Mu 1959, baunkuta pa mwanda wa mabuku esambila pa Bible onadi ntampa. Nalongele mwaka umo ne kipindi mu buloko mwami mwa bunka. Pa kulama ndoe ya mutyima, nadi nombela kitatyi ne kitatyi, ñimba ñimbo ya Bulopwe, ne kufwatakanya monkasapwila shi nakutululwa.

Pobadi betusambija mu buloko, mutyibi umo wetwela lubila’mba, “Panopano ponka, tusa kwimukupila pamo’nka bwa bampuku!” Nami nalondolola’mba, “Yesu wānenene amba myanda miyampe ya Bulopwe IKASAPULWA ku mizo yonso, pampikwa muntu nansha umo wa kwiikankaja.” Kupwa, mutyibi’wa wakwata’po bunwa bwa kunekenya ami mwanda wa ntune lwitabijo lwami, enka na monanenenanga’kyo ku ngalwilo. Bunwa bwandi byokebwaendekelepo, bauntunga myaka isamba-ibidi ya kwingila mingilo mikomo mu komponi kadi kubwipi na kibundi kya Saransk. Ami papo mu dishinda ñenda mu komponi, baunsapwila kubutulwa kwa Olga, wetu mwana wa bubidi mwana-mukaji. Nansha byadi wami mukaji ne bami bana bana-bakaji kulampe nami, inoko nasengelwe pa kuyuka’mba amiwa ne Maria tukōkele nyeke Yehova.

Mwaka ne mwaka Maria wadi wiya ku Saransk kumpempula, nansha byaadi ulonga mafuku 12 lwa kudiye pa kwenda ne kujokela ku Tulun. Mwaka ne mwaka wadi umpaila bikumba bipya. Munda mwa bikumba wadi umfila’mo manimelo mapya a Kiteba kya Mulami. Kudi mwaka umo waumpempwile Maria waikele wa pa bula, mwanda waile ne na betu bana babidi bana-bakaji. Bine nasangele bininge pa kwibamona ne kushikata nabo!

Mu 1966, nakutululwa mu komponi ka masusu, kupwa batwe bonso buná twavilukila mu kibundi kya Armavir, kubwipi na Kalunga Kafīta. Kwine’kwa ye  kotwabutwidile betu bana bana-balume, ba Yaroslav ne Pavel.

Kepaijije ne kwija kwine bampulushi ba KGB baanza kusantaula mu yetu njibo, bakimba mabuku esambila pa Bible. Badi bakimba monsomonso, enka ne mu byakudya bya bañombe mwine. Difuku dimo bampulushi baputumine bininge, ne bivwalwa byabo byaikala na busala. Maria webakwatyilwa lusa mwanda badi’tu bakōkele mbila yobapelwe. Webapa bitomibwa bitobala ne kwibapa bisandi bya kwishinta, kadi webapele ne mema mu nsāni wa kyoilo ne maeswimé. Kupwa, paile mukulu wa ba KGB, bampulushi bamusapwila bintu biyampe byebalongelwe. Abo pa kwenda, mukulu wabo’wa wamungamunga, kupwa wetupepeja kuboko. Twasangele pa kumona bintu biyampe byalupukile ku bukomo botwalongele bwa kunekenya “nyeke bibi na biyampe.”​—Loma 12:21.

Nansha byobaendelele na kusantaula mu njibo yetu, ino batwe twadi tusapula nyeke mu Armavir. Kadi twakankamikile ne kisumpi kya basapudi batyetye kidi kubwipi mu kibundi kikatampe kya Kurganinsk. Tudi na nsangaji pa kuyuka’mba dyalelo mu Armavir mudi bipwilo bisamba, mu Kurganinsk namo biná.

Mu bula bwa myaka, kudi kitatyi kimo kyotwazozele ku mushipiditu. Inoko tufwijanga’ko Yehova paaingidije banabetu betulemunune ne kwitukomeja ku mushipiditu. (Ñimbo ya Mitōto 130:3) Kadi twatenwe na ditompo dikomo dya kwingila na bantu ba KGB, belungile netu mu kipwilo, batwe papo kwibajingulula mpika. Badi bamweka bu bakankamane mu mwingilo kadi bapyasakane. Bamo bapelwe’nka ne madyese a mingilo mu bulongolodi. Inoko kitatyi pa kupita’po, twebajingulula.

Mu 1978, Maria papo na myaka 45, waimita monka. Byaadi ubela misongo ya mutyima, badokitele baivwene moyo amba usa kufwa, kebamunena apulumune’dyo. Inoko Maria wapela. Mu lupitalo, badokitele bamo badi kebamulonda konso kwadi na nshinge bamutunge mwanda’tu wa bapulumune’dyo. Pa kupandija mwana ukidi mu dīmi, Maria wanyema mu lupitalo.

Bantu ba KGB betunenene tuviluke mu kibundi. Ebiya twavilukila mu kibundi kityetye kidi kubwipi na kibundi kya Tallinn mu Estoni, mu kine kitatyi’kya wadi ukitalwa na URSS. Mu Tallinn, Maria wabutula mwana mwana-mulume mukomo nkē, twamwinika bu Vitaly.

Mwenda mafuku, twaviluka mu Estoni, twaenda kukashikata mu kibundi kya Nezlobnaya kunshi kwa Rusi. Twadi tusapula na budyumuku mu bibundi bikatampe bya kubwipi, mwine mwadi mwiya bantu batamba mu matanda palapala. Badi balonda’mo bundapi, inoko bamo badi bakajoka na lukulupilo lwa būmi bwa nyeke!

Twalongele bukomo bwa kufundija betu bana bana-balume ne bana-bakaji basanswe Yehova ne kwikala na mutyima wa kumwingidila. Divule twadi twita ku yetu njibo banabetu baleta kimfwa kiyampe ku betu bana. Muntu wadi witupempula kitatyi ne kitatyi i nkasami Grigory, mwine waingile bu mutadi wa kipindi tamba mu 1970 kutūla mu 1995. Kisaka kyonso kyadi kisangala paadi wiya kwitupempula mwanda wadi na nsangaji kadi musanswe kusepa na bantu. Shi tudi na beni, divule twadi tukaya makayo esambila pa Bible, kadi betu bana basenswe bininge mānga ya mu Bible.

 Mu 1987, wetu mwana mwana-mulume Yaroslav wavilukila ku kibundi kya Riga mu Letoni, mwine mwaadi usapula patōkelela. Ino paapelele kutwela mu mwingilo wa busola, watyibilwa nsambu ya kukutwa mwaka umo ne kipindi kadi wakutyilwe mu bifungo kitema bishileshile. Myanda yauntene mu buIoko yonamusapwidile, yo yamukweshe ōminine. Mwenda mafuku, washilula kwingila bupania. Mu 1990, wetu mwana mwana-mulume Pavel pa kubwanya myaka 19, wasaka kukengila bupania pa Sakhalin, kisanga kidi kungala kwa Jampani. Ku ngalwilo, ketwadipo tusaka ende. Mwanda pa kino kisanga padi’tu basapudi 20 kete, kadi padi kintu kya makilometele 9 000 ne musubu na kotwadi twikala. Inoko mafuku pa kupita’po twaitabija ende, bine buno bwadi butyibi buyampe. Kwine’kwa, bantu badi betabija’ko musapu wa Bulopwe. Mu myaka mityetye’tu kala, kwaikala bipwilo mwānda. Pavel waingidile pa Sakhalin kufika ne mu 1995. Mu kine kitatyi’kya, twadi tushele kwinjibo enka’tu na Vitaly, wetu mwana mukala. Wadi usenswe kutanga Bible tamba pa bwanuke. Paabwenye myaka 14, washilula bupania kadi twaingile nandi pamo bupania mu bula bwa myaka ibidi. Kyadi kitatyi kya nsangaji. Vitaly pa kubwanya myaka 19, waenda kukengila bu pania wa pa bula.

Myaka kunyuma mu 1952, komanda wa KGB wanenene Maria amba: “Tonga’po kimo pa kutuna lwitabijo lobe ne kukutwa myaka dikumi. Kitatyi kyokakutululwa ukekalanga kodi mununu, kadi kukamonengapo wa kukusonga.” Inoko bintu kebyalongekelepo na mwaanenene’mwa. Bine twi bemwene buswe bwa ndamatyidile bwa Leza wetu, Yehova, bwa betu bana ne bwa bantu bavule botwakweshe bayuke bubine. Ami ne Maria twasangele potwaendele ku bifuko kwadi kwingidiIa betu bana. Boba bakwashibwe na betu bana befunde myanda ya Yehova, badi na mutyima wa kufwija’ko.

Mu 1991, mwingilo wa Batumoni ba Yehova wayukana mungya bijila. Kino kyalengeje mwingilo wa busapudi wikale na mvubu. Kyetu kipwilo kyapotele’nka ne motoka wa kukasapula nao mu bibundi bikwabo bikatampe ne bityetye ku mfulo kwa yenga ne yenga.

Ngidi na nsangaji mwanda ba Yaroslav ne wandi mukaji Alyona, ne ba Pavel ne wandi mukaji Raya, bengilanga ku Betele, Vitaly nandi ne wandi mukaji Svetlana, bengilanga mu mwingilo wa kipindi. Irina, wetu mwana mwana-mukaji mubajinji ne kisaka kyandi bashikatanga mu Alemanye. Wandi mulume Vladimir, ne babo bana basatu, abo bonso bengilanga bu bakulumpe. Wetu mwana mwana-mukaji Olga ushikatanga mu Estoni kadi ungitanga kitatyi ne kitatyi. Ino i kya bulanda, Maria wami mukaji onadi nsenswe, wafwile mu 2014. Ntengele na kipyupyu kukemona nandi monka pa lusangukilo! Dyalelo nshikete mu kibundi kya Belgorod, kadi kuno banabetu bankwashanga bininge.

Myaka yonapityija mu mwingilo wa Yehova i mimfundije amba kulama bululame kulomba kulonga bukomo, inoko ndoe ya mutyima ipāna Yehova kyo kintu kya mvubu mikatampe. Madyese otwaeselwe ami ne Maria pa kwimanija kwetu i mavule mpata byonkyadipo mfwatakanya. Kumeso kwa kupona kwa URSS mu 1991, mwadi’tu basapudi 40 000 ne kupita. Ino dyalelo, kudi basapudi 400 000 ne kupita mu matanda adi aludikwa na Inio Sovietike! Pano ngidi na myaka 83 kadi nekingila bu mukulumpe. Yehova waunkweshe nyeke mone bukomo bwa kūminina. Bine, Yehova i mungesele bininge.​—Ñimbo ya Mitōto 13:5, 6.